«Кемертоған орта мектебі» КММ

Бастауыш сынып мұғалімдері:

Назарбекова Данекул Абдуалиевна, Хапар Галия

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДА ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАРДЫҢ ОҚУШЫ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУДАҒЫ РӨЛІ

Аннотация

Бұл мақалада бастауыш сыныптағы жаратылыстану пәнін оқытуда тәжірибелік жұмыстардың рөлі мен маңызы талданады. Автор оқушының білімді тек теория жүзінде емес, тәжірибе арқылы меңгеруінің тиімділігін көрсетеді. Мақалада су айналымы, өсімдіктің өсуі, магнит күші сияқты тәжірибелердің оқушы қызығушылығын арттырудағы орны нақты мысалдар арқылы сипатталады.

Аннотация

В статье анализируется роль и значение практических работ в преподавании предмета «Естествознание» в начальной школе. Автор подчеркивает эффективность усвоения знаний учащимися не только в теории, но и через опыт. На примерах таких экспериментов, как круговорот воды, рост растений и сила магнита, показано, как практические задания повышают интерес учеников к предмету.

Аbstract

This article analyzes the role and significance of practical work in teaching the subject of Natural Science at the primary school level. The author highlights the effectiveness of students learning not only through theory but also through hands-on experiments. Using examples such as the water cycle, plant growth, and magnetic force, the paper demonstrates how practical tasks enhance students’ interest in the subject.

Қазіргі білім беру жүйесі оқушының дайын білімді жаттап алуын емес, оны өмірде қолдана білуін көздейді. Бастауыш мектептегі жаратылыстану пәні – баланың дүниетанымын кеңейтіп, ғылыми ойлау қабілетін қалыптастыратын ерекше сала. Дегенмен бұл пәнді тек қана теориялық тұрғыда оқыту жеткіліксіз. Оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты олар көргенін, ұстағанын, сезінгенін жақсы қабылдайды. Сондықтан тәжірибелік жұмыстарды жиі қолдану – оқу үдерісін қызықты әрі нәтижелі етеді.

Тәжірибе барысында оқушы тек тыңдаушы емес, зерттеуші рөлін атқарады. Ол табиғат құбылыстарын өз көзімен көріп, қолымен жасап, қорытындыға өзі келеді. Мұндай тәсіл – білімді саналы түрде меңгертудің ең тиімді жолдарының бірі.

Теориялық негіздері. Жаратылыстану пәнінде тәжірибелік жұмыстарды қолданудың бірнеше артықшылықтары бар:

1.Оқушылардың танымдық белсенділігін арттырады;

2.Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастырады;

3.Теориялық білімді нақты тәжірибемен байланыстырады;

4.Оқушылардың бақылау, салыстыру, талдау дағдыларын дамытады;

5.Оқушылардың зерттеушілік қабілетін шыңдайды.

Тәжірибелік жұмыстар үш бағытта ұйымдастырылады:

• Көрнекі тәжірибелер. Мұғалім көрсетіп, оқушы бақылайды (мысалы, су қайнағанда бу шығуы).

• Оқушылардың өздік тәжірибелері. Оқушылар шағын тәжірибелерді өздері жасайды (мысалы, тұздың суда еруі).

• Дала бақылаулары. Табиғат құбылыстарын сыртқы ортада көру (жыл мезгілдерінің ауысуы, өсімдіктің өсуі).

Практикалық қолданылуы. Сабақта тәжірибелік жұмысты қолданудың бірнеше нақты мысалдарын қарастырайық:

1.«Су айналымы» тәжірибесі. Стақанға ыстық су құйып, үстін әйнекпен жабамыз. Бірнеше минуттан кейін әйнекте ұсақ тамшылар пайда болады. Бұл будың суға айналуын көрсетеді. Оқушы судың булануы, конденсациялануы, тамшы болып қайта түсуін өз көзімен көреді.

2.«Өсімдіктің өсуі» тәжірибесі. Екі ыдысқа бірдей дән себіледі. Бірі жарық жерде, бірі қараңғыда қалады. Бірнеше күннен соң өсімдік жарықта дұрыс өсіп, қараңғыда әлсірейтіні байқалады. Бұл тәжірибе арқылы оқушы өсімдік тіршілігі үшін жарықтың маңызын түсінеді.

3.«Магнит күші» тәжірибесі.

- Темір ұнтағын үстелге сеуіп, үстіне магнитті жақындатамыз.

- Ұнтақтардың магнитке тартылатынын көреміз.

- Бұл тәжірибе магниттік күштің бар екенін дәлелдейді.

4.«Ауа бар екенін дәлелдеу» тәжірибесі.

- Стақанды төңкеріп, оны суға батырамыз. Стақанның іші суға толмайды.

- Себебі оның ішінде ауа бар.

- Бұл тәжірибе арқылы оқушы «ауа көзге көрінбесе де, ол бар» деген қорытындыға келеді.

