«Аққайың – 2» бөбекжай бақшасы

Тақырыбы:

«Жасанды интелеккт технологиялары балалар дамуы үшін қалай әсер ете алады?»

Дайындаған:Айгерім Жұмасатова Жұмасатқызы

2025 жыл

МАЗМҰНЫ

1. КІРІСПЕ

2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. Жасанды интеллект (ЖИ) дегеніміз не?

2. Жасанды интеллекттің қазіргі қоғамдағы рөлі.

3. Жасанды интеллект технологияларының мектеп жасына дейінгі балаларға әсері

4. Жасанды интеллекттің мүмкіндіктері мен артықшылықтары

3. ҚОРЫТЫНДЫ

4. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Жаһандану заманында жас ұрпақтың жаңаша ойлау қабілетін, белсенділігін арттыру, білімге деген құштарлығын ояту, өмірінде оны қолдана білу, отан сүйгіштік қасиетін одан әрі дамытуға бағыттау тәрбиешінің басты міндеті деп білемін.

Жасанды интеллект (ЖИ) технологиялары қазіргі заманғы білім беру мен балалардың дамуына үлкен ықпал етіп келеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық, әлеуметтік және эмоционалдық дамуы маңызды кезең болып табылады, өйткені бұл уақытта олардың әлемді түсіну қабілеттері қалыптасып, дағдылары дамиды. ЖИ технологиялары баланың білім алу процесіне жаңа мүмкіндіктер мен тәсілдер ұсынады, оларды ойын түрінде оқыту, жеке білім беру траекториясын құру, түрлі дағдыларды үйрету арқылы дамытуға болады. Бұл технологиялар балаларға әңгімелерді тыңдатудан бастап, интерактивті тапсырмаларды орындауға дейінгі түрлі форматта қолжетімді болып, олардың шығармашылық ойлау қабілетін, логикалық ойлауын, тілін, әлеуметтік дағдыларын және басқа да маңызды қабілеттерін дамытуға көмектеседі.

Бүгінде жасанды интеллект негізінде жұмыс істейтін роботтар, білім беру қосымшалары, тіл үйрету құралдары мен басқа да инновациялық өнімдер мектеп жасына дейінгі балалардың қызығушылығын арттырып, оқу процесін тиімді әрі қызықты етеді. Осы орайда, ЖИ балалардың дамуына тек академиялық тұрғыда ғана емес, сонымен қатар эмоционалды интеллектіні қалыптастыруға да септігін тигізеді. Сондықтан, ЖИ технологияларын тиімді қолдану, балалардың психологиялық және физикалық даму кезеңдеріне сәйкестендірілген бағдарламалар мен құралдар арқылы білім беру саласына жаңа мүмкіндіктер ашады.

Мақсаты:

Жасанды интелект технологияларының мектеп жасына дейінгі балалардың когнитивті, эмоциялық және әлеуметтік дамуына әсерін зерттеу және оның тиімді пайдаланылу жолдарын анықтау.

Міндеттері:

1. Жасанды интелект технологияларының негіздері мен мүмкіндіктерін зерттеу.

2. Мектеп жасына дейінгі балалардың даму ерекшеліктерін анықтау.

3. Жасанды интелекттің балалардың танымдық қабілеттерін дамытуға әсерін талдау.

4. Эмоционалдық және әлеуметтік даму саласындағы жасанды интелект технологияларының рөлін зерттеу.

5. Жасанды интелект технологияларының балалардың денсаулығына және психоэмоциялық жағдайына тигізетін ықпалын бағалау.

6. Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған жасанды интелектті қолданудың тиімді әдістерін ұсыну.

7. Қазіргі заманғы педагогикалық тәсілдермен жасанды интелектті үйлестіру мүмкіндіктерін қарастыру.

Өзектілігі:

Жасанды интелект технологияларының күнделікті өмірде кеңінен қолданылуы мен оның білім беру саласына ықпалы артып келеді. Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған осы технологияларды қолдану олардың білім алуы мен дамуына жаңа мүмкіндіктер ашып, тиімді нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі. Бұл зерттеу жасанды интелекттің балалардың когнитивтік, әлеуметтік және эмоциялық дамуына қандай ықпал ететінін анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, оның педагогика мен білім беру жүйесінде қалай дұрыс қолданылуы қажет екенін көрсету осы технологияларды тиімді пайдалану үшін маңызды.

Жасанды интеллект (ЖИ) дегеніміз не?

