Информатика сабағында студенттердің функционалдық сауаттылығын арттыру

Т

Түркістан қаласы білім басқармасы

Көпсалалы индустриалды-техникалық колледж

үркістан қаласы білім басқармасы

К

Тойлыбаеав Нурмира Умирсериковна

өпсалалы индустриалды-техникалық колледж

Туркестан

Әдістемелік құрал

Түркістан қаласы білім басқарамасы

Информатика сабағында функционалдық сауаттылықты арттыруға бағытталған тиімді құрал болып табылады. Оны жалпы білім беру мекемелерінде, колледждерде және қосымша білім беру орталықтарында кеңінен қолдануға болады. Жұмыста ұсынылған тапсырмалар оқушылардың практикалық дағдыларын қалыптастырып, заманауи цифрлық қоғамда талап етілетін құзыреттіліктерді дамытуға көмектеседі.

Оқу-әдістемелік құрал

Түркістан обылысы адами әлеуетті дамыту басқармасына қарасты Көпсалалы индустриалды техникалық колледждің әдістемелік кеңесінде талқыланып,бекітілді

№ «1» хаттама «29 тамыз 2025 жыл»

Жалпы, жұмыстың аралық және қорытынды нәтижелерін ұсыну формалары көптүрлі әрі оқушының білімін нақты, объективті көрсетуге бағытталған. Бұл тәсілдер оқу материалын меңгеру деңгейін жан-жақты бағалауға, оқушылардың жеке прогрессін бақылауға және олардың практикалық құзыреттерін дамытуға мүмкіндік береді.

.

Пікір жазған : Көпсалалы индустриалды техникалық колледж аға оқытушысы : Қ.Керимбеков

Кітап жалпы 1-2 курс студенттеріне арналған

Құрастырған: Тоильбаева Нурмира

Кіріспе

Қазіргі ақпараттық қоғамда оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту — білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі. Информатика пәні бұл бағытта ерекше рөл атқарады, себебі ол оқушыларды ақпаратты іздеу, өңдеу, талдау және тиімді қолдануға үйретеді. Бұл әдістемелік құралда информатика сабағында функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың тиімді тәсілдері қарастырылады. Функционалдық сауаттылық ұғымы және оның маңызы

Функционалдық сауаттылық – адамның өмірдің түрлі салаларында алған білімін практикалық жағдайда қолдана білу қабілеті. Информатика сабағында бұл ұғым оқушылардың ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) қолдану арқылы проблемаларды шешу, логикалық ойлау, және шығармашылық қабілеттерін арттырумен байланысты. Информатика сабағында функционалдық сауаттылықты дамыту әдістері

Информатика пәнінде функционалдық сауаттылықты арттырудың келесі әдістері тиімді болып табылады:
• Жобалық және зерттеу жұмыстары;
• Проблемалық оқыту;
• Цифрлық құралдарды (Google Classroom, Kahoot, Scratch) пайдалану;
• Практикалық тапсырмалар мен интерактивті жаттығулар.

1.«Ақпаратты іздеу және талдау»

Оқушыларға интернеттен экологиялық мәселелер туралы деректерді табу, оларды кестеге енгізу және инфографика жасау тапсырмасы беріледі. Бұл тапсырма олардың ақпараттық сауаттылығын, логикалық ойлауын және АКТ құралдарын қолдану дағдыларын дамытады.

Тәжірибелік тапсырмалар

1. Құпиясөз генераторы: Python тілінде кездейсоқ, қауіпсіз құпиясөз құратын шағын бағдарлама жазыңыз.

2. Фишингті тану: Берілген электрондық хат үлгісінен фишинг белгілерін анықтаңыз.

3. Шифрлау: Цезарь шифрын қолданып мәтінді шифрлап және кері шифрлаңыз.

4. Антивирустық зерттеу: Әртүрлі антивирус бағдарламаларын салыстырып, қайсысы тиімді екенін дәлелдеңіз.

Талқылауға арналған сұрақтар

1. Неліктен ақпараттық қауіпсіздік тек ІТ мамандары үшін емес, барлығына маңызды?

2. Мемлекеттік құпияларды қорғаудағы заманауи тәсілдер қандай?

3. Әлеуметтік инженерия әдістері арқылы адамды алдау мысалдарын келтіріңіз.

Тапсырма1.
Компьютеріңізге орнатылған антивирустың (мысалы, Kaspersky, Avast, ESET, Windows Defender) басты функцияларын сипаттаңыз:

• Вирус табу әдісі

• Қорғаныс түрлері

• Автоматты жаңарту мүмкіндігі

• Артықшылықтары мен кемшіліктері

Тапсырма2.
Кестені толтырыңыз:

Вирус түрі	Таралу жолы	Зиян түрі	Қорғану тәсілі
Файлдық вирус
Желілік вирус
Троян бағдарламасы
Макровирус

Тапсырма3.
Құпиясөздердің қауіпсіздігін тексеріңіз.
Берілген құпиясөздердің қайсысы сенімді екенін анықтаңыз және не себепті екенін түсіндіріңіз:

1. 123456

2. Qwerty

3. MyPass2025!

4. Almaty_777

Тапсырма 4

Жоба тақырыбы: «Менің деректерімді қорғау жоспары»
Жоба мазмұны:

• Қандай қауіптер бар екенін сипаттау

• Қорғану тәсілдерін ұсыну

• Антивирус пен брандмауэрдің рөлін түсіндіру

• Көрнекі түрде (слайд, постер, инфографика) ұсыну

Тапсырма 5

1-қадам. Ақпаратты іздеу

Интернеттен Қазақстандағы немесе әлемдегі экологиялық мәселелер туралы мәліметтер табыңыз.
Мысалы:

• Ауа ластануы

• Су тапшылығы

• Қалдықтарды өңдеу

• Климаттың өзгеруі

• Орманның азаюы

2-қадам. Ақпаратты кестеге енгізу

Төмендегі үлгі бойынша кесте жасаңыз (Word, Excel немесе Google Sheets қолдануға болады):

№	Экологиялық мәселе	Себебі	Салдары	Шешу жолдары	Дереккөзі (сілтеме)
1	Ауа ластануы	Көліктер мен зауыттар шығарындылары	Денсаулыққа зиян, жаһандық жылыну	Электр көліктерді қолдану, жасыл аймақтар	https://...

