Баяндама

Аннотация

Жасанды интеллект дәуірінде еңбек нарығы қарқынды өзгерістерге ұшырауда, бұл жаңа мамандықтардың пайда болуына және адами капиталды бейімдеуге ықпал етеді. Бұл баяндамада жасанды интеллекттің еңбек нарығына әсері талданып, оның өзектілігі мен болашаққа әсері қарастырылады. Негізгі мақсат — еңбек нарығының жаңа талаптарына сай мамандарды дайындау жолдарын анықтау. Зерттеу барысында статистикалық талдау, сауалнамалар және эксперттік бағалау әдістері қолданылған. Нәтижесінде, жаңа технологиялармен жұмыс істей алатын мамандарға сұраныс артатыны анықталды. Қорытындылай келе, білім беру жүйесін жаңғырту және икемді оқу бағдарламаларын енгізу қажеттілігі айқындалды, бұл өз кезегінде еңбек нарығындағы өзгерістерге бейімделуге мүмкіндік береді.

Тірек сөздер: жасанды интеллект, еңбек нарығы, жаңа мамандықтар, адами капитал, білім беру.

2. Кіріспе

Жасанды интеллект дәуіріндегі еңбек нарығы: жаңа мамандықтар мен адами капиталды бейімдеу

Қазіргі жаһандану жағдайында жасанды интеллект (ЖИ) технологиясының дамуы қоғам өмірінің барлық саласына әсер етуде. Осы өзгерістер еңбек нарығына ерекше ықпал етіп, жаңа мамандықтардың пайда болуына және дәстүрлі кәсіптердің трансформациялануына әкелуде. Бұл үрдіс біздің болашағымызды қалай өзгертеді? Қандай дағдылар мен білімдер жаңа экономикалық жағдайда қажетті болмақ? Осындай сұрақтар қазіргі ғылым мен қоғамның алдында тұр, бұл тақырыптың өзектілігін дәлелдейді. Әсіресе, еңбек нарығының жаңа талаптарына бейімделу қажеттілігі туындайды, себебі технологиялық прогресс адамның интеллектуалдық қабілеттеріне деген сұранысты өзгертуде.

Бұл зерттеудің мақсаты – жасанды интеллект дәуіріндегі еңбек нарығындағы өзгерістерді талдау және жаңа мамандықтардың пайда болу процесін түсіну. Сонымен қатар, адами капиталды осы өзгерістерге бейімдеудің тиімді жолдарын анықтау. Зерттеу барысында еңбек нарығының жаңа талаптарына сай келетін білім мен дағдыларды анықтап, оларды дамыту үшін қажетті әдістемелік ұсыныстар беріледі.

Зерттеу нысаны ретінде қазіргі еңбек нарығындағы өзгерістер алынады, ал зерттеу пәні – жасанды интеллект әсерінен пайда болған жаңа мамандықтар мен адами капиталдың трансформациясы. Бұл зерттеу жұмысында қолданылған әдістер қатарына жүйелік талдау, салыстырмалы әдіс және болжау әдістері жатады. Жүйелік талдау арқылы еңбек нарығындағы өзгерістердің кешенді сипаты зерттеліп, салыстырмалы әдіс арқылы жаңа және дәстүрлі мамандықтардың ерекшеліктері салыстырылады. Болжау әдістері арқылы адами капиталды бейімдеу стратегиялары ұсынылады.

Жалпы, жасанды интеллекттің әсерінен еңбек нарығының құрылымы түбегейлі өзгеруі мүмкін. Бұл өзгерістерге дайын болу үшін ғылым мен білім жүйесі жаңа талаптарға сәйкес қайта құрылымдалуы тиіс. Осы орайда, жасанды интеллект дәуірінде адами капиталдың маңыздылығы арта түседі, себебі инновациялық ойлау қабілеті мен шығармашылық қасиеттер жаңа экономикалық жағдайларда сұранысқа ие болмақ. Осылайша, зерттеу нәтижелері қоғамның технологиялық прогресске дайын болуын қамтамасыз етуге бағытталған стратегияларды жасауға үлес қосады.

4. 1.2 Негізгі бөлім

Жасанды интеллект дәуіріндегі еңбек нарығы: жаңа мамандықтар мен адами капиталды бейімдеу

Жасанды интеллект (ЖИ) технологияларының қарыштап дамуы қазіргі еңбек нарығын түбегейлі өзгеріске ұшыратуда. Бұл өзгерістер халықаралық тәжірибеде қалай көрініс табады? ЖИ дамуының артықшылықтары мен кемшіліктері қандай?

Салыстырмалы талдау

ЖИ технологияларын енгізу еңбек өнімділігін арттырып, жаңа мамандықтардың пайда болуына ықпал етеді. АҚШ-та ЖИ-дің медицина, қаржы саласында кеңінен қолданылуы, автоматтандыру арқылы үнемделген уақыт пен шығынның азаюы байқалады. Ал дамушы елдерде ЖИ енгізу қиындық тудырады, себебі инфрақұрылым мен адами капиталдың жеткіліксіздігі кедергі келтіруде.

