Тақырыбы: Дешті Қыпшақ даласындағы мемлекеттер хронологиясы: тарих сызығы

Секция: Тарих

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ....................................................................................................................3

1 ДЕШТІ ҚЫПШАҚ ДАЛАСЫНЫҢ ТАРИХИ ГЕОГРАФИЯСЫ....................5

1. Дешті Қыпшақ террияториясындағы алғашқы тайпалар.............................5

2 ДЕШТІ ҚЫПШАҚ ДАЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТЕР................................7

2.1 Дешті Қыпшақ даласындағы мемлекеттердің хронлогиялық даму желісі.........................................................................................................................7

2.2 Ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері................................................8

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................11

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................13

КІРІСПЕ

«Дешті Қыпшақ даласындағы мемлекеттер хронологиясы: тарих сызығы» тақырыбындағы ғылыми-зерттеу жұмысы қазақ өлкесінде дамып, қалыптасып тарихта Дешті Қыпшақ деген атаумен қалаған Ұлы даласының тарихында аты қалған мемлекеттерге арналған.

Ғылыми жобаның өзектілігі. Дешті Қыпшақ даласы мемлекеттерінің хронологиясы өңірдің тарихи және мәдени мұрасын түсіну үшін маңызды тақырып болып табылады. Дешті Қыпшақ даласындағы мемлекеттерінің қалыптасу, даму және ыдырау процестерін зерделеу олардың Орта Азияның саяси және мәдени тарихына қосқан үлесін бағалауға мүмкіндік береді. Зерттеу сонымен қатар көшпелі қоғамдар арасындағы қатынастарды және олардың қазіргі мемлекеттердің қалыптасуына әсерін жақсы түсінуге ықпал етеді. Тақырып Еуразияның тарихи контекстіндегі дала халықтарының рөлін және олардың әлемдік мәдениеттің дамуына қосқан үлесін қайта қарау қажеттілігі тұрғысынан өзекті.

Зерттеу нысаны. Зерттеу нысаны Дешті Қыпшақ даласында қалыптасқан мемлекеттердің хронологиясы, олардың тарихи кезеңдері, саяси және мәдени дамуы болып табылады.

Зерттеу мақсаты: Дешті Қыпшақ жерін мекен еткен мемлекеттердің тарихын баяндай отырып, бір сызық кестесіне орналастыру. Сызық кестенсіне орналастыра отырып, өзім сияқты сыныптастарымның есте сақтау, түсінік қалыптастыру деңгейін арттыру. Тарихи кезеңге баға беру.

Зерттеу міндеттері:

• Дешті Қыпшақ даласының тарихи-географиялық ерекшеліктерін зерттеу.

• Аймақты мекендеген негізгі тайпаларды және олардың тарихтағы рөлін анықтаңыз.

• Қыпшақ хандығының құрылуы мен даму процесін қарастыру.

• Алтын Орданың саяси тарихы мен әсерін талдау.

• Қыпшақ мемлекеттерінің өңірдің мәдениеті мен әлеуметтік құрылымын дамытуға қосқан үлесін бағалау.

Болжам. Дешті Қыпшақ даласының аумағында қалыптасқан мемлекеттер өңірдің саяси және мәдени бірегейлігін қалыптастыруға айтарлықтай әсер етті және олардың мұрасы Қазақстан мен Орталық Азиядағы заманауи процестерге әсерін тигізуде.

Ғылыми жаңалығы. Жұмыста Дешті Қыпшақ даласы мемлекеттерінің хронологиясын жаңа жүйелеу, сондай-ақ олардың өңірдің саяси және мәдени дамуына ықпалын кешенді талдау ұсынылған. Ғылыми-зерттеу Қыпшақ даласындағы мемлекеттерінің маңызы және олардың Орталық Азияның мәдени және саяси бірегейлігін қалыптастырудағы рөлі туралы түсініктерін кеңейтеді.