3-қадам. Инфографика жасау

Тапқан ақпарат негізінде инфографика (Canva, Piktochart, PowerPoint немесе басқа құралмен) жасаңыз.
Инфографикада:

• Экологиялық мәселенің атауы

• Негізгі статистика (мысалы, пайыз, сандар)

• Себеп-салдар байланысы

• Мәселенің шешу жолдары

• Суреттер мен белгішелер болуы тиіс

2.Санау жүйесі.

Оқушылардың ондық, екілік, сегіздік және он алтылық санау жүйелері туралы білімін қалыптастыру, сандарды бір жүйеден екіншісіне түрлендіру және практикалық есептерді шешу дағдыларын дамыту.

Тапсырма 1

1-қадам. Теорияны қайталау

Төмендегі сұрақтарға қысқаша жауап жазыңыз:

1. Санау жүйесі дегеніміз не?

2. Екілік санау жүйесінде қандай цифрлар қолданылады?

3. Он алтылық санау жүйесінде қандай әріптер қолданылады?

4. Санау жүйелерінің негізі дегеніміз не?

2-қадам. Түрлендіру тапсырмалары

№	Берілген сан	Қай жүйеден	Қай жүйеге	Нәтиже
1	25	Ондық	Екілік	...
2	1101	Екілік	Ондық	...
3	3A	Он алтылық	Ондық	...
4	57	Ондық	Сегіздік	...
5	101011	Екілік	Он алтылық	...

Тексеру үшін https://www.rapidtables.com/convert/number/ немесе калькулятор қолдануға болады.

Логикалық тапсырма 2

Төмендегі сандардың қайсысы екілік санау жүйесіне жатады?
а) 101010
б) 12345
в) 10011
г) 89AB

Практикалық жұмыс 3

Word немесе Excel бағдарламасында төмендегі мәліметтер бойынша кесте жасаңыз:

Санау жүйесі	Негізі	Қолданылатын цифрлар/таңбалар	Мысал
Ондық	10	0–9	245
Екілік	2	0, 1	1101
Сегіздік	8	0–7	57
Он алтылық	16	0–9, A–F	3A

Кестені өзіңіз безендіріп, түспен ерекшелеу ұсынылады.

5.Шығармашылық тапсырма

PowerPoint, Canva немесе Word көмегімен инфографика жасаңыз:
«Сандық санау жүйелерінің айырмашылығы мен қолдану салалары» тақырыбында.
Инфографикада:

• Әр жүйенің атауы мен негізі

• Қолданылатын таңбалар

• Қолдану мысалдары (мысалы, компьютерде екілік жүйе, HTML-де он алтылық кодтар)

3.Үлкен деректер

Оқушылардың үлкен деректердің мәнін, ерекшеліктерін және олардың қолданылу салаларын түсінуін қамтамасыз ету, сонымен қатар ақпаратты талдау және визуалдау дағдыларын дамыту.

Тапсырма 1

1-қадам. Теориялық бөлім

Төмендегі сұрақтарға қысқаша жауап жазыңыз:

1. Үлкен деректер дегеніміз не?

2. Үлкен деректердің негізгі 5 қасиетін атаңыз.

3. Үлкен деректер қай салаларда қолданылады? (мысалы: медицина, бизнес, экология, әлеуметтік желілер және т.б.)

4. Big Data мен жасанды интеллект арасындағы байланыс қандай?

2-қадам. Ақпаратты іздеу

Интернеттен үлкен деректердің нақты қолданылуы туралы 3 мысал табыңыз.
Мысалы:

• Google іздеу жүйесінің деректерді талдауы

• Amazon немесе Kaspi дүкендерінің тұтынушылар мінез-құлқын болжауы

• Денсаулық сақтау жүйесінде пациент деректерін талдау

Тапсырма 2. Кесте құру (Word, Excel немесе Google Sheets)

№	Қолдану саласы	Қолдану мысалы	Қолданылатын деректер түрі	Артықшылықтары	Дереккөз (сілтеме)
1	Бизнес	Онлайн саудадағы тұтынушы талдауы	Сатып алу тарихы, шолу пікірлері	Сатылымды арттыру	https://...
2	Денсаулық сақтау	Аурудың таралуын болжау	Медициналық деректер	Ерте диагностика	https://...
3	Экология	Ауа сапасын бақылау	Датчиктер мен спутник деректері	Ластанудың алдын алу	https://...

