Құрастырушы: Информатика пәнінің мұғалімі Розахунова М.Н

«Информатика» пәнінің оқушыларды тәрбиелеудегі рөлі» әдістемелік жинағы: жалпы білім беретін мектеп мұғалімдеріне арналған әдістемелік жинақ/2024-2025 ж – 40 бет./

Әдістемелік құрал «Информатика» пәні бойынша жалпы білім беретін мектептердің мұғалімдеріне арналған. Ұсынылған ұсыныстар информатика сабақтарында тәрбиелік компонентті көрсетуге бағытталған. Әдістемелік құралда оқу-тәрбие үдерісінде оқу міндеттерін жүзеге асыру бойынша ұсыныстар берілген. Оқу мақсаттары мен тапсырмалар арқылы құндылықтарды қалай қалыптастыру керектігі және бұл үдерісте информатика мұғаліміне қандай рөл жүктелетіні ұсынылады. Тапсырма мысалдары келтіріліп, олардың тәрбиелік компонентке бағдары ашылып, негізделеді.

Мазмұны

КІРІСПЕ 4

1. ТАРАУ. ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ МАЗМҰНЫНДАҒЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ІСКЕ АСЫРУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕ КОМПОНЕНТІНІҢ БЕЙНЕЛЕНУІ 7

2. ТАРАУ. ТӘРБИЕ КОМПОНЕНТІН БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІ АРҚЫЛЫ КҮШЕЙТУ 25

3. ТАРАУ. МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ БРЕНДІ 39

ҚОРЫТЫНДЫ 42

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 43

КІРІСПЕ

Информатика кең ауқымды кәсіптер мен коммерциялық қолданбалар контекстіндегі білім берудің маңызды саласы болып табылады. Жаңа білім мен есептерді шешу әдістерін жинақтау адам қызметінің барлық салаларында ойлауға есептеу тәсілін қажет ететін маңызды үдеріс. Ғылыми, әлеуметтік және күнделікті жетістіктер мен жаңалықтардың, соның ішінде медицина, экономика және білім беру сияқты салалардың негізінде есептеу үдерістері жатыр. Ақпараттық технологияларсыз адамның көптеген салалардағы жетістіктері мүмкін емес еді.

«Информатика» пәнін оқудың мақсаты – оқушыларға ақпараттық үдерістермен жұмыс істеудің негізгі білімдері мен дағдыларын беру, оларды мектепте және күнделікті өмірде тиімді пайдалану үшін заманауи ақпараттық технологиялармен жұмыс істеуде оқушылардың компьютерлік ойлау дағдыларын дамыту.

Оқу бағдарламасының мақсаты – пәндік білімді кеңейту және дағдыларды дамыту емес, оқу мәселесін шешу және өз бетінше жұмыс істеуге де, топтық жұмысқа да қажетті дербестік, жауапкершілік, бастамашылық, табандылық, шыдамдылық және төзімділік сияқты жеке қасиеттерді дамыту.

Информатика оқушыларға компьютерлер, бағдарламалау және технологиялар туралы білім беріп қана қоймайды, сонымен қатар логикалық ойлауды, шығармашылықты, мәселелерді шешуді, ынтымақтастық пен белсенділікті қоса алғанда, бірқатар дағдылар мен қасиеттерді дамытады. Информатика саласындағы білім беру келесі аспектілерді қамтиды:

• Цифрлық сауаттылық: Информатика бойынша білім беру оқушылардың цифрлық технологияларды тиімді және қауіпсіз пайдалану дағдыларын дамытуға көмектеседі, соның ішінде Ғаламторда ақпаратты іздеу, дереккөздердің сенімділігін бағалау, жеке ақпаратты қорғау және т.б.

• Логикалық ойлау: Информатика логикалық ойлауды дамытуға, күрделі есептерді талдауға және шешуге ықпал етеді, бұл технология саласында ғана емес, күнделікті өмірде де пайдалы.

• Бағдарламалау: Бағдарламалауды меңгеру қателерге төзімділікті, сәтсіздікке шыдауды, шығармашылық шешімдерді табуды және өз ойларын жүйелеуді дамытады.

• Шығармашылық және инновация: Информатикада оқушылар инновациялық технология мен дизайнды меңгереді, бұл олардың шығармашылығы мен жаңашылдық қабілетін дамытуға көмектеседі.

• Ынтымақтастық және топтық жұмыс: Информатикадағы мәселелер көбінесе ұжымдық түрде шешіледі. Бұл оқушыларды тиімді ынтымақтастыққа, біліммен бөлісуге және әртүрлі жұмыс стильдеріне бейімделуге үйретеді.

• Жобалық іс-шаралар: Информатика бойынша білім жоспарлауды, ұйымдастыруды және ресурстарды басқаруды дамытатын әртүрлі жобаларды әзірлеуді қамтиды.

• Этикалық аспектілер: Информатика бойынша білім сонымен қатар цифрлық этика туралы айтуды, ғаламтордағы мінез-құлық ережелерін түсінуді, авторлық құқықтарды құрметтеуді және т.б. қамтиды.

Білім берудегі информатика тек техникалық дағдыларды үйретіп қана қоймайды, сонымен қатар заманауи цифрлық ортаға сәтті бейімделу үшін қажетті негізгі құзыреттерді дамытуға көмектеседі.

1. ТАРАУ. ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ МАЗМҰНЫНДАҒЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ІСКЕ АСЫРУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕ КОМПОНЕНТІНІҢ БЕЙНЕЛЕНУІ

«Цифрлық сауаттылық тек техникалық дағдыларды үйрену ғана емес. Сондай-ақ ол технологияны пайдаланудағы этика, қауіпсіздік және жауапкершілікті қамтиды. Бұл дағдылар цифрлық дәуірде үйлесімді қоғам құру үшін өте маңызды». – Винсент Цо, Palantir Technologies негізін қалаушы және бас директоры

Информатика пәнінің оқу бағдарламасына құндылықтар мен білім беру компонентін енгізу оқушылардың жеке тұлғасын, этикалық стандарттарын, әлеуметтік жауапкершілігін және ақпараттық технологияларды пайдаланудың салдары туралы ойлау қабілетін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Бұған қол жеткізудің кейбір жолдары:

• Цифрлық этика: оқу бағдарламасы желіде дұрыс мінез-құлық, жеке өмірге қол сұғылмаушылықты құрметтеу және кибербуллинг, құпиялылық және т.б. сияқты технологияларды пайдаланудың этикалық аспектілері тақырыптарын қамтуы мүмкін.

• Инклюзивтілік: оқу бағдарламасы мүмкіндігі шектеулі адамдарды қоса алғанда, барлығына қолжетімді технологиялар мен бағдарламалық қамтамасыз етуді жасаудың маңыздылығын атап көрсетуі мүмкін.

• Әлеуметтік жауапкершілік: оқу бағдарламасы ақпараттық технологиялардың қоғамға әсеріне қатысты мәселелерді талқылай алады, мысалы, әлеуметтік желілердің әсері, жалған жаңалықтардың таралуы және т.б.

• Экологиялық аспект: бағдарлама ақпараттық технологиялардағы ресурстарды тиімді пайдаланудың және жасыл технологияларды дамытудың маңыздылығын атап көрсетуі мүмкін.

• Сыни тұрғыдан ойлау: оқу бағдарламасы оқушыларға ақпаратты сыни тұрғыдан бағалау, дереккөздерді талдау және деректердің дұрыстығын бағалау дағдыларын дамытуға көмектеседі.

