ЖАРАТЫЛЫСТАНУ САБАҚТАРЫНДА БЕЛСЕНДІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ «ӨСІМДІКТЕР» БӨЛІМІН ОҚЫТУ ЖОЛДАРЫ

СУЛЕЙМЕНОВА АЛТЫН СЕРГЕЕВНА

asuleimenova24@icloud.com

Ж.Мусин атындағы Көкшетау жоғары қазақ педагогикалық колледжінің Бастауыш білім беру педагогикасы мен әдістемесі мамандығының 4-курс студенті,

Ғылыми жетекшісі – Сапабекова Д.О.

Көкшетау, Қазақстан

Аннотация: Бұл мақалада жаратылыстану сабақтарында белсенді оқыту әдістерін қолдану арқылы «Өсімдіктер» бөліміндегі тақырыптарды тиімді оқыту жолдары қарастырылады. Белсенді оқыту әдістері оқушылардың пәнге қызығушылығын арттырып, зерттеушілік және шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал ететіні көрсетіледі. Мақалада зертханалық жұмыстар, топтық жобалар, далалық экскурсиялар, интерактивті әдістер сынды оқытудың белсенді түрлерін пайдалану тәсілдері мен олардың артықшылықтары сипатталған.

Кілт сөздер: жаратылыстану, белсенді оқыту әдістері, өсімдіктер, экологиялық сауаттылық, топтық жұмыс, интерактивті әдістер.

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың танымдық қабілетін дамыту мен олардың оқу үдерісіне белсенді қатысуын қамтамасыз ету маңызды мақсаттардың бірі болып табылады. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде жаңартылған оқу бағдарламасына сәйкес білім беру үдерісінің басты мақсаты – оқушылардың белсенді әрі шығармашыл ойлау қабілеттерін дамыту, олардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру және өмірде өз білімдерін қолдана алатын тұлға тәрбиелеу болып табылады. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін жаңа әдіс-тәсілдер мен педагогикалық технологияларды пайдалану маңызды рөл атқарады[1].

Жаратылыстану пәні мектептің бастауыш және орта деңгейіндегі негізгі пәндердің бірі болып табылады, ол оқушыларды табиғатпен таныстырып, ғылыми білім беру арқылы олардың қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарауына ықпал етеді. Жаратылыстану пәнінің «Өсімдіктер» бөлімі ерекше орын алады. Өсімдіктер туралы білімнің маңызы – олардың экологиялық, биологиялық және шаруашылық тұрғысынан маңызды рөл атқаруында. Бұл бөлім оқушыларға табиғаттағы өсімдіктердің алуан түрлілігін, олардың тіршілік әрекеттерін, өсімдіктердің экожүйесі мен адам өміріндегі маңызын түсінуге мүмкіндік береді.

Жаратылыстану пәні оқушылардың табиғатқа қызығушылығын арттырып қана қоймай, ғылыми танымын тереңдететін маңызды оқу пәндерінің қатарына жатады. Мысалы, «Өсімдіктер» тарауындағы тақырыптар – оқушылардың тірі табиғатпен танысуындағы алғашқы әрі аса маңызды қадамдардың бірі. Бұл тарауда оқушылар өсімдіктердің алуан түрлілігімен, олардың құрылысымен, өсу және дамуының ерекшеліктерімен танысып, экологиялық маңызын түсінеді. Осыған орай «Өсімдіктер» бөлімін оқытуда білім алушылардың қызығушылықтарын арттыруда, сондай-ақ білімді терең әрі ұзақ мерзімге меңгеруіне жағдай жасау үшін оқытудың белсенді әдістерін қолдану маңызды[2].

Белсенді оқыту әдістері – оқушының сабақ үдерісіне белсенді қатысуын қамтамасыз ететін, ойлау, талдау және шығармашылық әрекеттерін дамытуға бағытталған әдістер жиынтығы. Мұндай әдістер оқушылардың тек білімді меңгеруін емес, оны тәжірибеде қолдану қабілетін де дамытады.

Жаратылыстану сабақтарында белсенді оқыту әдістерін қолдану мынадай артықшылықтар береді:

• Оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады;

• Шығармашылық және сыни ойлау қабілеті дамиды;

• Өз бетінше зерттеу, талдау жасау дағдылары қалыптасады;

• Коммуникативтік дағдылар жетілдіріледі;

• Табиғатты қорғау және экологиялық сауаттылық тәрбиеленеді.

«Өсімдіктер» бөлімін оқытуда қолданылатын белсенді оқыту әдістері:

А) Зертханалық және тәжірибелік жұмыстар. Бұл әдіс оқушыларға өсімдіктердің құрылысы мен тіршілігін тікелей бақылау мүмкіндігін береді. Мысалы: микроскоп арқылы өсімдік жасушасын қарау; өсімдік бөліктерін (жапырақ, сабақ, тамыр) зерттеу; тұқымның өсуіне әсер ететін факторларды зерттеу тәжірибесі. Тәжірибе арқылы оқушылар бақылау, дерек жинау, қорытынды жасау дағдыларын дамытады[3].

