ғылымый жоба

НҰР-СҰЛТАН ҚАЛАСЫ ӘКІМДІГІНІҢ «№67 ГИМНАЗИЯ» ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУ ҚҰҚЫҒЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК КОММУНАЛДЫҚ КӘСІПОРНЫ

3 «Е» сынып оқушысы

Тақырыбы: «Пластик қалдықтарына жаңа өмір сыйлау»

Секциясы: Экология

Жетекшісі: Маштыбаева Айдана Дуйсеновна

бастауыш сынып мұғалімі

Нұр-Сұлтан қаласы

2021 жыл

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ …..............................................................................................3

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. 1 Пластик ыдыстардың пайда болу тарихы......................................6

1. 2 Пластмассадан жасалған бұйымдарды қолдану салалары............8

1. 3 Пластикалық өнімдердің қасиеттері................................................9

1. 4 Пластикалық ыдыстар қауіпті ме?...................................................9

1. 5 Пластиктерді қайта өңдеу.................................................................11

ТӘЖІРБИЕЛІК БӨЛІМ

2. 1 Оқушылармен жүргізілген сауалнама нәтижелері.........................13

2. 2 Пластиктерге қайта өмір сыйлау.....................................................15

ҚОРЫТЫНДЫ..........................................................................................19

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР......................................................20

Ілияс Есенберлин атындағы «№67 гимназия»

3 «Е» сынып оқушысы

«Пластик қалдықтарына жаңа өмір сыйлау»

атты ғылыми жобасына

ПІКІР

Ілияс Есенберлин атындағы «№67 гимназия» 3 «Е» сынып окушысының «Пластик қалдықтарына жаңа өмір сыйлау» атты ғылыми жобасы пластмассадан жасалынған ыдыстарды қайта өңдеу арқылы оларға жаңа өмір сыйлау жолдарын анықтауға, сол арқылы еліміздің экологиялық жағдайына сипаттама бере отырып, оларды шешудің тың әрі оңтайлы шешімдерін тауып, оны терең зерттеп білуге арналған.

Жұмыстың мақсаты: Пластмасса қалдықтарын, соның ішінде сусындарға арналып пластмассадан жасалынған шөлмек қалдықтарын, сабын салғыштарды, кірлендерді әртүрлі құрылыс материалдары мен бұйымдарды алудың қолайлы жағдайларын анықтау.

Зерттеу жұмысында оқушы пластмасс өнімдеріне кеңінен сипаттама бере отырып, олардың шығу тарихы туралы қызықты деректер келтіреді. Бүгінгі уақыттағы пластмасс өнімдеріне қатысты еліміздегі экологиялық мәселелерді қозғай отырып, оның халық өміріндегі, салауатты өмір салтын ұстанудағы маңыздылығын айқындайды. Болашақ ұрпақтың таза ауа мен мөлдір су тұтынуы үшін осы мәселелерді шешудің қажеттілігіне тоқталады.

Соңғы уақыттағы зерттеулерге сүйене отырып, экологиялық мәселелерді шешу барысында жасалынып жатқан жұмыстарға нақты деректер келтіреді. Астана қаласындағы қоқыс жинау орындары мен оларға жаңа өмір сыйлау жолында жасалынып жатқан жаңалықтарға тоқталады.

Тұрмыстағы пластмасс қалдықтарынан пайдалы бұйымдар жасау және оларды қайта өңдеу арқылы кәдеге жарату жақтарын анықтауға тырысқан.

Зерттеуші мақсатына жету барысында көптеген әдебиеттермен, зерттеу еңбеуктерімен танысқан және оларды оңтайлы пайдала білген, өз тұжырымдарын бере білген.

Жалпы алғанда ғылыми жоба өз дәрежесінде жасалынған деуге болады. Зерттеу жұмысының мазмұндылығы мен мәнділігін ескере отырып, жоғары дәрежеде бағалауға ұсынамын.

Маштыбаева Айдана Дуйсеновна

Ілияс Есенберлин атындағы «№67 гимназия»

бастауыш сынып мұғалімі

Аннотация

Зерттеудің мақсаты - Пластмасса қалдықтарын, соның ішінде сусындарға арналып пластмассадан жасалынған шөлмек қалдықтарын, сабын салғыштарды, кірлендерді әртүрлі құрылыс материалдары мен бұйымдарды алудың қолайлы жағдайларын анықтау.

Зерттеу гипотезасы: Егер біз күнделікті өмірімізде пластик өнімдердің пайдасы мен зиянын нақты біліп, оларға қайта өмір сыйлай алатын болсақ, онда оқушылардың ол туралы біліп, салауатты өмір салтын ұстану үшін айналамыздың таза болуын өзіміз өз жауапкершілігімізге ала алар едік.

Зерттеу материалдары -

Зерттеу әдістері - Тақырып бойынша ақпаратты жинау және зерттеу, ақпаратты өңдеу, жиналған материалдар бойынша презентация жасау.

Зерттеудің жаңалығы – Пластикті пайдаланған соң оны лақтыра салмай, оларды материалына қарай сұрыптап, оларға қайта өмір сыйлау жағы қарастырылды.

Зерттеу жүргізу негізінде алынған мәліметтер бойынша жасалған қорытындылар:

-Жұмыс балалардың білімін кеңейтуге арналған, өйткені жас оқушының денсаулығын нығайту және сақтау, еліміздің экологиясын таза ұстау, қалдықтарды сұрыптай алу, оларды тиімді пайдалану.

-Пластик ыдыстардың қалдықтарды үнемді пайдалану, кәдеге жарату және қайта өңдеу арқылы қаламызды қоқыстардан біршама тазарта аламыз.

Нәтижелерін, практикалық қолдану салалары: тұрмыс (азық-түлікті буып-түю, сақтау, балалар ойыншықтары, мектеп керек-жарақтары); Құрылыс және әрлеу (ғимараттар, терезелер және т. б.); медицина (пластикалық протездер, тістер...); спорттық жабдықтар; ақпарат (пластикалық дискілер, флеш – карталар).

