"Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау" авторлық бағдарламасына

РЕЦЕНЗИЯ

Жалпы бағалау:

Қазіргі заманғы ақпараттық қоғамда киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғаудың маңыздылығы артып келеді. Осы тақырыпқа арналған авторлық бағдарлама оқушыларға киберқауіпсіздіктің негіздерін, киберқылмыстардың түрлерін және жеке деректерді қорғаудың әдістерін жүйелі түрде түсіндіруді көздейді. Бағдарлама қазіргі кездегі ең маңызды және өзекті мәселелердің бірі болып табылатын интернет қауіпсіздігі мен деректерді қорғауға бағытталған. Бағдарлама оқу процесінде терең ғылыми зерттеулер мен тәжірибелік әдістерді үйлестіреді, бұл оны жоғары сапалы әрі тиімді етеді.

Мазмұны мен құрылымы:

Бағдарламаның құрылымы өте тиімді және жүйелі. Онда киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғаудың әртүрлі аспектілері қарастырылған. Бағдарлама бірнеше бөлімге бөлінген, әрқайсысы өзекті тақырыптарды қамтиды:

1. Киберқылмыстарға кіріспе: Бұл бөлімде киберқылмыстың түрлері мен олардың салдары түсіндіріледі. Оқушыларға кибершабуылдардан сақтану және оларды алдын алу әдістері ұсынылады.

2. Жеке деректерді қорғау: Оқушыларға жеке деректердің құндылығы, олардың заңды қорғауы және деректерді сақтау құралдары туралы түсінік беріледі.

3. Киберқауіпсіздік құралдары: Бұл бөлімде түрлі киберқауіпсіздік құралдарының (антивирус, брандмауэр, шифрлау және т.б.) қолданылуы түсіндіріледі.

4. Киберқылмыстардың құқықтық аспектілері: Құқықтық нормалар мен заңдар туралы мәліметтер, киберқылмысты заңсыз әрекет деп тану және жазалау шаралары көрсетілген.

5. Әлеуметтік инженерия және оған қарсы шаралар: Әлеуметтік инженерия әдістері мен осыдан қорғану тәсілдері сипатталған.

Әр бөлімнің соңында қорытынды тестілер мен тапсырмалар ұсынылып, оқушылардың теориялық білімдері мен практикалық дағдыларын тексеру мақсатында ойындар мен жаттығулар беріледі.

Мазмұнның ғылыми негізі:

Бағдарламада берілген ақпарат негізінен ғылыми деректер мен тәжірибелік зерттеулерге сүйенеді. Оқушыларға киберқылмыстардың әртүрлі түрлерінің нақты мысалдары арқылы түсіндірме ұсынылады, бұл оқу процесінің қызықты әрі тиімді болуына ықпал етеді. Жеке деректерді қорғау әдістері мен құралдарының қолданылуы туралы толық мәлімет беріліп, заманауи қауіптер мен олардан қорғану тәсілдері нақты мысалдармен көрсетіледі. Сонымен қатар, құқықтық аспектілерге көп көңіл бөлінеді, өйткені бұл салада заңдарды сақтау маңызды болып табылады.

Бағдарламаның әдіснамалық аспектілері:

Бағдарламада қолданылатын әдіснамалар мен тәсілдер оқушылардың белсенділігін арттыруға бағытталған. Оқу барысында түрлі тапсырмалар мен ойындар, сөзжұмбақтар, зерттеу жұмыстары ұсынылады, бұл оқушылардың қызығушылығын оятады. Сонымен қатар, тапсырмалар арқылы оқушылар өз білімдерін нақты жағдайларға байланысты қолдануға үйренеді. Бағдарламада көрсетілген тестілер мен ойындар оқушылардың өз білімдерін тексеру және дамытуға көмектеседі.

Бағдарламаның тиімділігі:

Бұл бағдарлама оқушыларға тек теориялық білім ғана емес, сонымен қатар нақты практикалық дағдыларды да ұсынады. Оқушылар киберқылмыстардың алдын алу және жеке деректерді қорғау бойынша маңызды ақпаратты игеріп, оны іс жүзінде қолдануға мүмкіндік алады. Бағдарлама киберқауіпсіздік бойынша қажетті білімдермен қаруландырып, оқушылардың болашақта ақпараттық қауіпсіздік саласындағы мамандықтарына дайындығын арттырады.

Кемшіліктері мен ұсыныстар:

Бағдарламаның құрылымы мен мазмұны өте жақсы, бірақ бірнеше ұсақ кемшіліктер де бар. Біріншіден, кейбір бөлімдер тым теориялық сипатта болып, оқушылардың қызығушылығын жоғалтуы мүмкін. Сонымен қатар, бағдарламаның практикаға бағытталған бөлімдерін кеңейту қажет, мысалы, нақты кибершабуылдардан қорғану бойынша нақты тренингтер мен іс-шаралар ұсынылуы тиіс. Бұл оқушылардың білімін одан әрі пысықтауға көмектеседі.

Ұсыныстар:

1. Бағдарламада кейбір практикалық тапсырмалар мен зерттеу жұмыстарын көбірек қосу.

2. Оқушылар үшін нақты жағдайда қолданылатын киберқылмыстар мен қауіптерді талдауға арналған мысалдарды көбірек енгізу.

3. Әрбір бөлімге байланысты практикалық сабақтар мен тренингтер қосу.

Қорытынды:

Жалпы алғанда, "Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау" авторлық бағдарламасы оқушылардың киберқауіпсіздік және жеке деректерді қорғау саласындағы білімін жүйелендіріп, оларды осы салада қажетті дағдылармен қамтамасыз етеді. Бағдарлама өзекті және тиімді, заманауи ақпараттық қоғамның талаптарына сәйкес келеді.

Рецензия жазған: ____________________

(аты-жөні қолы)

Күні:______________

РЕЦЕНЗИЯ

"Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау" тақырыбы бойынша авторлық бағдарлама

Жалпы сипаттама:

Бағдарлама "Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау" тақырыбында ақпараттық қоғамдағы маңызды мәселелердің бірі болып табылатын цифрлық қауіпсіздік негіздерін қамтиды. Ол оқушылардың киберқылмыстардан сақтану дағдыларын қалыптастыруға, жеке деректерді қорғаудың заманауи әдістерін меңгеруге және желілік қауіпсіздік мәдениетін дамытуға бағытталған.

Бағдарламаның құрылымы және мазмұны:

Мақсаттар мен міндеттер:
Бағдарламаның мақсаты анық және нақты көрсетілген. Оқушылардың киберқауіпсіздік туралы білімдерін кеңейту, олардың жеке деректерді қорғау дағдыларын дамыту, сондай-ақ цифрлық қауіптерден қорғануға үйрету міндеттері сәтті қамтылған.

1. Сағаттық жүктемелер:
   Бағдарлама 34 сағатқа бөлінген және оның құрылымы тиімді жоспарланған. Әрбір сабақ тақырыптары логикалық реттілікке негізделген және тақырыптар бір-бірімен өзара байланысты.

2. Тақырыптардың өзектілігі:
   Киберқылмыстар, әлеуметтік инженерия әдістері, заманауи кибершабуылдар, деректерді қорғау құралдары мен интернеттегі қауіпсіздік ережелері туралы тақырыптар қазіргі заманғы цифрлық қоғамның талаптарына сай келеді.

3. Оқыту әдістемесі:
   Бағдарламада интерактивті әдістер, практикалық тапсырмалар, ойындар, жобалық жұмыстар және тестілеу сияқты оқыту әдістемелері енгізілген. Бұл әдістер оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырып, олардың білімдерін практикалық тұрғыда қолдануға мүмкіндік береді.

4. Бағалау жүйесі:
   Бағдарламаның соңында қорытынды тест және жобалық жұмыстар арқылы білімді бағалау ұсынылған. Бұл оқушылардың алған білімін кешенді түрде бағалауға мүмкіндік береді.

Бағдарламаның артықшылықтары:

• Өзектілік: Бағдарлама бүгінгі күннің басты қауіптері болып табылатын киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғау мәселелерін қамтиды.

• Құрылымдық толықтық: Сабақтардың мазмұны логикалық түрде ұйымдастырылған және кезең-кезеңімен киберқауіпсіздіктің барлық негізгі аспектілерін қамтиды.

• Практикалық бағыттылығы: Практикалық тапсырмалар мен жобалық жұмыстар оқушылардың алған білімдерін нақты жағдайларда қолдануға мүмкіндік береді.

1. Оқушылардың белсенділігі: Бағдарлама оқушыларды белсенділікке ынталандыратын шығармашылық тапсырмалар мен ойын элементтерін қамтиды.

2. Бағдарламаның жетілдіру бағыттары:

3. Қосымша ресурстар ұсыну:
   Бағдарламаға қосымша дереккөздер мен материалдардың тізімін (бейнематериалдар, интерактивті платформалар, онлайн тренажерлар) енгізу тиімді болар еді.

4. Заманауи құралдарды пайдалану:
   Ақпаратты қорғау құралдарын, мысалы, антивирустық бағдарламаларды практикалық түрде қолдану бойынша сабақтарды ұйымдастыру ұсынылады.

5. Жергілікті заңнамаға назар аудару:
   Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қауіпсіздік пен жеке деректерді қорғау бойынша құқықтық нормаларды тереңірек қарастыру қажет.

Қорытынды:

Бағдарлама мазмұны жағынан заманауи талаптарға толық сәйкес келеді және мектеп оқушыларының киберқауіпсіздік саласындағы білімдерін қалыптастыруға бағытталған. Ол оқушылардың интернеттегі қауіпсіздікті сақтау мәдениетін дамытуға, жеке деректерді қорғаудың маңыздылығын түсінуге мүмкіндік береді.

Бағдарлама оқу процесінде пайдалануға ұсынылады және оны қосымша ресурстармен толықтыру арқылы әрі қарай жетілдіруге болады.

Баға: Жоғары деңгейде дайындалған авторлық бағдарлама.

Рецензия жазған: №71 мектебінің ДОІЖО С.Болатбаев____________________

(аты-жөні қолы)

Күні:______________

Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау тақырыбына түсіндірме жазба

Киберқылмыстар — бұл ақпараттық технологияларды, компьютерлік жүйелер мен желілерді пайдалана отырып, заңсыз әрекеттер жасау болып табылады. Қазіргі заманғы қоғамның ақпараттандырылған және цифрлық әлемде өмір сүріп жатқанын ескерсек, киберқылмыстар өз қауіптілігін арттыра түсті. Киберқылмыс әр түрлі түрлерде болады: ұрлық, алаяқтық, жүйелерге жасалатын шабуылдар (мысалы, DDoS шабуылдары), фишинг, хакерлік шабуылдар және тағы басқа. Киберқылмыскерлер компьютерлік жүйелерді, интернет желісін немесе деректерді ұрлау мен зиян келтіру мақсатында қолданады.

Жеке деректер дегеніміз — адамға қатысты барлық ақпарат, оның ішінде жеке өмірі, қаржылық жағдайы, денсаулығы, кәсіби біліктілігі, демографиялық деректері және басқалар болуы мүмкін. Бұл деректер адам туралы нақты ақпарат береді және олардың дұрыс қолданылуы өте маңызды. Жеке деректерді қорғау — бұл азаматтардың құқығын қорғау, олардың жеке өмірін сақтау және интернеттегі қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында арнайы шараларды қолдануды қажет етеді.

Қазіргі заманғы ақпараттық қоғамда жеке деректердің құны өте жоғары. Интернет пайдаланушылар өздерінің жеке деректерін жиі ұсынады: әлеуметтік желілерде тіркелгенде, онлайн дүкендерде сатып алулар жасағанда, түрлі онлайн қызметтерді пайдалану кезінде және басқа да жағдайларда. Осы жағдайларда деректердің жоғалуы немесе қолды болуы түрлі салдарларға әкелуі мүмкін, мысалы, алаяқтық, жеке өмірдің бұзылуы, қаржылық зиян келтіру және тағы басқа.

Жеке деректерді қорғау — бұл барлық деңгейде ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін жүйелі шараларды қолдануды талап етеді. Оған мыналар жатады:

1. Шифрлау — деректердің кодталуы, яғни оларды тек тиісті тұлғалар ғана оқу мүмкіндігіне ие болады.

2. Құпия сөздер мен екі факторлы аутентификация — есептік жазбалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын әдістер.

3. Антивирус және брандмауэр — жүйені зиянды бағдарламалар мен шабуылдардан қорғау құралдары.

4. Құқықтық қорғау — деректерді қорғау туралы заңдар мен халықаралық келісімдер, мысалы, GDPR (Еуропалық Одақтың Жалпы деректерді қорғау ережесі).

Киберқылмыстардың алдын алу және жеке деректерді қорғау үшін ақпараттық қауіпсіздік шараларын қолдану қажет. Бұл мәселе тек жеке тұлғаларға ғана емес, ұйымдарға, мемлекеттік құрылымдарға да қатысты. Киберқылмыстар мен жеке деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін:

• Құпия ақпаратты сақтаудың сенімді әдістері қолданылады;

• Жүйелердің қорғау қабілеті үнемі жаңартылып отырады;

• Құқық қорғау органдары мен сарапшылар бірлесе отырып, киберқылмыстармен күрес жүргізеді.

Ақпараттық қауіпсіздік саласындағы білімді арттыру, пайдаланушыларды қауіптер туралы хабардар ету және тиісті қорғаныс құралдарын қолдану — қазіргі заманғы қоғам үшін аса маңызды міндет. Бұл тек жеке тұлғалардың, сондай-ақ мемлекеттік және халықаралық деңгейдегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін маңызды.

Қорыта келе, киберқылмыстарды болдырмау және жеке деректерді қорғау — бүгінгі күні кез келген цифрлық қоғамның негізгі мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл тақырыпты зерттеу мен оның шешу жолдарын табу қазіргі заманғы ақпараттық қауіпсіздік саласының дамуында маңызды қадам болып табылады.

Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау тақырыбына сүйемелдеу

Киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғау бүгінгі цифрлық дәуірдің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Ақпараттық технологиялардың жылдам дамуы мен интернет желісінің кеңеюі қоғамда жаңа қауіптер мен қатерлердің туындауына себеп болды. Адамдар мен ұйымдар өзінің жеке және маңызды деректерін әртүрлі онлайн қызметтерде ұсына отырып, оларды қорғау қажеттілігіне тап болуда.