• Ынтымақтастық және топтық жұмыс: бағдарлама ұжымдық құндылықтарды дамытуға ықпал ететін ынтымақтастықты, білім мен тәжірибе алмасуды талап ететін тапсырмаларды қамтуы мүмкін.

• Экономикалық сауаттылық: оқушыларды ақпараттық салада қаржылық сауаттылыққа, оның ішінде онлайн төлемдердің

қауіпсіздігіне және виртуалды ортада жеке қаржыны басқаруға үйрету.

Цифрлық этика – адамдардың цифрлық ортада, соның ішінде Ғаламторда, әлеуметтік желілерде, электрондық поштада және виртуалды әрекеттестіктің басқа салаларында дұрыс және жауапты мінез-құлқын анықтайтын нормалар, ережелер мен құндылықтар жиынтығы. Цифрлық этика адамдарға күрделі жағдайларды басқаруға және ақпараттық технологияларды пайдалану кезінде этикалық шешімдер қабылдауға көмектеседі. Құпиялылыққа, желідегі құпиялылықты құрметтеуге назар аудару маңызды. Оқушылардың цифрлық із туралы түсінігін дамыту қажет, яғни біздің онлайн әрекеттеріміздің із қалдыратынын білу және басқалардың имиджі мен ақпаратын сақтау құқығын құрметтеу. Ақпараттық технологиялар өмірдің барлық саласына еніп жатқан заманауи әлемде цифрлық этика маңызды рөл атқарады. Ол нормалар мен құндылықтарды сақтай отырып, адамдар өзара әрекеттесетін және технологияларды тиімді пайдалана алатын салауатты және құрметті цифрлық ортаны құруға көмектеседі.

Информатикадағы әлеуметтік жауапкершілік қоғамға, қоршаған ортаға және болашақ ұрпаққа әсерін ескере отырып, ақпараттық технологияларды саналы және этикалық пайдалануды білдіреді. Бұл ақпараттық шешімдерді әзірлеу, пайдалану және тарату кезінде әлеуметтік-мәдени, экологиялық және этикалық мәселелерді ескеруді қамтиды.

Информатикадағы экологиялық аспект ақпараттық технологиялардың қоршаған ортаға және адам денсаулығына әсерін түсіну және қарастыруды білдіреді. Компьютерлерді, серверлерді, электронды құрылғыларды және цифрлық инфрақұрылымдарды пайдаланудың артуымен энергияны тұтынуға, электронды қалдықтарды кәдеге жаратуға және басқа да экологиялық аспектілерге назар аудару маңызды. Компьютерлерді, серверлерді және деректер орталықтарын іске қосу көп энергияны қажет етеді. Экологиялық жауапты тәсілдер энергияны үнемдейтін жабдықты пайдалануды, жүйе өнімділігін оңтайландыруды және жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қамтуы мүмкін. Технологияның қарқынды дамуы ескірген жабдықтар мен электронды құрылғылардың үлкен санының пайда болуына әкеледі. Қоршаған ортаның ластануын және денсаулыққа ықтимал әсерлерді болдырмау үшін электрондық қалдықтарды дұрыс кәдеге жарату маңызды. Компьютерлер мен электроника өндірісі пайдалы қазбаларды, металдарды және басқа материалдарды қоса алғанда, айтарлықтай ресурстарды қажет етеді. Ресурстарды тұрақты пайдалануға ұмтылу және қайта өңдеу тәжірибесін қолдау маңызды. Қоршаған ортаға әсерді азайтатын бағдарламалық және аппараттық құралдарды әзірлеу. Мысалдарға энергияны тиімді басқару және экологиялық таза өнімдерді жасау жатады. Бұл қызметтерді пайдалану физикалық жабдыққа қажеттілікті азайтып, қуат тұтынуды азайтады. Деректерді тиімді басқару қоймаға және серверлерге жүктемені азайтады, бұл өз кезегінде қуат тұтынуды азайтады. Информатиканың қоршаған ортаға әсері туралы хабардарлықты арттыру және экологиялық аспектілерді оқу

бағдарламаларына кіріктіру. Информатикадағы экологиялық хабардар болу технологияның қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуға және болашақ ұрпақ үшін неғұрлым тұрақты цифрлық ортаны құруға көмектеседі.

Информатика контекстіндегі экономикалық сауаттылық ақпараттық технологияларды пайдаланудың, ресурстарды тиімді басқарудың және цифрлық экономиканы дамытудың қаржылық аспектілерін түсінуді білдіреді. Қазіргі әлемде технологияны табысты пайдалану және негізделген шешімдер қабылдау үшін экономикалық аспектілерді білу маңызды. Ақпараттық технологиялар шығындарын бағалау, жүйені дамыту және қолдау үшін бюджеттерді жоспарлау және шешімдердің экономикалық салдарын болжау мүмкіндігі. Шығындарды, пайдаларды және тәуекелдерді бағалауды қоса алғанда, АТ жобаларын әзірлеу мен енгізудің экономикалық аспектілерін түсіну. Шығындарды азайту және өнімділікті арттыру үшін аппараттық және бағдарламалық қамтамасыз ету ресурстарын пайдалануды оңтайландыру. Ақпараттық технологияларды инвестициялаудың пайдасы мен тәуекелдерін бағалау, олардың бизнес-үдерістер мен табыстылыққа әсерін түсіну. Электрондық коммерцияны, онлайн төлемдерді, онлайн маркетингті және басқа аспектілерді қамтитын цифрлық экономика қағидаттарын түсіну. Әртүрлі онлайн-алаяқтық туралы хабардар болу және өзіңізді және қаржыңызды қорғау тәсілдері. Қаржы негіздерін түсіну, онлайн ортада қаржыңызды басқару мүмкіндігі, банктік қызметтер мен төлем жүйелерін пайдалану. Ақпараттық технологияның өнім мен қызмет бағасына әсерін түсіну. Информатикадағы экономикалық сауаттылық оқушылар мен мамандарға технологияны тиімді пайдалану, ресурстарды басқару және цифрлық ортада өзара әрекеттесу туралы негізделген шешім қабылдауға көмектеседі.

Ақпарат көздерін сауатты пайдалану, ақпараттың сенімділігін бағалау, ақпарат пен білімді өзара салыстыру, ақпараттық үдерісті дұрыс ұйымдастыра білу және т.б. сияқты білім беру мақсаттарын жүзеге асыруда информатиканың әлеуеті зор.

Информатика зияткерлік меншік құқығы, жеке өмірге қол сұғылмаушылық, ақпаратқа рұқсатсыз кіруге тыйым салу мәселелерін қамтитын мектеп оқушыларының құқықтық тәрбиесіне әсер ету мүмкіндігіне ие. Информатика сабағында әдептілік тәрбие беру, ақпаратты ұжымдық пайдалану этикасы, жұмысқа моральдық қатынас және тәртіп ережелері мәселелерін қарастыру арқылы жүзеге асырылады.

Құндылықтарды дамыту өзін жеке тұлға ретінде анықтау, өмірдегі өз мақсатын (жеке құндылықтар) табу, басқа адамдармен тұлға аралық қарым- қатынас (әлеуметтік), қоғамның жалпы қағидаттары мен нұсқауларын (әлеуметтік), мәдени және жаһандық әл-ауқатты (әмбебап) анықтау арқылы әлеуметтік және институционалдық бірлікті дамыту үшін қажет. Мектептің міндеті: баланы өмірде бағдарлау үшін «моральдық компаспен» жабдықтау (ЭЫДҰ, 2021).