Экологиялық жағы: қоқысты қайта өңдеу, қайта пайдалану мүмкіндігі. Зиянды пластик және пайдалы пластик.

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. 160 жыл бұрын адам алғаш рет пластикалық заттарды өндіре бастады. Бұл күндері жыл сайын миллиондаған тонна пластик өндіріліп, шығарылады. Жыл сайын пластмасса қалдықтары өсуде. Бұл қоқыстың күннен-күнге көбеюі біздің ойымызда: пластик «жақсы ма?» әлде «жаман ба» деген сұрақты туындатады.

Зерттеудің мақсаты - Пластмасса қалдықтарын, соның ішінде сусындарға арналып пластмассадан жасалынған шөлмек қалдықтарын, сабын салғыштарды, кірлендерді әртүрлі құрылыс материалдары мен бұйымдарды алудың қолайлы жағдайларын анықтау.

Міндеттері:

– пластиктің қандай пайдасы мен зияны бар екенін және қазіргі өмірде бұл материалдан бас тартуға бола ма екендігін білу. Тиісінше, мен мақсатты жүзеге асыру үшін бірнеше тапсырманы орындауым керек болды:

• ақпараттық дереккөздерді зерттеу және талдау (кітаптар,журналдар, газеттер, анықтамалықтар, интернет желілеріндегі белгілі сайттар);

-ересектерден (жоба жетекшісінен, химия мұғалімінен, ата-анадан) сұхбаттасу;

Зерттеу гипотезасы: Егер біз күнделікті өмірімізде пластик өнімдердің пайдасы мен зиянын нақты біліп, оларға қайта өмір сыйлай алатын болсақ, онда оқушылардың ол туралы біліп, салауатты өмір салтын ұстану үшін айналамыздың таза болуын өзіміз өз жауапкершілігімізге ала алар едік.

Зерттеудің жаңалығы – Пластикті пайдаланған соң оны лақтыра салмай, оларды материалына қарай сұрыптап, оларға қайта өмір сыйлау жағы қарастырылды.

Зерттеу кезеңдері:

І кезең - Теориялық бөлім

ІІ кезең - Зерттеу бөлімі

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1.1 Пластик ыдыстардың пайда болу тарихы

Алғашқы пластмассаны 1855 жылы ағылшын металлургы және өнертапқышы Александр Паркс жасаған. Паркс оны паркезин деп атады (кейінірек басқа атау таралды – целлулоид). Паркезин алғаш рет 1862 жылы Лондонда өткен үлкен халықаралық көрмеде ұсынылды.

Пластмассаның дамуы табиғи пластикалық материалдарды қолданудан басталды (сағыз т.б. өндірісі). Содан кейін ол химиялық түрлендірілген табиғи материалдарды қолданумен жалғасты. Осылайша резеңке, нитроцеллюлоза, коллаген, галалит өндірілді. Ақырында, ол толығымен синтетикалық молекулаларға (бакелит, эпоксид, поливинилхлорид, полиэтилен және басқалары) келді. Олар кеңінен қолданыла бастады.

Пластик біздің өмірімізге кеңінен енгені сонша біз ол туралы ойламаймыз да. Одан жасалған заттарды біз күнделікті өмірде жиі қолданамыз және олармен оңай қоштасамыз. Олар бір рет қолданылатын ыдыстар,сусын ыдыстары, пакеттер, канистрлер, жуғыш заттар, сусабындар ыдыстары және т.б. бұл заттар бізді барлық жерде қоршап алған. Қазіргі адам пластиктен жасалған бұйымдарды ыдыс ретінде, пакеттер мен түйіншектер ретінде пайдаланады, бұл оған ыңғайлы да пайдалы.

Алайда, пайдаланылған өнімді жаппай өндіруге, пайдалануға және лақтыруға байланысты туындайтын шағын мәселе бар. Бұл жайлылық пен ыңғайлылық үшін төлем.

Пластикті адам шамамен алпыс жыл бұрын жаппай қолдана бастады. Осы уақыт ішінде пластиктен лақтырылған заттардың көлемі мен массасы ондаған миллион тоннаға көрсетілген үлкен мөлшерде жиналды. Бірақ бұл пластикалық полигон бір жерде болуы керек қой. Және ол, дәлірек айтқанда, жатыр. Ол болса барлық жерде шашылып жатыр. Олар бүкіл материктер мен мұхиттарды жаулап алды. Мұның бәрі экожүйеге, теңіз өмірі мен құстарға, сайып келгенде адамдарға теріс әсер етеді. Яғни, пластик біртіндеп барлық тіршілік иелеріне нақты қауіпке айналды. Мәселе ақылға қонымды адам оны лақтыруды жалғастыруда, сондықтан пластиктің мөлшері және оның әлемдік полигонға түсуі тез өсуде. Күн сайын бүкіл әлем бойынша миллиондаған тонна пластикалық қоқыс, бұрынғы контейнер күн сайын лақтырылады, олардың кейбіреулері теңіздер мен мұхиттардың суларында болады. Пластикалық қоқыстың басып кіруі экологиялық апатқа айналады.

Пластикалық ыдыс-аяқ 21 ғасырдың екінші жартысында адамның күнделікті өміріне кірді. Америкада, 1910 жылы, бір рет қолданылатын қағаз шыныаяқ өндіруге алғашқы патент берілді, ол пластикалық әріптесінің алғышарты болды. Содан кейін шанышқылар, қасықтар, табақтар сатылымда пайда бола бастады. Адамдар бір рет қолданылатын ыдыс-аяқтың ыңғайлылығын бағалады және ол жақсы сатыла бастады. 50-жылдардың соңында бір рет қолданылатын ыдыс-аяқ өндірісі қағаздан полимерлі материалдарға өтті. Сол онжылдықтан бастап бір рет қолданылатын пластикалық ыдыс-аяқтың жаппай өндірісі басталды.