Киберқылмыстардың түрлері мен олардың зардаптары

Киберқылмыс дегеніміз — ақпараттық технологияларды немесе интернетті пайдаланып жасалатын заңсыз әрекеттер. Киберқылмыстар әртүрлі формада болуы мүмкін:

1. Алаяқтық — жеке тұлғалардың қаржылық немесе басқа да ресурстарын ұрлау үшін интернеттің мүмкіндіктерін пайдалану. Бұл фишинг шабуылдары, алаяқтық сайттар арқылы банк карталарының деректерін ұрлау сияқты әдістерді қамтиды.

2. Хакерлік шабуылдар — компьютерлік жүйелер мен желілерге рұқсатсыз кіріп, ақпаратты ұрлау немесе жүйелерге зиян келтіру мақсатында жасалады. Мұнда DDoS шабуылдар, вирус немесе трояндар арқылы деректерді бұзу мүмкін.

3. Кибербуллинг — интернет арқылы адамдарға психологиялық қысым көрсету немесе қорқыту. Әлеуметтік желілерде немесе онлайн ойындарда жиі кездеседі.

4. Деректерді ұрлау — компаниялардың, ұйымдардың немесе жеке тұлғалардың жеке ақпараттарын ұрлау мақсатында жасалатын әрекеттер. Киберқылмыскерлер бұған жеке деректер базаларын бұзу, электрондық пошта немесе әлеуметтік желі аккаунттарын бұзу арқылы жетеді.

5. Ақпараттық терроризм — ақпараттық жүйелер мен құрылғыларды бұзып, экономикалық және саяси тұрақтылыққа қауіп төндіру.

Бұл қылмыстардың алдын алу мен қауіптерді азайту үшін әрбір интернет пайдаланушысы ақпараттық қауіпсіздік негіздерін білуі және жеке деректерді қорғаудың шараларын қолдануы қажет.

Жеке деректерді қорғаудың маңызы

Жеке деректер — бұл жеке тұлға туралы ақпарат, мысалы, аты-жөні, мекен-жайы, телефон нөмірі, әлеуметтік желілердегі аккаунттары, қаржылық деректері және т.б. Қазіргі кезде көптеген адамдар интернетті пайдалана отырып, жеке ақпаратты жүктейді немесе бөліседі. Бұл деректердің дұрыс сақталмауы немесе қолды болуы көптеген қауіптерді туғызады:

• Алаяқтық: жеке деректерді ұрлаған қылмыскерлер оларды қаржылық зиян келтіру мақсатында пайдалана алады.

• Жеке өмірдің бұзылуы: интернеттегі жеке ақпаратты тарату арқылы адам өз құпиясын жоғалтып, оның жеке өміріне қауіп төнеді.

• Құқық бұзушылықтар: жеке ақпаратты заңсыз пайдалану азаматтардың құқықтарын бұзады.

Жеке деректерді қорғау — тек жеке тұлғаларға ғана емес, сонымен қатар компаниялар мен мемлекеттік органдарға да маңызды міндет. Осы мәселені шешу үшін арнайы заңдар мен құқықтық нормалар қабылданған, мысалы, GDPR (Еуропалық Одақтың жалпы деректерді қорғау ережелері), сондай-ақ деректерді қорғау бойынша әртүрлі құралдар мен әдістер бар.

Қорғаудың негізгі шаралары

1. Құпия сөздер мен аутентификация: Әрбір пайдаланушы өз аккаунттарына мықты және қауіпсіз құпия сөздерді таңдап, екі факторлы аутентификацияны (2FA) қолдануы тиіс.

2. Шифрлау: Ақпаратты шифрлау жеке деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Әрбір дерек немесе құжат тек рұқсат алған тұлғалар үшін ашылады.

3. Антивирус және қауіпсіздік бағдарламалары: Антивирус бағдарламалары мен брандмауэрлер зиянды бағдарламалар мен интернеттегі шабуылдарды алдын алу үшін маңызды құралдар болып табылады.

4. Құқықтық қорғау: Құқық қорғаушы органдар мен мемлекеттік құрылымдар интернеттегі қылмыстарды тергеу және кінәлілерді жазалау шараларын жүзеге асырады. Сонымен қатар, әрбір елде жеке деректерді қорғау туралы заңдар қабылданған.

5. Білім мен хабардарлық: Пайдаланушыларды ақпараттық қауіпсіздік туралы оқыту өте маңызды. Олардың киберқауіптерден қорғану туралы білімді болуы, әлеуметтік инженерияға алданып қалмауы және қауіпсіз интернет тәжірибесін қолдануы қажет.

Қорытынды

Киберқылмыстарды болдырмау және жеке деректерді қорғау тек жеке адамдардың ғана емес, сондай-ақ қоғамның да қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін маңызды мәселе болып табылады. Әрбір интернет пайдаланушының ақпараттық қауіпсіздік шараларын білуі, өзінің жеке деректерін қорғау жолдарын қолдануы, сондай-ақ киберқылмыстарға қарсы күресте белсенді болуы қажет. Жеке деректерді қорғау, киберқылмыстарды болдырмау және интернеттегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін бірлескен күш-жігер, білім беру, құқықтық қорғау шаралары және қауіпсіздік құралдарын қолдану маңызды.

"Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау"авторлық бағдарламасына

Кіріспе

Ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы заманауи қоғамның ажырамас бөлігіне айналды. Интернеттің кең қолжетімділігі адамдарға көптеген мүмкіндіктер ұсынғанымен, жеке деректердің құпиялылығы мен қауіпсіздігін қорғау мәселесін де алға тартты. Киберқылмыстар санының артуы мен олардан туындайтын қауіптер бүгінгі күні оқушылардың киберқауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру қажеттілігін арттырды.

Осы бағдарлама информатика пәнінің қосымша курсы ретінде әзірленді және оқушыларды киберқылмыстардан сақтану жолдары мен жеке деректерді қорғаудың тиімді әдістерімен таныстыруға бағытталған.

Мақсаты:

Оқушыларға киберқауіпсіздік саласындағы негізгі ұғымдар мен әдістерді меңгерту, интернеттегі қауіп-қатерлерден қорғану мәдениетін қалыптастыру және жеке деректерді қорғау дағдыларын дамыту.

Міндеттері:

1. Танымдық міндеттер:

Киберқылмыстардың түрлері мен олардың салдары туралы ақпарат беру.

Жеке деректердің құндылығын түсіндіру және оларды қорғаудың негізгі тәсілдерін үйрету.

Интернеттегі қауіпті жағдайларды анықтау дағдыларын қалыптастыру.

2. Практикалық міндеттер:

Интернеттегі қауіпті әрекеттерден қорғану үшін қауіпсіздік құралдарын қолдануды үйрету.

Сенімді парольдер құру және антивирус бағдарламаларын пайдалану дағдыларын дамыту.

Әлеуметтік инженерия әдістерін анықтау және олардан қорғану стратегияларын әзірлеу.

3. Әлеуметтік және құқықтық міндеттер:

Киберқауіпсіздікке қатысты құқықтық аспектілермен таныстыру.

Киберэтика ережелерін сақтау дағдыларын дамыту.

Оқушылардың интернетте жауапты және қауіпсіз әрекет етуін қалыптастыру.

4. Шығармашылық міндеттер:

Интернеттегі қауіпсіздікке арналған жеке стратегияны әзірлеуге үйрету.

Оқушылардың өз деректерін қорғау бойынша жобаларды жасау қабілетін дамыту.

Авторлық бағдарламаның бағыты:

Бұл бағдарламаның негізгі бағыты — оқушылардың киберқауіпсіздік саласындағы білімдерін жетілдіру, жеке деректерді қорғау мәдениетін қалыптастыру және ақпараттық технологияларды жауапты пайдалану дағдыларын дамыту. Бағыттың негізіне заманауи киберқатерлерді түсіну, олардан қорғану шараларын үйрену, сондай-ақ, заң тұрғысынан қауіпсіздікті қамтамасыз ету алынған.

Бағыттың негізгі аспектілері:

1. Киберқылмыстар туралы түсінік:

Киберқылмыстардың түрлері, олардың қоғамға және жеке адамдарға тигізетін зияны.

Кибершабуылдардың негізгі әдістері (фишинг, DDoS, зиянды бағдарламалар).

2. Жеке деректерді қорғау:

Жеке мәліметтерді қорғау шаралары (құпия сөздерді басқару, шифрлау әдістері).

Жеке деректердің құндылығын түсіндіру және оларды әлеуметтік инженерия әдістерінен қорғау.

3. Киберқауіпсіздік құралдары:

Антивирус бағдарламалары, брандмауэрлер, криптографиялық шифрлау әдістерін пайдалану.

Қауіпсіздік бағдарламаларын тиімді қолдану бойынша практикалық тапсырмалар.

4. Интернеттегі қауіпсіздік ережелері:

Қауіпсіз желілік мінез-құлық негіздері.

Интернеттегі алаяқтық пен зиянды әрекеттерден қорғану шаралары.

5. Киберқылмыстардың құқықтық аспектілері:

Киберқылмыстардың заңнамалық реттелуі.

Әрбір адамның интернеттегі құқықтары мен міндеттері.

6. Заманауи кибершабуылдар және әлеуметтік инженерия:

Қазіргі киберқауіптердің тенденциялары және олардан қорғану.

Әлеуметтік инженерия әдістері арқылы алаяқтықтан сақтану.

7. Практикалық бағыттылық:

Оқушыларға нақты өмірлік жағдайларға байланысты шешім қабылдауды үйрету.

Киберқауіпсіздік бойынша жобалық жұмыстар орындау.

Бағдарламаның нәтижелері:

• Теориялық білім: Киберқауіпсіздік негіздерін, киберқылмыстардың ерекшеліктерін және жеке деректерді қорғау әдістерін түсіну.

• Практикалық дағдылар: Киберқауіптерді анықтап, тиімді қорғаныс шараларын жүзеге асыра алу.

• Саналы қатынас: Киберқылмыстардың алдын алуға және интернеттегі жауапкершілікке негізделген этикалық мінез-құлық қалыптастыру.

• Заңды түсінік: Оқушылардың киберқылмыстардың құқықтық аспектілері мен заңнамалық нормалар туралы ақпараттануы.

Бұл бағдарлама оқушыларға киберқауіптерден тиімді қорғануға көмектесіп, ақпараттық технологияларды қауіпсіз және саналы түрде пайдалануды үйретуге бағытталған.

Бағдарламаның өзектілігі:

1. Цифрлық дәуірдегі қауіптер: Қазіргі заманда интернет және ақпараттық технологиялардың кең таралуы киберқылмыстардың қарқынды өсуіне әкеліп соқты. Жеке деректерді заңсыз пайдалану, фишинг шабуылдары, алаяқтық және басқа да қауіптер заманауи қоғам үшін үлкен мәселеге айналды. Осы бағдарламаның көмегімен оқушылардың бұл қауіптер туралы түсінігін арттыру аса маңызды.

2. Құқықтық сауаттылық: Киберқауіпсіздік мәселелері тек техникалық ғана емес, құқықтық аспектілермен де байланысты. Осы бағдарламаны оқу оқушыларға киберқұқықтық білім беріп, заңнамалық нормалармен таныстыруға мүмкіндік береді.

3. Жеке деректерді қорғау мәдениеті: Ақпараттық қауіпсіздікті сақтау және жеке деректерді қорғау дағдыларын қалыптастыру қажеттілігі қоғамда сұранысқа ие. Бағдарлама оқушыларға күнделікті өмірде деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге көмектеседі.

Жаңалығы:

1. Интерактивті әдістер: Бағдарламада ойындар, кейс-тапсырмалар, жобалық жұмыстар, тесттер сияқты заманауи оқыту әдістері қолданылған. Бұл оқушылардың оқу процесіне қызығушылығын арттырады.

2. Тақырыптың кешенділігі: Бағдарламада киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғау мәселелері техникалық, құқықтық және этикалық тұрғыдан қарастырылады. Бұл оқушыларға тақырыпты жан-жақты түсінуге мүмкіндік береді.

3. Жас ерекшеліктеріне бейімделу: Бағдарлама мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, қарапайымнан күрделіге қағидаты бойынша құрылған.

4. Қазіргі заманғы кейстер: Бағдарламада нақты өмірден алынған заманауи кибершабуылдар мен олардан қорғау мысалдары қарастырылған. Бұл оқушыларға ақпараттық қауіпсіздік саласындағы соңғы тенденцияларды түсінуге көмектеседі.

Педагогикалық мақсаттылығы:

1. Ақпараттық сауаттылықты арттыру: Бағдарламаның басты мақсаты – оқушылардың ақпараттық сауаттылығын дамыту, интернетте және цифрлық ортада қауіпсіздікті қамтамасыз етуге үйрету.

2. Критикалық ойлау: Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау мәселелерін талдау арқылы оқушылардың сын тұрғысынан ойлау дағдыларын қалыптастыру.

3. Құндылықтарды тәрбиелеу: Бағдарлама жеке деректердің құндылығы, оны сақтау және құрметтеу сияқты негізгі этикалық құндылықтарды оқушыларға сіңіруді көздейді.

4. Кәсіби бағыттылық: Бағдарлама IT саласына қызығушылығы бар оқушыларға болашақ мамандық таңдауына бағыт береді, ақпараттық қауіпсіздік мамандығы туралы түсінік қалыптастырады.

5. Өзін-өзі қорғау дағдылары: Оқушыларға интернеттегі қауіптерден өзін және өз жақындарын қорғау жолдарын үйрету арқылы олардың қауіпсіздік деңгейін арттыру.

Бұл бағдарламаның жүзеге асырылуы арқылы оқушылар тек ақпараттық қауіпсіздік мәселелерін түсініп қана қоймай, оларды күнделікті өмірде шешудің практикалық дағдыларын меңгереді.

Бағдарламаның ерекшелігі:

1. Заманауи тақырыпты қамту
Бағдарлама киберқылмыстар, киберқауіпсіздік және жеке деректерді қорғау сияқты өзекті мәселелерді қарастырады. Бұл тақырып қазіргі заманғы цифрлық қоғамның ажырамас бөлігі болып табылады, сондықтан оқушылардың заманауи ақпараттық ортада қауіпсіз әрекет етуін қамтамасыз етеді.

2. Практикалық бағыттылық
Бағдарлама тек теориялық материалды қамтып қана қоймай, сонымен қатар оқушылардың киберқауіпсіздік құралдары мен технологияларын қолдану дағдыларын дамытуға бағытталған. Практикалық тапсырмалар, тренингтер және симуляциялық ойындар арқылы білімді нақты өмірде қолдануға үйретеді.

3. Жеке деректерді қорғауға ерекше назар аудару
Бағдарламада жеке деректердің құндылығы, оларды қорғау тәсілдері және заңды аспектілері жан-жақты талқыланады. Оқушылар жеке мәліметтерді қорғау мәдениетін қалыптастырып, жеке деректерді бөлісу кезінде қауіпсіздік шараларын сақтауға дағдыланады.