Қазіргі әлемдегі ақпараттық қауіпсіздік әрқайсымыз үшін өзекті, өйткені кибершабуылдар мен киберқылмыстардың саны жыл сайын артып келеді. 2015 жылдан бері Қазақстанда 63,4 мыңға жуық кибершабуыл тіркелді. Мысалы, 2018 жылдың наурыз айында компьютерлік инциденттерге жауап беру қызметі Ұлттық банктің ресми ресурсына ұқсас доменнен фишингтік хаттар жіберілетінін ескертті. Ол кезде бірнеше қазақстандық банктерге шабуыл жасалды. Кибершабуылдар нәтижесінде қылмыскерлер банк салымшыларының банктік шоттарына қол жеткізді. Ақпараттық қауіпсіздік Қазақстанда ұлттық қауіпсіздіктің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады және Қазақстан Республикасы ақпараттық кеңістігінің, сондай-ақ ақпараттағы адам мен азаматтың, қоғам мен мемлекеттің құқықтары мен мүдделерінің қауіпсіздігінің жай-күйі ретінде түсіндіріледі. елдің тұрақты дамуы мен ақпараттық тәуелсіздігін қамтамасыз ететін нақты және әлеуетті қатерлерден қорғау саласы.

Келесі ақпараттық қауіпсіздік шаралары құпия ақпаратты желіде қорғауға көмектеседі. Осыған байланысты мектепте ақпараттық қауіпсіздік негіздері оқытылуы тиіс. «Информатика» пәнінің жаңартылған оқу бағдарламасында «Ақпараттық қауіпсіздік» бөлімін оқуға көп көңіл бөлінген. Бұл бөлім бастауыш мектептен бастап оқытылады.

Сіз Ғаламторда әлсіз құпиясөздер туралы көптеген ақпаратты таба аласыз. Әртүрлі ақпарат көздері ең танымал және әлсіз құпиясөздердің жоғары рейтингтерін талдайды және жариялайды. Құпиясөздер бүгінде киберкеңістіктің барлық дерлік құрамдас бөліктері үшін қолданылады. Сондықтан бастауыш сынып оқушысы күшті құпиясөз құрастыруды және қолдануды үйренуі керек. 4-сыныптың «сенімді құпиясөз критерийлерін айқындау» оқыту мақсаты осы дағдыны дамытуға бағытталған. Осы оқу мақсатын орындау үшін оқушылар келесі сұрақтар бойынша пікірталас жүргізеді: «Пошта жәшігіңнің қауіпсіздігіне не жауапты деп ойлайсың? Пошта жәшігін құпиясөзсіз тіркеуге бола ма? Пошта жәшігімнің құпиясөзін өзгерте аламын ба? Сабақ барысында оқушылар белгілі бір құпия сөз неліктен күшті немесе әлсіз деп есептелетінін және неге әлсіз құпиясөздерді желіде қолдануға болмайтынын біледі.

Негізгі мектепте информатика сабақтарында оқушылар басқа біреудің жұмысын көшірудің заңсыздығын талқылайды, «авторлық құқық» және

«плагиат» ұғымдарын түсіндіреді, Ғаламторда пайдаланушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету ережелерін (алаяқтық және агрессия) сақтауға үйренеді. Кибербуллингке ерекше назар аудару керек. 2018 жылы Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығының (ҚР Денсаулық сақтау министрлігі Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығының) ғалымдарының «Мектеп жасындағы балалардың денсаулығын сақтау тәртібі» тақырыбындағы зерттеу тобы қазақстандық мектеп оқушылары арасында көрсеткіштерді зерттеу мақсатында жасөспірімдердің денсаулығы мен әл-ауқаты туралы сауалнама жүргізді. Сауалнама нәтижелері көрсеткендей, 11-15 жас аралығындағы жасөспірімдердің 12% кем дегенде бір немесе бірнеше рет киберқорқытуға

ұшыраған. Бұл нәтижелер жасөспірімдердің цифрлық сауаттылығын арттыру бағдарламаларын әзірлеу қажеттілігін көрсетеді. Балалар жиі жәбірленуші де, агрессор да болуы мүмкін, сондықтан оларға желідегі әрекеттердің нақты өмірде елеулі салдары болуы мүмкін екенін түсіндіру маңызды. 2020 жылдың қаңтарында Қазақстанда Еуразия технологиялық университетінің ұйымдастыруымен «Кибербуллингтің алдын алу: мұғалімдерге, оқушыларға және ата-аналарға арналған ұсыныстар мен құралдар» атты дөңгелек үстел өтті. Спикерлер кибербуллингтің мектеп оқушылары үшін ауыр зардаптарға әкелетініне мысалдар келтірді. Бұл маңызды мәселе және бұл туралы оқушыларға айту керек. Информатика пәнінің оқу бағдарламасына сәйкес (8- сыныптың мақсаты – желідегі пайдаланушының қауіпсіздігін қамтамасыз ету ережелерін сақтау) оқушылар сабақтарда киберқорқыту мысалдары болып табылатын жағдайларды талқылайды: Ғаламтор арқылы қорлайтын хабарламалар жіберу, сайтта кемсітетін пікірлерді орналастыру. әлеуметтік желі сайты, қорлайтын фотосуреттерді орналастыру, сондай-ақ электрондық түрде біреуді қорқыту. Оқушыларға осы қиын жағдайларда мінез-құлық ережелерін сіңіру, кибербуллингтің орын алуына немесе оны ынталандыруға жол бермеу маңызды. Оқушылар бұл мәселеде ересектердің қолдауына ие болатынын түсінуі керек.

Орта мектепте оқушылар этикалық және құқықтық нормаларды бұзудың салдарын Қазақстан Республикасының заңнамасы аясында онлайн режимінде талқылай алады. Оқушылар ақпараттық қауіпсіздік, құпиялылық, тұтастық және қолжетімділік мағынасын түсіндіре алады; деректерді шифрлау және көшіру қажеттілігін бағалау; пайдаланушы деректерін қорғау шараларын қолдануды түсіндіру: құпиясөздер, тіркелгілер, аутентификация, биометриялық аутентификация; жеке тұлғаны анықтаудың әртүрлі әдістерін қолдануды дәлелдеу (10-сыныптың жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттары үшін оқу мақсаттары). Олар бұл дағдылардың барлығын информатика сабақтарында меңгереді. Жасөспірімдерге қандай іс-әрекеттер мемлекетіміздің заңдарын бұзу болып табылатынын айтып, мүмкін болатын қателіктер туралы ескерту өте маңызды. Ол үшін оқушылар ақпараттық қауіпсіздік терминологиясын түсініп, келесідей сұрақтарға жауап табуы керек: «Компьютерлік желілер арқылы ақпаратты тасымалдау кезінде қандай қауіп төнуі мүмкін? Ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз ету кезінде сәйкестендірудің қандай әдістері бар? Әлемдік тәжірибеде ақпаратты қорғаудың қандай бағдарламалық- аппараттық әдістері қолданылады?». Мәселелерді талқылау сіздің әлеуметтік желідегі жеке парағыңыз бұзылған немесе Ғаламтордағы алаяқтар сізді алдаған деген сияқты мысалдар келтіре отырып, нақты өмірлік жағдаймен байланысты жүргізілуі керек. Талқылауға оқушылардың жеке тәжірибесі мен желідегі ақпараттық қауіпсіздікке қатысты пікірлерін қосу маңызды. Осы оқу материалының презентациясын визуализациялау үшін оқушылардан жағдайды көрініс түрінде елестетуді сұрауға болады, мысалы, жұмыстан босатылған қызметкер компьютерден кейбір ақпаратты өшірген, кейбір

ақпаратты дискке көшіріп алып, өзімен бірге алып кетті. Бұл ұйым үшін ақпараттың жоғалуын болдырмауға көмектесетін рөлдік әрекеттерді орындау қажет.