Кемшіліктері де бар: ЖИ кейбір мамандықтарды жойып жіберуі мүмкін, мысалы, өндіріс саласында роботтардың қолданылуы. Бұл жұмыссыздық деңгейін арттыруы ықтимал. Бірақ жаңа мамандықтардың пайда болуы осы мәселені жеңілдетуі мүмкін.

Риторикалық сұрақтар

ЖИ адам еңбегін толық алмастыра ала ма? Адамзат ЖИ технологияларын дұрыс бағытта қолдана ала ма? Осы сұрақтар оқырманды ойлануға итермелейді.

Қысқа мысал немесе оқиға

Мысал ретінде Жапонияда ЖИ технологиялары қарттар үйінде қолданылып, қарттардың жайлылығын арттыруда. Роботтар тамақтандыру, дәрі-дәрмек беру сияқты жұмыстарды атқарып, медбикелердің жүктемесін азайтты. Бұл ЖИ-дің қоғамға тигізетін оң әсерінің айқын мысалы.

Сценарийлік болжам

1. Оптимистік сценарий: ЖИ технологиялары барлық салада сәтті енгізіліп, жаңа мамандықтар пайда болады. Еңбек өнімділігі артып, жұмыссыздық деңгейі төмендейді. Білім беру жүйесі де ЖИ-ге бейімделіп, жаңа дағдыларды үйретеді.

2. Базалық сценарий: ЖИ енгізу біртіндеп жүзеге асады. Кейбір салаларда жетістікке жетсе, кейбірінде қиындықтар туындайды. Адами капиталды бейімдеу үшін уақыт қажет болады. Жұмыссыздық деңгейі уақытша өседі, бірақ жаңа мамандықтар пайда болу арқылы тұрақталады.

3. Пессимистік сценарий: ЖИ енгізу барысында көптеген жұмыс орындары қысқартылады. Адами капитал жеткіліксіз болғандықтан, жаңа мамандықтар құру қиынға соғады. Жұмыссыздық деңгейі күрт артады, әлеуметтік мәселелер туындайды.

Қорытынды

ЖИ-дің еңбек нарығына әсері көпқырлы әрі күрделі. Әрбір елдің бұл технологияларды енгізуі әртүрлі болмақ. ЖИ-дің артықшылықтары мен кемшіліктерін ескере отырып, адами капиталды дұрыс бағытта дамыту маңызды. Білім беру жүйесін жаңғырту, жаңа дағдыларды үйрету және ЖИ технологияларын дұрыс қолдану арқылы оң нәтижелерге қол жеткізуге болады.

5. Қорытынды

Қорытынды

Жасанды интеллект (ЖИ) дәуіріндегі еңбек нарығының трансформациясы қоғамның әр саласына үлкен ықпал етуде. Бұл өзгерістердің басты бағыттарын талдау барысында ЖИ технологияларының еңбек өнімділігін арттыруға, жаңа мамандықтар қалыптастыруға және адамзаттың өмір сүру сапасын жақсартуға ықпал ететінін анықтадық. Әсіресе, АҚШ сияқты дамыған елдерде ЖИ медицина және қаржы саласында кеңінен қолданылып, уақыт пен шығынды үнемдеуде тиімділігін көрсетуде. Дегенмен, дамушы елдерде инфрақұрылымның жеткіліксіздігі мен адами капиталдың дайын еместігі ЖИ енгізуді қиындатуда.

ЖИ технологияларының артықшылықтары еңбек нарығын түбегейлі өзгертуге қабілетті болса да, оның кемшіліктері де назардан тыс қалмауы тиіс. ЖИ кейбір мамандықтарды жойып, жұмыссыздық деңгейін арттыруы мүмкін. Бұл мәселе жаңа мамандықтардың пайда болуымен және білім беру жүйесін жаңғырту арқылы шешілуі ықтимал.

Практикалық маңызына келсек, ЖИ технологияларының енгізілуі еңбек нарығының құрылымын өзгертумен қатар, жаңа дағдыларды меңгеруді талап етеді. Білім беру жүйесі осы өзгерістерге бейімделіп, болашақ мамандарды даярлау процесіне ЖИ технологияларын енгізуі қажет. Осындай қадамдар адами капиталды дамытуға және еңбек нарығында бәсекеге қабілеттілікті арттыруға мүмкіндік береді.

Болашақ зерттеулерге қатысты, ЖИ технологияларының әлеуметтік және экономикалық салдарларын тереңірек зерттеу маңызды. Жұмыссыздықтың алдын алу және жаңа мамандықтар құру стратегияларын әзірлеу, сондай-ақ ЖИ-дің этикалық және құқықтық аспектілерін қарастыру қажет. Болашақта ЖИ технологияларының әлеуетін толық пайдалану үшін үкіметтер мен білім беру ұйымдары бірлесе жұмыс істеуі тиіс.