4. Интерактивті оқыту әдістері
Бағдарламада интерактивті тәсілдер кеңінен қолданылады:

• Рөлдік ойындар

• Сұрақ-жауап сессиялары

• Сөзжұмбақтар мен пазлдар

• Онлайн қауіпсіздік симуляциялары

Бұл тәсілдер оқушылардың белсенділігін арттырып, материалды жеңіл әрі қызықты түрде меңгеруге мүмкіндік береді.

5. Заңнамалық аспектілерді қамту
Киберқылмыстардың құқықтық жақтары, соның ішінде заң бұзушылықтардың салдары, Қазақстан Республикасының және халықаралық заңдарының нормалары ерекше мәнге ие. Оқушылар құқықтық сауаттылықтарын арттырып, заңға сәйкес әрекет ету қажеттілігін түсінеді.

6. Білім беру деңгейіне бейімделу
Бағдарлама әртүрлі жастағы оқушылардың білім деңгейіне сәйкес әзірленген. 7-11 сынып оқушыларына арналған модульдер мазмұнды жеңілден күрделіге қарай кезең-кезеңімен түсіндіруге мүмкіндік береді.

7. Ақпараттық сауаттылықты дамыту
Бағдарлама ақпараттық қауіпсіздікке ғана емес, сонымен қатар цифрлық сауаттылықты арттыруға бағытталған. Оқушылар ақпаратты талдау, қауіпті дереккөздерді анықтау, фишингтік шабуылдардан қорғану әдістерін үйренеді.

8. Шығармашылық тапсырмалардың болуы
Оқушыларға киберқауіпсіздікке арналған постерлер, презентациялар, блогтар жазу сияқты шығармашылық тапсырмалар ұсынылады. Бұл олардың тақырыпты тереңірек түсініп, өз көзқарастарын дамытуына мүмкіндік береді.

9. Бағдарламаның нәтижелілігіне бағытталуы
Бағдарлама нәтижелері нақты қойылған мақсаттар арқылы бағаланады:

• Киберқауіпсіздік құралдарын қолдану дағдылары

• Жеке деректерді қорғау мәдениетін қалыптастыру

• Киберқылмыстарға қарсы іс-әрекет етудегі құқықтық және моральдық жауапкершілікті түсіну

• Бұл ерекшеліктер "Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау" авторлық бағдарламасын заманауи, қажетті, әрі практикалық білім беруге бағытталған ерекше әдістемелік құрал ретінде сипаттайды.

Бағдарламаның күтілетін нәтижесі:

1. Теориялық білімді меңгеру

Оқушылар киберқылмыстардың негізгі түрлері мен олардың қоғамға тигізетін зиянын түсінеді.

Жеке деректердің құндылығын және оларды қорғаудың маңыздылығын біледі.

Киберқауіпсіздік құралдары мен технологиялары туралы түсінік алады.

2. Құқықтық сауаттылық

Киберқылмыстарға қатысты заңдар мен ережелерді меңгереді.

Жеке деректерді қорғау саласындағы халықаралық және ұлттық құқықтық нормаларды түсінеді.

Интернеттегі құқық бұзушылықтарды ажырата біледі және олардан қорғану жолдарын меңгереді.

3. Қауіпсіздік дағдыларын қалыптастыру

Жеке деректерді қорғау үшін қауіпсіздік шараларын қолдана алады (құпия сөздерді дұрыс басқару, екі факторлы аутентификацияны пайдалану).

Зиянды бағдарламалар мен фишинг шабуылдарынан қорғану әдістерін тәжірибеде қолданады.

Қауіпсіз интернет пайдалану мәдениетін қалыптастырады.

4. Практикалық дағдыларды дамыту

Антивирус, брандмауэр және криптография сияқты киберқауіпсіздік құралдарын пайдалана алады.

Желілік қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, желіде жұмыс істейді.

Желілік шабуылдардан қорғану әдістерін практикада қолданады.

5. Сыни және аналитикалық ойлау

Киберқылмыстардың ықтимал салдарын талдайды және олардан қорғану бойынша шешім қабылдайды.

Киберқауіпсіздік мәселелерін шешу үшін тиімді стратегияларды әзірлейді.

Әлеуметтік инженерия әдістеріне қарсы тұру үшін психологиялық және техникалық әдістерді қолданады.

6. Коммуникация және ынтымақтастық

Киберқауіпсіздікке қатысты ақпаратты сыныптастармен, отбасымен және қоғаммен бөліседі.

Топтық жұмыстарда интернеттегі қауіпсіздік шараларын талқылайды және бірігіп шешімдер қабылдайды.

Қоғамдық ақпараттық қауіпсіздік мәдениетіне үлес қосады.

7. Тұлғалық және әлеуметтік жауапкершілік

Жеке және қоғамдық деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде жауапкершілік танытады.

Интернеттегі басқа адамдардың құқықтарын құрметтейді және заңдарды сақтайды.

Киберқауіпсіздік саласында өз бетінше білімін жетілдіруге дайын болады.

Бағдарламаның жалпы нәтижесі:

Оқушылар киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғау саласындағы теориялық және практикалық білімдерді меңгеріп, өздерінің жеке және қоғамдық ақпараттарын қорғау үшін тиімді әрекеттерді жүзеге асыруға дайын болады. Бұл дағдылар оларға заманауи цифрлық әлемде қауіпсіз әрі жауапты азамат болуға мүмкіндік береді.

"Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау" тақырыбы бойынша

34 сағаттық авторлық бағдарлама 5-11 сыныптарға (аптасына 1 рет)

№	Сабақ тақырыбы	Сабақтың мақсаты	Мазмұны	Практикалық жұмыс	Ресурстар/құралдар
1-4	Киберқылмыстарға кіріспе	Киберқылмыс ұғымын түсіндіру және оның түрлерімен таныстыру	Киберқылмыс түрлері: фишинг, вирустар, хакерлік шабуылдар, DDoS шабуылдар, кибершантаж	Фишинг хаттарды талдау, жалған сайттарды анықтау	Презентация, бейнематериал
5-8	Жеке деректер және олардың құндылығы	Жеке деректер ұғымын түсіндіру және олардың маңыздылығын ашу	Жеке деректер: ұғымы, қорғау қажеттілігі, қауіп-қатерлер	Жеке деректерді талдау және қорғау стратегиясын жасау	Интернет, постерлер
9-12	Киберқауіпсіздік негіздері	Парольдерді құру, антивирустық бағдарламаларды қолдану және қос факторлы аутентификацияны түсіндіру	Сенімді пароль құру әдістері, антивирус бағдарламалары, 2FA	Сенімді парольдер құру (онлайн генераторлармен жұмыс)	Онлайн пароль генераторы
13-16	Интернеттегі қауіпсіздік ережелері	Интернеттегі алаяқтық түрлерімен таныстыру және қауіпсіз әрекет ету жолдарын үйрету	Интернет алаяқтықтары: фишинг, спам, жалған хабарламалар	Қауіпті хаттарды немесе сайттарды анықтауға арналған тапсырмалар	Видеосабақ, интерактивті тапсырмалар
17-20	Киберқылмыстардың құқықтық аспектілері	Киберқылмыстарға қатысты құқықтық негіздерді түсіндіру	Қазақстандағы киберқауіпсіздік заңнамасы, оқушылардың құқықтары	Киберқылмыстар туралы заңдық жағдайларды талдау	Заңдар туралы ақпараттық материалдар
21-24	Әлеуметтік инженерия әдістері	Әлеуметтік инженерияның киберқылмыстардағы рөлін түсіндіру	Қауіп-қатерлер: жалған хабарламалар, сенімге кіру тәсілдері	Әлеуметтік инженерия мысалдарын талдау	Видеолар, тапсырмалар
25-28	Заманауи кибершабуылдар	Қазіргі замандағы негізгі кибершабуылдарды таныстыру	Зиянды бағдарламалар, рұқсатсыз кіру, ботнеттер	Зиянды бағдарламаларды анықтайтын құралдарды пайдалану	Антивирус бағдарламалары
29-32	Киберқауіпсіздік құралдары	Киберқауіпсіздікке арналған заманауи бағдарламаларды үйрену	VPN, антивирус, брандмауэр, интернет қауіпсіздік параметрлері	VPN-ды орнату және пайдалану	Компьютерлер, интернет
33	Қорытынды тестілеу	Курста меңгерген білімді тексеру	Барлық сабақ материалдарын қайталау	Онлайн тест немесе квест	Kahoot, Quizizz
34	Қорытынды жоба	Курста меңгерген білімді тәжірибеде қолдану	Интернеттегі қауіпсіздікке арналған жеке стратегия жасау	Жеке немесе топтық жұмыс	Презентация, постерлер

Бағдарлама ескертуі:Әр бөлім 4 сабақтан тұрады (1 сағат = 45 минут).

Практикалық жұмыстар оқушылардың қатысуын белсенді түрде талап етеді. Қорытынды жоба – оқушылардың шығармашылық және аналитикалық дағдыларын тексеруге арналған.

Сабақтың тақырыбы: Киберқылмыстарға кіріспе
Сынып: ___
Пән: Информатика
Мерзімі: ___

Сабақтың мақсаты:
Оқушылар киберқылмыстар ұғымын түсініп, оның негізгі түрлерімен және олардан туындайтын қауіптермен танысады.

Күтілетін нәтиже:

• Киберқылмыс түрлерін сипаттай алады.

• Фишингтік хаттарды және жалған веб-сайттарды анықтайды.

Бағалау критерийлері:

• Теориялық білімін түсіндіріп бере алады.

• Практикалық тапсырмаларды орындап, қауіпті жағдайларды анықтайды.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер:

• Дәстүрлі түсіндіру әдісі.

• Топтық және жұптық жұмыс.

• Талқылау және рефлексия.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің әрекеті	Оқушының әрекеті	Бағалау	Қолданылатын ресурстар
Кіріспе (5 мин)	- Оқушылармен амандасу, сабақтың мақсатын таныстыру.	Мұғалімді тыңдайды. Сабаққа назар аударады.	Мадақтау	Презентация (сабақ мақсаты) Бейнеролик Киберқауіпсіздік | Astana IT University
	- «Киберқауіпсіздік» ұғымына қатысты сұрақтар қою: «Интернетте қандай қауіптер бар деп ойлайсыз?»	Өз ойларын ортаға салады.
Негізгі бөлім
1. Теориялық бөлім (15 мин)	- Киберқылмыс ұғымын түсіндіру: анықтамасы, негізгі түрлері (фишинг, хакерлік шабуылдар, вирустар, DDoS шабуылдар).	Тыңдайды, қажетті мәліметтерді жазып алады.	Сұрақтар арқылы тексеру	Презентация, бейнематериал
	- Нақты мысалдар келтіру: танымал оқиғалар, кибершабуылдардың салдары.	Қойылған сұрақтарға жауап береді.
2. Практикалық бөлім (15 мин)	- Фишингтік хаттардың үлгілерін көрсету. Оқушылардан олардың қауіпті екенін анықтауды сұрау.	Жұппен немесе топта талдау жасайды. Қауіпті хаттарды анықтайды.	Өзін-өзі бағалау	Хаттардың үлгілері, тапсырмалар
	- Сенімді веб-сайтты жалғанынан ажырату бойынша нұсқаулық беру.	Берілген мысалдарды талдайды.
Қорытынды (10 мин)	- Сабақтың негізгі тұстарын қайталау.	Сабақтың негізгі мазмұнын талқылайды.	Қолдау көрсету	Презентация
	- Рефлексия: «Бүгінгі сабақтан не білдіңіз? Не қызық болды?»	Рефлексия жасайды.
Үй тапсырмасы	- Интернеттегі қауіптер туралы мақала тауып, талдау (1 бет).	Тапсырманы жазып алады.

ТАПСЫРМАЛАР

1. Теориялық тапсырмалар:

1. Сұрақ-жауап:

Киберқылмыс дегеніміз не?

Киберқылмыстардың қандай түрлерін білесіз?

Интернеттегі қауіптердің басты себебі неде?

2. Сәйкестендіру:
   Кестедегі киберқылмыс түрлерін және олардың сипаттамаларын сәйкестендіріңіз.

Киберқылмыс түрі	Сипаттамасы
Фишинг	А) Желіге артық жүктеме түсіріп, оны істен шығару.
Хакерлік шабуыл	B) Пайдаланушыны алдау арқылы мәлімет ұрлау.
DDoS шабуыл	C) Жүйеге рұқсатсыз кіру.

2. Практикалық тапсырмалар:

1. Фишинг хатты анықтау:

Мұғалім бірнеше электрондық хаттың үлгісін ұсынады. Оқушылар хаттардың қайсысы фишинг екенін анықтап, оларды сипаттайды (мысалы, грамматикалық қателер, күдікті сілтемелер).

Мысал хат:
"Құрметті пайдаланушы! Сіздің шотыңыз бұғатталды. Қалпына келтіру үшін осы сілтемеге өтіңіз: www.fakebank.kz"
Сұрақ: Бұл хаттың фишинг екенін қалай анықтайсыз?

2. Жалған веб-сайтты анықтау:

   • Оқушыларға екі веб-сайттың (шынайы және жалған) скриншоттары беріледі. Олар айырмашылықтарын атап өтуі керек.
     Тапсырма: Жалған веб-сайттың негізгі белгілерін жазыңыз:

     • Мекенжай жолы (URL).

     • Орфографиялық қателер.

     • Сертификаттың болмауы.

3. Шығармашылық тапсырмалар:

1. Киберқауіпсіздік ережелері постері:

Оқушылар интернетте қауіпсіздікті сақтау үшін өздерінің ережелерін жазып, оны шағын постер немесе инфографика түрінде безендіреді.

2. Қауіпсіздік туралы қысқа эссе:

"Интернетте өзіңізді қауіпсіз ұстау үшін не істеу керек?" тақырыбында 5-7 сөйлемнен тұратын эссе жазыңыз.

4. Топтық жұмыс:

1. Талдау және талқылау:

Топтарға нақты оқиға беріледі (мысалы, хакерлік шабуыл немесе фишинг). Олар оқиғаны талдайды және шешімін ұсынады:

• Қалай алдын алу керек еді?

• Зардап шеккендер не істеуі керек?

1. Ситуациялық тапсырма:

"Сізге банктен хат келді. Онда шотыңызды растау үшін сілтеме берілген. Бұл жағдайда сіз не істейсіз?"

Топтар өз нұсқаларын ұсынып, ең тиімдісін қорғайды.