Ақпараттық қауіпсіздік ережелерін сақтау әрбір оқушы үшін жеке бас гигиенасы сияқты міндетті болуы керек. Лицензияланған бағдарламалық жасақтаманы пайдалану, жүйелерді үнемі жаңартып отыру, күдікті хаттар мен жөнелтілімдерді елемеу – мұның бәрі мектепте информатика сабағында сіңеді. Информатика мұғалімдері қарапайым мысал келтіреді: бір Windows лицензиясы шамамен $30 тұрады. Осы аз ақшаны төлеу арқылы сіз қолдау көрсетілуі үшін үлкен компанияның бүкіл техникалық қызметін аласыз. Компания мерзімді түрде жүйенің әлсіз жақтарын тауып, өңдейді және жаңартуларды шығарады. Қарақшылық тегін көшірмелерді пайдалану арқылы сіз компьютерде сақталған барлық ақпаратты жоғалту қаупіне ие боласыз. 7- сыныпқа арналған оқу мақсатын зерделеу – компьютерді зиянды бағдарламалардан қорғау – осы қауіптерден арылуға көмектеседі.

Смартфондардың пайда болуының арқасында қашықтан сәйкестендіру және аутентификация бүкіл әлемде кең тарады. Жылдан жылға смартфонды пайдаланушылар саны тұрақты өсіп келеді, сонымен бірге мобильді банкинг қызметі және клиент пен банк арасындағы қашықтан байланыс сұранысқа ие болуда. KPMG (кәсіби және аудиторлық қызметтерді ұсынатын әлемдегі ең ірі желілердің бірі) мәліметтері бойынша 2019 жылы әлемдегі мобильді банкингті пайдаланушылар саны 1,8 миллиардқа дейін өсті, ең үлкен үлес Оңтүстік- Шығыс Азияда. Осыған байланысты жеке тұлғаны анықтау әдістерін зерттеу орта мектептің информатика пәнінің оқу бағдарламасына енгізілген. Оқушылар сабақта жеке сәйкестендірудің келесі мысалдарын қарастырады: логин мен құпиясөз арқылы аккаунтқа кіру, смартфонның құлпын ашу, мемлекеттік egov.kz сайтына ЭЦҚ арқылы кіру. Информатика сабақтарында оқушылар жеке сәйкестендірудің арқасында ұялы байланыс провайдерлері мен бағдарламалық жасақтама өндірушілеріне қандай ақпарат жететінін; әлеуметтік желілерде адамды анықтау кезінде қандай мәселелер туындауы мүмкін екендігін қарастырады.

ІТ-технологияларды қолданудың әлемдік тәжірибесі мол компаниялар өз бюджетінің шамамен 10%-ын ақпараттық қауіпсіздікке жұмсайтынын көрсетеді. Тиісінше, бұл саланың мамандары сұранысқа ие және жоғары жалақы алады. Бұл факт сонымен қатар мектепте ақпараттық қауіпсіздікті зерттеудің өзектілігін көрсетеді. Осылайша, мектептегі информатика курсында «Ақпараттық қауіпсіздік» бөлімін оқу қажет болып табылады және оқушылардың білім алуына ықпал етеді.

Информатика пәні бойынша оқу бағдарламасы оқушыларға техникалық дағдыларды дамытып қана қоймай, сонымен қатар этикалық жауапкершілікті, сауатты және ақпараттық қоғамның белсенді қатысушысы болуға көмектесуі маңызды.

5. сынып

5. сынып

5. сынып

«Информатикадағы жаһандық азаматтық әлеуметтік әділеттілікті ілгерілету, цифрлық теңсіздікті жою және әділ әрі тұрақты әлем құру үшін технологияны пайдалануды білдіреді». – Мелинда Гейтс, американдық кәсіпкер және филантроп

Жаһандық азаматтық – жаһандық масштабтағы жаһандық көзқарастағы адамдар мен қауымдастықтардың әлеуметтік, саяси, экологиялық және экономикалық әрекеттерінің жиынтығы. Бұл термин оқшауланған қауымдастықтардан оқшауланған тұлғалардың орнына жеке адамдар көптеген, әртүрлі жергілікті және халықаралық ұйымдардың мүшелері болып табылады деген тұжырымға негізделген. Тұрақты дамуда жаһандық азаматтықты ілгерілету адамдарға өз мүдделері үшін ғана емес, қоғамның мүдделері үшін әрекет ету үшін әлеуметтік жауапкершілікті қабылдауға мүмкіндік береді.

Информатикадағы жаһандық азаматтық ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, жаһандық қоғамдастыққа саналы және жауапты қатысуды білдіреді. Бұл жеке адамдар мен ұйымдарды жаһандық перспективамен әділеттілікпен, тұрақтылықпен және мәдени әртүрлілікті құрметтейтін әрекетке шақыратын тұжырымдама. Міне, информатикадағы жаһандық азаматтықтың кейбір аспектілері:

• Жаһандық өзара әрекеттесу: әртүрлі елдердің адамдарымен байланысу және қарым-қатынас жасау үшін ақпараттық технологияларды пайдалану, көкжиектер мен әртүрлі мәдениеттерді түсінуді кеңейту.

• Білім алмасу: жаһандық білім беру және академиялық желілерге қатысу, технологияны пайдалана отырып, жаһандық мәселелерді бірлесіп шешу.

• Жаһандық мәселелер: климаттың өзгеруі, кедейлік, денсаулық және т.б. сияқты жаһандық мәселелерге назар аудару үшін ақпараттық технологияларды пайдалану.

• Сандық белсенділік: белсенділікті қолдау және әлеуметтік және саяси мәселелерге назар аудару үшін әлеуметтік медиа мен ақпараттық платформаларды пайдалану.

• Әртүрлілік және инклюзивтілік: әртүрлі мәдениеттерді, тілдерді және қажеттіліктерді құрметтейтін технологиялар мен платформаларды құру.

• Жаһандық ынтымақтастық: ортақ мәселелерді шешу және ортақ мақсаттарға жету үшін әртүрлі елдер мен аймақтардағы адамдармен жұмыс істеу.

• Этикалық ойлар: этиканы сақтау және виртуалды өзара әрекеттесудегі мәдени айырмашылықтарды құрметтеу.

• Цифрлық теңсіздікпен күресу: ақпараттық технологиялар мен білімге қол жеткізудегі елдер мен аймақтар арасындағы алшақтықтарды жоюға көмектесу.

Ақпараттық ғылымдағы жаһандық азаматтық ақпараттық технологиялар жаһандық мәселелерді шешу және барлық адамдардың өмірін жақсарту үшін қолданылатын әділ және тұрақты әлемді құруға көмектеседі.

• Шығармашылық: еңбекқор компьютер ғалымдары есептерді шешудің және бағдарламалар мен қолданбаларды құрудың инновациялық жолдарын іздейді.

• Жұмыс ұзақтығы: информатикада сапалы нәтижелерге қол жеткізу үшін сізге көп уақытты бағдарламалауға, деректерді талдауға және тестілеуге жұмсау қажет.

• Табандылық: бағдарламаларды әзірлеу және мәселелерді шешу қиындықтар мен қателерді қамтуы мүмкін. Тынымсыз еңбек жол бойында кедергілер туындаса да, көңіліңізді түсірмеуге және шешім табуға мүмкіндік береді.