Пластикалық шыныаяқтарды шығаратын алғашқы компанияның негізін қалаушы Уильям Дарт болды. Оның компаниясы қазіргі уақытта АҚШ-тағы бүкіл нарықтан пластикалық өнімдердің 30% өндіреді. Мичиган штатының Мейсон қаласында шағын механикалық цехты оның әкесі Уильям Ф. (WF) Дартик 1937 жылы ашты, ал Уильямның өзі әкесіне цехқа 50-жылдардың басында келді. Бұл цех әртүрлі тұтыну тауарларын шығарумен айналысты, бірақ ыдыс-аяқпен емес. Тек елуінші жылдардың соңында ұлы мен әкесі шеберханасын қайта жабдықтап, жаңа материалдан – кеңейтілген полистиролдан шыныаяқтар шығаратын машинаны орнатты. 1960 жылы олар өздерінің алғашқы тапсырыстарын орындады. Қазір олар өздері туралы былай деп жазады: "1960 жылдан бастап Дартс бір реттік тамақ өнімдерін (көбік шыныаяқтары мен контейнерлер) өндіруде әлемдік көшбасшы болып табылады"

Пластикалық бөтелкелер – пластикалық сұйықтық ыдысы. Пластмассалар 20 ғасырдың басында пайда болды. Алдымен силикон, содан кейін фенол формальдегид шайыры ашылды. Бұл ашылулар пластиктің пайда болуына себеп болды.

Шын мәнінде, пластикалық бөтелкелер 1970 жылы АҚШ-та 1941 жылы ағылшын химиктері зертханалық жағдайда алынған ПЭТ (полиэтилентерефталат) өндіріле бастады. Контейнерлерді өндіруге арналған материал ретінде ол тек 60-жылдардың басында қолданыла бастады. Ал газдалған сусындарға арналған бөтелкелер алғаш рет "Du Pont Company" фирмасында (АҚШ) 70-ші жылдардың басында шығарыла бастады.

Қазіргі уақытта сұйықтыққа арналған пластикалық контейнерлер тек сусындар үшін ғана емес, сонымен қатар косметикалық, парфюмерлік, техникалық, тамақ өнеркәсібінде де қолданылады. Мұндай контейнерге ауыз сусындардан басқа, техникалық сұйықтықтар, түрлі майлар құйылады. Ыдыс материалы серпімді, жеңіл, арзан бағамен өндірісте салыстырмалы түрде арзан, тасымалдау кезінде ыңғайлы. Барлық осы қасиеттер сұйықтықтарға арналған пластикалық контейнерлерді өте кең таралған және сұранысқа ие етті.

Сусындар мен түрлі сұйықтықтарға арналған полимерлерден өндірілген өнім мөлшері жыл сайын артып келеді. Жылына жаппай жиынтық көлемде тонна пластик бұйымдар өндіріледі. Пластикалық контейнерлердің негізгі өндірушілері-Қытай, Мексика, Батыс Еуропа, Оңтүстік-Шығыс Азия елдері және Америка Құрама Штаттары.

Адам пластиктен жасалған заттар пайдаланады, өйткені олар ыңғайлы. Оларсыз қазіргі адамның өмірі мүмкін емес. Таңертең тіс щеткасынан басталады, сіздің қызметіңізде тіс щеткасы мен түтік бар-олар пластикалық. Жуынатын бөлмеде сусабындар, гельдер, түрлі өнімдер бар көпіршіктер мен бөтелкелер бар. Мұның бәрі қолданылады және тасталады. Көптеген мысалдар келтіруге болады. Мұның мәні – бұл заттардың бәрі бір кездері қажетсіз болып, қоқысқа айналады.

Полимерлерден, полиэтиленнен, пластмассадан және т.б. жасалған заттарды қолданудың жағымды жағы – бұл ыңғайлы, практикалық және арзан. Екінші жағынан, табиғи жағдайда олар өте ұзақ уақыт ыдырайды, 100 жылдан астам уақыт бойы оларды жою және қайта өңдеу әлемде полигондарға кірумен салыстырғанда жеткіліксіз. Бұл жер бетінде, су бетінде және теңіздер мен мұхиттардың түбінде пластикалық қалдықтардың көп болуына әкеледі. Демек, күнделікті өмірде (қарапайым тұтынушы) және пайдадағы (қарапайым өндіруші) адам табиғат пен жануарлар әлеміне түзетілмейтін зиян келтіреді. Сондай-ақ, пластик баяу азық-түлік тізбегіне енгізіледі, оған барлық теңіз тұрғындары, жануарлар, адамдар кіреді. Соңғы ғылыми медициналық зерттеулер адам ағзасында полимерлердің болуын растайды.

1. 2 Пластмассадан жасалған бұйымдарды қолдану салалары

Пластмассалар мен олардан жасалған бұйымдар қолданылатын барлық аймақтарды тізімдеу қиын. Сондықтан мен олардың бірнешеуін ғана көрсетейін.

* Мұндай керемет заманауи өнімдер барынша берік, аязға төзімді, күн сәулесіне төзімді полиэтиленнен алынады. Оларды өнімдерді сақтау, дайындау және тасымалдау үшін пайдаланады.

• Бұрын барлық сүт өнімдері, су, шырындар, джемдер мен тосаптар шыны ыдыста шығарылды. Ол сондай-ақ қайта пайдалану үшін тапсырылды және ол үшін ақша алды. Қазір барлығы дерлік пластикке құйылады.

• Пластмасс ойыншықтар туралы ерекше атап өтуге болады. Олар ұзақ уақыт бойы ағаштан жасалатын аттарды алмастырды, және біз қандай да бір себептермен мектепке пластикалық қарындаш қораптарды, ал оларда пластикалық сызғыштар, ұштағыш және қаламсапты әкелуге тырысамыз. Біздің оқулықтар мен дәптерлеріміз полиэтиленге оралған.

* Қазір пластикалық материалдар қолданылмайтын бірде-бір ғимарат жоқ, әсіресе әрлеу кезінде. Пластикалық терезелер мен есіктерден бастап еденге дейін.

* Адамдар үшін экологиялық таза өнімдерге көбірек қызығушылық танытатын медицина сияқты мұқият салада да пластиксіз мүмкін емес. Кейбір жағдайларда пластикалық материалдар басқаларға қарағанда жақсырақ. Мысалы, біздің республикалық клиникалық ауруханада, травма-ортопедиялық бөлімде бір кездері науқастардың тозған жамбас және тізе буындарының орнына металл қойылған. Олар ауыр болды, тіпті жүру кезінде жиі қысылды. Қазір бұл жеңіл, берік және жылжымалы протездер, олардың өндірісінде ең жоғары сапалы пластик қолданылады.