Сабақтың тақырыбы: Жеке деректер және олардың құндылығы
Сынып: ___
Пән: Информатика
Мерзімі: ___

Сабақтың мақсаты:
Оқушылар жеке деректердің маңыздылығын түсінеді, оларды қорғаудың әдістерімен танысады және деректердің құпиялылығын сақтау дағдыларын дамытады.

Күтілетін нәтиже:

• Жеке деректердің құндылығы мен түрлерін түсінеді.

• Деректердің ұрлану қаупін сипаттай алады.

• Жеке деректерді қорғаудың негізгі әдістерін ұсына алады.

Бағалау критерийлері:

• Жеке деректердің анықтамасын дұрыс айта алады.

• Қауіп-қатерлерді нақты мысалдармен түсіндіреді.

• Қорғау стратегиясын ойлап табады және ұсынады.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер:

• Ой қозғау әдісі.

• Топтық жұмыс.

• Талқылау және рефлексия.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің әрекеті	Оқушының әрекеті	Бағалау	Қолданылатын ресурстар
Кіріспе (5 мин)	- Оқушылармен амандасу, сабақтың мақсатын таныстыру.	Мұғалімді тыңдайды, сабақ мақсатын түсінеді.	Мадақтау	Презентация, сабақ мақсаты Бейнеролик Ақпараттық қауіпсіздік, деректер құпиялылығы, және тұтастығы.
	- Қызығушылықты ояту сұрағы: "Жеке деректер дегеніміз не деп ойлайсыз?"	Өз ойларын айтып, пікірлерін білдіреді.
Негізгі бөлім
1. Теориялық бөлім (15 мин)	- Жеке деректердің анықтамасын беру және олардың құндылығын түсіндіру.	Тыңдайды, қажетті ақпаратты жазып алады.	Сұрақ қою	Презентация, инфографика
	- Мысалдар келтіру: Жеке деректерге қандай мәліметтер жатады (аты-жөні, мекенжайы, телефон нөмірі, банк деректері).	Талқылайды және сұрақтарға жауап береді.
	- Жеке деректердің қауіп-қатері: интернеттегі алаяқтық, деректердің ұрлануы, әлеуметтік инженерия.
2. Практикалық бөлім (15 мин)	- Оқушылардан жеке деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қандай әдістерді білетіндерін сұрау.	Идеяларымен бөліседі, топпен жұмыс істейді.	Өзін-өзі бағалау	Топтық жұмыс тапсырмалары
	- Тапсырма: Жеке деректерді қорғау стратегиясын жасау.	Өз стратегияларын жасайды және таныстырады.
Қорытынды (10 мин)	- Сабақтың негізгі тұстарын қайталау.	Сабақ материалдарын талқылайды, пікір білдіреді.	Қолдау көрсету	Презентация, сұрақ-жауап
	- Рефлексия: "Жеке деректерді қорғаудың ең маңызды тәсілі қандай?"	Рефлексия жасайды.
Үй тапсырмасы	- Жеке деректерді қорғау бойынша 5 негізгі ережені жазып келу.	Тапсырманы жазып алады.

ТАПСЫРМАЛАР

1. Жеке деректерді анықтау
   Мақсаты: Оқушылар жеке деректерді анықтап, оларды қорғау қажеттілігін түсінуі керек.
   Тапсырма:
   Төменде келтірілген ақпараттарды "жеке деректер" қатарына қосыңыз немесе қоспаңыз.

   • Аты-жөні

   • Жасы

   • Телефон нөмірі

   • Мектеп атауы

   • Пошта жәшігі

   • Төлқұжат нөмірі

   • Мекен-жайы
     Жауап: Барлығы жеке деректер болып табылады.

2. Қауіпсіз құпия сөз жасау
   Мақсаты: Оқушыларға қауіпсіз құпия сөздер жасау қажеттігін түсіндіру.
   Тапсырма:
   Әрбір оқушыға келесі шарттарға сай құпия сөзді жасауды тапсыр:

   • 8 таңбадан кем болмауы керек.

   • Үлкен және кіші әріптер болуы тиіс.

   • Цифрлар мен арнайы таңбалар қосылуы керек.

3. Жеке деректерді қорғау әдістерін талқылау
   Мақсаты: Оқушыларға жеке деректерді қорғау әдістерін түсіндіріп, оларды практикалық тұрғыдан қолдану.
   Тапсырма:
   Жеке деректерді қорғау үшін қандай шаралар қолдануға болады? Қауіпсіз интернет қызметтерін пайдалану үшін қандай ережелерді сақтау керек?
   Жауап ретінде оқушылар жеке деректерді қорғау әдістерін атайды (шифрлау, екі факторлы аутентификация, антивирус бағдарламаларын пайдалану, құпия сөзді қауіпсіз сақтау, заңды ақпаратты сақтау).

Ойындар

1. Фишинг ойын
   Мақсаты: Оқушыларды фишингке қарсы сауаттандыру.
   Ойын ережелері:
   Топтарға бөлініп, әр командаға «электронды пошта» беріледі, онда фишингтің әртүрлі түрлері бар. Оқушылар әр хатты оқып, фишинг немесе заңды хат екенін анықтауы керек. Қателескендер ойыннан шығып қалады.

2. Құпия сөздер жарысы
   Мақсаты: Оқушыларды күшті құпия сөздер жасауға ынталандыру.
   Ойын ережелері:
   Әр оқушыға қысқа уақыт беріледі (1-2 минут), сол уақытта олар көп әрі күшті құпия сөздер ойлап табуы керек. Жеңімпаз - ең күрделі және қауіпсіз құпия сөзді ұсынған адам.

3. Деректерді қорғау квесті
   Мақсаты: Жеке деректерді қорғауға қатысты білімдер мен дағдыларды практикада қолдану.
   Ойын ережелері:
   Оқушылар топтарға бөлініп, әр топқа жеке деректерді қорғау бойынша түрлі тапсырмалар беріледі (құпия сөзді дұрыс таңдау, антивирус орнату, қауіпсіз сайттарды тану және т.б.). Әр тапсырманы орындап, квесті аяқтаған топ жеңіске жетеді.

Сөзжұмбақтар

1. Жеке деректер сөзжұмбағы

1	2	3	4	5	6
Қ	А	У	І	П	І
І	М	М	У	Ұ	Н
П	Ш	О	Қ	І	М
Қ	А	Ш	Д	Л	И
И	Е	Қ	Т	А	Р

Түсіндірмелер:

1. Жеке деректерді қорғауға арналған шара (құпия сөз, шифрлау).

2. Құжатта сіздің жеке деректеріңіз көрсетілетін сандар немесе әріптер.

3. Олардың жиынтығы қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.

4. Интернеттегі алаяқтар сізді алдап шығаруға арналған құрал.

5. Интернет арқылы адамдармен байланысу құралы.

Жауаптар:

1. Құпия сөз

2. Жеке деректер

3. Қауіпсіздік

4. Фишинг

5. Пошта

6. Деректер қорғаушы сөзжұмбағы

1	2	3	4	5	6
Ш	И	Ф	Р	Л	А
И	Т	Ш	Ұ	Г	С
Ф	И	Т	С	Н	Е
Қ	А	У	І	Н	К
А	Л	А	Я	Қ	М
С	Ы	Р	А	У	Ә

Түсіндірмелер:

1. Жеке деректерді қорғауға арналған процесс.

2. Құпия ақпаратты сақтау үшін пайдаланылатын құрал.

3. Әлеуметтік инженерия әдісі.

4. Интернеттен алынған алаяқтық түрі.

5. Деректерді шифрлау әдісі.

Жауаптар:

1. Шифрлау

2. Құпия сөз

3. Фишинг

4. Қауіпсіздік

5. Антивирус

Қорытынды:

Бұл тапсырмалар мен ойындар оқушыларға жеке деректердің құндылығын түсіндіріп, оларды қорғаудың әдістері мен қауіптер туралы білім алуға көмектеседі. Сонымен қатар, бұл ойындар мен сөзжұмбақтар оқушылардың қызығушылығын арттырып, материалды жеңіл әрі қызықты түрде меңгеруге мүмкіндік береді.

Сабақтың тақырыбы: Киберқауіпсіздік негіздері
Сынып: ___
Пән: Информатика
Мерзімі: ___

Сабақтың мақсаты:
Оқушылар киберқауіпсіздік негіздерімен танысып, интернетте жеке мәліметтерін қорғау жолдарын үйренеді.

Күтілетін нәтиже:

• Киберқауіпсіздік ұғымын түсінеді.

• Қауіпсіздік ережелері мен шараларын біледі.

• Практикалық тапсырмалар арқылы киберқауіпсіздік дағдыларын дамытады.

Бағалау критерийлері:

• Киберқауіпсіздік негіздерін түсіндіре алады.

• Қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, тапсырмаларды орындай алады.

• Қорғау шараларын тиімді қолдана біледі.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер:

• Түсіндіру әдісі.

• Топтық және жұптық жұмыс.

• Практикалық тапсырмаларды орындау.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің әрекеті	Оқушының әрекеті	Бағалау	Қолданылатын ресурстар
Кіріспе (5 мин)	- Оқушылармен амандасу, сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.	Мұғалімнің сөзін тыңдайды, сабаққа назар аударады.	Мадақтау	Презентация Бейнеролик Nabeghlavi 15s KAZ (рег. номер )
	- «Киберқауіпсіздік» туралы сұрақтар қою: "Киберқауіпсіздік дегеніміз не?"	Өз ойларын ортаға салады, сұрақтарға жауап береді.
Негізгі бөлім
1. Теориялық бөлім (15 мин)	- Киберқауіпсіздік ұғымын түсіндіру, оның негізгі аспектілерін (пароль қауіпсіздігі, антивирус бағдарламалары, желі қауіпсіздігі) талқылау.	Тыңдайды, негізгі ақпаратты жазып алады.	Сұрақтар арқылы тексеру	Презентация, инфографика
	- Киберқылмыстардың алдын алу үшін қолданылатын құралдар мен әдістерді көрсету.	Қойылған сұрақтарға жауап береді, талқылауға қатысады.
2. Практикалық бөлім (15 мин)	- Жеке деректердің қауіпсіздігін сақтау жолдарына арналған практикалық тапсырма беру (құпиясөздермен жұмыс, фишингтің алдын алу).	Тапсырмаларды орындап, нәтижелерін талқылайды.	Өзін-өзі бағалау	Компьютер, интернет, тапсырмалар
	- Оқушыларға виртуалды қауіпсіздік мәселелеріне қатысты сұрақтар қойып, олардың жауаптарын бағалау.	Әрбір оқушы өз пікірін білдіріп, дұрыс жауап береді.
Қорытынды (10 мин)	- Сабақтың негізгі мәселелерін қорытындылау.	Оқушылар негізгі тақырыптарды қайталайды, сұрақтарға жауап береді.	Қолдау көрсету	Презентация
	- Рефлексия: "Киберқауіпсіздік бойынша бүгінгі сабақта не үйрендіңіз?"	Рефлексия жасап, сабаққа қатысты пікірлерін білдіреді.
Үй тапсырмасы	- Интернеттегі қауіпсіздік туралы мақалалар оқу және қысқаша мазмұндау.	Тапсырманы жазып алады.

ТАПСЫРМАЛАР

1. Киберқауіпсіздік шараларын белгілеу
   Мақсаты: Оқушыларға киберқауіпсіздік шараларын түсіндіру.
   Тапсырма:
   Төменде келтірілген іс-әрекеттердің қайсысы киберқауіпсіздікке жатады, қайсысы жатпайды? Жауап беріңіз:

Құпия сөзді жиі ауыстыру.

Антивирус бағдарламасын орнату.

Құпия ақпаратты күмәнді сайттарға енгізу.

Вирустарға қарсы бағдарламаларды жаңарту.

Қауіпсіз емес Wi-Fi желілерінде жеке деректерді енгізу.

Әлеуметтік желілерде жеке ақпаратты көп жариялау.

Жауаптар:
Киберқауіпсіздікке жататындар: 1, 2, 4.
Киберқауіпсіздікке жатпайтындар: 3, 5, 6.

2. Құпия сөз құру
   Мақсаты: Қауіпсіз құпия сөз құру дағдысын дамыту.
   Тапсырма:
   Оқушыларға 10-15 секунд ішінде құпия сөздерді жасауды сұраңыз. Бірақ құпия сөздерде келесі шарттар болуы керек:

Кемінде 8 таңба болу керек.

• Үлкен және кіші әріптер болуы тиіс.

• Сандық деректер мен арнайы таңбалар болуы тиіс.

• Құпия сөздер жеке тұлғаға қатысты ақпаратты қамтымауы керек (мысалы, аты, туған күні).

1. Киберқауіптерді талдау
   Мақсаты: Киберқауіптерді анықтау дағдыларын дамыту.
   Тапсырма:
   Келесі жағдайлардың қайсысы киберқауіпті, қайсысы қауіпсіз екендігін анықтаңыз:

Интернеттен антивирус бағдарламасын тегін жүктеу.

Қауіпсіздік сертификаты жоқ веб-сайтқа кіру.

Құпия мәліметтерді әлеуметтік желілерде жариялау.

Қоғамдық Wi-Fi желісінде қаржылық деректерді енгізу.

Жауаптар:
Киберқауіптер: 2, 3, 4.
Қауіпсіз: 1.

Ойындар

1. "Киберқауіпсіздік лабиринті" ойыны
   Мақсаты: Оқушыларды киберқауіпсіздік ережелерін дұрыс қолдануға үйрету.
   Ойын ережелері:
   Оқушылар лабиринтте жүру үшін әртүрлі киберқауіпсіздікке қатысты сұрақтарға дұрыс жауап беруі керек. Әр сұрақтың дұрыс жауабы лабиринтте келесі жолды ашады. Егер оқушы қате жауап берсе, олар сол жерде қалып қояды және қайтадан сұрақты шешу керек.

2. "Қауіпсіз немесе қауіпті?" ойыны
   Мақсаты: Киберқауіптер мен қауіпсіздік шараларын үйрену.
   Ойын ережелері:
   Мұғалім немесе жүргізуші әртүрлі іс-әрекеттерді атайды, ал оқушылар оларды «қауіпсіз» немесе «қауіпті» деп белгілейді.
   Мысалы:

   • Құпия сөзді қағазға жазу (қауіпті).

   • Антивирус бағдарламасын жаңарту (қауіпсіз).

   • Қоғамдық Wi-Fi желісінде банк қосымшасын пайдалану (қауіпті).

   • Құпия ақпаратты тек сенімді веб-сайттарға енгізу (қауіпсіз).