• Білімді жаңарту: технологияның қарқынды дамуы білімді үнемі жаңартып отыруды талап етеді. Қажырлы еңбек информатика саласындағы жаңалықтар мен өзгерістерден үнемі хабардар болуға ұмтылудан көрінеді.

• Өзін-өзі тәрбиелеу: өзін-өзі ұйымдастыру және қойылған мақсаттарға жету үшін жұмыс уақытын бөлу мүмкіндігі.

• Кәсіби өсу: еңбекқор компьютер ғалымдары үнемі кәсіби дамуға, конференцияларға, шеберлік сабақтарына қатысуға және әріптестерімен тәжірибе алмасуға ұмтылады.

Информатикадағы қажырлы жұмыс сізге жоғары деңгейге жетуге, жаңа дағдыларды үйренуге және осы динамикалық және тез өзгеретін салада кездесетін қиындықтарды жеңуге көмектеседі.

Шығармашылық – адамның әртүрлі қызмет салаларында, ең алдымен: ғылымда, техникада, өнерде, сондай-ақ күнделікті өмірде жаңа және ерекше бір нәрсені жасауы; адамның шығармашылық әлеуетінің қалыптасуы, дамуы және құрылымы. Шығармашылық дүниені жаңа тәсілдермен қабылдау, жасырын заңдылықтарды табу, бір-бірімен байланыссыз болып көрінетін құбылыстардың арасында байланыс орнату, шешімдерді табу қабілетімен сипатталады. Шығармашылық екі үдерісті қамтиды: ойлау және өндіру. «Web- жобалау» бөлімінде оқу мақсаттарын жүзеге асыру кезінде ақпараттық өнімдер – веб-сайттар жасалады, сол арқылы еңбек пен шығармашылық сияқты құндылықтарды қалыптастыру жүзеге асырылады. Мысалы, «10.4.2.4 веб-бетте мультимедиа нысандарын енгізу үшін HTML тегтерін қолдану» оқу мақсатының бір бөлігі ретінде «Мультимедианы енгізу» тақырыбы бойынша тегтерді, атрибуттарды және олардың мағыналарын қарастыру жұмысын викторина түрінде келесідей сұрақтарды қою арқылы ұйымдастыруға болады:

• … тег не үшін пайдаланылады?

• Элементтің қасиеті мен әрекетін өзгертуге бола ма?

• Тегтерді қалай теңшеуге болады?

• Тегтер мен атрибуттардың өзара әрекеттесуін сипаттаңыз және т.б.

• Веб-бетте мультимедианы пайдалану қажеттілігі туралы талқылаңыз. Содан кейін оқушылардан HTML тегтерін пайдаланып, сізді қызықтыратын салалардың бірінде веб-парақшаны әзірлеу үшін практикалық тапсырманы орындауды сұраңыз. Оқушылар өз веб-бетінде өз сайтының басқа

беттеріне, Ғаламтордағы танымал веб-сайттарға гиперсілтемелерді дербес ұйымдастыруы керек, содан кейін Ғаламтордан суреттер, дыбыс және бейне файлдарды тауып, жүктелген файлдарды веб-парақшаға кірістіру керек.

Сабақтың соңында әр оқушы өзінің веб-сайтын көрсетеді. Осылайша оқушылардың сабақта шығармашылық ойлауы дамиды.

Құрмет – бұл біздің тілектеріміз бен мақсаттарымыз призмасы арқылы емес, оның еңбегін шын мәнінде сол күйінде тануға негізделген адамға құрметпен қарау және қабылдау. Құрметті мінез-құлық пен сезім ретінде көрсетуге болады. Адалдық – бұл адал болу және күшті моральдық және этикалық қағидаттары мен құндылықтарға дәйекті және ымырасыз берілгендік көрсету тәжірибесі. Академиялық адалдық – бұл оқушының жазбаша жұмысты орындау, емтихан тапсыру кезінде жауап беру, зерттеу, академиялық қызметкерлермен, оқытушылармен және басқа оқушылармен қарым-қатынаста өз ұстанымын білдіру кезінде оқудағы адалдығын білдіретін құндылықтар мен қағидаттардың жиынтығы. Сыныпта құрмет пен адалдық құндылықтары тақырыптар мен оқу мақсаттары арқылы, авторлық құқық туралы заңнаманы (ашық стандарттар және тегін лицензия) талқылау және оқушылардың авторлық құқық туралы түсінігін дамыту арқылы енгізіледі.

«Ақпараттық қауіпсіздік» және «Ақпаратты қорғау әдістері» тақырыптарын оқу кезінде ақпараттық қауіпсіздіктің маңыздылығы және қауіптерден қорғау әдістері, соның ішінде деректерді шифрлау қарастырылады.

2. ТАРАУ. ТӘРБИЕ КОМПОНЕНТІН БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІ АРҚЫЛЫ КҮШЕЙТУ

«Информатикадағы тәрбие балаларға олардың тек тұтынушылар ғана емес, сонымен қоса технологияны жасаушылар бола алатынын түсінуге көмектеседі және оларды көбірек жетістіктерге жетуге шабыттандырады». – Эрик Шмидт, Alphabet компаниясының техникалық кеңесшісі

Информатика тек өзінің тұжырымдамалары мен қағидаттары бар теориялық пән ғана емес, сонымен қатар басқа пәндерді оқуға ресурстар мен мүмкіндіктер беретін кең практикалық базаға ие. Информатика мектептегі барлық оқу пәндерінің байланыстырушы буынына айналады. Пәнаралық интеграция оқушыларда теориялық және практикалық білім жүйесін құруды, әртүрлі пәндерді зерттеу кезінде осы білімді қолдану және бекіту дағдыларын дамытуды қамтиды. Бұл әртүрлі пәндер бойынша алынған білім бір-бірімен тығыз байланысты және күнделікті өмірде пайдалы болуы мүмкін екенін түсінуге мүмкіндік береді. Интеграция оқушылардың информатика сабақтарында қолданбалы бағдарламаларды құруда, есептерді шешудің математикалық әдістерін қолдануда, басқа пәндердің тақырыптарын барынша қолдана отырып информатика курсының негізгі тақырыптарын зерттеуде, информатика сабақтарында жоба әдістерін қолдануда, процедуралық және нысанға бағытталған бағдарламалау тілдерін қолдана отырып, әртүрлі пәндік салалардағы есептерді шешуде көрініс табады.

Білім беру компонентін күшейтуді информатика пәні бойынша білімді күнделікті өмірмен байланыстыруға мүмкіндік беретін контекстік міндеттерді қолдану арқылы жүзеге асыруға болады. Информатиканың тәрбиелік рөлі жаратылыстану-ғылыми бағыттағы (биология, химия, география) ғана емес, басқа да бағыттардағы (тілдер, әдебиет, тарих) пәндермен пәнаралық байланыстарды ұйымдастыру шеңберінде жүзеге асырылады. Бұл бағыттағы жетекші рөлді сабақтардағы жобалау және зерттеу қызметі атқарады.

Информатикадағы жобалар оқушыларға техникалық дағдыларды ғана емес, сонымен қатар командалық дағдыларды, өзін-өзі реттеуді, шығармашылық ойлауды және әлеуметтік өзара әрекеттесуді дамытуға мүмкіндік беретін тамаша тәрбие құралы бола алады. Міне, информатикадағы жеке тұлғаның әртүрлі аспектілерін тәрбиелеуге ықпал ететін жобалардың бірнеше мысалдары:

• Коммерциялық емес ұйымға арналған веб-сайтты әзірлеу: оқушылар өздерінің бағдарламалау және дизайн дағдыларын жетілдіре отырып,

әлеуметтік жауапкершілікті көрсетіп, қайырымдылық немесе мектеп үшін веб-сайт жасай алады.