Тапсырма 3 Инфографика жасау

Canva, PowerPoint немесе Piktochart құралдарында «Үлкен деректердің артықшылықтары мен қолдану салалары» тақырыбында инфографика жасаңыз.
Инфографикада келесі элементтер болсын:

• Big Data анықтамасы

• 5V моделі (Volume, Velocity, Variety, Veracity, Value)

• Қолдану салалары

• Қысқаша мысалдар және суреттер

Практикалық тапсырма 4

MS Access, MySQL, LibreOffice Base немесе онлайн SQL тренажер (https://sqliteonline.com) көмегімен келесі кестелерді құрыңыз:

1-кесте: Студенттер

ID	Аты-жөні	Тобы	Телефон
1	Айжан Нұрланқызы	IT-23	87051234567
2	Арман Ержанұлы	IT-23	87074567890
3	Динара Қайратқызы	DS-22	87081234567

2-кесте: Пәндер

Код	Пән атауы	Кредит
INF101	Информатика	3
DB102	Мәліметтер базасы	4
NET103	Компьютерлік желілер	3

3-кесте: Бағалар

ID	Код	Баға
1	DB102	A
2	INF101	B
3	NET103	A

Жасанды интеллект. Жасанды интеллектіні қолдану саласы.Оқушылардың сыни ойлауын, ақпаратты талдау және өмірмен байланыстыру қабілетін дамыту. Жасанды интеллект (ЖИ) — бұл компьютерлер мен бағдарламалардың адам интеллектісіне тән қабілеттерді: ойлау, үйрену, шешім қабылдау және тілмен жұмыс істеуді орындай алатын технологиялар жиынтығы. Қазіргі таңда ЖИ медицинада диагноз қоюға, білім беруде оқыту жүйесін бейімдеуге, көлік саласында автопилот жасауға, экологияда қоршаған ортаны талдауға қолданылады.

2-тапсырма. Сәйкестендіріңіз

ЖИ қолданылатын сала	Қолданылу мысалы
Медицина	A) Ақылды автобустар мен көліктер
Білім беру	B) Оқушының білім деңгейіне сай тапсырма беру
Көлік	C) Диагноз қою, ауруды анықтау
Экология	D) Ауа сапасын талдау, табиғатты қорғау

➡ Әр салаға сәйкес мысалды сәйкестендіріңіз (мысалы: 1–C, 2–B ...).

3-тапсырма. Шығармашылық ойлау

Сен жасанды интеллект әзірлеушісісің деп елестет.
Қаланың өмірін жеңілдету үшін қандай ЖИ жүйесін ойлап табар едің?
✍ Өз идеяңды 4–5 сөйлеммен жаз.

4-тапсырма (қолданбалы)

Интернеттен немесе жаңалық көздерінен ЖИ қолданылатын бір нақты мысалды табыңдар (мысалы: ChatGPT, Tesla автопилоты, Google Translate, т.б.).

Көрсеткіш	Ақпарат
Қолдану саласы
Мақсаты
Артықшылығы
Шектеулері

Блокчейн — бұл ақпаратты блоктар түрінде сақтап, оларды бір тізбекке қосып, қауіпсіз түрде бөлісетін цифрлық технология. Ол көбіне криптовалюта жүйесінде (мысалы, Bitcoin) қолданылады.

2-тапсырма. Сәйкестендіріңіз

Қолдану саласы	Мысалы
Қаржы	A) Ақша аударымдарын ашық және қауіпсіз ету
Медицина	B) Науқастардың медициналық карталарын қорғау
Білім беру	C) Диплом мен сертификаттарды жалғандықтан сақтау
Мемлекеттік басқару	D) Электронды дауыс беру жүйесін енгізу

➡ Әр салаға тиісті мысалды сәйкестендіріңіз (мысалы: 1–A, 2–B …)

3-тапсырма. Ойлан, талқыла, ұсын

Төмендегі сұрақтарға топта немесе жұпта талқылап, жауап беріңіз:

• Неліктен блокчейн технологиясы сенімді деп есептеледі?

• Егер сен Қазақстанның ІТ маманы болсаң, блокчейнді қандай салада енгізер едің?

4-тапсырма. Қолданбалы зерттеу

Интернеттен блокчейн қолданылып жатқан бір нақты мысалды табыңыз (мысалы: Binance, Ethereum, IBM Food Trust және т.б.)

Көрсеткіш	Ақпарат
Компания немесе жоба атауы
Қолдану саласы
Мақсаты
Артықшылықтары
Шектеулері

4.Бұлтты технология

Бұлтты технология — бұл деректер мен бағдарламаларды интернет арқылы қашықтағы серверлерде сақтау және өңдеу жүйесі.
Пайдаланушылар өз компьютеріне бағдарламаны орнатпай-ақ, Google Drive, Dropbox, Microsoft OneDrive сияқты қызметтер арқылы онлайн жұмыс істей алады.
Бұлтты технологиялар білім беру, бизнес, денсаулық сақтау және мемлекеттік қызмет көрсету салаларында кеңінен қолданылады.
Оның басты артықшылықтары – ыңғайлылық, қолжетімділік және қауіпсіздік.

1-тапсырма. Сәйкестендіріңіз

Қолдану саласы	Қолданылу мысалы
Білім беру	A) Оқушылардың онлайн тапсырмаларын сақтау
Бизнес	B) Құжаттармен бірлесіп жұмыс істеу
Денсаулық сақтау	C) Науқастардың медициналық мәліметтерін онлайн сақтау
Мемлекеттік қызмет	D) Электронды құжат айналымы және деректер базасы

3-тапсырма. Ойлан, талқыла, ұсын

Төмендегі сұрақтарға өз ойыңды жаз:

• Егер сенің колледжіңде барлық оқу материалдары бұлтты жүйеде сақталса, қандай пайдасы немесе қиындықтары болар еді?

• Бұлтты технологиялардың қауіпсіздігін қалай арттыруға болады?