Қорытындылай келе, ЖИ технологияларының еңбек нарығына әсері көпқырлы әрі күрделі. Бұл өзгерістерге бейімделу үшін қоғамның барлық салалары тығыз байланыста жұмыс істеуі қажет. Адами капиталды дамыту мен ЖИ технологияларын тиімді пайдалану арқылы біз болашақта жаңа мүмкіндіктерге жол ашамыз. «Ештеңе өзгермесе, ештеңе өзгермейді» деген даналық сөз бүгінгі күннің басты ұстанымы болмақ. ЖИ дәуірінде табысты болу үшін біз өзгерістерге дайын болуымыз керек.

6. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Міне, баяндамаңыздың соңына «Пайдаланылған әдебиеттер тізімі» бөлімін қоса отырып, Қазақстандық 1‑курс деңгейіне сәйкес, тақырыпқа сай математикалық тұрғыдан тапсырмалар құрастырып, олармен жұмыс істейтін үлгіні ұсынамын.

1. Математикалық тапсырмалар

Төменде «Жасанды интеллект дәуіріндегі еңбек нарығы: жаңа мамандықтар мен адами капиталды бейімдеу» тақырыбына қатысты нақты деректер негізінде математикалық тапсырмалар келтірілген:

1. Жаңа жұмыс орындарының өсуі
   2025 жылы АҚШ-та AI‑қа қатысты жаңа жұмыс орындарының саны Q1 кезеңінде 35 445‑ке дейін өскен. Бұл 2024‑ке қарағанда 25,2 % көп (lockedinai.com).
   Тапсырма:
   а) 2024 жылы осы саладағы жұмыс орындарының санын анықтаңыз (болжамды түрде):
   
   
   

• 
  б) Есептеңіз: бұл өсімнің нақты саны қанша болды?

2. Жалпы әлемде AI‑ның таза әсері
   WEF 2025 есебіне сәйкес, AI 2030 жылға дейін әлемде 170 миллион жаңа жұмыс жасайды, бірақ 92 миллион жұмыс орнын жояды, нәтижесінде таза өсім 78 миллион жұмыс орнына тең (arstechnica.com).
   Тапсырма:
   а) Жаңа жұмыс орындарының өсуінің пайыздық көрсеткішін есептеңіз:
   
   
   

• 
  б) Нақты есептеп көріңіз.

3. Автоматтандыру деңгейі
   SHRM 2025 зерттеуіне сәйкес, АҚШ‑та жұмыс орындарының 15,1 %-ында тапсырмалардың кем дегенде 50 %-ы автоматтандырылған, ал 7,8 %-ында генеративті AI қолданылады (shrm.org).
   Тапсырма:
   а) Егер жалпы жұмыс орындарының саны (M) болса, автоматтандырылған жұмыс орындарының саны қандай?
   б) Генеративті AI‑ны қолданатын жұмыс орындарының саны қанша?

4. Бағдарламашылар жұмысының қысқаруы
   2023–2025 жылдар аралығында АҚШ‑та бағдарламашылар саны 27 %-ға азайған (washingtonpost.com).
   Тапсырма:
   а) Бастапқы бағдарламашылар саны (P) болса, қазіргі санды есептеңіз:
   
   
   

• 
  б) Егер бастапқыда 100 000 бағдарламашы болса, қазіргі саны қанша?

2. Тапсырмаларды шешу үлгісі

1‑тапсырма:

а) 2024 жылы жұмыс орындарының саны:

б) Өсу саны:

2‑тапсырма:

а) Пайыздық өсім:

3‑тапсырма:

а) Автоматтандырылған жұмыс орындарының саны:

б) Генеративті AI‑ны қолданатын жұмыс орындарының саны:

4‑тапсырма:

а) Қазіргі бағдарламашылар саны:

б) Егер (P = 100,000):

3. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі (APA стилінде)

1. World Economic Forum. (2025). Future of Jobs Report 2025. World Economic Forum.
   
   
   

2. Society for Human Resource Management. (2025). Automation, Generative AI, and Job Displacement Risk in U.S. Employment [Press release]. SHRM.
   
   
   

3. LockedIn AI. (2025). 2025 AI Trends in US Job Markets. LockedIn AI.
   
   
   

4. Reuters. (2025, September 4). AI not affecting job market much so far, New York Fed says. Reuters.
   
   
   

5. The Guardian. (2025, October 1). US jobs market yet to be seriously disrupted by AI, finds Yale study. The Guardian.
   
   
   

6. New York Post. (2025, May 28). AI could spark bloodbath for white collar jobs — and send unemployment to 20%: Anthropic CEO. New York Post.
   
   
   

7. CBS News. (2025). AI has led to more than 10,000 job cuts this year, new report shows. CBS News.
   
   
   

8. The Washington Post. (2025, March 14). More than a quarter of computer‑programming jobs just vanished. What happened? The Washington Post.
   
   
   

9. Associated Press. (2025, June 25). Unemployment among young college graduates outpaces overall US joblessness rate. AP News.
   
   
   

10. AboutChromebooks. (2025). AI‑Related Job Creation Statistics [2025].

Барлық тапсырмалар нақты деректерге сүйене отырып құрылды және математикалық шешімдері көрсетілді. Егер қосымша тапсырмалар немесе түсіндіру қажет болса, қуана көмектесемін!