• Білім беру ойынын құру: оқушылар математика, ағылшын тілі немесе тіпті цифрлық сауаттылық сияқты белгілі бір ұғымдарды немесе дағдыларды үйрететін компьютерлік ойын жасай алады.

• Робототехника жобасы: белгілі бір тапсырмаларды орындау үшін роботты жобалау және бағдарламалау инженерлік дағдыларды дамытуға ықпал етеді, сонымен қатар оқушыларды командада жұмыс істеуге және техникалық мәселелерді шешуге үйретеді.

• Деректерді талдау: оқушылар өздерін қызықтыратын тақырыпты таңдап, әлеуметтік тенденциялар немесе экологиялық мәселелер сияқты деректерді талдай алады. Бұл ақпаратты зерттеу және талдау дағдыларын дамытады.

• Қосымшаны әзірлеу: мобильді қосымшаны немесе бағдарламалық жасақтаманы құру бағдарламалау, пайдаланушыларға кері байланыс беру және интерфейс дизайнын жасау дағдыларын дамыта алады.

• Графика мен бейнені қолдана отырып көркемдік жоба құру: оқушылар өздерінің шығармашылық қабілеттерін білдіру және цифрлық эстетиканы түсіну үшін графика, анимация және бейнені қамтитын көркемдік жоба жасай алады.

• Киберқауіпсіздік жобасы: оқушылар киберқауіпсіздіктің маңыздылығы туралы зерттеу жүргізе алады, ақпараттық ресурс құра алады немесе тақырып бойынша білім беру іс-шараларын жүргізе алады.

• Әлеуметтік платформа құру: оқушылар білім, тәжірибе алмасу немесе қоғамдық мәселелерді шешу үшін онлайн платформа жасай алады.

Жоба әдісі информатика сабақтарында ерекше орын алады. Бұл әдісті қолдану пәннің ерекшелігіне байланысты: сабақтың ажырамас бөлігі оқушылардың практикалық жұмысы болып табылады және басқа пәндік салалардағы мәселелерді зерттеуге және шешуге мүмкіндік бар.

Информатика бойынша оқу бағдарламасының мазмұны арқылы жүзеге асырылатын жобалық қызмет – бұл оқушыны күрделі мәселелерді шешу үдерісіне тартып қана қоймай, сонымен қатар тәрбиелік функцияларды атқаратын оқыту моделі. Жоба тақырыбын анықтаған кезде оқушы зерттеуші болады, әлеуметтік мәселелерді зерттейді және оларды шешудің жолдарын іздейді, қорытынды жасайды және өз қызметін құжаттайды. Мысал ретінде

9.3.3.5 ойынның артқы фонын құру; 9.3.3.9 дайын сценарий бойынша ойын әзірлеу; 10.4.2.1 web-парақшаларды жасауда HTML тегтерін қолдану; 10.4.2.3 web-парақшаларды жасауда дайын скриптілерді қолдану; 10.2.2.2 бейне клиптерді өз сценарийіңізге сәйкес өңдеп, дыбыстарды, суреттерді, әсерлерді, өтулерді және мәтінді қосу; 11.5.2.6 ақылды үй құрылғысын басқару үшін

бағдарлама әзірлеу; 11.4.1.2 кодтың блоктарымен және циклдарымен мобильді қосымшаны жасау және т.б.

Жобалық жұмыс оқу бағдарламасынан бірнеше мақсаттарды біріктіре алады. Әртүрлі жағдайларда жобалардың тақырыбын таңдау әртүрлі болуы мүмкін. Өзекті, бірақ сонымен бірге нақты жобалардың тақырыптарын тұжырымдау керек. Кейбір жағдайларда бұл тақырыпты мұғалімдер өз пәні бойынша оқу жағдайын, оқушылардың қызығушылықтары мен қабілеттерін ескере отырып ұсына алады. Басқаларында жобалардың тақырыбын оқушылардың өздері де ұсына алады, олар табиғи түрде тек танымдық ғана емес, сонымен бірге шығармашылық, қолданбалы да өз мүдделеріне бағдарланады.

Жобалардың тақырыбы оқушылардың білімін тереңдету және дағдыларын дамыту, оқу үдерісін саралау мақсатында оқу бағдарламасының қандай да бір теориялық бөліміне қатысты болуы мүмкін. Алайда, көбінесе жобалардың тақырыптары практикалық өмірге қатысты және сонымен бірге оқушылардың білімін бір пәннен емес, әртүрлі салалардан, олардың шығармашылық ойлауынан, зерттеу дағдыларынан тартуды талап ететін практикалық мақсатқа жатады. Оқушылардың жас және жеке мүдделерін ескере отырып, тақырыпты дұрыс таңдау оқуда оң мотивация мен саралауды қамтамасыз етеді, сондай-ақ оқушының азаматтық ұстанымын тәрбиелеуге ықпал етеді.

Оқушылар жобаны орындаған кезде басқа адамдардың материалдарын пайдаланудың этикалық және құқықтық аспектілеріне көп көңіл бөлу керек, оқушыларға авторлықты құрметтеу, плагиаттан аулақ болу, пайдаланылған ресурстарға сілтемелерді көрсету қажет.

Экологиялық білім бүгінде өте өзекті. Мұғалім оқушыларды өз денсаулығына ғана емес, қоршаған ортаға да ұқыпты қарауға сендіру үшін барлық мүмкіндіктерді пайдаланады.

Информатикадағы жобалар оқушылардың осы саладағы білімдерін тереңдетуге ғана емес, сонымен қатар тәрбиелік мақсаттарға сәйкес келетін жеке, әлеуметтік және шығармашылық дағдыларды дамытуға ықпал етеді.

5-сынып

№	Құрал/команда	Жұмыста не үшін қолданылды?
1	Суретті импорттау	Ормандағы апаттық полигондары бар фотокөрме

7. с

   танысады және бағалау критерийлеріне сәйкес кері байланыс береді. Аяқтағаннан кейін мұғалім орындалған жұмыстардың сапасын қорытындылайды. Оқушыларға өз жұмыстарын тиісті тақырыптағы конкурстарға жіберуді ұсынуға болады.

   орналастырады. жұмыстарымен

   сыныптастарының

   қоймаға

   бұлтты

   жетімді Оқушылар

   Жұмыс галереясы: мұғалім жұмысты ашық қол

   Графикалық редактор құралдарын қолдану тәжірибесін бекіту үшін кестені жеке толтыруды ұсынуға болады:

   ынып

2. тапсырма.

Адам атмосфералық ауамен, дәлірек айтқанда газдардың қоспасымен тыныс алады. Кесте деректерін талдаңыз, салыстырыңыз, дем алған және дем шығарылған ауаның құрамы туралы қорытынды жасаңыз.

Дем алған және дем шығарылған ауаның құрамының өзгеруі

	Оттегі	Азот	Көмірқ ышқы л газ	Инертт ік газдар	Су буы
Дем	21%	79%	0.03%	Аз	Аз
алған				мөлше	мөл
ауа				рде	шерд
					е
Дем	16%	79%	4%	Аз	Аз
шығар				мөлше	мөл
ылған				рде	шерд
ауа					е

Қорытынды: дем шығарған кезде көмірқышқыл газының мөлшері 4%-ға және су буының мөлшері артады. 5% оттегі қолданылады.

Кесте деректерін пайдаланып, дем алған және дем шығарылған ауаның құрамын көрсететін екі диаграмма жасаңыз.