• Дәл сондай ахуал тіс протездерін салуда да кездеседі. Стоматологиялық сала неғұрлым жетілдірілген болса, онда пластиктің әр түрлі түрлері қолданылады. Ерте кезеңдегі таза пластикалық протездер қазір құпталмайды. Олар берік емес, ауызда жақсы тұрмайды, жарықтарында зиянды микробтар көбейе алады. Протездеуде бірінші орынға Нейлон протездері шықты.

* Туризм, спорттық іс-шаралар мен ойындарға арналған мүлдем басқа спорттық өнімдер пайда болды. Сондай-ақ инвентарь, жабдық, киім және аяқ киім. Мұнда да пластик қолданылады. Мысалы, секіруге арналған тірек қазір жоғары сапалы пластиктен және оны арнайы технологиялар арқылы жасайды.

* Пластикалық ақпараттық медиа туралы айту керек. Біз дискілерді, флеш-карталарды, дискеталарды, таспалы тасымалдағыштарды және т. б. күнделікті жиі қолданамыз.

Бір сөзбен айтқанда, айналамызда пластик көп. Ол басқа материалдарды – ағаш, металл, әйнекті ауыстырды. Неліктен? Өйткені, олар экологиялық таза және адамдар үшін зиянсыз.

1. 3 Пластикалық өнімдердің қасиеттері

Мұнда пластмассаның қасиеттері емес, олардың ерекшеліктерін қарастырған дұрыс:

* пластмассаның тығыздығы жоғары;

* олар берік;

* коррозияға ұшырамайды;

* қышқылдан, тұздан және сілтіден қорықпайды (сондықтан олар химия өнеркәсібі кәсіпорындарының, кәріз желілерінің және т. б. құрылысында қолданылады)

* пластмассалар жылуды нашар өткізеді (олар жылу оқшаулағыш материал ретінде қолданылады);

• олар кез-келген түспен жақсы боялады және оларды ұзақ уақыт сақтайды;

* пластмассалар суды мүлдем сіңірмейді (сондықтан полимерлер желім өндірісінде қолданылады);

* сонымен қатар, пластмассалар жеңіл, мөлдір және салыстырмалы түрде берік;

* оларды жасау оңай.

Бұл қасиеттердің көпшілігі пластмассаны табиғи материалдардан жақсы ажыратады.

1. 4 Пластикалық ыдыстар қауіпті ме?

Байқап отырғанымыздай, болашақта біздің өмірімізде пластиктің мәні артады. Міне, мен үйдегілермен бірге «Иикемділік» көрмесі туралы деректі фильмді көрдік. Ол Лондондағы ғылым мұражайында пластмассаның 100 жылдығына орай ашылды. Онда болашақтың өте қызықты заттары ұсынылды: пластикалық қан, ұшу кезінде пішінін өзгерте алатын ұшақтың жобасы, етіктер көрсетілді.

Дегенмен, зерттеушілер пластиктің кейбір түрлері қауіпті болуы мүмкін екенін айтады.

1988 жылы Пластикалық Өнеркәсіп Қоғамы пластиктің барлық түрлеріне арналған таңбалау жүйесін және әмбебап қайта өңдеу кодтарын жасады. Бұл таңбалау Халықаралық болып табылады. Пластиктің кейбір түрлері қоршаған ортаға зиянды әсер етпейді. Адамдар бір рет пайдаланғаннан кейін триллионнан астам пластик пакеттерді лақтырады. Тек әрбір төртінші бөтелке қайта өңделеді. Сондықтан жыл сайын миллиондаған тонна пластик полигонға немесе одан да жаманы, тоғандар мен топыраққа жіберіледі. Табиғатта қысқа уақыт ішінде пластмассаны қайта өңдеп тастайтын микроорганизмдер жоқ. 500 жыл қажет. Елестетіп көріңізші, сіз енді жоқсыз, бірақ сіз лақтырған шыныаяқ тағы 5 ғасыр бойы далада не топырақта шіріместен жатыр!

Қазіргі әлемде полимерлі материалдарды пайдаланбайтын бірде-бір кәсіпорын жоқ. Сондықтан пластикалық қалдықтарды қайта өңдеу үлкен әлеуетке ие – пластикті қайта өңдеу арқылы басқа да өнім өндіретін өндірісінде қолданылатын полимерлі шикізатты алуға болады. Сапа стандарттарына байланысты өнімдер толығымен қайталама пластикалық шикізаттан немесе бастапқы және қайталама пластиктің белгілі бір пропорциясынан шығарылуы мүмкін. Шығарылған пластиктен жасалған бұйымдар топырақ пен су айдындарында газ алмасуға кедергі келтіреді және жануарларға қауіп төндіреді. Жұтылған пакет жануардың өліміне әкелетін көптеген мысалдар бар - тіпті киттердің өлімі де тіркелген. Пластикалық контейнер агрессивті ортаға төзімді және жануардың денесі сіңірмейді. Сонымен қатар, пластмасса жану және ыдырау кезінде улы заттарды шығарады, олар 500 жылдан астам уақытқа созылуы мүмкін.

Қоқыстардағы пластмасс бұйымдарды өртеу де өте зиян. Пластмассалар тез жанатындықтан өрттің шығуына себепші болуы да әбден мүмкін. Олар жанған кезде улы заттарды бөледі: көмірсутек оксидін, циан сутегін, хлорлы сутекті, акролеин, азот тотығын, түрлі  алифатикалық және хош иісті көмірсутектері. Ал, мәселен, көмірсутегінің қостотығы демалған кезде қандағы ауаны толығымен қысып тастауға бар. Бұл өте қауіпті. 