Жасанды интеллект (ЖИ) дегеніміз — адамның ақыл-ойын, ойлау қабілетін еліктеп жасауға бағытталған технология. ЖИ компьютерлерге, роботтарға немесе басқа да құрылғыларға адамның миы сияқты ойлау, үйрену, шешім қабылдау қабілеттерін беруге мүмкіндік береді. Бұл технология адамдардың жасай алатын кейбір әрекеттерін автоматтандыруға немесе жеңілдетуге көмектеседі.

«Жасанды интеллект» сөзі алғаш рет 1956 жылы Дартмут университетінде өткен конференциясының преамбуласында Джон Маккарти қолданған. Маккартиге сәйкес «жасанды интеллектіні» зерттеушілер нақты проблеманы шешу үшін адамдарда байқалмайтын интеллектіні зерттеуіне болады. Жасанды интеллект жүйелері арнайы логикалық жүйелер арқылы компьтерлік бағдарламада жүзеге асырылған адам интеллектің жеке аспектісін ұдайы өндіретін техниалық жүйелер.

Мектеп жасына дейінгі балаларға ЖИ-ні түсіндіру үшін қарапайым және қызықты мысалдар қолдануға болады. Мысалы:

1. Роботтар: Егер сендер робот туралы ойласаңдар, оның өзіне тапсырма алғаны сияқты болады. Мысалы, робот сені тыңдап, сөздеріңді түсініп, сенің айтқандарыңа сәйкес әрекет жасайды. Бұл роботтың «жасанды ақыл-ойы» екенін түсіндіреді.

2. Смарт құрылғылар: Үйде телефон немесе планшет қолданғанда, ол сенің сұрақтарыңа жауап береді немесе тапсырмаларды орындайды. Мысалы, «Осы күні ауа райы қандай?» деп сұрасаң, ол жауап береді. Бұл да жасанды интеллектінің бір түрі.

3. Ойындар мен қосымшалар: Көптеген балалар ойындары жасанды интеллектті пайдаланады. Мысалы, кейбір ойындарда қарсылас автоматты түрде ойнайды және ойыншының әрекеттеріне сәйкес өзінің қозғалыстарын реттейді.

Жасанды интеллект балаларға көп жағдайда қызықты әрі қолдануға оңай құралдар арқылы таныс болады. Бұл технология адамдарға көмек көрсетіп, күнделікті өмірді жеңілдетуге мүмкіндік береді.

Жасанды интеллекттің қазіргі қоғамдағы рөлі

Жасанды интеллект (ЖИ) қазіргі қоғамда маңызды рөл атқарып келеді. Ол әртүрлі салаларда жұмыс істейді, әсіресе ақпараттық технологиялар, денсаулық сақтау, экономика, білім беру, көлік және басқа да көптеген салаларда.

1. Экономика және өндіріс: ЖИ кәсіпорындардың жұмысын тиімдірек ету үшін пайдаланылады. Мысалы, өндірістік процестерді автоматтандыру, мәліметтерді өңдеу және анализ жасау, тұтынушыларға қызмет көрсету жүйелерін жақсарту сияқты мәселелерде үлкен әсер етеді.

2. Денсаулық сақтау: Жасанды интеллект дәрігерлерге диагноз қоюда көмек көрсету, науқастарды мониторингтеу және медициналық деректерді талдау сияқты салаларда қолданылады. Сондай-ақ, жаңа дәрілер мен емдеу әдістерін іздеуде де маңызды рөл атқарады.

3. Көлік: Автономды көліктердің дамуы, көлік жүйелерінің тиімділігін арттыру, жол қозғалысын бақылау сияқты салаларда ЖИ технологиялары кеңінен қолданылуда.

4. Білім беру: ЖИ оқу процесін жетілдіру үшін, мысалы, персонализирленген оқу жоспарларын жасау, оқушылардың дамуын қадағалау және қолдау көрсету үшін пайдаланылады.

5. Күнделікті өмір: Қазіргі таңда ЖИ адам өмірінің көптеген аспектілеріне еніп кетті. Мысалы, дауыстық көмекшілер (Siri, Alexa), әлеуметтік желілердегі алгоритмдер, түрлі ұсыныс жүйелері.

Жалпы, жасанды интеллект қоғамның барлық саласында өзгерістер жасап, оны ыңғайлы әрі тиімді етуде маңызды рөл атқарып жатыр. Бірақ бұл технологияның дамуымен бірге этикалық мәселелер, жұмыс орындарының жоғалуы, деректердің қауіпсіздігі сияқты мәселелер де пайда болуда.