✍ Өз ойыңды 4–5 сөйлеммен жаз.

4-тапсырма. Қолданбалы зерттеу

Интернеттен нақты бір бұлтты қызметті (мысалы: Google Drive, iCloud, Dropbox, Mega, Microsoft Azure) таңдаңыз және кестені толтырыңыз:

Көрсеткіш	Ақпарат
Қызмет атауы
Компания
Қолдану мақсаты
Артықшылығы
Шектеулері

1-тапсырма. Ақпаратты түсін және талда

Мәтін:

Қазақстанда цифрландыру – экономиканың барлық саласында инновацияны енгізу мен басқаруды жетілдірудің басты бағыты.
«Цифрлық Қазақстан» бағдарламасы аясында электрондық үкімет, смарт-қалалар, онлайн-білім беру, «Astana Hub» IT-орталығы сияқты жобалар іске асуда.
Техника және технология саласында өндіріс роботтандырылып, жасанды интеллект, Big Data және бұлтты технологиялар енгізіліп жатыр.
Цифрландырудың мақсаты – халықтың өмір сапасын арттыру және еліміздің жаһандық бәсекеге қабілеттілігін күшейту.

Сұрақтар:

1. Цифрландыру дегеніміз не?

2. Қазақстанда цифрландыру қандай бағыттарда дамып жатыр?

3. Техника мен технология саласында қандай өзгерістер байқалады?

4. Цифрландыру халық өміріне қалай әсер етеді?

2-тапсырма. Сәйкестендіріңіз

Сала	Цифрландыру мысалы
Білім беру	A) Онлайн сабақтар, цифрлық платформа (Daryn.online, Kundelik.kz)
Денсаулық сақтау	B) Электрондық аурухана, онлайн-дәрігер қабылдауы
Өнеркәсіп	C) Өндірістік роботтар, автоматтандырылған зауыттар
Мемлекеттік қызмет	D) eGov.kz электрондық үкімет порталы

➡ Әр салаға тиісті мысалды сәйкестендіріңіз (мысалы: 1–A, 2–B …).

3-тапсырма. Ойлан және ұсын

Төмендегі сұрақтарға өз ойыңды білдір:

• Қазақстанның қай саласын цифрландыру ең маңызды деп есептейсің? Неліктен?

• Егер сен ІТ-маман болсаң, өз қалаңды немесе колледжіңді цифрландыру үшін қандай жоба ұсынар едің?

✍ 4–5 сөйлеммен өз ұсынысыңды жазыңыз.

4-тапсырма. Қолданбалы зерттеу

Интернеттен немесе жаңалықтардан Қазақстандағы цифрландыру жобаларының бірін тауып, төмендегі кестені толтыр:

Көрсеткіш	Ақпарат
Жоба атауы
Іске асыратын ұйым
Қолдану саласы
Мақсаты
Артықшылығы
Қиындықтары / шектеулері

Мысал: Smart City Almaty, eGov Mobile, Kaspi.kz, Astana Hub және т.б

2-тапсырма. Сәйкестендіріңіз

ЭЦҚ қолданылатын жағдай	Мысалы
Мемлекеттік қызмет алу	A) eGov.kz порталында құжат жіберу
Бизнес жүргізу	B) Электронды келісімшартқа қол қою
Білім беру	C) Онлайн тестілеу немесе өтініш беру
Қаржы саласы	D) Банктік операцияларды растау

➡ Әр салаға сәйкес мысалды сәйкестендіріңіз (мысалы: 1–A, 2–B …).

3-тапсырма. Қолдану алгоритмін толықтыр

Төменде ЭЦҚ-ны алу және пайдалану кезеңдері берілген.
Бос орындарға тиісті реттілікті қойыңыз (1–6):

Қадам	Оқиға
	ҚР Ұлттық куәландыру орталығының (pki.gov.kz) сайтына кіру
	Пайдаланушы туралы мәліметтерді енгізу
	Сертификат кілттерін генерациялау
	ЭЦҚ файлын жүктеп алу және сақтау
	Компьютерге NCALayer бағдарламасын орнату
	Мемлекеттік порталға кіріп, ЭЦҚ арқылы авторизация жасау

4-тапсырма. Ойлан және талқыла

• ЭЦҚ қолданудың қандай артықшылықтары мен қауіптері бар?

• Егер сен өзіңнің цифрлық қолтаңбаңды жоғалтып алсаң, не істер едің?

✍ Жауабыңды 4–5 сөйлеммен жаз.

5-тапсырма. Қолданбалы зерттеу

Интернеттен ЭЦҚ қолданылатын нақты мысалды тауып, кестені толтыр:

Көрсеткіш	Ақпарат
Қолданылған сайт немесе жүйе
ЭЦҚ не үшін қолданылды
Қандай файл форматы қолданылды
Артықшылығы
Қиындығы

? Қорытынды сұрақ:

Болашақта ЭЦҚ барлық салада міндетті болса, бұл адамдардың өмірін қалай жеңілдетеді немесе қиындатады деп ойлайсың?

5. Виртуалды және толықтырылған шындық. Виртуалды шындықтағы адам

«Виртуалды және толықтырылған шындық. Виртуалды шындықтағы адам» тақырыбы бойынша дайындалған функционалдық сауаттылық тапсырмасы берілген.
Бұл тапсырма колледж немесе жоғары сынып оқушыларына арналған, және оқушылардың цифрлық технологияларды түсінуі, талдау және сыни ойлау қабілетін дамытуға бағытталған.