Сенбіліктердегі «тазарту» әдісі де зияннан басқа ештеңе әкелмейді. Әсіресе, жанған алауға полиэтиленді пакеттер, пластикалық ыдыстар түсер болса. Алаудың қызуы пластиктің толық жанып кетуі үшін жеткіліксіз. Осы алаудан шыққан қалың қара түтін  канцерогенді заттектерді - жартылай хош иісті көмірсутектерді бөледі. Нейлон, поролон, басқа да көптеген синтетикалық маталар жанған кезде цианидтер бөлініп шығады (көгерткіш қышқыл тұзы). Ал, ПВХ-пластик (линолеум қиындылары, пластик шөлмеклердің қақпақтары, тері алмастырғыш, ойыншықтар, кленка, сымдар, ескі фламастерлер және басқалары) жанған кезде жоғары уытты заттектердің кем дегенде 75 түрін бөлінеді. Оның ішінде диоксиндер де бар. 

Ал өртенбей жатқан қоқыстағы мына заттардың шартты шіру мерзімі:

Көлік аккумуляторлары –  100 жылға дейін;

Фольга – 100 жылға дейін (қаңылтыр – 90 жыл);

Электр батарейкалары – 100 жылға дейін;

Резинді дөңгелектер  –  100 жылдан аса;

Пластик шөлмеклер –  500 жылдан аса;

Полиэтилен үлдір – 200 жыл;

Әйнек – 1000 жылдан аса.

Пластик өндірістен бастап кәдеге жаратылғанға дейін қоршаған ортаға елеулі зиян келтіреді. Пластикалық өнімдерді өндіретін зауыттар жылына атмосфераға 400 миллион тоннаға дейін көмірқышқыл газын шығарады. Бүгінде жануарлардың шамамен 800-дей түріне пластикалық заттарды жеп қою және пластикпен улануы салдарынан жойылып кету қаупі төніп тұр.

Бір реттік қалталар қаланың кәріз жүйесін толтырып тастайды және су басу қаупін тудырады. Пластмасса қоқыстары демалуға арналған орындарды, жағалаулар мен жағалау аймақтарын ластайды.

Мұхиттарда пластмасса қалдықтары жыл бойы ыдырайды, бірақ толықтай емес және бұл процесс барысында бифенол А және полистирол сияқты улы химикаттар суға түседі. 2014 жылғы бағалау бойынша мұхит бетінде 268 940 тонна пластик бар деп есептелсе, ал пластикалық қалдықтардың бөлек бөлшектерінің жалпы саны 5,25 триллион тоннаны құраған.

Жыл сайын шығарылатын пластмассадан жасалған өнімдердің көп мөлшері бір рет қолдануға арналған. Пластиктің екі жүз жылға жуық уақытта ыдырайтындығы белгілі. Пластмассалар жерге түскенде ұсақ бөлшектерге ажырайды да, өзінен қоршаған ортаға химиялық заттарды бөле бастайды. Жер асты сулары арқылы пластиктің ұсақ түйіршіктері және оның химиялық заттары ең жақын су көздеріне түседі, бұл жануарлардың жаппай қырылуына әкеліп соғады.

2018 жылы елімізде қатты тұрмыстық қалдықтардың көлемі 4,3 млн тоннадан асты. Оның 11,2%-ын немесе 481,6 мың тоннасын пластик қалдықтары құраған. «РОП Операторы» серіктестігінің дерегіне сәйкес, 2016 жылы пластикалық қаптаманың үлесі 283 387 тоннаға жетіп, қайта өңделген қалдықтың көрсеткіші небәрі 6 066 тонна шамасында болды. 2017 жылы бұл индекс 8 994 тонна деңгейінде байқалған еді.
Сілтеме: https://recycle.kz/kk/news-kk/news-smi-kk/plastikten-tylar-k-n-bar-ma/

1. 5 Пластиктерді қайта өңдеу

Біздің уақытта бірде-бір сала пластиксіз өтпейді, мен оны өндіру үшін жүздеген зауыттар, фабрикалар мен комбинаттар құрылғанын еске саламын. Тек біздің еліміздің өзінде олардың көпшілігі бар.

Қазақстанда Ақтау, Маңғыстау, Қарағанды т.б. қалаларында Пластмасса зауыттары бар.

Синтетикалық пластмассалар белгілі бір химиялық реакциялар арқылы алынады. Олар үшін көмірден, мұнайдан және табиғи газдан бөлінетін заттар қолданылады. Мен орта мектепте химияны оқыған кезде, мен бұл процесті жақсы түсіндіретін шығармын. Бірақ мен пластикті өңдеудің бірнеше әдісі бар екенін анықтадым.

Механикалық өңдеу – бұл майлаусыз өте жоғары қысым қолданылған кезде. Процесс соңында өнім ауа ағынымен салқындатылады. Пластмасса токар станогында не фрезерлі жолмен өңделеді.

Сондай-ақ, пластмассаны өңдеудің бір әдісі – ротоформалау. Полимерлердің айналмалы формаға келтіру өткен ғасырдың 30-шы жылдарының соңында басталды деп саналады. Осылайша жағажай шарлары, жұмсақ ойыншықтар жасалды, ал екінші дүниежүзілік соғыс кезінде шприцтер, жұмсақ бөтелкелер, ауа жастықтары, серпімді баллондар шығарыла бастады.

Бұл әдістің негізінде қарапайым қағида жатыр. Полимердің белгілі бір мөлшерін (ұнтақ, мысалы, түйіршіктер немесе сұйықтық) екі бөліктен тұратын қуыс пішінге салынады. Содан кейін ол айналады және дірілдейді, сонымен бірге бір уақытта қызады. Содан кейін олар салқындатуды бастайды және берілген пішінді алу үшін айналады. Енді бұл әдіс полимерлі қабықтарды жасау үшін қолданылады. Температура мен жылдамдықты компьютер басқарады.

Полимерлерді өңдеу әдісі ретінде дәнекерлеу әлі де бар. Тек дәнекерлеу арқылы бөгде материалдарсыз байланыс жасай алады, яғни.болттарды, желімді пайдаланбайды. Дәнекерлеу арнайы беріктігі мен тығыздығы бар өнімдер қажет болған кезде қолданылады. Мұнда өте жоғары температура қажет.