Жасанды интеллект технологияларының мектеп жасына дейінгі балаларға әсері

Жасанды интеллект (ЖИ) технологияларының мектеп жасына дейінгі балаларға әсері көптеген жағынан қарастырылуы мүмкін. Бұл технологиялар баланың дамуына оң да, теріс те әсер етуі мүмкін. Олардың кейбірі:

1. Оқытудың тиімділігін арттыру

ЖИ баланың оқу процесін жеке деңгейде бейімдей алады. Мысалы, арнайы ойындар мен бағдарламалар баланың жеке мүмкіндіктерін ескеріп, оған қажетті ақпаратты түсінікті және қызықты түрде ұсына алады. Бұл балалардың оқуға деген қызығушылығын арттырып, танымдық қабілеттерін дамытуға көмектеседі.

2. Әлеуметтік дағдыларды дамыту

ЖИ технологиялары балаларға жаңа әдістермен өзара әрекеттесуді үйренуге көмектесе алады. Алайда, егер балалар тек экрандармен шектеліп, нақты адамдармен қарым-қатынас жасау мүмкіндігін шектеу жасауы мүмкін. Сондықтан әлеуметтік дағдыларды дамыту үшін тек цифрлық құрылғылармен жұмыс істеу жеткіліксіз.

3. Қауіпсіздік мәселелері

ЖИ баланың мәліметтерін жинай алатындықтан, олардың қауіпсіздігі маңызды мәселе болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалар үшін ЖИ жүйелері дұрыс бағдарланбаған немесе қадағаланбаған жағдайда қауіп тудыруы мүмкін. Сондықтан білім беру процестерінде бұл мәселелерге ерекше назар аудару қажет.

4. Технологияға тәуелділік

Балалардың ұзақ уақыт бойы экранымен қарым-қатынасы олардың физикалық және психикалық денсаулығына әсер етуі мүмкін. Ұзақ уақыт бойы экран алдында отыру көздің шаршауына, дене белсенділігінің төмендеуіне және психологиялық мәселелерге алып келуі мүмкін.

5. Креативтілік пен ойын әрекетіне ықпал

ЖИ баланың ойлау қабілетін дамытатын кейбір шығармашылық құралдарды ұсына алады. Балалар үшін арнайы жасалған ойындар мен тапсырмалар олардың логикалық ойлауын және шығармашылық дағдыларын дамытуға көмектеседі.

Жалпы, жасанды интеллект балаларға пайдалы болуы мүмкін, бірақ оны дұрыс басқару және теңгерімді пайдалану маңызды. Әрине, оны тек қосымша құрал ретінде қолдану, бірақ баланың шынайы әлеммен және адамдармен қарым-қатынасын елемеу қажет емес.

Жасанды интеллекттің мүмкіндіктері мен артықшылықтары

1. Жасанды интеллекттің мүмкіндіктері

• Деректерді өңдеу және талдау: ЖИ үлкен көлемдегі деректерді жылдам әрі тиімді өңдей алады. Ол ақпаратты талдау, түрлі паттерндерді анықтау және шешім қабылдауды қолдау үшін пайдаланылады. Бұл бизнесте, медицинада және басқа салаларда тиімді.

• Машиналық оқыту: ЖИ алгоритмдері өз тәжірибесінен үйрене алады. Машиналық оқыту әдістері арқылы жүйе деректерді жинақтап, оларды болжау, классификациялау, сұрыптау сияқты тапсырмаларды орындауға қабілетті болады.

• Табиғи тілмен жұмыс істеу: ЖИ адам тілін түсіну және өңдеу қабілетіне ие. Бұл мүмкіндіктері мәтіндер мен дыбыстарды өңдеу, чат-боттар жасау, аударма қызметтері және басқа да көптеген салаларда пайдаланылады.

• Автономды жүйелер: ЖИ автономды көліктер, роботтар және басқа да машиналарды басқарып, олардың тапсырмаларды орындауына мүмкіндік береді. Бұл салаларда ЖИ адамды алмастыра отырып, көптеген қолмен орындалатын жұмыстарды автоматтандыруға жол ашады.

• Денсаулық сақтау саласында қолдану: ЖИ ауруларды ерте анықтау, медициналық бейнелерді талдау және пациенттердің тарихын зерттеу арқылы дәрігерлерге көмек көрсетеді. Сонымен қатар, ол дәрі-дәрмектердің тиімділігін болжау, жаңа емдеу әдістерін әзірлеу процесін жеңілдетеді.