Зерттеу жұмысының құрылымы. «Дешті Қыпшақ даласындағы мемлекеттер хронологиясы: тарих сызығы» тақырыбындағы ғылыми-зерттеу жұмысының құрылымы кіріспе, 2 бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ДЕШТІ ҚЫПШАҚ ДАЛАСЫНЫҢ ТАРИХИ ГЕОГРАФИЯСЫ

1.1 Дешті Қыпшақ территориясындағы алғашқы тайпалар

Дешті Қыпшақ даласын мекендеген алғашқы тайпалар осы аймақтың мәдениеті мен тарихын қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Мұнда алғашқылардың бірі болып ғұндар мен сақ тайпалары қоныстанды, олар бір-бірімен және басқа халықтармен белсенді қарым-қатынас жасады. Көшпелі өмір салтымен және әскери күшімен танымал ғұндар осы аумақта көшпелі дәстүрлерді одан әрі қалыптастыруға негіз болды. Олар мал шаруашылығымен айналысты, бұл оларға мобильді болып қалуға және даланың қатал жағдайларына бейімделуге мүмкіндік берді.

Сақтар деп те аталатын сақ тайпалары Дешті Қыпшақ даласының алғашқы тұрғындарының тағы бір маңызды өкілдері болды. Олар қолөнер шеберлігінің жоғары деңгейін көрсететін қорғандар мен металл бұйымдарын қоса алғанда, айтарлықтай мәдени мұра қалдырды. Сақтар ғұндар сияқты көшпелі өмір сүріп, аң аулау, балық аулау және мал шаруашылығымен айналысқан.

1-сурет. Қыпшақ даласының картасы

Қыпшақтардың пайда болуы мен қоныстануы өңір тарихындағы келесі маңызды кезең болды. Көшпелі өмір салтын ұстанған қыпшақтар біртіндеп басқа тайпаларды өз құрамына қосты. Олар Дешті Қыпшақ даласында үстем күшке айналды және Қыпшақ хандығы мен Қазақ хандығы сияқты кейінгі мемлекеттердің негізін қалап, өз бұйрықтарын орнатты. Бұл тайпалар аймақтың мәдени және әлеуметтік дамуына үлес қосып қана қоймай, Орталық Азияның саяси картасына әсер етті.

2 ДЕШТІ ҚЫПШАҚ ДАЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТЕР

2.1 Дешті Қыпшақ даласындағы мемлекеттердің хронлогиялық даму желісі

Дешті Қыпшақ даласы мемлекеттерінің хронологиялық дамуы ерте көшпелі одақтардан бастап Алтын Орда мен Қазақ хандығы сияқты ірі мемлекеттік құрылымдарға дейінгі әртүрлі саяси құрылымдардың қалыптасуы мен ыдырауының күрделі процесі болып табылады. Негізгі кезеңдерге XI ғасырда Қыпшақ хандығының құрылуы, оның нығаюы және басқа мемлекеттермен өзара іс-қимылы, сондай-ақ XIII ғасырда даланың Алтын Орда құрамына енуі жатады.

XIII-XIV ғасырларда Алтын Орда көптеген көшпелі тайпаларды біріктіріп, біртұтас саяси жүйені құра отырып, аймақтағы басым күшке айналды. Алайда, XV ғасырдың басында Алтын Орданың ыдырау процесі басталды, бұл қазақ хандығы, Қырым хандығы және басқалары сияқты бірқатар жаңа мемлекеттік құрылымдардың пайда болуына әкелді. XV ғасырда пайда болған Қазақ хандығы қыпшақ дәстүрлерінің маңызды мұрагері болды және аймақтың дамуына айтарлықтай әсер етті.

Оқиғалар мен негізгі күндердің хронологиялық кестесі:

XI ғасыр: Қыпшақ хандығының құрылуы

XIII ғасыр: Дешті Қыпшақ даласын Алтын Орда құрамына қосу

XV ғасыр: Алтын Орданың ыдырауы және Қазақ хандығының құрылуы

XV-XVI ғасырлар: Қазақ хандығының нығаюы және оның өңірге ықпалы

Осы кезеңдестеруді жүйелі қолданып ғылыми-зерттеу жұмысының құрылымын жасадық.

Аталған кезеңдерде дешті қыпшақ даласын мекендеген мемлекеттердің тарихи кезеңдену сызбасын жасап, олар туралы қызықты болып табылатын бейнеақпараттар мен мағлұматтарды QR енгізіп, жүйелеп жасадық.