Дәнекерлеудің әртүрлі түрлері қолданылады:

* Газбен дәнекерлеу

* Балқытып дәнекерлеу

* Электр өрісінде дәнекерлеу және т.б.

Осылайша, пластикалық өнімдер өмір бойы – өндірістен бастап кәдеге жаратуға дейін – олар адамға да, табиғатқа да зиян тигізетіні белгілі болды.

Әрине, мұндай материалды біздің өмірімізде қолданудан толығымен бас тарту мүмкін емес, бірақ оны ойланбастан қолдануды жалғастыру мүмкін емес. Экологиялық проблемадан басқа, мұнай қоры туралы мәселесі де туындайды. Бұл пластикті дайындаудың негізі.

Сонымен, бұл өнімді зиянсыз кәдеге жаратуды тез арада анықтап, пластикті бірнеше рет қалай пайдалану керектігін ойластыру керек.

Жапондықтар қызықты шешім ұсынды. «Иілгіштік» көрмесіне олар негізінен өсімдік шикізатына негізделген пластмассадан жасалған Тойота фирмасының автокөлігін қойды.

Пластикалық қалдықтарды қайта өңдеу керек. Біз оларды өртей алмайсыз – зиянды заттар атмосфераға шығарылады.

Қазірдің өзінде пластикті қайта өңдеудің кейбір әдістері бар:

* Пиролиз

* Гидролиз

* Гликолиз

* Метанолиз.

Олардың біреуі осылай жұмыс істейді: машинада температура шамамен 500°C, оттегі жоқ, пиролиз көмегімен қайнаған қабаты бар реакторда пластикалық қоқыс бөліктері ыдырайды, көптеген полимерлер бастапқы мономерлерге ыдырайды. Соңында балауыз, стирол, көміртек және пластикті құрайтын басқа заттар алынады. Қазір бұл өнімдер жеңіл өнеркәсіп үшін шикізат болып табылады. Бұл технология ақшаны үнемдеуге және қалдықтарды көмуге мүмкіндік бермейді, сонымен қатар пайда әкелуі мүмкін.

ІІ. ЗЕРТТЕУ БӨЛІМІ

2. 1 Оқушылармен жүргізілген сауалнама нәтижелері

3-сыныпта мен оқушылардан сұрадым: «пластик жақсы ма немесе жаман ба?», «Қандай жағдайларда пластиктен бас тарту керек». Сауалнама анкета түрінде жүргізілді. Сауалнамаға 30 бала қатысты.

1. Өз өміріңде қандай пластик бұйымдарды қолданасың?

А) ыдыс-аяқ Г) мектеп керек-жарақтары

Б) жеке гигиена заттары Д) қаптама

В) жиһаз Е) ойыншық

Ыдыс-аяқ	Жеке гигиена заттары	Жиһаз	Мектеп керек жарақтары	Қаптама	Ойыншық
5%	15%	0%	10%	30%	10%

2. Сіз қандай материалдарды қалайсыз?

A) қағаз В) пластик

Б) ағаш Г) Шыны

Д) тас

қағаз	ағаш	пластик	тас	шыны
2%	10%	17%	0%	1%

3. Сізге қай ыдыс-аяқтан көбірек тамақтану және ішу ұнайды?

А) темір В) фарфор

Б) шыны Г) пластик

темір	шыны	фарфор	пластик
0%	2%	20%	8%

4. Сен қай түрін таңдар едің?

А) егер шана болса, онда ... В) егер чемодан болса, онда…

- ағаш-былғары

- пластикалық

- металл

Ағаш-былғары	пластикалық	метал
5%	10%	8%

Б) егер ойыншық болса, онда ... Г) егер сусын болса, онда…

- жұмсақ – шыны ыдыста

- пластмасса – алюминий банкіде

- резеңке – пластикалық бөтелкеде

- ағаш бөшкеден

жұмсақ – шыны ыдыста	пластмасса – алюминий банкіде	резеңке – пластикалық бөтелкеде		ағаш бөшкеден
2%	14%		10%	4%

5. Пластик жақсы ма әлде жаман ба ?

жақсы	жаман
16%	14%

Барлық балалар өздерінің қарапайым өмірлерінде әртүрлі пластикалық бұйымдарды қолданатындығын атап өтті: ыдыс-аяқ, оқу құралдары, жеке гигиена құралдары және т.б. бірақ олар әр түрлі материалдарды қалайды. Мысалы, балалардың 10%-ы пластикалық төсек пен басқа жиһаздан бас тартады, өйткені бұл жеткілікті берік емес, ең бастысы ыңғайсыз. Бірақ респонденттердің 5% - ы пластикалық ыдыстардан жегенді ұнатады.

Оқушылардың 17%-ы пластикалық бұйымдардан бастартпайтынын мәлімдейді, бірақ олар тез бұзылғанды ұнатпайды. Спорт пен ойындарда балалар пластмассадан жасалған бұйымдарды (шаңғы, шана, коньки, ойыншықтар және т .б.) таңдады – 41%. Менің барлық сыныптастарым мектеп керек-жарақтары мен жеке гигиена заттары (тіс щеткасы, тарақ) пластиктен жасалғанын мойындады.

Сонымен қатар, менің достарым пластиктің зияны мен пайдасы туралы ештеңе білмейтінін білдім. 50% - ға жуығы басты мәселе деп санайды, бірақ пластик ұзақ уақыт бойы шірімейді, сондықтан ол әлемді ластайды.

2. 2 Пластиктерге қайта өмір сыйлау

Күнделікті өмірде сіз пластикалық өнімдерге «екінші өмір» беруге тырысуға болады: балалар да, ересектер де құстарға жем берушілер, өздері үшін шахмат, түрлі «жануарлар», бақшадағы және өз ауласындағы гүлзарлар үшін құмыралар жасай алады. Бір рет қолданылатын пластикалық ыдыстардан мен өзім көптеген дүниелер жасадым. Олар ауламызға әрі сән келтіреді, әрі экологиямызға пайда.