1-тапсырма. Мәтінді оқып, түсін

Виртуалды шындық (Virtual Reality – VR) — компьютер арқылы жасалған жасанды әлем. Арнайы көзілдірік пен құрылғылардың көмегімен адам өзін сол әлемнің ішінде жүргендей сезінеді.
Толықтырылған шындық (Augmented Reality – AR) — нақты әлемге қосымша цифрлық элементтер енгізу технологиясы. Мысалы, телефон экранында ғимараттың үстінен ақпарат шығару немесе ойын кейіпкерін шынайы ортаға енгізу.
Виртуалды шындық медицинада, білім беруде, әскери дайындықта, ойын индустриясында және сәулет саласында кең қолданылады.
Алайда виртуалды шындықтағы адам уақыт өте шынайы өмірден алыстап, әлеуметтік оқшаулану қаупіне ұшырауы мүмкін.

Сұрақтар:

1. Виртуалды шындық дегеніміз не?

2. Толықтырылған шындықтың айырмашылығы неде?

3. Бұл технологиялар қай салаларда қолданылады?

4. Виртуалды шындықтағы адамның қандай мәселелері туындауы мүмкін?

2-тапсырма. Сәйкестендіріңіз

Сала	Қолданылу мысалы
Медицина	A) Дәрігерлерге операция жасауға жаттығу жасау
Білім беру	B) Оқушыларға тарихи оқиғаларды 3D форматта көрсету
Ойын индустриясы	C) Толықтай виртуалды кеңістікке ену
Архитектура	D) Ғимарат жобасын виртуалды түрде қарау

➡ Әр салаға сәйкес мысалды сәйкестендіріңіз (мысалы: 1–A, 2–B …).

3-тапсырма. Ойлан, талқыла, ұсын

• Егер сенің колледжіңде виртуалды шындық зертханасы ашылса, оны қай пәнде қолдануға болады деп ойлайсың?

• Виртуалды шындық адамның психологиясына қалай әсер етуі мүмкін?

✍ Өз ойыңды 4–5 сөйлеммен жаз.

4-тапсырма. Қолданбалы зерттеу

Интернеттен немесе жаңалықтардан виртуалды немесе толықтырылған шындықты қолданатын нақты мысал тауып, кестені толтыр:

Көрсеткіш	Ақпарат
Технология атауы
Қолдану саласы
Мақсаты
Артықшылығы
Қиындығы

Мысалдар: Meta Quest, Google Lens, Microsoft HoloLens, ARLOOPA, Apple Vision Pro.

5-тапсырма. Көрсетілген жағдайды талда

Аслан VR көзілдірігін киіп, виртуалды ойын әлемінде бірнеше сағат өткізеді. Уақыт өте келе ол шынайы өмірдегі адамдармен аз сөйлесе бастады.

Сұрақ:
Виртуалды шындықтағы ұзақ уақыт болу адам өміріне қандай оң және теріс әсер етуі мүмкін?

✍ Жауабыңды қысқаша жаз.

6. 3D панорама жасау және виртуалды саяхат

«3D панорама жасау және виртуалды саяхат» тақырыбына арналған функционалдық сауаттылық тапсырмасы дайындалды.
Тақырып 5.1.4. Техника-технологиялық бағыттағы 3D панорама оқу нәтижесіне сәйкес келеді және оқушылардың заманауи ІТ-технологияларды тәжірибеде қолдану, зерттеу және шығармашылық ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған.

1-тапсырма. Ақпаратты түсіну

3D панорама – бұл шынайы немесе жасанды кеңістікті үш өлшемде (3D) бейнелейтін технология. Ол пайдаланушыға айналадағы ортаны 360° бұрышпен көруге мүмкіндік береді.
Виртуалды саяхат – интернет арқылы белгілі бір орынды (мұражай, қала, ғимарат, өндіріс орны) 3D форматта аралау мүмкіндігі.
Мұндай технологиялар білім беруде, туризмде, өнеркәсіпте және сәулет саласында қолданылады.
Техника-технологиялық бағыттағы 3D панорама өндіріс орындарын, зертханаларды немесе зауыт ішіндегі процестерді виртуалды көрсету үшін пайдаланылады.

Сұрақтар:

1. 3D панорама дегеніміз не?

2. Виртуалды саяхат қай салаларда қолданылады?

3. Техника-технологиялық бағыттағы 3D панораманың ерекшелігі неде?

4. 3D технологияларды қолданудың қандай артықшылықтары бар?

2-тапсырма. Сәйкестендіріңіз

Сала	3D панорама мысалы
Білім беру	A) Мектеп зертханасын немесе музейді виртуалды аралау
Туризм	B) Қазақстандағы тарихи жерлерге онлайн саяхат
Өнеркәсіп	C) Зауыт ішіндегі өндіріс процесін 3D форматта көрсету
Сәулет	D) Құрылыс нысанының жобасын панорама түрінде көру

➡ Әр салаға сәйкес мысалды сәйкестендіріңіз (мысалы: 1–A, 2–B …).