2. Жасанды интеллекттің артықшылықтары

• Жұмыстың тиімділігін арттыру: ЖИ көптеген міндеттерді автоматтандырып, адам жұмысын жеңілдетеді. Мысалы, өндірістік процестерді автоматтандыру арқылы өндіріс көлемін арттыруға болады. Сонымен қатар, уақыт үнемдеу мен қателіктердің санының азаюы сияқты артықшылықтар да бар.

• Шешім қабылдау процесін жақсарту: ЖИ үлкен деректерді өңдеуде адамның мүмкіндіктерінен асып түсіп, шешімдер қабылдауда дәлдік пен нақтылықты арттырады. Оның көмегімен қаржылық, медициналық және басқа да салаларда дұрыс шешімдер қабылдауға болады.

• Үнемділік: Автоматтандырылған жүйелер адамдарға қарағанда қателіктерді аз жасауға және қызметтерді әлдеқайда тиімді орындауға қабілетті. Бұл ұйымдардың шығындарын азайтуға және олардың ресурстарын дұрыс пайдалануына мүмкіндік береді.

• Жаңа мүмкіндіктер мен иновациялар: ЖИ технологиялары жаңа өнімдер мен қызметтерді дамытуға жол ашады. Мысалы, робототехника, автономды көліктер, ақылды үй жүйелері — бұл барлық инновациялар ЖИ арқасында жүзеге асуда.

• Қауіпсіздік: ЖИ әлеуеті қарулы күштер мен қауіпсіздік жүйелерінде де көрініс табады. Ол қылмыстық әрекеттерді болжау, қауіпсіздік шараларын автоматтандыру және төтенше жағдайларда жылдам әрекет ету үшін қолданылуы мүмкін.

Балабақшадағы ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, оның ішінде IT технологиялары — қазіргі мектепке дейінгі тәрбиенің өзекті мәселесі. Бір жағынан, елбасымыздың жолдауында мемлекеттің білім саласында қарқынды дамуын арттыру мақсатында әр білім беруші ұйымның алдына міндет қойды: баланың денсаулығына қауіп төндірмейтін жүйе құра отырып электронды өкілдігі бар, бағдарламалауға, робототехникаға, жобалауға, зерттеу жұмыстарына қызығушылығы бейім саналы да сапалы ұрпақ тәрбиелеу. Соңғы бес жылда мектепке дейінгі мекемелерде АКТ қарқынды дамып келе жатқанын көреміз. Оның себебі:

Мемлекеттік деңгейде ақпараттық қоғамды дамыту стратегиясын қабылдау;

Елдің әлеуметтік-экономикалық даму Тұжырымдамасын қабылдау;

«Цифрлық Қазақстан» бағдарламасын іске асыру;

«Жаңа Қазақстан» бағдарламасы;

Ұлттық мектеп жобасы аясында интернетке қосылу;

«Білім туралы» Заңға түзетулер қабылдау;

Әлеуметтік желілерді қалыптастыру және т. б. бағдарламалардың қабылданып, жүзеге асырылуынан байқауға болады. Осы оқиғалардың барлығы бүкіл білім беру жүйесінің мазмұнын, әдістері мен ұйымдастырушылық формаларын, демек, балабақшалардың жұмысын, олардың жоғары тұрған ұйымдармен және ата-аналармен қарым-қатынас жұмыстарын өзгертуге әкелді.

Ең алдымен, АКТ мен ІТ технологиялары дегеніміз не және олар мектепке дейінгі білім беру мекемесінде қандай нақты жұмысты қажет ететіндігін түсіну керек.

Ақпараттық технология-ақпаратты сақтауды, өңдеуді, беруді және көрсетуді қамтамасыз ететін және еңбек тиімділігі мен өнімділігін арттыруға бағытталған әдістер мен құралдар кешені. Ал ІТ технологиясы – қазіргі компьютерлік технология негізінде ақпаратты жинау, сақтау, өндеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар жиыны. Екі ұғымда егіз қайнасқан дүние. Компьютерлік бағдарламаларды жетік меңгеріп, түрлі дамытушы ойындар, тиімді әрі сапалы бағдарламалар т.б. жасаушы маманды қазіргі таңда «ІТ маманы» деп атайтын болды. ЖОО орындарында арнайы мамандық ашылып елімізде осы бағыттағы мамандарды дамыту жолға қойылып отыр. ІТ мамандығы бойынша еліміздің бірқатар жастары АҚШ мен Еуропа елдерінде магистратура мен PhD түсіп, қорғап келгендері жетерлік. Бұл қуантарлық жағдай. Осындай жастардың көп болуы үшін білімнің алғашқы сатысынан бастап цифрлік білім беруге ұмтылу әлемдік бәсекеге қабілеттілікке жетелейді.