Жыл сайын көлемі мен тереңдігі әр түрлі пластмас стакандар, қасықтар мен шанышқылар тонналап өндіріледі. Бас қосу кештері, жұмыс кестесіндегі атаулы күндер, қызмет барысындағы кофер-брейктер, соынмен қатар табиғат аясында серуендеуге шыққан адам міндетті түрде біржолғы ыдыстарды пайдаланады. Бұл ыдыстардың басты артықшылығы қолдану жағынан өте тиімді, сонымен қатар денсаулыққа тигізер зияны да бар.

Пластикалық ыдыстарды қоқысқа тастауға асықпау керек. Одан пайдалы әрі қызықты бұйым жасауға болады. Сусын құйығу арналған пластикалық шөлмектен шай қасығын жасауға болады. Ол үшін маркермен қасықтың формасын сызып, қайшымен қиып аламыз. Енді оның өткір қырлары қолыңызды кесіп кетпеуі үшін, отта бір айналдырып ұстау керек. Осы құтыдан саптаяқ жасауға болады. Ол үшін жарты, және бір жарым литрлік ыдыс керек. Жарты литр ыдысты ортасынан кесеміз де, бір жарым литрлік ыдысты ортасынан кесеміз де жарты литр құтыны басын төмен қаратып, ішіне саламыз, бір-біріне кіріккен құтыларды енді екі жағынан тесіп, таяқшалармен ұстатамыз. Міне, шырын сығатын құты әзір болды.

2 литрлік ыдыстың басы мен аяғын ғана кесіп алып, оны біріктіреміз де қақпақтың көлеміндей үш жерден тесіп аламыз. Осы кесілген жерлерді шөлмек қақпағымен желімдейміз. Міне, тіс пастасы мен шеткаларды салатын ыдыс пайда болды.

Енді бізге астыңғы жақтарынан кесілген екі құты керек. Екеуінің де қиылған тұсынан желімдеп, киімге арналған сырғытпаға (замокка) жапсырамыз. Осы екі бөлшекті біріктіргенде балалардың ойыншықтарын салатын бұйым пайда болады. Сыйлықтар салатын қорапшаларды қолдан жасауға болады. Ол үшін пластик шөлмекнің орта жағын қайшымен қиып алып, төрт бұрыштап бүктеп, екеуін де бірдей көлемде кесіп аламыз. Екі бөлікті біріктіреміз, сөйтіп ішіне қолсағатты салып, туған күн иесіне берсеңіз, ерекше сыйлық болмақ.

Келесі тұрмыстық бұйымға бес литрлік сусын ыдысын қолданамыз. Оны да ортасынан кесіп алып, жоғарғы бөлігін аламыз. Кесіп алған тұсын қалаған бояумен бояп, мәселен ішін ақ, сыртын қызыл түске бояп, оған шамды ілеміз.

Сан түрлі келеңсіздіктер тап болуыңыз мүмкін, улы газ толы бөлмеде қалып қойсаңыз осы желім шөлмек сізге таптырмас көмекші, бет бөлігін өлшеп, шөлмекні айнала кесіп алып, денеңізді кесіп кетпес үшін жапсырма көмегіне жүгінің, оны бетіңізге киіп алыңыз. Бірнеше минуттан соң қауіп қатер сейілетін болады.

Баланың көңілін аулау үшін қолдан көпіршік жасайтын дүние жасауға болады. Ол үшін кішкентай қолғапты түбі кесілген пластмасс шөлмекге кигіземіз. Ыдыстағы суға аздап фери, не сода саламыз. Ыдысқа су құйып алып ыдысты үрлегенде көпіршіктер шығады. Осылайша күнделікті пайдаланудан қалған пластик ыдыстардан креативті бұйымдар жасап алуға болады.

П ластмасс шөлмектен жасалынған қызықты дүниелер

Шынымен де пластик ыдыстардан пайдалы нәрселер жасауға болады. Ғаламторды ақтара отырып,біз пластик ыдыстардан жасалған әр түрлі нәрселерді көріп, өзіміз үйден олардың бірнешеуін жасадық. Мысалы: олардың ішінде қаламсалғыш, гүл салғыш құмыра, Астананың символы «Бәйтерек» және пальма ағашы және т.б.әдемі қолөнерлері бар. Қиялымызға ерік беру арқылы жоқтан бар жасауға болатынын дәлелдедік.

Жоғары айтылған кәдеге жаратудың бүкіл әдістеріне қарамастан, кәдеге жаратудың тағы бір әдісі бар - ол қайта өңдеу. Біздің ойымызша, бұл әдіс ең қолайлы, себебі ол тек экологиялық таза ғана емес сонымен қатар ресурс үнемді болып табылады. Мұны дәлелдеу үшін мен Жапонияда болған полиэтиленнің қайта өңделеуің мысал ретінде айтайық. Мысалы: Жапониядағы «Нэгдю Санге» компаниясы 80-шы жылдардың басынан бастап полиэтилентерефталаттік ескі өнімдерден полиэфирдік талшықтардан өндіре бастады. ПЭТ-тің қайта қолдану процестері шексіз. Бір рет ПЭТ-тің қалдықтарынан кілемше жасап, ол ескіргеннен кейін, оны қайта өңдеп автокөліктер багаждарына және т.б. заттарға төсегіштер жасауға болады. «Мидзуно» деген Жапондық фирма оқушыларға арналған спорт киімдерді қайта өңделген полиэфирден (құрамы 50% артық), спорт аяқ киімдерді жасанды теріден (40% қайта өңделген полиэфир) жасайды. «Гундзэ» фирмасы эфир маталарынан дастархандарды, ас қолғаптарды, шәйнек қақпатарын және т.б. заттарды жасайды. «Одзаки Седзи» компаниясы 70% полиэфирден және 30% жүннен тұратын тоқымадан мектеп формасын жасайды. Ересектерге арналған мектеп формасына пластиктан жасалған 15 шөлмек жұмсалады. «Лайон Оффис Профктс» корпорациясы бұлардан да алға жылжыды- ол офис орындықтарына арналған жастықшалар, және 100%-дық қайта өңделген пластмасстан кітаптарға арналған сөрелер жасайды. Олардын орындықтары оңай бөлшектенеді, олардың көп бөлшектерің қайта өңдеуге болады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Жоғарыда айтылғандардың бәрін ескере отырып, мен енді пластикалық өнімдерден толығымен бас тарту мүмкін емес деген қорытындыға келдім. Мен пластмассаның зиянды және пайдалы екенін түсіндім. Тек осы өнімдерді дұрыс пайдалану керек:

* тағамды пластиктен жылытудың қажеті жоқ, өйткені қыздырылған кезде зиянды заттар ыдыстан тағамға ауысады;

* жарамсыз (тесілген, жарылған) контейнерлерді пайдаланбаңыз;

* пластикалық өнімдерді пайдалану ережелерін сақтаңыз – кейбіреулерін жууға болмайды, басқаларында өнімді тоңазытқышта ұзақ уақыт сақтауға болмайды, ал басқалары ұзақ уақыт пайдалануға жарамайды;

* өз аулаңызда пластикалық заттарды өртемеңіз – өзіңді де, көршіңді де улайсың. Сонымен қатар, әрине, пластиктердің таңбалануына назар аударыңыз. 4 және 5 сандары мен ПЭВД и ПП кодтары бар ыдыстар адамдар үшін ең қауіпсіз материалдар. Бұл полиэтилен және полипропилен.

* пластикалық ыдыстардан біртіндеп арылуға тырысыңыз, оны әйнекпен алмастырған дұрыс – ол экологиялық таза материалдардан жасалған.

Дүкенге арнайы пакетпен барыңыз, бір реттік пакеттерді алмаңыз.

Әрине, бұл тақырып тың тақырып емес, дегенмен өзекті. Меніңше, синтетикалық пластмассалар өмірде қалай пайда болды, солай осы мәселе туындады. Бірақ, бұл зат бар және ол бәріне қатысты. Сондықтан бұл мәселені бәріміз жабылып шешуіміз керек.

Жадынама

* мектеп, үй маңындағы аумақты жүйелі түрде тазартамын;

* қоқысты қалай болса солай лақтырмаймын;

* қоқысты ауыл сыртында, су қоймасының жанында, демалыс орнында қалдырмаймын;

* бізге ұзақ қызмет ету үшін заттарға ұқыпты қараймын;

* заттарға «екінші» өмір» сыйлаймын.

Егер әрқайсымыз осы ережелерді ұстанатын болсақ, айналамыздағы әлем сәл де болса таза болады деп ойлаймын.

Біздің мектепте, біздің ауылда әрдайым тәртіп болуын қамтамасыз етейік: таза сыныптар мен дәліздер, көшелер мен аллеялар.

Жердің ертеңгі күні біз оны бүгін қалай жасайтынымызға байланысты. Біз өз жерімізді қорғаймыз! Бізде басқа планета болмайды!

Ұсыныстар:

- Азық-түлік алуға көп қолдануға болатын «пакетпен» барсаңыз, пластик пакеттер өндіруді азайтып, табиғатқа қамқорлық жасайсыз.

• Айыппұл мен тыйымдардан еш пайда жоқ. Үгіт-насихат керек. Қоқысты сұрыптап жинауды насихаттау керек. Бізде мысалы, батарея немесе сынап лампасын ортақ қоқысқа тастауға болмайды деген тақтайша не билборд еш жерде жоқ. Ал оларды тастау өте қауіпті. Балабақша мен мектептерден бастап экологиялық сауаттылыққа тәрбиелеу керек, арнайы экология пәндерін енгізу қажет. Экологияға жауапты қарайтын адамдар буынын тәрбиелеуге тырысуымыз керек.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. «Экология және табиғатты тиімді пайдалану» Алматы 2004 ж.Авторлары: Бейсенов Ә, Самақова А11-17 бет

2. «Табиғатым тағдырым» Байханов С., Алматы, 1991 ж33-45 бет

3. «Мектеп» Экология . 2005 жыл Алматы. Авторы Бейсенов Ә, Шілдебаев Ж12-21 беттер

4. «Экологические основы природопользования» Москва 2001 ж.

5. Костюкович Е. Е. Экологиялық жауапкершілікті қалыптастыру. Минск: БГАТУ, 2018ж.

6. Реймерс Н. Ф. Табиғатты және адамның қоршаған ортасын қорғау. Сөздік-анықтамалық. Ағарту – 1992ж.

7. Чижевский А. Е. Мен әлемді білемін. Экология. Энциклопедия. Астрель-2015ж.

Ілияс Есенберлин атындағы №67 гимназия

3 «Е» сынып оқушысының «Пластик қалдықтарына жаңа өмір сыйлау» атты зерттеу жұмысы жайлы

К Ү Н Д Е Л І Г І

(2021 жыл)

№	Атқаратын жұмыс тізімі	Мерзімі	Жетек-ші қолы	Нәтижесі
1	Ғылыми жұмыстың тақырыбын айқындау мақсатында ғылыми жетекшімен кеңесу, пікірлесу	қаңтар -ақпан 2021 ж.		«Пластик қалдықтарына жаңа өмір сыйлау» зерттеудің тақырыбы болып бекітілді.
2	Ғылыми жетекшімен үнемі кеңесе отырып, зерттеу жұмыстарын жүргізу.	наурыз-сәуір 2021 ж.		Жұмыстың мақсатымен, міндетімен таныстым. Орындау барысы туралы мағлұмат беріп, пайдаланатын әдебиеттерді көрсетіп берді.
3	Зерттеу тақырыбы негізінде интернет, баспа материалдарымен танысып, олардың ішінен қажеттілерін іріктеу	мамыр-тамыз 2021 ж.		Берілген материалдармен танысып, өзіме қажетті мағлұматты алдым.
4	Ғылыми жетекшіден кеңес алу	қыркүйек-қазан 2021 ж.		Қажетті материалдарды жинақтап, саралап-жүйеледім.
5	2-4 сынып оқушылар арасында мектепішілік «Зерде зерттеу жұмыстары мен шығармашылық жобалар конкурсы»	қыркүйек-қазан 2021 ж.		Құрмет грамотасы 1 орын алдым.