Ә) Топтық жұмыс және жобалау әдісі. Оқушыларды топтарға бөліп, әр топқа өсімдіктерге қатысты тақырыптар беріледі. Мысалы: Қазақстандағы дәрілік өсімдіктер; өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы; өсімдіктердің қоршаған ортамен байланысы. Топтық жоба барысында оқушылар ақпарат жинақтайды, презентация дайындайды және қорғайды. Бұл әдіс ынтымақтастық пен көшбасшылық қасиеттерін дамытады.

Б) «Ақпараттық постер» әдісі. Оқушылар өсімдіктер туралы жинаған мәліметтерін визуалды түрде қағазға түсіріп, постер дайындайды. Мысалы, өсімдіктің құрылысы, фотосинтез үдерісі, өсімдіктердің көбею жолдары туралы постер жасау. Бұл оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып, күрделі ақпаратты жүйелеуге үйретеді.

В) «Миға шабуыл» және «Ой қозғау» әдістері. Сабақ басында немесе жаңа тақырыпты бастар алдында оқушыларға сұрақтар қойып, олардың бастапқы білімін анықтап, жаңа тақырыпқа қызығушылығын арттыруға болады. Мысалы: Өсімдік не үшін керек деп ойлайсыңдар?, Өсімдіктер болмаса не болар еді? Бұл әдістер оқушылардың еркін ойлауына және пікір білдіруіне мүмкіндік береді[4].

Г) Далалық экскурсия және практикалық бақылау. Мектеп ауласында немесе табиғат аясында экскурсия (топсаяхат) ұйымдастырып, өсімдіктерді табиғи ортада бақылау – білімді тәжірибемен ұштастырудың тиімді жолы. Оқушылар өсімдіктердің түрлерін анықтап, олардың өсу жағдайларын зерттейді және табиғатты аялау дағдысын қалыптастырады.

Д) Интерактивті әдістер мен АКТ құралдарын қолдану. Мультимедиалық презентациялар, виртуалды зертханалар, анимациялық бейнероликтер, интерактивті карталар қолдану оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырады және визуалды қабылдауын жақсартады.

Тәжірибе көрсеткендей, белсенді оқыту әдістері арқылы «Өсімдіктер» бөлімін оқыту барысында оқушылар:

• Сабаққа белсене қатысады және өз ойларын еркін жеткізеді;

• Теориялық білімін практикалық дағдылармен ұштастырады;

• Зерттеу және шығармашылық қабілеттерін дамытады;

• Табиғатқа деген сүйіспеншілігі мен экологиялық мәдениеті артады.

Қорытындылай келе, жаратылыстану сабақтарында белсенді оқыту әдістерін қолдану оқушылардың білім сапасын арттырып қана қоймай, оларды зерттеушілікке, табиғатты аялауға және шығармашылық ойлауға тәрбиелейді. Әсіресе, «Өсімдіктер» бөлімін оқытуда зертханалық жұмыстар, топтық жобалар, экскурсиялар және интерактивті әдістерді қолдану арқылы оқушылардың пәнге қызығушылығы артады және білімдері тереңдей түседі[5].

Сондықтан мұғалімдер сабақ жоспарын құру барысында белсенді оқыту әдістерін ұтымды үйлестіріп қолданса, сапалы әрі нәтижелі білім беру үдерісіне қол жеткізері сөзсіз.

Пайдаланылған әдебиеттер

1.«Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейлерінің таңдау курстарының үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығы

2.Г.Ж. КАЛЕЛОВА, Б.Ш. АБДИМАНАПОВ. «Жаратылыстану пәнін табиғаттағы себеп-салдармен байланыстыра оқытудың тиімділігі ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, No4 (126), 2022, 223б.

3. Г.Т. Тусупбекова Жаратылыстану пәнін оқытудағы мақсатқа жетудің дидактикалық аспектілері. Инновациялық Еуразия Университетінің Хабаршысы. 2019. № 4 ISSN 1729-536X, 29б

4. С.М.Сихимбаева¹,М.А.Баймаханбетова2, К.Б.Райымкулова. Болашақбастауыш сынып мұғалімдерін оқушылар бойына 4кдағдыларын қалыптастыруға даярлау. Абай атындағы ҚазҰПУ-ң ХАБАРШЫСЫ «Педагогика ғылымдары» сериясы, No1(65), 2020ж. 187-193 б.

5.Т.А. Андриянова, В.Н. Беркало, Н.Ш. Жакупова, А.В. Полежаева Жаратылыстану: мұғалімге арналған нұсқаулық. Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғаліміне арналған құрал. Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ, 2017 – 96 б.