Химиялық ертегі. Айдай сұлу - Айсұлу (Алтын)

Павлодар облысы.

Екібастұз қаласы. Қарасор ауылы

КММ «Қарасор жалпы орта білім беретін мектебі»

8 сынып оқушысы

Нұрқабден Самғар

Химиялық ертегі.

«Айдай сұлу - Айсұлу»

Ертеде үлкен шаһарда ақылына көркі сай сұлу,айдай аппақ қыз өмір сүріпті.Оның әкесі өте қатал,әрі сұсты,мінезі күйдіргі еді,бірақ ақылды іскер болатын.Әкесі қызы дегенде жанын беретін,оның атын өзі қойған. Айдай сұлу-Айсұлу (Алтын) жүрген жерінде ойын-сауық, қызықты отырыстар көп болатын,оған қараған адамның көзі талатын. Айсұлудың әкесі Азат пен анасы Оксана тату-тәтті өмір сүрді. Айсұлудан кейін көп ұзамай дүниеге күндей күліскөз Күнсұлу (Күміс) келді. Апалы-сіңлілі екеуі сырлас бауыр болды. Айсұлу мен Күнсұлудың сынаптай сырғыған жүрісі сұйық бауырлары Сырлыбай (сынап) ойын – сауық десе жанын беретін сері жігіт болып өсті.

Бір күні нағашы сіңлісі Мария Мәскеуден демалысқа келді. Мария апасы Айсұлуға ұқсауға тырысатын,өзі де бет-әлпеті жағынан Айсұлуға келеді. Марияға шаһар ұнады тұрған жері ну орман, жан-жағы жап-жасыл. Қатар –қатар тізілген үйлер көздің жауын алады.Айсұлудың үйлері 8 қабаттан, 109 бөлмеден тұрады. Айсұлу мен Күнсұлу бірінші қабаттың 47,79 бөлмесінде, ал Мария 29 бөлмесінде, Сырлыбай екінші қабаттың 60 бөлмесінде тұрады, ал төменгі қоймада әкесінің заттары тұратын, оған кіруге тыйым салынған.

Жаздың жайма шуақты күнінде Айсұлу бауырларымен табиғатқа саяхатқа жиналды. Үйлерінен бірнеше шақырым жерде көл болатын,көлдің жиегіне гүл теріп, көбелек аулауға шықты. Інісі Сырлыбай әкесінің қоймасынан ешкімге білдірмей,ыдыста тұрған бір затты тығып алып шықты. Көл жағасына келіп шешініп жатқанда алып шыққан заты сырғып суға түсті, сол кезде зат зырғып жүгіріп жүргенін көріп, бәрі таң –тамаша болды. Сырлыбай су жиегінде өсіп тұрған фиалка гүлін алып, зырғып жүрген затты түртіп еді, су беті жап-жасыл түске айналып кеткенін көріп,олар одан әрі таңғалды. (Натрий суда еріп сілті түзіледі.Сілтілік ортада фиалка гүлі жасыл түске өзгереді).

Серуеннен келген олар оқиғаны әкесіне жеткізгенде ол қатты ашуланып,бұлқан-талқан болып зорға басылды. Әкесі көлге баруға тыйым салғанды,себебі көлдің арғы беті батпаққа айналған. Өткен жолы бауырлары Сырлыбайды ертіп көлге шомыламыз деп жүріп,сол батпаққа тап болған. Тынымсыз Сырлыбай батпаққа түсіп кетіп екеулеп жүріп,әзер шығарды. Үсті басы батпақ болған бауырларының киімдерін жуып кептіреміз дегенде жаққан оттары лап етіп, батпақтың бетін түгел ұшқындар кезіп кетті,үшеуі қашып құтылған еді..... (Батпақ газы –метан, ол түссіз,иіссіз,ауада түссіз жалын шығарып жанатын газ.).

Әкесі Араб еліне іс сапармен кеткен кезді пайдаланып, Айсұлу әкесінің қоймасындағы заттарды қызықтады. Олар қызыл-жасыл, жалт-жұлт еткен заттар,қаттысы да сұйығыда бар ыдыстары да әр түрлі. Әкесі оларды әр елге іс сапармен барғанда әкелген еді. Күнсұлу тамақ әзірлегенді,салат жасап,дастарқан жасағанды жақсы көретін,әрі соған бейім еді.Жаңа жылдық дастарқан жасау кезінде Күнсұлудың қолын пышақ кесіп кетті, қанның қатты ағып жатқанын көріп, Айсұлу қоймадан бір сұйықтықты алып келіп сіңлісінің қолына құйып жіберді,қан сап тыйылды. Күнсұлудың қолына тамызған кезде ертінді оның дайындаған тәтті тоқашына тамып кетті, сол кезде тоқаш көгеріп шыға келгенде көздері шарасынан шыға жаздады.(Йод-крахмал реакциясы).

Араб елінен келген әкесі көп жаңалықпен оралды. Елге келген соң көл жағасындағы қамысты жинатып, асханадан шығарылған қияр, қызанақ, банан қалдықтарын майдалап туратып, қазан-қазанға қайнатып, илетіп, тақтай жасатып зәулім үй салғызды. Әкесі шаһардағы адамдарға осындай үй тұрғызып қоныстануларын бұйырды. (Жаңа элементтердің орналасуы).

Айсұлудың анасы Оксана-орыс қызы,мейірімді адаммен тез тіл табыса алатын, жалынды, жанындағы адамға қамқор, бауырмал жан болатын. Анасы үйдің алтыншы қабатында сегізінші бөлмесінде тұратын (Оттек) Анасының бауырлары қыдырып келгенде үйдің жоғарғы қабаттарына орналасатын. (Бейметалдар) Анасының тетелес сіңлісі-көшбасшы болуға бейім (сутегі) екеуі егіз қозыдай, бастары қосылса алыс сапар шегіп әңгімелері жарасып,сыңғыр-сыңғыр күлкілері естіледі. (Судың түзілуі).

Марияның әкесі – Шура,ол мысырда оқыған сауатты, шыны жасаушы шебер. Үйі саздан жасалған ыдыстар мен шыныдан жасалған бұйымдарға толы болатын. Мария келерінде шыныдан жасалған әсем,әшекей бұйымдарды жиендеріне тарту етті. Мария шынының жасалу жолынан білетіндіктерін жырғылып айтып, қыздарды қызықтыратын.

Мысырлық шыны жасаушылар саздан жасалған ыдыстарда ашық пештің үстінде шыны қайнатқан. Дайын болған шыны кесектерді балқыған күйде суға салған, суда ол шытынап жарылған, осы сынықтарды шаң сияқты ұнтаққа айналғанша майдалап, қайта балқытып шыны алған. Марияның үлкен ағасы Гена (гелий) сауатты, ізденімпаз, техникаға жақын. Өзінің жасаған әуе кемесімен Күнге ұшып барған, одан Марсқа жеткен. Гена өзімен бірге роботы Аликті (Алюминий) алып барды. Ол қазақша сөйлейді, «Қара жорғаға» билейді, Генаның айтқанының бәрін істейді,өзі жеңілтек.