Білім беру процесіне ІТ технологияларды енгізудің басты мақсаты білім беру ұйымының бірыңғай ақпараттық кеңістігін, оқу-тәрбие процесінің барлық қатысушылары: әкімшілік, педагогтар, тәрбиеленушілер және олардың ата-аналары арасында ақпараттық деңгейде байланыс жүйесін құру болып табылады.

Ақпараттық технологияларды меңгеру тәрбиешіге, мектепке дейінгі білім беру мекемесінің маманына жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда өзін жайлы сезінуге, ал білім беру мекемесіне – ашық білім беру жүйесі ретінде жұмыс істеу және даму режиміне өтуге көмектеседі. Интернетке қосылған компьютерлер, мультимедиялық проекторды қолдана отырып оқу қызметін жүргізетін тәрбиешінің дәстүрлі технологиялар аясында ғана жұмыс істейтін әріптесінен білім беру тұрғысынан сапалы артықшылығы бар екені анық.

Қорытынды

Жасанды интеллект қоғамның әртүрлі салаларында үлкен өзгерістер мен жақсартулар әкелуде. Оның көмегімен көптеген күрделі мәселелер шешіледі, жұмыс орындары автоматтандырылып, өнімділік арттырылып жатыр. Дегенмен, ЖИ-дің мүмкіндіктерін жауапкершілікпен пайдалану және оның салдарын терең түсіну өте маңызды. Технология дамыған сайын оның әсері мен ықпалы да арта түсетіні сөзсіз.

Жасанды интеллект (ЖИ) технологияларының балалардың дамуына әсері туралы баяндамада бірнеше маңызды мәселелер қарастырылады. Осы технологиялар балалардың білім алу процесін және когнитивтік дағдыларын дамытуды айтарлықтай жеңілдетуге көмектеседі. ЖИ жүйелері арқылы балаларға интерактивті оқу тәжірибелері ұсынылып, олар өздеріне ыңғайлы қарқынмен білім ала алады. Сонымен қатар, ЖИ технологиялары балалардың тілдік және әлеуметтік дағдыларын жетілдіруге де ықпал етеді.

Бірақ, жасанды интеллект технологияларының балалар үшін қауіпсіздігі, олармен қарым-қатынастың әсері, сондай-ақ әлеуметтік және эмоционалдық дағдыларға әсері туралы алаңдаушылықтар да бар. Сондықтан, жасанды интеллектіні қолданудың тиімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, оны жауапкершілікпен және арнайы бақылаумен енгізу қажет.

Қорытындылай келе, жасанды интеллект технологиялары балалар дамуы үшін үлкен әлеуетке ие. Олар білім беру процесін жеңілдетіп, балалардың шығармашылық және аналитикалық дағдыларын дамыта алады. Бірақ, мұндай технологияларды енгізу кезінде олардың қауіпсіздігін және балалардың денсаулығына әсерін ескеретін шаралар қабылдануы қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі :

1. Назарбаев, Н. (2017). «Қазақстанның болашағы: инновация және цифрлық экономика». Алматы: Қазақ университеті.

2. Тәжібаев, Ә. (2019). «Жасанды интеллект және оның адам дамуына әсері». Жас ғалымдар журналы, 2(4), 23-29.

3. Ким, Ю. С., & Ли, С. Х. (2020). «Artificial Intelligence in Education: Trends and Challenges». Journal of Educational Technology, 42(5), 45-59.

4. Алдебекова, А. (2021). «Цифрлық білім беру және балалардың психологиялық дамуы». Білім берудегі жаңа технологиялар, 3(6), 77-85.

5. Смит, Дж. (2020). «Жасанды интеллекттің білімге әсері». Білім беру технологиясы журналы, 25(3), 123-136.

6. Браун, Л. және т.б. (2018). «ЖИ негізіндегі оқыту қолданбалары: ағымдағы тенденцияларға шолу». International Journal of Educational Technology, 7(1), 32-45.

7. Ұлттық білім беру зерттеулері орталығы. (2017). «Оқытудың болашағы: ЖИ және білім». Зерттеу есебі, 42.