2.2 Ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері

Дешті-Қыпшақ кезеңін мекендеген тайпалар туралы ақпараттарды есте сақтау үшін тарих сызбасы қаншалықты қажет екендігін анықтау үшін өзім қатарлас оқушылармен сауалнама жүргіздік.

1.Сіздің ойыңызша, тарих схемасы Дешті Қыпшақ даласын мекендеген тайпалар туралы ақпаратты жақсы есте сақтауға қаншалықты көмектеседі?

• Көп көмектеседі

• Керісінше көмектеседі

• Әсер етпейді

• Керісінше қиындатады

• Өте қиын

2.Ақпаратты есте сақтау үшін қандай схема элементтері пайдалы болды?

• Уақыт сызықтары

• Тайпа атаулары

• Географиялық орналасуы

• Көрнекі бейнелер мен иллюстрациялар

• Басқа (көрсетіңіз)

3.Схемамен жұмыс істегеннен кейін аймақтың тарихын түсінудің жақсарғанын сезесіз бе?

• Айтарлықтай жақсарту

• Кішкене жақсарту

• Өзгеріссіз

• Түсіну нашарлады

4.Тарих схемасын қолдану әр түрлі тайпалар арасындағы байланысты жақсы түсінуге көмектеседі деп ойлайсыз ба?

• Иә, бұл айтарлықтай көмектеседі

• Керісінше көмектеседі

• Жоқ, көмектеспейді

• Түсінуді қиындатады

5.Есте сақтауды жеңілдету үшін схемаға қандай қосымша элементтер қосқыңыз келеді?

• Толығырақ сипаттамалар

• Әр түрлі кезеңдерді белгілеуге арналған түс кодтары

• Қосымша суреттер мен иллюстрациялар

• Маңызды оқиғалар мен күндерді көрсету

• Ештеңе

6.Схема өзін-өзі пайдалану және зерттеу үшін қаншалықты ыңғайлы?

• Өте ыңғайлы

• Керісінше ыңғайлы

• Ыңғайсыз

• Зерттеуді қиындатады

Материалды көрнекі түрде көрсетуге арналған карталар, диаграммалар, иллюстрациялар

Плакат үшін Жасанды интеллектпен осындай картамен хронологиялыұ сызба жасап көрідік!

Нәтижесінде, осындай қызықты бейнені алдық. Бірақ, ойымызды жеткізу үшін мемлекеттердің тарих сызбасын өзіміз жасағанды жөн көрдік.

Сілтемеге қосылғанда оқушылар берілген мемлекеттер туралы бейнематериалдар, карталарға сілтеме ала алады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Осы зерттеу барысында Дешті-Қыпшақ даласы аумағында қалыптасқан мемлекеттердің хронологиясын жүйелеу жүргізілді. Қыпшақ хандығын, Алтын Орда мен Қазақ хандығын қоса алғанда, Қыпшақ мемлекеттерінің қалыптасу, даму және ыдырау процестеріне басты назар аударылды. Бұл мемлекеттер өңірдің саяси, мәдени және әлеуметтік дамуында маңызды рөл атқарды, сондай-ақ қазіргі Қазақстан мен жалпы Орталық Азияның қалыптасуына негіз салды.

Қыпшақ тайпалары мен мемлекеттерінің олардың тұрақтылығына және көршілес аймақтарға Елеулі ықпалына ықпал еткен бірегей сипаттамалары бар екені анықталды. Көшпелі өмір салты, жоғары ұтқырлық және дамыған әскери құрылым қыпшақтарға кең аумақтарды тиімді бақылауға және басқа халықтармен және мемлекеттермен өзара іс-қимыл жасауға мүмкіндік берді. Зерттеу көрсеткендей, қыпшақтардың мәдени мұрасы, оның ішінде олардың тілі, жазуы және әскери дәстүрлері қазақ халқының ұлттық бірегейлігі мен тарихи жадын нығайта отырып, өңірдің қазіргі мәдениетіне әсер етуді жалғастыруда.