3-тапсырма. Қолдану кезеңдерін ретке келтір

Төмендегі қадамдарды дұрыс реттілікпен орналастыр:

Рет саны	Қадам
☐	Панорама түсіруге арналған 360° камера немесе бағдарлама таңдау (мысалы, Google Street View, Kuula, Roundme)
☐	Түсірілген суреттерді біріктіріп, 3D панорама жасау
☐	Дайын панораманы виртуалды саяхат ретінде жариялау
☐	Объектілер мен көріністерге сипаттама (аудио, мәтін, бейне) қосу
☐	Виртуалды панораманы көру және талдау

4-тапсырма. Қолданбалы зерттеу

Интернеттен немесе өзіңнің қалаңнан виртуалды панорама үлгісін тауып, кестені толтыр:

Көрсеткіш	Ақпарат
Панорама атауы
Қай жерде түсірілген
Қолданылған құрал немесе бағдарлама
Мақсаты
Ерекшелігі

Мысалдар:

• 3D Panoramas of Astana EXPO 2017

• Google Earth виртуалды саяхаттары

• Virtual Tour – Қазақ ұлттық өнер университеті

5-тапсырма. Шығармашылық жұмыс

Өз колледжіңіздің немесе туған қалаңның бір нысанын (мысалы, шеберхана, зертхана, музей, көрме залы) 3D панорама түрінде елестетіп сипаттаңыз.

✍ Жауабыңызда көрсетіңіз:

• Панорамада не бейнеленеді?

• Қандай құралмен жасайсыз?

• Ол панорама кімге және не үшін пайдалы болады?

7. HTML құжаты. Сайттың басты беті.

Бұл тапсырма арқылы оқушылар HTML/CSS негіздерін, семантикалық тегтерді, жауапты дизайнды және қарапайым интерактивті элементті үйренеді.

Тапсырма мазмұны:

Сен жеке сайттың басты бетінің (index.html) үлгісін жасауың керек. Сайт өзің таңдаған тақырыпта болуы мүмкін (мысалы: менің хоббиім, колледжім, эко-жоба, спорт, саяхат т.б.)

? Тапсырманы орындау қадамдары:

1. HTML құрылымын жаса:

   • <html>, <head>, <body> тегтерін дұрыс қолдан.

   • <title> ішінде сайтыңның атауын жаз.

2. Беттің жоғарғы бөлігі (header):

   • Сайт атауы (<h1>),

   • Навигация менюі (<nav>): Басты бет, Туралы, Байланыс.

3. Негізгі бөлік (main):

   • Өзің немесе тақырыбың туралы қысқаша ақпарат (<section>).

   • Бір сурет (<img>), оған alt сипаттамасын жаз.

   • Қызықты дәйексөз немесе ұран (<blockquote> немесе <p>).

4. Байланыс формасы (contact):

   • Аты-жөнің (<input type="text">),

   • Электрондық пошта (<input type="email">),

   • Хабарлама (<textarea>),

   • «Жіберу» батырмасы (<button>).

5. Аяқтау бөлігі (footer):

   • Копирайт жазуы (мысалы: © 2025 Менің сайтым),

   • Әлеуметтік сілтемелер (мысалы: Instagram, Telegram).

? Бағалау критерийлері:

Критерий	Ұпай
HTML құрылымының дұрыстығы	3
Семантикалық тегтердің қолданылуы	3
Мазмұнның толықтығы (мәтін, сурет, форма)	2
Дизайн мен эстетика (CSS қолданылса, +1 ұпай)	1
Жалпы:	10 ұпай

? Қосымша тапсырма (қалаған оқушылар үшін):

• Сайтқа қарапайым CSS стилін қос (styles.css файлын жаса).

• Мобильді экранға бейімдеп көр.

• Навигация сілтемелерін басқа беттерге жалға.

8.Нейрондық желілер

Нейрондық желілер – жасанды интеллектің қуатты құралы. Олар адам миының жұмысын модельдейді және оқу арқылы күрделі мәселелерді шеше алады. Олардың қолданылу аясы кең және күн сайын кеңейіп келеді. "Сұйық" нейрондық желілер сияқты жаңа жетістіктер нейрондық желілердің мүмкіндіктерін одан әрі арттырады және олардың болашағы зор екенін көрсетеді.

Бұл тақырыпқа ("Нейрондық желілер") қатысты сіздің біліміңізді тексеруге және кеңейтуге арналған бірнеше деңгейдегі (қарапайым, орташа, күрделі) тапсырмалар дайындадым.

? Нейрондық Желілер Тақырыбына Арналған Тапсырмалар

1. Қарапайым Деңгей (Анықтамалар мен Негізгі Ұғымдар)

? Тапсырма 1: Сәйкестендіру

Берілген ұғымдар мен олардың анықтамаларын/сипаттамаларын сәйкестендіріңіз.

Ұғым	Сипаттама/Анықтама
A. Нейрондық желі	1. Жүйенің белгілі бір қателік деңгейіне жеткенге дейін деректерді өңдеу және модельді өзгерту процесі.
B. Жасанды нейрон (Перцептрон)	2. Адам миының жұмысын үлгілейтін және оқу арқылы мәселелерді шеше алатын өзара байланысқан түйіндер (нейрондар) жүйесі.
C. Оқыту	3. Нейрондық желінің кіріс деректерін қабылдайтын, оларды өңдейтін және нәтиже шығаратын ең кішкентай негізгі есептеу бірлігі.

2. Орташа Деңгей (Қолданылу Аясы мен Жіктелуі)

? Тапсырма 2: Қолданылу Аясын Анықтау

Келесі міндеттер нейрондық желілердің қандай негізгі қолданылу аясына (мысалы: Кескінді тану, Табиғи тілді өңдеу (NLP), Болжау) жататынын көрсетіңіз.

1. Міндет: Телефонға келген электронды хаттардың спам екенін немесе маңызды екенін автоматты түрде анықтау.

Жауап: _________________________

2. Міндет: Сату деректеріне сүйене отырып, келесі айдағы компанияның табысын бағалау.

Жауап: _________________________

3. Міндет: Медициналық кескіндегі (МРТ, рентген) қатерлі ісіктердің белгілерін автоматты түрде табу.