3. "Қауіпсіз интернет" викторинасы
   Мақсаты: Киберқауіпсіздік жөніндегі білімді тексеру.
   Ойын ережелері:
   Оқушыларға 10 сұрақтан тұратын викторина беріледі. Әр дұрыс жауап үшін ұпай беріледі. Сұрақтар киберқауіпсіздік негіздері туралы болуы тиіс (мысалы, «Құпия сөзді қанша жиі ауыстыру керек?» немесе «Қоғамдық Wi-Fi желісінде жеке мәліметтерді енгізу қаншалықты қауіпті?»).

Сөзжұмбақтар

1. Киберқауіпсіздік сөзжұмбағы

1	2	3	4	5	6
Қ	А	У	І	П	І
Ұ	Ш	О	Б	Е	Т
П	Р	О	В	С	Р
Ы	Т	Р	А	Б	К
А	Т	И	В	И	Р

Түсіндірмелер:

1. Киберқауіпсіздік шараларының бірі, құпия ақпаратты ұрлаудан қорғау үшін қолданылатын процесс.

2. Қауіпсіздік жүйесін бұзу.

3. Антивирус бағдарламасының мақсаты.

4. Интернетте қауіпсіздікті сақтау үшін кең тараған құрал.

Жауаптар:

1. Құпия сөз

2. Шифрлау

3. Протокол

4. Брандмауэр

5. Киберқауіптер сөзжұмбағы

1	2	3	4	5	6
Ф	И	Ш	И	Н	Г
В	И	Р	У	С	А
Т	Р	О	Я	Н	А
С	П	А	М	И	Т
М	А	Л	В	Р	А

Түсіндірмелер:

1. Құрылғыға вирус енгізу арқылы мәліметтерді ұрлау әдісі.

2. Желілерді бұзу үшін қолданылатын зловредті бағдарламалар.

3. Құжаттарға рұқсатсыз кіру үшін пайдаланылатын арнайы бағдарламалар.

Жауаптар:

1. Фишинг

2. Вирус

3. Троян

4. Спам

5. Мальварь

Қорытынды:

Бұл тапсырмалар, ойындар мен сөзжұмбақтар оқушыларды киберқауіпсіздік негіздерімен таныстыруға көмектеседі. Олар интернет қауіптеріне қарсы тұру үшін қажетті білімді алуға, қауіпсіздік шараларын үйренуге және ақпараттық қауіпсіздік саласындағы дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.

Сабақтың тақырыбы: Интернеттегі қауіпсіздік ережелері
Сынып: ___
Пән: Информатика
Мерзімі: ___

Сабақтың мақсаты:
Оқушылар интернетте қауіпсіз болу үшін қажетті ережелермен танысып, оларды іс жүзінде қолдана алу дағдыларын қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

• Интернеттегі қауіпсіздік ережелерін түсінеді және оларды тиімді қолдана алады.

• Фишингтік сайттар мен алаяқтық әрекеттерді анықтай алады.

• Интернетте жеке деректерін қорғау әдістерін біледі.

Бағалау критерийлері:

• Қауіпсіздік ережелерін түсіндіре алады.

• Тапсырмаларды дұрыс орындап, өз іс-әрекеттерін түсіндіре алады.

• Интернет қауіпсіздігіне қатысты ақпаратты талдай алады.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер:

• Түсіндіру әдісі.

• Топтық және жұптық жұмыс.

• Практикалық жаттығулар.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің әрекеті	Оқушының әрекеті	Бағалау	Қолданылатын ресурстар
Кіріспе (5 мин)	- Оқушылармен амандасу, сабақтың мақсатын және жоспарын таныстыру.	Мұғалімнің сөзін тыңдайды, сабаққа назар аударады.	Мадақтау	Презентация, тақта Бейнесабақ Интернеттегі қауіпсіздік 1 сабақ
	- Қызығушылықты ояту сұрағы: "Интернетте қауіпсіз болу үшін не істеу керек?"	Өз ойларын айтады, пікірлерін білдіреді.
Негізгі бөлім
1. Теориялық бөлім (15 мин)	- Интернеттегі қауіпсіздік ережелерін түсіндіру.	Тыңдайды, жазып алады, сұрақтарға жауап береді.	Сұрақтар арқылы тексеру	Презентация, инфографика
	- Қауіпсіздік ережелерін талқылау: парольдер, брандмауэр, VPN, жеке деректерді қорғау.	Оқушылар ақпаратты қабылдайды және өз пікірлерін айтады.
	- Интернеттегі алаяқтық, фишинг, вирустар туралы қысқаша түсінік беру.	Әр оқушы жеке немесе топпен тақырыпты талқылайды.
2. Практикалық бөлім (15 мин)	- Оқушыларға интернетте қауіпсіздік ережелеріне сай іс-әрекеттерді орындауды тапсырма ретінде беру.	Оқушылар өздерінің интернет қауіпсіздігі туралы білімдерін қолданады.	Өзін-өзі бағалау	Компьютер, интернет, тапсырмалар
	- Оқушыларға фишингтік сайттар мен сенімді сайттарды ажыратуға арналған жаттығу өткізу.	Тапсырманы орындап, фишинг және сенімді сайттарды ажыратады.
Қорытынды (10 мин)	- Сабақта айтылған негізгі тұстарды қайталау және қорытындылау.	Оқушылар сабақтың мазмұнын қайталап, сұрақтарға жауап береді.	Қолдау көрсету	Презентация, сұрақ-жауап
	- Рефлексия: "Интернетте қауіпсіз болу үшін сіз қандай ережелерді сақтауды үйрендіңіз?"	Рефлексия жасап, өз ойларын білдіреді.
Үй тапсырмасы	- Интернеттегі қауіпсіздік туралы мақалаларды оқып, қысқаша мазмұндау.	Тапсырманы орындап алады, үй жұмысын жазып алады.

ТАПСЫРМАЛАР

1. Интернеттегі қауіпсіздік ережелерін анықтау
   Мақсаты: Оқушыларға интернетте қауіпсіз болу ережелерін түсіндіру.
   Тапсырма:
   Төменде көрсетілген іс-әрекеттерді қауіпсіз немесе қауіпті деп белгілеңіз:

   • Құпия ақпаратты әлеуметтік желіде жариялау.

   • Қауіпсіз емес веб-сайттарға кіру.

   • Интернеттегі таныс емес адамдармен жеке ақпаратты бөлісу.

   • Сенімді және қауіпсіз веб-сайттарда ғана шопинг жасау.

   • Құпия сөздер мен аккаунттар үшін күрделі парольдер таңдау.

Жауаптар:

• Қауіпсіз: 4, 5.

• Қауіпті: 1, 2, 3.

1. Қауіпсіз Wi-Fi желісін таңдау
   Мақсаты: Оқушыларға Wi-Fi желісінің қауіпсіздігін тексеру дағдыларын дамыту.
   Тапсырма:
   Төменде әртүрлі Wi-Fi желілері көрсетілген. Қайсысы қауіпсіз деп ойлайсыз?

   • "FreeWiFi123"

   • "Hotel_1234_secure"

   • "PublicWiFi"

   • "MyHomeWiFi"
     Жауап: Қауіпсіз: "Hotel_1234_secure", "MyHomeWiFi".
     Қауіпті: "FreeWiFi123", "PublicWiFi" (Себебі бұл желілер әдетте қорғалмаған).

2. Фишинг және алаяқтықты анықтау
   Мақсаты: Оқушыларға интернет алаяқтықтарын анықтауды үйрету.
   Тапсырма:
   Келесі жағдайлардың қайсысы фишинг немесе интернет алаяқтығы болып табылады?

   • Сізге электронды пошта арқылы таныс емес адамнан тегін сыйлық ұтып алу туралы хабарлама келді.

   • Сіз интернет-банкинг жүйесіне кіргенде, сайттың қауіпсіздік сертификаты жоқ екенін байқадыңыз.

   • Сізге жұмыс туралы ұсыныс хат келді, ол тек телефон нөмірін сұрайды.
     Жауаптар:

   • 1 және 3 жағдайлары — фишинг немесе алаяқтық.

Ойындар

1. "Қауіпсіздік аймағы" ойыны
   Мақсаты: Оқушыларды интернетте қауіпсіз болу ережелерімен таныстыру.
   Ойын ережелері:
   Оқушылар топтарға бөлінеді. Әр топқа түрлі қауіпсіздік шараларын қамтитын карточкалар беріледі (мысалы, "Құпия сөздер қауіпсіз болуы керек", "Анонимді желілерде жеке ақпарат жариялама", "Тек қауіпсіз сайттарға кіріңіз"). Олар осы ережелерді дұрыс орындап, белгілі бір маршрут бойынша қауіпсіз аймаққа жетуге тырысады.

2. "Интернет алаяқтары" викторинасы
   Мақсаты: Оқушыларға интернет алаяқтықтарының түрлерін үйрету.
   Ойын ережелері:
   Оқушыларға әртүрлі сұрақтар қойылады, олардың ішінде интернет алаяқтықтары туралы (мысалы, "Фишинг деген не?", "Қауіпсіз веб-сайтты қалай анықтауға болады?"). Әр дұрыс жауап үшін ұпай беріледі. Викторина барысында оқушылар алаяқтық түрлері туралы көп ақпарат алады.

3. "Қауіпсіздік зерттеушілері" ойыны
   Мақсаты: Интернеттегі қауіпсіздік ережелерімен таныстыру және оқушыларды қауіпсіздік зерттеушілері рөліне енгізу.
   Ойын ережелері:
   Әр оқушы немесе топ "зерттеуші" болып, интернет алаяқтықтарын анықтау үшін түрлі жағдайларды талдайды. Олар фишинг, вирус, қауіпті сайттар мен қателік жіберу жолдарын анықтап, зерттеп, нәтижелерін қорытындылайды.

Сөзжұмбақтар

1. Интернеттегі қауіпсіздік сөзжұмбағы

1	2	3	4	5	6
Ф	И	Ш	И	Н	Г
С	М	И	Д	В	Р
Ж	Ұ	Қ	Ы	П	Н
І	І	Б	К	Л	Ә
М	А	Ш	К	Л	К

Түсіндірмелер:

1. Құпия деректерді ұрлаудың әдісі.

2. Сіздің жеке ақпараттарыңызды құпия сақтау процесі.

3. Қауіпсіздік жүйесін бұзу әрекеті.

4. Қауіпсіз сайттардың белгісі.

5. Интернеттегі алаяқтықтың бір түрі.

Жауаптар:

1. Фишинг

2. Шифрлау

3. Құпия сөз

4. Брандмауэр

5. Спам

6. Интернет қауіпсіздігі сөзжұмбағы

1	2	3	4	5	6
Қ	А	У	І	П	Ы
А	Қ	А	Қ	Ы	Л
С	А	У	Ы	Т	Д
Ы	Ж	Т	В	А	Н
Қ	Ы	Л	Д	Е	Р

Түсіндірмелер:

1. Деректерді қорғау әдісі.

2. Желілерде зиянды бағдарламалар тарату әдісі.

3. Интернет алаяқтықтарының бірі.

Жауаптар:

1. Шифрлау

2. Құпия сөз

3. Спам

4. Вирус

Қорытынды

Бұл тапсырмалар, ойындар мен сөзжұмбақтар оқушыларға интернеттегі қауіпсіздік ережелерін жеңіл әрі қызықты түрде үйретуге көмектеседі. Олар интернетте қауіпсіз болу үшін қажетті білім мен дағдыларды дамыта отырып, интернет алаяқтықтары мен қауіпті жағдайларды анықтауға үйренеді.

Сабақтың тақырыбы: Киберқылмыстардың құқықтық аспектілері
Сынып: ___
Пән: Информатика
Мерзімі: ___

Сабақтың мақсаты:
Оқушыларды киберқылмыстардың түрлерімен таныстыру, олардың құқықтық аспектілерін түсіндіру және киберқылмыстармен күресу үшін қолданылатын заңдық шаралар мен халықаралық келісімдер туралы білімдерін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

• Киберқылмыстардың түрлерін анықтай алады.

• Құқықтық жауапкершілікті түсінеді.

• Киберқылмысқа қарсы халықаралық заңдарды біледі.

Бағалау критерийлері:

• Киберқылмыстардың түрлерін сипаттай алады.

• Құқықтық шараларды біледі және түсіндіре алады.

• Әлемдегі киберқылмысқа қатысты мысалдарды талдай алады.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер:

• Түсіндіру әдісі.

• Топтық жұмыс.

• Талқылау.

• Мысалдар арқылы түсіндіру.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің әрекеті	Оқушының әрекеті	Бағалау	Қолданылатын ресурстар
Кіріспе (5 мин)	- Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.	Оқушылардың сабақты қабылдауы және сұрақтарға жауап беруі.	Мадақтау	Презентация, тақта Бейнеролик Ақпараттық және киберқауіпсіздікті қорғау
	- Киберқылмыс туралы сұрақ қою: "Киберқылмыс дегеніміз не?"	Оқушылар өз пікірлерін білдіреді.
Негізгі бөлім
1. Теориялық бөлім (15 мин)	- Киберқылмыстардың түрлерін таныстыру (хакерлік шабуылдар, фишинг, ақпараттық алаяқтық және т.б.).	Оқушылар тыңдайды, қажетті ақпаратты жазып алады.	Сұрақтар арқылы тексеру	Презентация, инфографика
	- Киберқылмыстардың құқықтық аспектілерін, оның ішінде ұлттық және халықаралық заңдарды түсіндіру.	Тақырыпты тыңдайды, сұрақтарға жауап береді.
	- Киберқылмыстарға қатысты халықаралық келісімдер мен конвенцияларды қарастыру.	Тақырыпты талқылап, пікірлерін айтады.
2. Практикалық бөлім (15 мин)	- Киберқылмыс жасаған жағдайда қолданылатын жазалар мен құқықтық шараларды талқылау.	Оқушылар құқықтық жауапкершілік туралы пікір алмасады.	Өзін-өзі бағалау	Интернет, кітаптар, мақалалар
	- Әлемнің әртүрлі елдеріндегі киберқылмыстар бойынша нақты мысалдар келтіру.	Оқушылар мысалдармен танысып, олардың заңдылығын талдайды.
Қорытынды (10 мин)	- Сабақтың негізгі тұстарын қорытындылау.	Оқушылар негізгі тұстарды қайталап, өз ойларын білдіреді.	Қолдау көрсету	Презентация
	- Рефлексия: "Киберқылмыстар туралы білімдеріңіздің өміріңізге қалай әсер ететінін ойлаңыз."	Оқушылар өз ойларын ортаға салады.
Үй тапсырмасы	- Киберқылмыстар туралы құқықтық аспектілерді зерттеп, қысқаша баяндама дайындау.	Тапсырманы жазып алады.

ТАПСЫРМАЛАР

1. Сұрақ-жауап:

   • Киберқылмыс дегеніміз не?