Жаратылыстану пәнінде тәжірибелік жұмыстарды ұйымдастыру – оқушылардың сабаққа белсенді қатысуын қамтамасыз ететін ең тиімді әдістердің бірі. Мұндай тапсырмалар тек қызығушылықты арттырып қоймай, ғылыми ойлау мен зерттеушілік қабілетті дамытуға ықпал етеді.

1. Табиғат құбылыстарын зерттеу тәжірибелері:

«Желдің бағытын анықтау». Оқушылар ашық далада қағаз жолағын немесе жеңіл матаны пайдаланып желдің бағытын анықтайды. Бұл тәжірибе арқылы олар ауа қозғалысын бақылап, күнделікті өмірмен байланыстырады.

«Жаңбыр суын жинау». Бір ыдысты ашық аспан астына қойып, белгілі уақыт ішінде қанша су жиналғанын өлшейді. Бұл тәжірибе жауын-шашын мөлшері туралы түсінік береді.

2. Су мен ауаға байланысты тәжірибелер:

«Судағы тығыздық». Бір ыдысқа су құйып, ішіне жұмыртқа саламыз. Ол батып кетеді. Егер суға тұз қоссақ, жұмыртқа қалқып шығады. Бұл – заттың тығыздығы туралы түсінікті қалыптастырады.

«Ауаның көлемі». Шарды үрлеп, кейіннен ауасын шығарамыз. Балалар ауаның көлемге ие екенін көзбен көреді.

3. Өсімдікке байланысты тәжірибелер:

«Судың өсімдікке әсері». Екі бірдей гүлге түрліше күтім жасалады: біреуіне күнде су құйылады, екіншісіне мүлде құйылмайды. Уақыт өте келе өсімдіктердің жағдайындағы айырмашылықты оқушылар өздері байқайды.

«Жапырақтағы тыныс алу». Жапырақты суға батырып, біраз уақыт күткен соң оның бетіне ауа көпіршіктері шыға бастайды. Бұл – өсімдіктің тірі организм екенін дәлелдейтін тәжірибе.

4. Жануарлар әлеміне байланысты бақылаулар:

«Құстардың мінез-құлқын бақылау». Мектеп ауласындағы немесе даладағы құстарды белгілі уақыт бақылап, олардың қимылын, дыбысын жазып алады. Бұл жұмыс балаларға табиғатты қорғау, бақылау, зерттеу мәдениетін үйретеді.

«Жәндіктердің қозғалысы». Мысалы, құмырсқаның немесе көбелектің қозғалысын бақылап, оның тіршілік әрекетін сипаттау.

5. Экологиялық бағыттағы тәжірибелер:

«Су тазалығы». Бір ыдыстағы таза суға және кір судың үстіне мақта сүзгісін қойып, сүзгеннен кейінгі айырмашылығын көру. Бұл тәжірибе су ресурстарын қорғаудың маңызын түсіндіреді.

«Қоқыс сұрыптау». Оқушыларға қағаз, пластик, металл және органикалық қалдықтар беріледі. Олар қоқысты дұрыс сұрыптап, қайта өңдеудің пайдасын үйренеді.

6. Ойын түріндегі тәжірибелер:

«Кішкентай зертхана» ойыны. Сыныпта қарапайым құралдар (сіріңке, стақан, су, қағаз, магнит, ұнтақ) арқылы шағын тәжірибелер ұйымдастырылады. Әр топ тәжірибесін көрсетіп, қорытындысын түсіндіреді.

«Ғалымдар жәрмеңкесі». Әр оқушы өз бетінше шағын тәжірибе дайындап, сынып алдында көрсетеді. Бұл әдіс оқушылардың шығармашылық және зерттеушілік қабілеттерін ашады.

Мұндай жұмыстарды өткізу барысында мұғалімнің міндеті – тек көрсету емес, оқушыларға сұрақ қойып, ойландыру, талдату, қорытынды жасатқызу. Бұл әдіс оқушыларды белсенді зерттеуші етеді.

Жаратылыстану пәнінде тәжірибелік жұмыстардың орны ерекше. Оқушы табиғат құбылыстарын тек сөзбен естіп қана қоймай, оны тәжірибе арқылы көзімен көріп, қолымен жасап, нәтижесін талдағанда ғана білім сапасы артады. Тәжірибелер оқушыны ғылыми тұрғыда ойлауға, зерттеушілікке, қорытынды жасауға үйретеді.

Сондықтан әрбір мұғалім сабағында шағын да болса тәжірибелерді жиі қолданғаны жөн. Бұл оқушының пәнге деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, оның болашақ өміріне қажет дағдыларын қалыптастырады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасы бастауыш білім беру стандарты. – Астана, 2022.

2. Әлімов А. «Жаратылыстануды оқыту әдістемесі». – Алматы, 2021.

3. Құлжабаева А. «Тәжірибелік сабақтар арқылы оқыту». – Нұр-Сұлтан, 2020.

4. Dewey J. Experience and Education. – New York: Macmillan, 2017.

5. Bruner J. The Process of Education. – Harvard University Press, 2020.