Диаграмма атауын, осьтік қолтаңбаларды, деректер кестесін және аңызды қосыңыз.

2. тапсырма.

Күн сайын адам өмірі үдерісінде қалалардың көшелері мен қоқыс үйінділерінде тонна тұрмыстық қалдықтар жиналады.

Ресурс арқылы инфографиканы үйреніңіз https://ecology.aonb.ru/assets/files/sroki.jpg (https://ecology.aonb.ru/sroki-razlozhenija-bytovyh- othodov.html). табиғаттағы кез келген он қалдықтың ыдырау кезеңін көрсететін диаграмма жасаңыз.

Бұл материалдарды адам өмірінде қолдану туралы қорытынды жасаңыз.

Саралау. Жеке оқушыларға диаграмманың әр түріне сәйкес экология, география саласындағы тапсырманы өз бетінше табуға кеңес беруге болады.

7. сынып

Патриотизм мен жауапкершілік – бұл өз еліне деген сүйіспеншілік пен құрметпен және ол үшін жауап беруге дайын болумен байланысты құндылықтар. Патриотизм өз елінің мүдделері мен әл-ауқатын қорғауға дайын болудан, ал жауапкершілік өз міндеттерінің бір бөлігін көтеруге және өз елінің болашағына қамқорлық жасауға дайын болудан көрінеді. Бұл құндылықтар азаматтық санаға және қоғамға белсенді қатысуға ықпал етуі мүмкін.

«Кірістірілген функция» тақырыбы аясында «8.2.2.3 электрондық кестелерді қолдану арқылы есептерді шешу үшін кірістірілген функцияларды пайдалану» оқу мақсатын жүзеге асыру кезінде сабақтың басында келесі мәселелерді талқылауды ұйымдастыруға болады:

• Белгілі бір елдің жануарлар әлемінің экологиялық әл-ауқатын қандай өлшемдер бойынша бағалауға болады?

• Қызыл кітапқа Қазақстан жануарларының қандай түрлері енгізілген?

• Қандай ақпарат көздерінен жануарлардың белгілі бір түрлерінің саны туралы ақпарат алуға болады?

Әрі қарай, оқушылардан Қызыл кітапқа енгізілген жануарлардың жекелеген түрлері туралы статистикалық мәліметтерді зерттеу тапсырмасын жеке орындауды сұраңыз.

Оқушылар келесі ресурсты пайдалана алады: https://stat.gov.kz/ecologic/Trends_in_the_number_and_distribution_of_sele

cted_species?lang=ru

Жануарлар түрлері туралы статистикалық деректерді зерттегеннен кейін, оқушылардан жұптарға бөлінуін және кесте бойынша бір логикалық тапсырманы құрастыруын сұраңыз. Содан кейін әзірленген мәселені шешу үшін қажетті электронды кесте функцияларын анықтаңыз. Оқушылар тапсырмалармен алмасып, топтарда шешімдерді талқылауы керек.

Нәтижелерді талқылағаннан кейін оқушылар осы Excel ортасында әзірленген тапсырманың шешімін орындауы керек:

• ақбөкендердің саны ең көп болған жылды табыңыз;

• қарақұйрықтардың минималды санының мәнін табыңыз;

• жануарлардың әр түрі үшін орташа мәнін келесі аралықтарда табыңыз: 1990-2005, 2006-2011, 2012-2019.

Саралау мақсатында жеке оқушыларға келесі тапсырмалар ұсынылуы мүмкін:

• тоғай бұғыларының саны 500 бастан асқан жылдар санын есептеңіз;

• жануар түрлері санының өзгеру тенденциясы туралы қорытынды жасау.

7. сынып

2. ТАРАУ. МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ БРЕНДІ

"Информатика мұғалімі – бұл білімді жеткізуші ғана емес, сонымен қатар оқушыларды зерттеуге, эксперимент жасауға және мәселелерді өз бетінше шешуге ынталандыратын шығармашылық фасилитатор." – Стивен Джонсон, өнертапқыш және өнеркәсіптік дизайнер

Информатика мұғалімінің кәсіби бренді оның мансабында және оқушылармен, ата-аналармен, әріптестерімен және жалпы білім беру қоғамымен қарым-қатынасында маңызды рөл атқарады. Төменде информатика мұғалімінің мықты кәсіби брендін құруға көмектесетін бірнеше негізгі аспектілер келтірілген:

• Информатика мұғалімдері ақпараттық технологиялар саласындағы білімдері мен дағдыларын үнемі жаңартып отыруға ұмтылуы керек. Информатика саласындағы соңғы тенденциялар, инновациялар мен әзірлемелер туралы хабардар болу маңызды. Үздіксіз оқыту және сертификаттау мұғалімге өзінің сараптамасы мен біліміне деген сенімділігін арттыруға көмектеседі.

• Информатика мұғалімдері оқытуға деген көзқарастарында инновациялық және креативті болуы керек. Олар информатика сабақтарын оқушылар үшін қызықты және практикалық ету үшін жаңа оқыту әдістерін, интерактивті технологияларды және онлайн ресурстарды пайдалана алады.

• Оқушылармен, ата-аналармен және әріптестермен өзара әрекеттесу мұғалім жұмысының негізгі аспектісі болып табылады. Информатика пәнінің мұғалімі мұқият және эмпатикалық болуы керек, әртүрлі аудиторияны тыңдай алып, сөйлесе білуі керек. Бұл білім беру қауымдастығында сенім орнатуға және оң қарым-қатынасты сақтауға көмектеседі.

• Информатика мұғалімі кәсіби желілер мен қауымдастықтарға белсенді қатысуға ұмтылуы керек. Бұл мақалаларды жариялауды, конференцияларға, вебинарларға және кәсіби форумдарға қатысуды қамтуы мүмкін.

• Информатика мұғалімі үнемі өзін-өзі жетілдіруге ұмтылуы керек. Бұл кәсіби даму бағдарламаларына қатысуды, арнайы әдебиеттерді оқуды, онлайн курстардан өтуді және практикалық жобаларға қатысуды қамтуы мүмкін. Көшбасшылық дағдыларды дамыту және жаңа технологияларға бейімделу информатика мұғаліміне өз кәсібінде сұранысқа ие және табысты болуға көмектеседі.

Қазіргі жағдайда информатика мұғалімінің негізгі рөлі – оқушылардың жеке басын тәрбиелеу. Дәстүр бойынша, тәрбие, оқыту және дамыту бірлігі қағидаты білім беру үдерісі мұғалімдер мен оқушылардың өзара әрекеттесуін

қамтамасыз еткен кезде жүзеге асырылады, ол берілген мақсатқа жетуге және оқушының жеке басын тұтас дамытуға бағытталған. Оқыту мен тәрбиелеу функцияларын нақты бөлу мүмкін емес, өйткені бұл біртұтас білім беру үдерісі. "Информатика" пәнін оқыту барысында оқыту, тәрбиелеу және дамыту мәселелері шешіледі. Информатика пәнінің мұғалімі тек мұғалім бола алмайды, ол мұғалім-тәрбиеші болуы керек және оқушылар "оқуды үйренуі" және тәуелсіз, мақсатты, жауапты және интеллектуалды дамыған тұлға болуы керек деген қағиданы ұстануы керек. Мұғалімдер әртүрлі оқыту стратегияларын қолдану арқылы осы сапаларды тәрбиелейді және дамытады, мысалы, оқушылардың пікірін тыңдау, оқушылардың жеке, топтық іс-әрекетін және бүкіл сыныптың жұмысын ұйымдастыру, оқушылардың ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау және беру кезінде сыни ойлау дағдыларын дамыту, оқушыларды оқытуды қолдау, оқушылардың ғылыми-зерттеу қызметін ынталандыру, оқу іс-әрекетін дамыту, жобалау жұмысы арқылы ғылыми- зерттеу қызметін жүргізу арқылы оқушылардың ақпараттық құзыреттілігі.