   • Киберқылмыстардың қандай түрлерін білесіз?

   • Киберқылмысқа қатысты халықаралық келісімдер мен заңдар қандай?

   • Киберқылмыстарды анықтауда қандай технологиялар қолданылады?

   • Киберқылмыс жасағаны үшін қандай жазалар қолданылуы мүмкін?

2. Сәйкестендіру тапсырмасы:
   Киберқылмыс түрлері мен олардың сипаттамаларын сәйкестендіріңіз:

Киберқылмыс түрлері	Сипаттамалар
Хакерлік шабуыл	A) Банк карталары мен жеке ақпаратты ұрлау
Фишинг	B) Заңсыз кіріс алу үшін жүйеге ену
Ақпараттық алаяқтық	C) Электронды пошталар арқылы алдау, ақпаратты ұрлау
Жалған ақпарат тарату	D) Әлеуметтік желілерде жалған ақпарат таратумен айналысу

2. Ойындар мен интерактивті тапсырмалар

1. "Киберқылмыс немесе емес?" ойыны

   • Мақсаты: Оқушылар киберқылмыстарды және заңды әрекеттерді ажырата білуі керек.

   • Ойын ережесі: Мұғалім әртүрлі жағдайлар мен әрекеттерді айтады, ал оқушылар олардың киберқылмысқа жататынын немесе жатпайтынын анықтайды.

   • Мысалы:

     • Электронды почта арқылы бейтаныс адамнан ақша сұрау – Киберқылмыс.

     • Құпиясөзді қорғау үшін қосымша қауіпсіздік шараларын қолдану – Құқықты әрекет.

2. "Киберқылмыс жағдайы" рөлдік ойын

   • Мақсаты: Оқушылар киберқылмыс жағдайларында дұрыс шешім қабылдауды үйренеді.

   • Ойын ережесі: Оқушылар топтарға бөлініп, әрбір топқа киберқылмыспен байланысты жағдайлар беріледі. Олар өздерінің рөлдерін ойнап, осы жағдайдан қалай шығу керек екенін талқылайды.

   • Мысалдар:

     • "Сіз хакерлік шабуылға ұшырадыңыз. Қандай құқықтық шараларды қабылдайсыз?"

     • "Сіз фишингтік хатқа тап болдыңыз. Ол хатты қалай анықтайсыз және не істейсіз?"

3. "Құқықтық шараларды таңдау" ойыны

   • Мақсаты: Оқушылар киберқылмыс жасаған кезде қолданылатын құқықтық шараларды талқылайды.

   • Ойын ережесі: Мұғалім киберқылмыс түрлерін және оның нәтижелерін айтады, ал оқушылар сол қылмысқа қандай құқықтық шаралар қолданылатынын анықтайды.

   • Мысалы:

     • Хакерлік шабуыл – Құқық қорғау органдарына хабарлау, айыппұл, түрмеге жабу.

     • Интернет алаяқтық – Қаржылық зиянды өтеу, айыппұл.

3. Сөзжұмбақтар мен пазлдар

1. Киберқылмысқа байланысты сөзжұмбақ
   Тапсырма: Оқушылар киберқылмыстар мен құқықтық шаралар туралы сөзжұмбақты шешеді.

Сөзжұмбақ:

1	2	3	4	5
Х	А	К	Е	Р
П	Ф	И	Ш	И
С	Қ	У	Р	О
Т	А	І	К	Ж
Р	Е	Б	Т	И

Түсіндірме:

1 жол: Киберқылмыс түрі, жүйеге заңсыз кіру

2 жол: Интернет алаяқтығы

3 жол: Құқықтық шаралар мен әрекеттер

4 жол: Киберқылмысқа қатысты құқық қорғау органдарының шаралары

5 жол: Халықаралық келісімдер мен заңдар

2. "Киберқылмыс және заңдар" сөзжұмбақ
   Тапсырма: Оқушылар киберқылмыстарға қатысты заңдар мен шаралар туралы сөзжұмбақты шешеді.
   Түсіндірмелер:

Киберқылмыстарға қарсы халықаралық конвенция.

Киберқылмыс жасағаны үшін қолданылатын жаза.

Киберқылмысқа байланысты заңды жазалау шарасы.

4. Шығармашылық тапсырмалар

1. Кейстік зерттеу:

   • Тапсырма: Оқушылар нақты бір киберқылмыс жағдайын зерттеп, оған қатысты құқықтық шараларды, жазаны және халықаралық келісімдер мен заңдарды талқылайды.

   • Мысал: "Алаяқтық интернет дүкенінің ісі" немесе "Хакерлік шабуылдың нәтижелері."

2. Киберқылмыстар туралы презентация жасау:

   • Тапсырма: Оқушылар киберқылмыстардың құқықтық аспектілерін талдайтын презентация жасайды. Бұл презентацияда киберқылмыстардың түрлері, оларды анықтау әдістері және құқықтық шаралар туралы ақпарат болуы керек.

Бұл тапсырмалар мен ойындар оқушылардың киберқылмыстардың құқықтық аспектілерін тереңірек түсінуіне және оларды іс жүзінде қолдана алуына көмектеседі.

Сабақтың тақырыбы: Әлеуметтік инженерия әдістері
Сынып: ___
Пән: Информатика
Мерзімі: ___

Сабақтың мақсаты:
Оқушыларды әлеуметтік инженерия әдістері туралы біліммен қамтамасыз ету, олардың қауіптілігін түсіндіріп, әлеуметтік инженериядан сақтану жолдарын үйрету.

Күтілетін нәтиже:

• Әлеуметтік инженерияның әдістерін біледі және оларды ажырата алады.

• Әлеуметтік инженерияның қауіп-қатерлерін түсінеді.

• Әлеуметтік инженериядан сақтану шараларын қолдануды үйренеді.

• Бағалау критерийлері:

• Әлеуметтік инженерия әдістерін сипаттай алады.

• Әлеуметтік инженерия әдістері мен олардың қауіптілігін талдай алады.

• Әлеуметтік инженериядан қорғанудың жолдарын біледі.

• Қолданылатын әдіс-тәсілдер:

• Түсіндіру әдісі.

• Топтық жұмыс.

• Мысалдар арқылы түсіндіру.

• Талқылау.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің әрекеті	Оқушының әрекеті	Бағалау	Қолданылатын ресурстар
Кіріспе (5 мин)	- Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.	Оқушылар сабақты қабылдайды және сұрақтарға жауап береді.	Мадақтау	Презентация, тақта Бейнеролик Социальная инженерия, ее виды и опасности.
	- Әлеуметтік инженерия туралы сұрақ қою: "Әлеуметтік инженерия дегеніміз не?"	Оқушылар өз пікірлерін білдіреді.
Негізгі бөлім
1. Теориялық бөлім (15 мин)	- Әлеуметтік инженерияның анықтамасын түсіндіру.	Оқушылар тыңдайды, қажетті ақпаратты жазып алады.	Сұрақтар арқылы тексеру	Презентация, инфографика
	- Әлеуметтік инженерияның әдістерін түсіндіру (фишинг, преtexting, baiting, quid pro quo).	Тақырыпты тыңдайды, сұрақтарға жауап береді.
	- Әлеуметтік инженерияның қауіптілігін және оның киберқылмыстарға қалай әсер ететінін түсіндіру.	Оқушылар өз пікірлерін білдіреді, сұрақтарға жауап береді.
2. Практикалық бөлім (15 мин)	- Әлеуметтік инженерия әдістерінің өмірдегі нақты мысалдарын талқылау.	Оқушылар мысалдармен танысып, оларды талқылайды.	Өзін-өзі бағалау	Интернет, кітаптар, мақалалар
	- Әлеуметтік инженерия әдістерінен сақтану жолдарын түсіндіру.	Оқушылардың өз ұсыныстарын тыңдау, талқылау.
Қорытынды (10 мин)	- Сабақтың негізгі тұстарын қорытындылау.	Оқушылар негізгі тұстарды қайталап, өз ойларын білдіреді.	Қолдау көрсету	Презентация
	- Рефлексия: "Әлеуметтік инженериядан қалай сақтануға болады?"	Оқушылар өз ойларын ортаға салады.
Үй тапсырмасы	- Әлеуметтік инженерия әдістері туралы шағын баяндамалар жазу.	Тапсырманы жазып алады.

ТАПСЫРМАЛАР

1. Теориялық тапсырмалар

1. Сұрақ-жауап:

Әлеуметтік инженерия дегеніміз не?

Әлеуметтік инженерия әдістерінің қандай түрлері бар?

Фишинг пен преtexting әдістерінің айырмашылығы қандай?

Әлеуметтік инженерияны қалай анықтауға болады?

Әлеуметтік инженериядан қорғану үшін қандай шаралар қолдану керек?

2. Сәйкестендіру тапсырмасы: Әлеуметтік инженерия әдістері мен олардың сипаттамаларын сәйкестендіріңіз:

Әдістер	Сипаттамалар
Фишинг	A) Жалған ақпаратты қолдана отырып, құпия мәліметтерді ұрлау.
Преtexting	B) Нақты адам немесе ұйым атынан жалған ақпарат беру.
Baiting	C) Жұмыс орнындағы деректерді алдау арқылы ұрлау.
Quid pro quo	D) Бір нәрсе ұсынып, оның орнына құпия ақпаратты алу.

2. Ойындар мен интерактивті тапсырмалар

1. "Әлеуметтік инженерия әдістері" ойыны

Мақсаты: Оқушылар әлеуметтік инженерия әдістерін және олардың қауіптілігін түсінеді.

Ойын ережесі: Мұғалім әртүрлі жағдайларды сипаттайды, ал оқушылар осы жағдайдың қай әдіске жататынын анықтайды.

Мысалдар:

• Бейтаныс адам телефон арқылы сіздің жеке деректеріңізді сұрайды. – Фишинг

• Әлеуметтік желіде жалған сыйлықтар туралы хабарлама жіберіледі. – Baiting

• Біреу сізге жұмыста көмек ұсына отырып, құпия деректерді сұрайды. – Quid pro quo

• Сізден танымал тұлғамен сөйлесіп жатқандай болып, жеке ақпарат сұрайды. – Pretexting

1. "Қорғаныс стратегиясы" рөлдік ойын

Мақсаты: Оқушылар әлеуметтік инженерия әдістеріне қарсы қорғану стратегияларын ұсынады.

Ойын ережесі: Оқушыларға әлеуметтік инженерияның әртүрлі әдістері туралы жағдайлар беріледі. Олар осы жағдайларға жауап ретінде қауіпсіздік шараларын ұсынады.

Мысалы:

• Сізге жалған электрондық хат келді, онда банк шотыңызға қауіп төніп тұрғанын айтады. Қандай қадамдар жасайсыз?

• Сіз телефон арқылы бейтаныс адамнан жеке мәліметтер сұралып отыр. Бұл жағдайда не істеу керек?

1. "Әлеуметтік инженериядан қорғану" квест

Мақсаты: Оқушылар әлеуметтік инженерияның әдістерін және оларға қарсы қорғанудың әдістерін меңгереді.

Ойын ережесі: Оқушылар топтарға бөлініп, әртүрлі тапсырмаларды орындап, әлеуметтік инженериядан қорғану жолдарын табады. Әр тапсырма дұрыс жауап берген кезде келесі деңгейге өтеді.

Тапсырмалар:

• Қауіпсіздік хаттарын тексеру.

• Фишингтік хаттарды анықтау.

• Сақтық шаралары мен пароль қауіпсіздігін тексеру.

3. Сөзжұмбақтар мен пазлдар

1. Әлеуметтік инженерияға байланысты сөзжұмбақ
   Тапсырма: Оқушылар әлеуметтік инженерия әдістері мен қауіпсіздік шаралары туралы сөзжұмбақты шешеді.

Сөзжұмбақ:

1	2	3	4	5
Ф	И	Ш	И	Н
П	Р	Е	Т	Е
С	У	Р	О	К
Қ	У	И	Д	Р
Қ	О	Л	И	А

Түсіндірме:

1 жол: Киберқылмыстың бір түрі, фишинг

2 жол: Әлеуметтік инженерия әдісі, алдын ала жоспарланған шараларды қолдану

3 жол: Қауіпсіздік шараларын ұйымдастыру

4 жол: Әлеуметтік инженерия әдісі, бір нәрсе ұсыну арқылы деректер алу

5 жол: Алдын ала сұрау арқылы ақпарат алу

2. "Әлеуметтік инженерия және қауіпсіздік" сөзжұмбақ Тапсырма: Оқушылар әлеуметтік инженерия және ақпараттық қауіпсіздік туралы сөзжұмбақты шешеді.

Түсіндірмелер:

Әлеуметтік инженерия әдістері

Құпия ақпаратты қорғау үшін қолданылатын шаралар

Қауіпсіздік жүйесінің элементтері

4. Шығармашылық тапсырмалар

1. Әлеуметтік инженерияға қарсы ақпараттық науқан әзірлеу:
   Тапсырма: Оқушылар әлеуметтік инженериядан қорғану үшін арнайы ақпараттық науқан әзірлейді. Олар әртүрлі әдістерді түсіндіретін плакаттар мен бейнероликтер жасайды.

2. Әлеуметтік инженерия әдістерін зерттеу:
   Тапсырма: Оқушылар белгілі бір әлеуметтік инженерия әдісін зерттеп, оның өмірдегі нақты мысалдарын табады. Бұл тапсырма барысында олар әлеуметтік инженерияның зардаптарын және одан қалай сақтану қажеттігін талқылайды.

Бұл тапсырмалар мен ойындар оқушылардың әлеуметтік инженерия әдістері мен олардан қалай қорғану керектігі туралы тереңірек түсінік алуына көмектеседі.

Сабақтың тақырыбы: Заманауи кибершабуылдар
Сынып: ___
Пән: Информатика
Мерзімі: ___

Сабақтың мақсаты:
Оқушыларға заманауи кибершабуылдардың түрлері мен олардың зиянды әсерлерін түсіндіру, сондай-ақ кибершабуылдардан қорғану әдістерін үйрету.

Күтілетін нәтиже:

• Заманауи кибершабуылдардың түрлерін біледі.

• Кибершабуылдардың әсерін түсінеді.

• Кибершабуылдардан қорғану шараларын қолдана алады.

Бағалау критерийлері:

• Кибершабуылдардың түрлерін анықтай алады.

• Кибершабуылдардың әсерін түсінеді.

• Қорғану шаралары мен әдістерін ұсына алады.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер:

• Түсіндіру әдісі.

• Топтық жұмыс.

• Мысалдар арқылы түсіндіру.