Жауап: _________________________

? Тапсырма 3: Салыстырмалы Талдау

"Сұйық" нейрондық желілердің (Liquid Neural Networks) дәстүрлі (мысалы, Қайталанатын Нейрондық Желі - RNN) желілерден негізгі айырмашылығы не? (Кемінде 2 айырмашылықты атаңыз)

3. Күрделі Деңгей (Талдау және Синтез)

? Тапсырма 4: Эссе Жоспары

Нейрондық желілердің қоғамға әсері туралы шағын эссе жазу үшін ең маңызды 4 тақырыптық абзацты құрастырыңыз. Әр абзацтың негізгі идеясын бір сөйлеммен көрсетіңіз.

1. Кіріспе: __________________________________________________________________________

2. Абзац 1 (Экономика): ______________________________________________________________

3. Абзац 2 (Ғылым және Медицина): _____________________________________________________

4. Қорытынды (Болашақ және Әлеует): __________________________________________________

? Тапсырма 5: Проблемалық Сұрақ

Нейрондық желілерді оқытудағы "артық оқыту" (overfitting) мәселесі дегеніміз не және оны шешудің екі негізгі әдісін ұсыныңыз.

9. Жасанды Интеллект: Ақпаратқа Негізделген Тапсырмалар

1. Қарапайым Деңгей: Мәтінді Түсіну

? Тапсырма 1: Сұрақтарға Жауап Беріңіз

Ұсынылған мәтінді пайдалана отырып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:

1. Жасанды интеллект (ЖИ) негізінен қандай екі негізгі қабілеттілікке ие машиналарды құруға бағытталған?

Жауап: _________________________

2. Дәрі-дәрмек әзірлеу саласында ЖИ неліктен қолданылады? (Мәтіндегі екі себепті көрсетіңіз).

Жауап: _________________________

3. Қаржы саласындағы "Алаяқтықтан қорғау" қалай жүзеге асады?

Жауап: _________________________

10. Электрондық Цифрлық Қолтаңба (ЭЦҚ) және Сертификат Тақырыбына Арналған Тапсырмалар

Бұл тапсырмалар Электрондық Цифрлық Қолтаңбаның (ЭЦҚ) жұмыс істеу принциптерін, мақсатын және онымен байланысты сертификаттардың рөлін тексеруге бағытталған.

1. Қарапайым Деңгей: Негізгі Ұғымдар

? Тапсырма 1: Сәйкестендіру

Берілген ұғымдарды олардың анықтамаларымен немесе рөлдерімен сәйкестендіріңіз.

Ұғым	Анықтама/Рөлі
A. Электрондық Цифрлық Қолтаңба (ЭЦҚ)	1. Құжаттың электрондық қолтаңбаның иесіне тиесілі екенін және оның мерзімі мен жарамдылығын растайтын электрондық құжат.
B. Құпия (жеке) кілт	2. Электрондық құжаттың түпнұсқалығын, тұтастығын және қолтаңба иесінің кім екенін растауға арналған криптографиялық тәсіл.
C. Ашық (ортақ) кілт	3. Қолтаңбаны жасау үшін қолданылатын және иесі құпия ұстайтын криптографиялық кілт.
D. ЭЦҚ Сертификаты	4. Қолтаңбаның дұрыстығын тексеру үшін қолданылатын және кез келген адамға қолжетімді кілт.

2. Орташа Деңгей: Қасиеттері мен Қызметтері

? Тапсырма 2: ЭЦҚ-ның Негізгі Қасиеттері

Электрондық цифрлық қолтаңба қамтамасыз ететін негізгі үш қасиетті (криптографиялық қауіпсіздік талаптарын) атаңыз.

1. ________________________________ (Мысалы, құжаттың өзгермегенін растау).

2. ________________________________ (Мысалы, қол қойған адамды дәл анықтау).

3. ________________________________ (Мысалы, қол қойған адамның қолтаңбадан бас тарта алмауы).

? Тапсырма 3: Сертификаттау Орталығының Рөлі

Сертификаттау орталығының (СО) ЭЦҚ инфрақұрылымындағы (PKI) негізгі міндеті не?

3. Күрделі Деңгей: Жұмыс Принципі және Талдау

? Тапсырма 4: ЭЦҚ Қалай Жұмыс Істейді?

Электрондық құжатқа қол қою және оны тексеру процесін қысқаша сипаттаңыз (криптографиялық әдістерге баса назар аударып):

1. Қол қою (Жасау) процесі: Қолтаңбаны жасау үшін құжатқа қандай криптографиялық операция қолданылады?

Жауап: _________________________

2. Тексеру процесі: Алушы құжаттың шынайылығын қалай тексереді? Ол үшін қандай кілтті және негізгі кілт иесінің ЭЦҚ сертификатын пайдаланады?

Жауап: _________________________

? Тапсырма 5: Проблемалық Сұрақ

Егер қолданыстағы ЭЦҚ сертификатының жарамдылық мерзімі өтіп кетсе, бұл жағдай құжатқа қойылған қолтаңбаның заңды күшіне қалай әсер етеді? (Екі негізгі сценарийді қарастырыңыз).

2. Орташа Деңгей: Салаларды Сәйкестендіру

? Тапсырма 2: Қолданылуын Саламен Сәйкестендіріңіз

Төменде сипатталған ЖИ қолданылуын оның негізгі саласымен сәйкестендіріңіз.