Сабақ тек "ұйымдастыру формасы" емес, оқушы өмірінің бір бөлігі және осы өмірдің жалғасы екенін ескере отырып, мұғалім сабақтың әр сәтін толыққанды моральдық қарым-қатынасқа, ойластырылған өзара әрекеттесуге айналдыруы керек. Сынып табалдырығынан өтіп, мұғалім оқушылардың оқу іс-әрекетін ғана емес, олардың сабақтағы қарым-қатынасын да ұйымдастырады. Сондықтан оқу пәнін іске асыру шарттары оқушы сыныптастарымен ынтымақтаса отырып, топтық және ұжымдық жұмыста мәдениеттер мен пікірлердің алуан түрлілігіне құрмет көрсетуге, коммуникативті және достық қарым-қатынаста болуға, жеке және ұжымдық шешімдер мен нәтижелер үшін жауапкершілікті көрсетуге және бөлісуге, өз пайымдауларында, қорытындыларында, шешім қабылдауда ашық болуға ұмтылатын жағдайларды модельдеуді талап етеді.

Білім беру үдерісі барлық қатысушылардың "субъект-субъект" қатынасымен сипатталады: оқушы – өз танымының субъектісі, мұғалім – оқушылардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастырушы. Сонымен бірге мұғалім оқушыларға мінез-құлық мәдениеті мен сөйлеуі, сыпайылығы, талапшылдығы, жүйелілігі, әділдігі, басқаларға деген көзқарасы арқылы жақсы үлгі көрсете отырып, тәрбиеде ең жоғары рөл атқарады. Ол сыныптағы демократиялық қатынастарды, барлық оқушылар ұстанатын ережелер мен мінез-құлық нормаларын белгілейді, құндылықтарды сіңіреді, сонымен қатар оқушыларға қақтығыстарды бейбіт және әділ жолмен шешуге үйретеді.

Тәрбие мен оқытудың бірлігі қағидатын іске асыру оқыту мен тәрбиелеу мақсаттарына кезең-кезеңімен қол жеткізу арқылы жүзеге асырылады. Сабақтан тыс жұмыстардың әртүрлі формаларын ұйымдастыру оқушылардың рухани-адамгершілік, азаматтық-патриоттық, көркемдік-эстетикалық, еңбек және дене тәрбиесін іске асыруды қамтамасыз етеді.

Информатика мұғалімінің кәсіби бренді оның ерекше дағдыларына, оқыту стиліне және оқушыларға деген көзқарасына негізделгенін есте ұстаған

жөн. Жүйелілік, сенімділік және информатиканы оқытуға деген құштарлық мұғалімге мықты кәсіби бренд құруға және сақтауға көмектеседі.

«Ұстаздың бар мақтанышы – шәкірттерінде, еккен дәнінің өсіп-өнуінде».

«Педагогикалық іске теңіз, медициналық немесе сол сияқтыларды, яғни тек өз өмірін қамтамасыз етуге ұмтылатындарды емес, осы істі және ғылымды саналы түрде өз кәсібі екенін сезінетіндерді және жалпы халықтық қажеттілікті түсіне отырып, одан қанағаттануын күтетін, оны түсінетін

адамдарды шақыру керек».

Д. И. Менделеев

ҚОРЫТЫНДЫ

Информатика білім беру бағдарламасында маңызды орын алады. Негізгі мектептегі "Информатика" пәнінің мазмұны оқушыларды ақпараттық модельдер мен жүйелер, компьютер құрылғысы, желілік технологиялар, бағдарламалық өнімдерді құру, ақпараттық нысандарды құру және түрлендіру саласындағы іргелі білім мен дағдылармен қамтамасыз етуге бағытталған. Оқушыларға пайдалану үшін ең жақсы қолданбаларды анықтау кезінде саналы таңдау жасау мүмкіндігі берілуі керек.

ХХІ ғасырда компьютерлерді пайдалану әсер етпейтін адам қызметінің мұндай аспектісі жоқ. Компьютерленген технологиялар кең таралған және ғылымға, саудаға, техникаға және мәдениетке артықшылықтар бере отырып, өзінің кеңейтілген мүмкіндіктерін ұсынады. Информатиканы зерттеу оқушыларға көптеген кәсіптерде құнды ақпаратты түсіндіру жүйелерін, технологияларын және тәсілдерін дағдылармен, біліммен және түсінумен қамтамасыз етеді.

Сонымен қатар, "Информатика" пәнін оқу оқушылардың әдеп пен мораль тұрғысынан технологиялармен жұмыс істеуге дұрыс қарауына, жалпы қабылданған ережелерді ұстануына және адам мен бүкіл қазақстандық қоғамның мүддесіне сай әрекет етуіне бағытталған.

ҚР МЖМБС сәйкес оқыту мен тәрбиелеу өзара байланысты және бөлінбейтін үдерістер болып табылады. Құндылыққа бағытталған тәсіл оқушылар үшін маңызды негізгі қабілеттерді қалыптастырудың, дағдылар тізімін мектептен "шығу" нәтижелері ретінде анықтаудың негізі болып табылады. Бұл тәсіл тәрбие мен оқыту үдерісін ұйымдастыруды және бүкіл білім беру жүйесін "Мәңгілік Ел" жалпыұлттық идеясының негізінде ұлттық бірегейлікті қалыптастыруға бағыттайды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Ғаламтордағы жасөспірімдердің агрессиясы: троллинг және кибербуллинг // 15.10.2021. URL: https://www.7ya.ru/article/Agressiya- podrostkov-v-Internete-trolling-i-kiberbulling/ (жүгінген күні: 10.05.2023)

2. Барышева Т.А., Жигалов Ю.А. Шығармашылықты дамытудың психологиялық-педагогикалық негіздері. – Санкт-Петербург.: СПГУТД, 2006.

3. Боярских В.В. Информатика сабақтарының тәрбиелік әлеуеті / В.В. Боярских // Кәсіптік білім берудің теориясы мен практикасы: педагогикалық ізденіс: ғылыми еңбектер жинағы. Шығ. 6 / Ресей мемл. кәс.-педаг. ун-ті, Ресей білім акад. Урал бөлімі, Урал технол. колледжі. - Екатеринбург, 2005. - 11-16 б.

4. Ишекенова Б. Қазақстандағы кибершабуылдар саны артты // LS сайты. 03.01.2018. URL: https://www.lsm.kz/kakie-banki-podvergalis-kiberatakam- v-2017-godu (жүгінген күні: 10.05.2023)

5. Қазақстан Республикасының ақпараттық қауіпсіздік саласындағы заңнамасына шолу. 1 бөлім: жалпы шолу. Ақпараттық қауіпсіздіктің жалпы анықтамасы мен шарттары // Digital Report. Цифрлық экономика және АКТ саясаты туралы. URL: https://digital.report/zakonodatelstvo- kazahstana-v-sfere-informatsionnoi-bezopasnosti/ (жүгінген күні: 10.05.2023)

6. 2019 жылғы ең нашар 25 құпия сөз // merion networks. 23.12.2019 . URL: https://wiki.merionet.ru/servernye-resheniya/32/top-25-xudshix-parolej-za- 2019-god/ (жүгінген күні: 10.05.2023)