Сонымен қатар, Дешті Қыпшақ даласының саяси тарихын талдау бірнеше ғасырлар бойы әртүрлі көшпелі тайпаларды біріктіріп, аймақта салыстырмалы тұрақтылықты қамтамасыз еткен Алтын Орда сияқты мемлекеттік құрылымдардың маңыздылығын көрсетті. Алайда, Алтын Орданың ыдырауы қыпшақ дәстүрлерінің мұрагері болған және қазіргі қазақ мемлекеттілігінің дамуында маңызды рөл атқарған Қазақ хандығын қоса алғанда, жаңа мемлекеттердің қалыптасуына әкелді.

Зерттеу сонымен қатар Дешті Қыпшақ даласында болған әр түрлі тайпалар мен мемлекеттер арасындағы маңызды байланыстарды анықтады. Бұл байланыстар мәдени алмасуға және қазақ халқының одан әрі дамуына ықпал еткен бірегей әлеуметтік құрылымның қалыптасуына ықпал етті. Дереккөздерді талдау Қыпшақ мемлекеттерінің мәдени және саяси мұрасы өңірдің тарихи жадының маңызды құрамдас бөлігі болып табылатынын және ұлттық бірегейлік туралы қазіргі заманғы идеяларды қалыптастыруда шешуші рөл атқаратынын көрсетті.

Осылайша, жүргізілген зерттеу Қыпшақ мемлекеттерінің Орталық Азияның тарихи дамуындағы рөлін жақсы түсінуге ықпал етеді. Ол әлемдік тарихтағы дала мәдениеттерінің маңыздылығын және олардың Қазақстанның қазіргі заманғы келбетін қалыптастыруға қосқан үлесін атап көрсетеді. Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер көшпелі халықтардың тарихын және олардың Еуразиядағы қазіргі мемлекеттердің қалыптасуына әсерін зерттеуге бағытталған әрі қарайғы ғылыми жұмыстар үшін пайдалы болуы мүмкін.

Зерттеу барысында Дешті Қыпшақ даласының аумағында қалыптасқан мемлекеттердің хронологиясын жүйелеу жүргізілді. Өңірдің саяси және мәдени дамуының алғашқы көшпелі одақтардың құрылуынан бастап Алтын Орданың ыдырауына және Қазақ хандығының құрылуына дейінгі негізгі кезеңдері айқындалды. Дешті Қыпшақ даласының мемлекеттері өңірдің саяси және мәдени бірегейлігін қалыптастыруда маңызды рөл атқарғаны анықталды, ал олардың мұрасы бүгінгі күнге дейін Орталық Азияның қазіргі мәдениеті мен мемлекеттілігіне әсер етеді. Сондай-ақ, зерттеу әртүрлі тайпалар мен олардың мәдени мұралары арасындағы өзара байланыс қазақ ұлтының одан әрі дамуына негіз болғанын көрсетті. Жұмыс Қыпшақ мемлекеттерінің маңызы және олардың бүгінгі күнге әсер еткен тарихи процестерге қосқан үлесі туралы білімдерін кеңейтуге ықпал етті.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.Қазақ тарихындағы ежелгі мемлекеттер хақында// https://aima k.com .kz/?p=36608

2.Қазақстан жеріндегі тайпалық одақтар мен ежелгі мемлекеттер// https://www.zharar.com/kz/powerpoint/39210-azastan-zherindegi-tajpaly-odatar-men-ezhelgi-memleketter.html

3.Ежелгі дәуірдегі Қазақ жеріндегі алғашқы мемлекеттер туралы баяндаңыз?// https://surak.baribar.kz/654190/

4.Қазақстан жеріндегі алғашқы ортағасырлық мемлекет// https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=Lsu4yMoakfk

5.Қазақ жеріндегі ежелгі тайпалар// https://www.youtube.com/ watch?v=SN-dYBJsTH8

6.Қазақстан жеріндегі алғашқы мемлекеттік бірлестіктер// https://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%9A%D0

7.Т.Омарбеков, Г.Хабижанова, Т.Қаратаева, М.Ноғайбаев. Қазақстан тарихы. Оқулық: 5-сынып оқушыларына арналған. Мектеп. – 2017.

8.Н.Бакина, Н.Жанақова, К.Сүлейменова. Қазақстан тарихы. Оқулық: 6-сынып оқушыларына арналған. Мектеп. – 2017.