ЖИ Қолданылуы	Негізгі Саласы (1-5 нөмірлерінен таңдаңыз)
A. Пациенттің генетикалық деректеріне негізделген емдеу жоспарын ұсыну.	1. Ғылым және Медицина
B. Құрал-жабдықтардың істен шығуын алдын ала болжау.	2. Қаржы және Экономика
C. Қор нарығындағы бағалардың өзгеруін талдау.	3. Технология және Бизнес Автоматтандыру
D. Дауыстық командаларды түсіну (мысалы, Siri, Alexa).	4. Көлік және Логистика
E. Жеткізу маршруттарын ең тиімді түрде басқару.	5. Өнеркәсіп және Өндіріс

3. Күрделі Деңгей: Терминология және Талдау

? Тапсырма 3: Терминдерді Түсіндіру

Мәтінде аталған төмендегі терминдердің мағынасын ЖИ контекстінде қысқаша түсіндіріңіз:

1. Табиғи тілді өңдеу (NLP): __________________________________________________

2. Болжамды қызмет көрсету: __________________________________________________

3. Ұсыныс жүйелері: __________________________________________________________

? Тапсырма 4: ЖИ-дің Әлеуеті

Мәтіннің соңында айтылған "Сұйық" нейрондық желілер сияқты жаңа технологиялардың дамуы ЖИ-дің мүмкіндіктерін қалай өзгертеді? (Өз сөзіңізбен түсіндіріңіз).

11. Мобильді Қосымшалар Тақырыбына Арналған Тапсырмалар

Бұл тапсырмалар мобильді қосымшалардың негізгі түрлерін, оларды әзірлеу технологияларын және олардың нарықтағы рөлін тексеруге арналған.

1. Қарапайым Деңгей: Негізгі Ұғымдар

? Тапсырма 1: Дұрыс/Бұрыс

Төмендегі тұжырымдардың қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс екенін анықтаңыз.

1. Native (Жергілікті) қосымшалар тек бір операциялық жүйеге (мысалы, тек Android) арналып жасалады.

Дұрыс / Бұрыс

2. Гибридті қосымшалардың негізгі артықшылығы – олардың даму жылдамдығы мен бір код базасын қолдануы.

Дұрыс / Бұрыс

3. Веб-қосымшалар (Web Apps) қолданушының құрылғысында (телефонда) толық орнатуды қажет етеді.

Дұрыс / Бұрыс

2. Орташа Деңгей: Салыстырмалы Талдау

? Тапсырма 2: Қосымша Түрлерін Салыстыру

Төмендегі кестені толтырыңыз.

Қосымша Түрі	Қолданылатын Технология (Мысалы)	Негізгі Артықшылығы
Native (Жергілікті)	(Мысалы, Swift немесе Kotlin)	__________________________________________________________________
Гибридті	__________________________________________________________________	Барлық платформада (iOS/Android) бірдей кодты қолдану.

? Тапсырма 3: Арнайы Қажеттілік

Егер компанияға жоғары өнімділік, құрылғының аппараттық мүмкіндіктеріне (камера, GPS, сенсорлар) терең қол жеткізу және ең жылдам жұмыс істеу қажет болса, қосымшаның қандай түрін (Native немесе Гибридті) таңдаған жөн және неліктен?

3. Күрделі Деңгей: Әзірлеу және Нарық

? Тапсырма 4: Әзірлеу Платформалары

Apple (iOS) және Google (Android) платформалары үшін жергілікті (Native) қосымшалар жасауға арналған негізгі бағдарламалау тілдерін көрсетіңіз.

• iOS (Apple): _________________________

• Android (Google): _________________________

? Тапсырма 5: Проблемалық Сұрақ

Мобильді қосымшаны әзірлеуші үшін Қолданушы Тәжірибесі (UX) неліктен функционалдық (техникалық жұмысқа) қарағанда маңызды болуы мүмкін? Мысал келтіріп түсіндіріңіз.

Қорытынды

Информатика пәні оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыруда ерекше орын алады. Заманауи технологияларды пайдалану арқылы білім алушылардың өздігінен ойлау, талдау және ақпаратпен жұмыс істеу дағдылары қалыптасады.

Бұл әдістемелік жұмыста ұсынылған тапсырмалар мен оқыту материалдарының нәтижелері оқу процесінің әр кезеңінде жүйелі түрде бағаланып, түрлі форматтарда ұсынылады. Аралық және қорытынды нәтижелерді ұсыну тәсілдері оқушылардың функционалдық сауаттылық деңгейін, танымдық белсенділігін және практикалық дағдыларын жан-жақты көрсетуге бағытталған.

Қорытындылай келе, бұл әдістемелік құралдың практикалық маңыздылығы — оның шынайы оқыту жағдайында қолдануға ыңғайлы, мазмұны өзекті, оқушы дағдыларын жан-жақты дамытатын және информатика пәнінің тиімді оқытылуына нақты үлес қосатын әдістемелік ресурс бола алуында.

Мазмұны

Ақпаратты іздеу және талдау..................................................................4

Санау жүйесі.............................................................................................6

Үлкен деректер ………………………………………………………….8

Бұлтты технология ……………………………………………………..12

Виртуалды және толықтырылған шындық. …………………………..13

Виртуалды шындықтағы адам …………………………………………18

3D панорама жасау және виртуалды саяхат…………………………...20

HTML құжаты. .......................................................................................21

Сайттың басты беті. .................................................................................24

Нейрондық желілер...................................................................................27

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының Білім беру стандарты, 2024 ж.

2. Информатика пәні бойынша оқу бағдарламасы, БҒМ.

3. Цифрлық сауаттылықты дамыту әдістемесі. – Астана, 2023.