• Талқылау.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің әрекеті	Оқушының әрекеті	Бағалау	Қолданылатын ресурстар
Кіріспе (5 мин)	- Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.	Оқушылар сабақты қабылдайды және сұрақтарға жауап береді.	Мадақтау	Презентация, тақта Бейнеролик Қазақстан кибершабуылдарға қаншалықты дайын ?
	- Заманауи кибершабуылдардың маңыздылығын түсіндіру.	Оқушылар тақырып бойынша өз ойларын айтады.
Негізгі бөлім
1. Теориялық бөлім (15 мин)	- Заманауи кибершабуылдардың түрлерін түсіндіру.	Оқушылар тыңдайды, қажетті ақпаратты жазып алады.	Сұрақтар арқылы тексеру	Презентация, инфографика
	- Кибершабуылдардың зиянды әсерлерін талқылау (мысалы, DDoS, фишинг, зиянды бағдарламалар).	Оқушылар тыңдайды, жауап береді.
	- Кибершабуылдарға қарсы қорғану әдістерін түсіндіру.	Оқушылар ақпаратты жазып алып, сұрақтар қояды.
2. Практикалық бөлім (15 мин)	- Заманауи кибершабуылдарға байланысты нақты мысалдар мен жағдайларды талқылау.	Оқушылар мысалдарды талқылап, қорытынды шығарады.	Өзін-өзі бағалау	Интернет, кітаптар, мақалалар
	- Оқушыларға заманауи кибершабуылдардан қорғану шараларын түсіндіру.	Оқушылар өз пікірлерін білдіріп, шешімдер ұсынады.
Қорытынды (5 мин)	- Сабақтың негізгі тұстарын қорытындылау.	Оқушылар негізгі тұстарды қайталап, өз ойларын білдіреді.	Қолдау көрсету	Презентация
	- Рефлексия: "Заманауи кибершабуылдардан қалай қорғануға болады?"	Оқушылар өз ойларын ортаға салады.
Үй тапсырмасы	- Кибершабуылдардың бір түрін таңдап, оның әсері мен қорғау шаралары туралы эссе жазу.	Тапсырманы жазып алады.

ТАПСЫРМАЛАР

1. Теориялық тапсырмалар

1. Сұрақ-жауап:

   • Кибершабуыл дегеніміз не?

   • Заманауи кибершабуылдардың қандай түрлері бар?

   • DDoS шабуылы дегеніміз не және ол қалай жұмыс істейді?

   • Фишинг шабуылынан қалай қорғануға болады?

   • Вирус пен троянды қалай ажыратуға болады?

2. Сәйкестендіру тапсырмасы: Кибершабуыл түрлері мен олардың сипаттамаларын сәйкестендіріңіз:

Шабуыл түрі	Сипаттамасы
DDoS (Distributed Denial of Service)	A) Пайдаланушылардың мәліметтерін ұрлау мақсатында жалған хаттар жіберу.
Фишинг	B) Компьютерге немесе жүйеге зиянды бағдарламаны енгізу.
Вирус	C) Интернетте бірнеше серверден жасалған шабуыл арқылы веб-сайтты іске қосуға бөгет жасау.
Троян	D) Жасырын түрде пайдалы бағдарламамен бірге зиянды бағдарламаны енгізу.

2. Ойындар мен интерактивті тапсырмалар

1. "Кибершабуылдардың түрлерін анықта" ойыны
   Мақсаты: Оқушылар заманауи кибершабуылдарды ажырата алады және олардың қауіп-қатерін түсінеді.
   Ойын ережесі: Мұғалім әртүрлі кибершабуылдарды сипаттайды, ал оқушылар оның қай шабуыл түріне жататынын анықтайды.
   Мысалдар:

   • Сізге банктің атынан электронды хат келді, онда сіздің шотыңызға кіру үшін жеке мәліметтеріңізді сұрайды. – Фишинг

   • Бірнеше сервердің көмегімен белгілі бір веб-сайтты қолжетімсіз ету. – DDoS

   • Сіздің компьютеріңізге зиянды бағдарламаны жасырын түрде орнататын бағдарлама. – Троян

2. "Қорғану стратегиясы" рөлдік ойын
   Мақсаты: Оқушылар кибершабуылдан қорғану жолдарын ұсынады.
   Ойын ережесі: Оқушылар топтарға бөлініп, әр түрлі кибершабуылдардың сценарийлерін талқылап, олардан қорғану үшін қандай шаралар қолдану керектігін анықтайды.
   Мысалдар:

Сізге белгісіз біреуден электронды хат келді, ол сіздің құпия деректеріңізді сұрайды. Қандай шара қолданасыз?

Сіз жұмыс орнындағы компьютерде DDoS шабуылына тап болдыңыз. Осы жағдайда не істеу керек?

3. "Кибершабуылға қарсы қорғаныс" квест
   Мақсаты: Оқушылар кибершабуылдарға қарсы қауіпсіздік шараларын оқып, оларды дұрыс қолдануды үйренеді.
   Ойын ережесі: Оқушылар квест барысында кибершабуылдарға қатысты тапсырмаларды орындап, әр дұрыс жауапқа жаңа тапсырма алады.
   Тапсырмалар:

Қауіпсіздік бағдарламаларын орнату.

Электронды хаттардың қауіпсіздігін тексеру.

Құпия сөздерді қауіпсіз сақтау әдістерін қолдану.

3. Сөзжұмбақтар мен пазлдар

1. Кибершабуылдарға байланысты сөзжұмбақ
   Тапсырма: Оқушылар кибершабуылдардың түрлері мен олардың сипаттамалары бойынша сөзжұмбақты шешеді.

Сөзжұмбақ:

1	2	3	4	5
В	И	Р	У	С
Т	Р	О	Я	Н
Ф	И	Ш	И	Н
Д	Д	О	С

Түсіндірмелер:

1 жол: Компьютерге немесе жүйеге зиянды бағдарламалар енгізетін кибершабуыл.

2 жол: Жасырын түрде бағдарламалар енгізіп, жүйеге зиян келтіретін шабуыл.

3 жол: Алаяқтықпен жеке мәліметтерді ұрлайтын шабуыл.

4 жол: Бірнеше серверден жасалған шабуыл арқылы веб-сайтты қолжетімсіз ету.

2. "Кибершабуылдар мен қорғаныс" сөзжұмбақ
   Тапсырма: Оқушылар кибершабуылдарға қарсы қорғану шаралары мен олардың ерекшеліктерін білдіретін сөзжұмбақ шешеді.

Түсіндірмелер:

Кибершабуылдар мен қорғаныс әдістері

Қауіпсіздік шаралары мен тиімді құралдар

4. Шығармашылық тапсырмалар

1. Кибершабуылдардың кейбір түрлері туралы презентация жасау:
   Тапсырма: Оқушылар кибершабуылдардың бір түрін таңдап, оның жұмыс принципін және оған қарсы қорғану шараларын көрсету үшін презентация жасайды.

2. Кибершабуылдың мысалдарын зерттеу:
   Тапсырма: Оқушылар нақты өмірде орын алған кибершабуылдар туралы зерттеу жүргізіп, олардың салдары мен қолданылған қорғаныс шараларын талқылайды.

Бұл тапсырмалар мен ойындар оқушылардың заманауи кибершабуылдар туралы түсініктерін кеңейтіп, оларды қауіптерден қорғау әдістерін үйретуге көмектеседі.

Сабақтың тақырыбы: Киберқауіпсіздік құралдары
Сынып: ___
Пән: Информатика
Мерзімі: ___

Сабақтың мақсаты:
Оқушыларға киберқауіпсіздік құралдарының түрлері мен олардың жұмыс принциптері туралы түсінік беру, құралдарды қолданудың маңыздылығын көрсету.

Күтілетін нәтиже:

• Киберқауіпсіздік құралдарының түрлерін біледі.

• Әр құралдың қызметі мен маңыздылығын түсінеді.

• Киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін түрлі құралдарды қолдана алады.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің әрекеті	Оқушының әрекеті	Бағалау	Қолданылатын ресурстар
Кіріспе (5 мин)	- Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.	Оқушылар сабақты қабылдайды және сұрақтарға жауап береді.	Мадақтау	Презентация, тақта Бейнеролик «Киберқауіпсіздік: қауіпті ойындар мен қосымшалар», «FinIQ Doodle» 2-шығарылымы
	- Киберқауіпсіздік құралдарының маңыздылығын түсіндіру.	Оқушылар тақырып бойынша өз ойларын айтады.
Негізгі бөлім
1. Теориялық бөлім (15 мин)	- Киберқауіпсіздік құралдарының түрлерін түсіндіру. (антивирус, брандмауэр, криптография және т.б.)	Оқушылар тыңдайды, қажетті ақпаратты жазып алады.	Сұрақтар арқылы тексеру	Презентация, инфографика
	- Әр құралдың қызметі мен маңыздылығын талқылау.	Оқушылар тыңдайды, жауап береді, сұрақ қояды.
2. Практикалық бөлім (15 мин)	- Киберқауіпсіздік құралдарының тиімділігін талқылау, нақты мысалдармен түсіндіру.	Оқушылар мысалдарды талқылайды, қорытынды жасайды.	Өзін-өзі бағалау	Интернет, кітаптар, мақалалар
	- Құралдарды қолдану бойынша нұсқаулар беру (антивирус бағдарламасын орнату, брандмауэрді баптау).	Оқушылар көрсетілген құралдарды қолдануға тырысады.
Қорытынды (5 мин)	- Сабақтың негізгі тұстарын қорытындылау.	Оқушылар негізгі тұстарды қайталап, өз ойларын білдіреді.	Қолдау көрсету	Презентация
	- Рефлексия: "Киберқауіпсіздік құралдары қандай жағдайда тиімді?"	Оқушылар өз ойларын ортаға салады.
Үй тапсырмасы	- Киберқауіпсіздік құралдарының біреуін таңдап, оның жұмыс принципі мен қауіпсіздікке қосатын үлесі туралы реферат жазу.	Тапсырманы жазып алады.

ТАПСЫРМАЛАР

1. Теориялық тапсырмалар

1. Сұрақ-жауап:

   • Киберқауіпсіздік құралдары дегеніміз не?

   • Антивирус бағдарламалары қалай жұмыс істейді және оларды не үшін қолданамыз?

   • Брандмауэр дегеніміз не және оның қызметі қандай?

   • Криптографияның киберқауіпсіздік саласындағы рөлі қандай?

   • Киберқауіпсіздік құралдарының арасындағы негізгі айырмашылықтар қандай?

2. Сәйкестендіру тапсырмасы: Киберқауіпсіздік құралдарын олардың қызметімен сәйкестендіріңіз:

Құрал	Қызметі
Антивирус	A) Ақпаратты шифрлау арқылы қорғау.
Брандмауэр	B) Интернет трафигін сүзу және қорғау.
Криптография	C) Компьютердің қатты дискісіндегі зиянды бағдарламаларды табу және жою.
Желілік мониторинг құралдары	D) Жүйе мен желідегі трафикті бақылау және шабуылдарға қарсы қорғау.

2. Ойындар мен интерактивті тапсырмалар

1. "Қауіпсіздік құралы таңдау" ойыны
   Мақсаты: Оқушылар киберқауіпсіздік құралдарын дұрыс таңдай отырып, қорғаныс шараларын жүзеге асыра алады.
   Ойын ережесі:
   Мұғалім әртүрлі киберқауіптер туралы қысқаша сипаттама береді, ал оқушылар осы қауіпті жою үшін қандай құралды қолдану керек екенін анықтайды.
   Мысалдар:

   • Сіздің компьютеріңізге зиянды бағдарламалар енуі мүмкін. Қай құралды қолданасыз? (Антивирус)

   • Желі арқылы сыртқы шабуылдар орын алып жатыр. Қай құралды қолданасыз? (Брандмауэр)

   • Құпия ақпараттарды қорғау қажет. Қай құралды қолданасыз? (Криптография)

2. "Құралдарды орнату" рөлдік ойын
   Мақсаты: Оқушылар киберқауіпсіздік құралдарын тиімді қолдануды үйренеді.
   Ойын ережесі:
   Оқушылар топтарға бөлінеді, және әр топқа киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету тапсырмасы беріледі. Олар алдымен қандай құралдар қолданатынын таңдайды (антивирус, брандмауэр, криптография), содан кейін құралдардың орнату процесі мен қауіпсіздік шараларын талқылайды.
   Мысалдар:

   • Топтардың біріне антивирус орнату тапсырмасы беріледі. Олар антивирус бағдарламасын таңдап, оны орнату және тиімді жұмыс жасау әдістерін сипаттайды.

   • Екінші топқа брандмауэр орнату тапсырмасы беріледі. Олар брандмауэрді дұрыс баптау мен оның маңыздылығын түсіндіреді.

3. Сөзжұмбақтар мен пазлдар

1. Киберқауіпсіздік құралдарына арналған сөзжұмбақ
   Тапсырма: Оқушылар киберқауіпсіздік құралдары мен олардың қызметтеріне байланысты сөзжұмбақ шешеді.

Сөзжұмбақ:

1	2	3	4	5
А	Н	Т	И	В
Б	Р	А	Н	Д
Қ	Р	И	П	Т
Ж	Е	Л	І	К
М	О	Н	И	Т

Түсіндірмелер:

1 жол: Компьютердегі зиянды бағдарламаларды табуға арналған құрал.

2 жол: Желі трафигін бақылап, шабуылдарға қарсы қорғайтын құрал.

3 жол: Ақпаратты шифрлау әдістерін қолданатын құрал.

4 жол: Желіде мониторинг жүргізу үшін қолданылатын құрал.

2. "Киберқауіпсіздік құралдарын ата" сөзжұмбақ
   Тапсырма: Оқушылар киберқауіпсіздік құралдарының атауларын шешіп, оларды қорғау шараларымен сәйкестендіреді.

Түсіндірмелер:

Құралдардың атаулары мен олардың қолдану салалары туралы ақпараттар беріледі.

4. Шығармашылық тапсырмалар

1. Киберқауіпсіздік құралдарының пайдалы жақтары туралы презентация жасау:
   Тапсырма: Оқушылар киберқауіпсіздік құралдарының (антивирус, брандмауэр, криптография) пайдалы жақтары мен олардың тиімділігін сипаттайтын презентация жасайды.

2. Киберқауіпсіздік құралдарын пайдалану туралы блог жазу:
   Тапсырма: Оқушылар киберқауіпсіздік құралдарын қолдану қажеттілігі туралы блог жазып, оған қазіргі заманғы киберқауіптер мен олардан қорғанудың жолдарын сипаттайды.

Бұл тапсырмалар мен ойындар оқушыларға киберқауіпсіздік құралдары туралы теориялық білім берумен қатар, оларды практикалық тұрғыдан қолдануға бағытталған.

«Киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау» қорытынды тестілеу

Тесттің мақсаты: Оқушылардың киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғау тақырыбы бойынша алған білімдерін тексеру.

1. Киберқылмыстарға қатысты сұрақтар:

1. Киберқылмыс дегеніміз не?

A) Жеке тұлғалардың құпия ақпараттарын заңсыз алу әрекеті

B) Электронды құрылғыларды қасақана бұзу

C) Интернет арқылы адамдардың жеке өміріне зиян келтіру

D) Барлық жоғарыда көрсетілгендер

2. Фишинг шабуылы дегеніміз не?

A) Электрондық хат арқылы адамдардың жеке мәліметтерін ұрлау

B) Вирус жіберу арқылы компьютерді бұзу

C) Құпия сөздерді ұрлау

D) Веб-сайттарға кіруге кедергі жасау

3. DDoS (Distributed Denial of Service) шабуылының мақсаты қандай?

A) Желідегі трафикті бақылау

B) Интернет қызметін уақытша тоқтату

C) Жеке мәліметтерді ұрлау

D) Вирус тарату

4. Киберқылмыстың құқықтық аспектілері бойынша заңдарды бұзатын қылмыс түрі қандай?

A) Электронды коммерция

B) Электронды төлемдер

C) Ақпараттық жүйелерді заңсыз пайдалану

D) Желіде дұрыс ақпаратты тарату

2. Жеке деректерді қорғау туралы сұрақтар:

5. Жеке деректер дегеніміз не?

A) Тек жеке тұлғаларға қатысты ақпарат

B) Кез келген деректер, бірақ тек адамдарға қатысты

C) Адамдардың өміріне қатысты құнды ақпараттар

D) Барлық азаматтық мәліметтер

5. Құпия сөздерді сақтау үшін қай әдіс қауіпсіз болып саналады?

A) Құпия сөзді жазып қою

B) Құпия сөздерді шифрлау

C) Құпия сөздерді достармен бөлісу

D) Құпия сөзді ұмытпау үшін бірдей пайдалану

5. Жеке деректерді қорғау үшін қолданылатын негізгі құралдардың бірі қандай?

A) Антивирус

B) Брандмауэр

C) Шифрлау

D) Құпия сөздерді сақтау

5. Жеке деректерді қорғау үшін қандай заңдар мен ережелер қолданылады?

A) Жалпы еуропалық деректерді қорғау ережелері (GDPR)

B) Ақпараттық технологиялар туралы заң

C) Деректерді сақтау туралы заң

D) Барлық жоғарыда көрсетілгендер

3. Киберқауіпсіздік және қорғаныс шаралары туралы сұрақтар:

9. Антивирус бағдарламаларының негізгі міндеті не?

A) Жеке деректерді қорғау

B) Компьютерді бұзу

C) Зиянды бағдарламаларды табу және жою

D) Құпия сөздерді шифрлау

9. Криптографияның негізгі қызметі қандай?

A) Интернет арқылы хабарлама жіберу

B) Хабарламаларды шифрлау арқылы қорғау

C) Веб-сайттарды қорғау

D) Құпия сөздерді басқару

9. Жеке деректерді қорғауда брандмауэрдің рөлі қандай?

A) Желідегі трафикті сүзу

B) Құпия деректерді шифрлау

C) Электрондық хаттарды тексеру

D) Құпия сөздерді сақтау

9. Жеке деректерді ұрлау үшін қолданылатын техниканың бірі қандай?

A) Фишинг

B) Антивирус

C) Криптография

D) Желі мониторингі

4. Киберқылмыстардан қорғану шаралары туралы сұрақтар:

13. Киберқылмыстардан қорғанудың тиімді әдістерінің бірі не?

A) Тек бір құпия сөз қолдану

B) Антивирус бағдарламасын үнемі жаңартып отыру

C) Құпия деректерді әлеуметтік желілерде жариялау

D) Пайдаланушы атын сақтамау

13. Фишингтен қорғану үшін не істеу керек?

A) Анонимді электронды пошталарды тексеру

B) Сілтемелер мен электронды хаттарға тек сенімді көздерден келген жағдайда ғана басу

C) Құпия сөздерді жариялау

D) Барлық сұрақтарға жауап беру

13. Жеке деректерді қорғауда екі факторлы аутентификацияның рөлі қандай?

A) Тек бір құпия сөзбен жүйеге кіру

B) Жүйеге кіру үшін қосымша қауіпсіздік қабатын енгізу

C) Құпия деректерді сақтау

D) Антивирус бағдарламасын қолдану

Тесттің жауаптары

1. D) Барлық жоғарыда көрсетілгендер

2. A) Электрондық хат арқылы адамдардың жеке мәліметтерін ұрлау

3. B) Интернет қызметін уақытша тоқтату

4. C) Ақпараттық жүйелерді заңсыз пайдалану

5. C) Адамдардың өміріне қатысты құнды ақпараттар

6. B) Құпия сөздерді шифрлау

7. C) Шифрлау

8. D) Барлық жоғарыда көрсетілгендер

9. C) Зиянды бағдарламаларды табу және жою

10. B) Хабарламаларды шифрлау арқылы қорғау

11. A) Желідегі трафикті сүзу

12. A) Фишинг

13. B) Антивирус бағдарламасын үнемі жаңартып отыру

14. B) Сілтемелер мен электронды хаттарға тек сенімді көздерден келген жағдайда ғана басу

15. B) Жүйеге кіру үшін қосымша қауіпсіздік қабатын енгізу

Қорытынды жоба

Жобаның мақсаты:

Оқушыларға киберқылмыстар және жеке деректерді қорғау мәселелерін тереңірек түсіндіру. Жобада киберқауіптер мен жеке деректерді қорғау шаралары туралы зерттеу жүргізіп, қолданушыларға олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін түрлі құралдар мен әдістерді ұсыну.

Жобаның тапсырмасы:

Оқушылар киберқылмыстардың түрлері, олардың салдары және жеке деректерді қорғаудың қазіргі заманғы әдістері туралы ақпаратты зерттеп, осы тақырып бойынша нақты ұсыныстар жасайды. Жоба соңында олар өз ойларын, алған білімдерін және ұсыныстарын ұсынатын презентация жасайды.

Жобаның кезеңдері:

1. Зерттеу кезеңі:

1. Киберқылмыстардың түрлері:

Киберқылмыстың анықтамасы мен түрлерін зерттеу. (мысалы: фишинг, DDoS шабуылдары, әлеуметтік инженерия, деректер ұрлау, т.б.)

Киберқылмыстардың нақты мысалдары мен олардың салдары туралы ақпарат жинау.

2. Жеке деректерді қорғау:

Жеке деректер дегеніміз не және олардың құндылығы.

Жеке деректерді қорғаудың заманауи әдістері мен құралдарын зерттеу. (антивирус, шифрлау, брандмауэр, екі факторлы аутентификация т.б.)

Құпия сөздерді қорғау, жеке деректерді сақтаудың қауіпсіз әдістері.

3. Киберқауіпсіздік құралдары мен әдістері:

Киберқылмыстардан қорғану үшін қандай құралдар мен әдістер қолданылатынын анықтау.

Жеке деректерді қорғау үшін ұсынылатын қауіпсіздік шаралары.

2. Жобаны жоспарлау:

Оқушылар келесі сұрақтар бойынша өздерінің жобаларын құрастырады:

• Қазіргі уақытта ең көп таралған киберқылмыстар мен олардың қауіптері қандай?

• Қандай құралдар мен әдістер киберқылмыстардан қорғануға көмектеседі?

• Жеке деректерді қорғау үшін қандай шаралар қолданылуы тиіс?

• Киберқылмыстардан қорғану үшін мектептер мен ұйымдар қандай қауіпсіздік саясаттарын қабылдауы керек?

3. Жобаны орындау:

1. Зерттеу жұмысы:

Оқушылар зерттеулерін толық жүргізіп, негізгі ақпаратты жинайды. Мысалы:

• Киберқылмыстар туралы мақалалар мен деректерді іздеу.

• Жеке деректерді қорғау туралы ережелер мен заңдар туралы ақпарат жинау.

1. Жоба құрастыру:

Жеке деректерді қорғау мен киберқылмыстарды болдырмаудың жолдарын көрсету үшін презентация құрастыру.

Презентацияда киберқылмыстардың түрлері, жеке деректерді қорғау шаралары, қазіргі қауіптер мен олардан қорғану құралдарын көрсету.

4. Жобаны қорғау:

Оқушылар жобаларын қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап береді:

• Жобаңызда зерттеген негізгі мәселелер қандай?

• Киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғауға қатысты қандай ұсыныстар жасадыңыз?

• Қауіпсіздік шаралары мен құралдарының тиімділігі туралы не ойлайсыз?

5. Жобаның нәтижелерін қорытындылау:

Жоба соңында оқушылар өз жобаларынан қорытынды жасап, ұсыныстар береді:

• Киберқылмыстардан қорғау бойынша тиімді шаралар.

• Жеке деректерді қорғаудың маңыздылығы және оны жақсартудың жолдары.

Жобаның нәтижелері мен бағалау критерийлері:

1. Жобаның мазмұны:

• Киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғау мәселелері туралы терең түсінік.

• Зерттеу жұмыстары мен ұсыныстардың нақтылығы мен толықтығы.

2. Презентацияның дизайны:

• Презентацияның көрнекілігі мен логикалық құрылымы.

• Слайдтарда ақпараттың анық және түсінікті түрде берілуі.

3. Жобаның ұсыныстары:

• Қазіргі заманғы киберқылмыстардан қорғау бойынша нақты ұсыныстар мен шешімдер.

• Жеке деректерді қорғау бойынша қолданылатын құралдардың тиімділігі мен маңызы.

4. Жоба нәтижелерінің қолданылуы:

• Оқушылардың киберқылмыстар мен жеке деректерді қорғаудың маңыздылығын түсінгені және оны күнделікті өмірде қолдану туралы ұсыныстар жасағаны.

Жобаның ұсынылатын тақырыптары:

1. Фишинг және оны анықтау құралдары: Фишинг шабуылдарының қалай жүзеге асатыны және олардан қорғану әдістері.

2. Киберқылмыстардан қорғану үшін қолданылатын заманауи құралдар: Антивирус бағдарламалары, брандмауэр, криптография.

3. Жеке деректерді қорғаудың халықаралық стандарттары мен заңдары: GDPR және басқа заңдар.

4. Әлеуметтік инженерия әдістері және одан қорғану: Құпия деректерді алу үшін қолданылатын әлеуметтік инженерия әдістері және олардан қалай қорғануға болады.

5. DDoS шабуылдары және олардан қорғану: Интернеттегі DDoS шабуылдарының түрлері және олардың алдын алу әдістері.

Жобаның бағалау критерийлері:

• Тақырыптың тереңдігі мен толықтығы.

• Зерттеу жұмысының сапасы мен дәлдігі.

• Жобаның шығармашылық көзқарасы мен ұсыныстары.

• Презентацияның сапасы мен көрнекілігі

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Ресми құжаттар мен заңнамалар:

1. Қазақстан Республикасының "Ақпараттық қауіпсіздік туралы" заңы.

2. Қазақстан Республикасының "Жеке деректер және оларды қорғау туралы" заңы.

3. ҚР Білім және ғылым министрлігінің информатика пәніне арналған стандарттары мен оқу бағдарламалары.

2. Кітаптар:

1. Гоффман Б., "Киберқауіпсіздік негіздері", 2020.

2. Таненбаум Э., "Компьютерлік желілер: Принциптері, технологиялары және хаттамалары", 2021.

3. Уайт Р., "Интернет қауіпсіздігі: Киберқылмыстардан қорғану жолдары", 2019.

3. Ғылыми және әдістемелік мақалалар:

1. Нұрғазы А., "Цифрлық қоғамдағы киберқылмыстар және олардың алдын алу жолдары", 2022.

2. Бекмағамбетова Г., "Оқушыларға арналған киберқауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру әдістемесі", 2021.

3. Бейсембаев С., "Жеке деректерді қорғаудағы заманауи технологиялардың рөлі", 2020.

4. Интернет ресурстар:

1. Cybersecurity Ventures: https://cybersecurityventures.com
   Киберқауіпсіздік туралы жаңалықтар мен талдаулар.

2. Касперский зерттеу орталығы: https://www.kaspersky.com
   Вирустар мен зиянды бағдарламалар туралы мәліметтер.

3. Stay Safe Online: https://staysafeonline.org
   Жеке деректерді қорғау және интернеттегі қауіпсіздік ережелері.

4. OWASP Foundation: https://owasp.org
   Веб-қауіпсіздік бойынша әдістемелер мен құралдар.

5. Оқу құралдары мен презентациялар:

1. "Киберқауіпсіздік мәдениетін дамыту бойынша әдістемелік нұсқаулық", ҚР Білім және ғылым министрлігі, 2021.

2. "Интернеттегі жеке деректерді қорғау бойынша нұсқаулық", Халықаралық киберқауіпсіздік орталығы, 2022.

3. "Оқушыларға арналған қауіпсіз интернет пайдалану ережелері", 2020.

6. Видеоматериалдар:

1. "Киберқауіптер: өзіңізді және отбасыңызды қорғау" – YouTube платформасындағы тегін курстар.

2. "Фишинг шабуылдарын анықтау" – Coursera платформасындағы видео сабақтар.

3. TED Talks: "Why Cybersecurity Matters to Everyone" – Брайан Креспоның баяндамасы.

Электронды кітапқа сілтеме: https://online.fliphtml5.com/jvdgw/khob/

МАЗМҰНЫ

Рецензия ............................................................................................. 1-6

Тақырыпқа түсіндірме жазба............................................................... 7-8

Тақырыпқа сүйемелдеу..................................................... ...................9-11

Бағдарламаның мақсаты,міндеттері,бағыты,нәтижелері,

өзектілігі,жаңалығы,педагогикалық мақсаттылығы,ерекшелігі ......12-19

Бағдарлама жоспары..............................................................................20-21

Киберқылмыстарға кіріспе ҚМЖ.........................................................22-25

Жеке деректер мен олардың құндылығы............................................26-31

Киберқауіпсіздік негіздері....................................................................32-37

Интернеттегі қауіпсіздік ережелері.....................................................38-43

Киберқылмыстардың құқықтық аспектілері.......................................44-49

Әлеуметтік инженерия әдістері............................................................50-55

Замануи кибершабуылшылар…………………………………………56-61

Киберқауіпсіздік құралдары...................................................................62-66

Қорытынды тестілеу...............................................................................67-71

Қорытынды жоба....................................................................................72-75

Пайдаланған әдебиеттер........................................................................76-77