ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ: МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІ

Түйіндеме

Бұл мақалада инклюзивті білім беру жүйесінің теориялық негіздері, Қазақстандағы жүзеге асу барысы, оның қазіргі жағдайы және даму перспективалары қарастырылады. Мақаланың мақсаты – инклюзивті білім беру саласындағы өзекті мәселелерді айқындап, оны тиімді жүзеге асыру жолдарын ұсыну. Зерттеу барысында отандық және шетелдік ғылыми еңбектерге шолу жасалып, ресми статистикалық деректер негізінде қорытындылар ұсынылды.

Түйінді сөздер

инклюзивті білім беру, ерекше білім беруді қажет ететін балалар, педагогикалық қолдау, білім беру саясаты, қолжетімділік

Кіріспе

Инклюзивті білім беру – бұл әрбір балаға, оның ішінде ерекше білім беруді қажет ететін балаларға, тең білім алу мүмкіндігін қамтамасыз ететін тәсіл (Florian, 2015). Бұл үдеріс адамның құқығын, білімге тең қолжетімділікті және қоғамдағы әлеуметтенуін қамтамасыз етеді. Қазақстанда бұл жүйені енгізу 2010 жылдан бастап мемлекеттік деңгейде қолға алынды (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, 2023).

Инклюзивті білім берудің мәні мен маңызы

ЮНЕСКО (2020) деректеріне сүйенсек, инклюзивті білім қоғамдағы кемсітушілікті азайтып, барша балалардың дамуына жағдай жасайды. Бұл тек ерекше қажеттілігі бар балаларға ғана емес, барша оқушылардың әлеуметтік және эмоционалдық дамуына ықпал етеді.

Инклюзивті білім беру жүйесінің негізінде әрбір оқушының қажеттілігіне сай жеке тәсіл ұстану жатыр. Мұнда мұғалімнің бейімделгіштігі, оқыту тәсілінің әртүрлілігі мен мектептің физикалық және әлеуметтік бейімділігі маңызды (Florian, 2015).

Қазақстандағы инклюзивті білім берудің қазіргі жағдайы

Соңғы жылдары инклюзивті білім беру бағыты бойынша айтарлықтай өзгерістер байқалды. 2023 жылғы деректерге сәйкес, еліміздегі мектептердің 70%-ы инклюзивті элементтерді ендіргенімен, нақты қолжетімді және сапалы білім беру әлі толық деңгейде қамтамасыз етілмеген (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, 2023).

Сонымен қатар, 2015 жылы Қазақстан БҰҰ-ның Мүгедектердің құқықтары туралы Конвенциясын ратификациялап, инклюзивті білім беруді дамытуға міндеттеме алды.

Мәселелер мен қиындықтар

Инклюзивті білім беру жүйесін жүзеге асыруда бірнеше маңызды мәселелер туындайды:

- Кадр мәселесі: дефектолог, логопед, тьютор сынды мамандар тапшылығы (Айтбаева, 2022);
- Инфрақұрылым: мектептердің материалдық-техникалық базасы жеткіліксіз;
- Әдістемелік қиындықтар: мұғалімдердің оқыту стратегияларын бейімдеуге дайын болмауы;
- Қоғамдық қатынас: ата-аналар мен педагогтер арасында стереотиптер сақталуда.

Даму перспективалары және ұсыныстар

Инклюзивті білім беру жүйесін жетілдіру үшін төмендегі ұсыныстарды жүзеге асыру қажет:

- Мұғалімдерге арналған кәсіби даму бағдарламаларын кеңейту;
- Инфрақұрылымды толықтай бейімдеу және цифрлық ресурстарды қолжетімді ету;
- Ата-аналармен тығыз жұмыс жүргізу арқылы түсіндіру және қолдау мәдениетін қалыптастыру;
- Үкіметтік емес ұйымдармен және халықаралық серіктестермен тәжірибе алмасу.

Қорытынды

Инклюзивті білім беру – қоғамдағы барша бала үшін білімге тең мүмкіндік беретін маңызды тетік. Қазақстанда бұл жүйе даму сатысында болғанымен, нақты өзгерістер тек жүйелі қолдаудың және қоғамдық сана деңгейінің өсуінің нәтижесінде мүмкін болмақ. Мұғалімдерді, ата-аналарды және мемлекеттік құрылымдарды осы бағытта біріктіру – табысты инклюзивті орта қалыптастырудың негізгі алғышарты.

Пайдаланылған әдебиеттер

Айтбаева, А. Ж. (2022). *Инклюзивті білім беру: теория және тәжірибе*. Алматы: Қазақ университеті.

Florian, L. (2015). *Inclusive pedagogy across the curriculum*. Cambridge University Press.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. (2023). *Инклюзивті білім берудің даму жағдайы туралы есеп*. Астана.

UNESCO. (2020). *Global education monitoring report 2020: Inclusion and education: All means all*. Paris: UNESCO.

Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы. (2007, 27 шілде). № 319-III.