ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІ ИНФОРМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ТИІМДІ ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ

Аннотация

Бұл мақалада жасанды интеллектті (ЖИ) информатика сабақтарында қолданудың ғылыми-әдістемелік негіздері, артықшылықтары және педагогикалық мүмкіндіктері қарастырылады. ЖИ көмегімен оқушылардың алгоритмдік ойлау қабілетін дамыту, сараланған оқытуды іске асыру, оқу материалын жекелендіру және мұғалім жұмысын оңтайландыру тәсілдері талданады. Сонымен қатар мақаланың практикалық бөлімінде информатика пәнінде қолдануға болатын нақты әдістер, тапсырма үлгілері және ЖИ платформаларының тиімділігі ұсынылады. Қазақстанның жаңартылған білім беру мазмұны аясында ЖИ технологияларын оқыту процесіне енгізудің қажеттілігі дәлелденеді. Мақала информатика пәні мұғалімдеріне, әдіскерлерге және цифрлық білім беру саласын зерттеушілерге арналған.

Кіріспе. Тақырыптың өзектілігі

Қазіргі таңда жасанды интеллект бүкіл әлемде білім беруді трансформациялап жатқан негізгі технологиялық құралдардың біріне айналды. Елімізде де «Цифрлық Қазақстан», «Жасанды интеллект және цифрлық трансформация» бағыттарының дамуымен бірге мектептегі информатика пәнінің маңызы артып, жаңа мазмұнды талаптар пайда болды.

Информатика сабақтарында ЖИ қолдану оқушылардың цифрлық сауаттылығын арттырумен қатар, олардың талдау, синтездеу, модельдеу және алгоритмдік ойлау қабілеттерін дамытады. ЖИ-дың көмегімен сабақ құрылымы өзгереді: мұғалім – ақпарат жеткізуші ғана емес, оқу үдерісін ұйымдастырушы, бағыттаушы және оқушы дамуын қолдаушы тұлғаға айналады.

Сондықтан жасанды интеллектті информатика сабақтарына интеграциялау – уақыт талабы, білім сапасын арттырудың тиімді жолы.

Негізгі бөлім

1. ЖИ қолданудың ғылыми дәлелдері

1. Жекелендірілген оқытуға мүмкіндік береді. ЖИ алгоритмдері оқушының қателерін талдап, жеке оқу траекториясын құрады (Anderson, 2023).

2. Алгоритмдік ойлауды дамытады. Зерттеулер ЖИ құралдарын қолданған сыныптарда оқушылардың логикалық, аналитикалық дағдылары 20–30% артқанын көрсетеді (OECD, 2022).

3. Оқу нәтижелерін жылдам диагностикалайды. Машиналық оқыту модельдері тапсырмаларды тексеруді автоматтандырып, мұғалімнің уақытын үнемдейді (Shute & Rahimi, 2021).

4. Күрделі ұғымдарды визуализациялайды. Модельдер, анимациялар, графикалық құралдар арқылы деректермен жұмыс қарапайым әрі көрнекі болады.

5. Оқушылардың мотивациясын арттырады. ЖИ қолданылған сабақтар интерактивті және ойын элементтерімен байытылып, оқушы қызығушылығын күшейтеді.

2. Педагогикалық негіздеме

Жасанды интеллекттің білім беру үрдісіндегі орны конструктивизм, тұлғалық-бағдарлы оқыту және дербес оқу теорияларымен сәйкестенеді. ЖИ білім алушыға тек дайын ақпарат ұсынбай, оның оқу әрекетін ұйымдастырып, жеке қажеттілігіне негізделген қолдау көрсетеді. Бұл – жаңартылған білім мазмұнындағы «оқушы белсенділігі», «құзыреттілікке бағытталған оқыту» қағидаларына толық сәйкес келеді.

3. Қазіргі трендтер

• Adaptive Learning – әр оқушыға бейімделген оқу

• AI-powered assessment – автоматтандырылған бағалау

• Coding Assistants (GitHub Copilot, Codeium) – код жазуда көмекші

• AI-based simulators – модельдеу арқылы оқыту (3D, VR)

• ChatGPT-те тапсырма генерациялау – тест, код, жаттығулар дайындау

4. Нақты мысалдар мен тәжірибелер

Мектеп тәжірибесінде информатика мұғалімдері ЖИ-ды келесі бағыттарда тиімді қолданады:

• ChatGPT арқылы сабақ жоспарын жылдам құрастыру

• Python бағдарламаларын Copilot көмегімен толықтыру

• Qalan.kz арқылы алгоритмдік ойлауды дамыту

• Khan Academy платформасында жекеленген тапсырмалар беру

• Midjourney/Canva AI арқылы визуализация жасау

Мысалы, «Алгоритмдер және бағдарламалау» бөлімінде ChatGPT-ке:
«Python тілінде шартты операторға 10 мысал және 3 деңгейлі тапсырма құрастыр»
деп жазғанда, жүйе дайын, сапалы материал жасайды.

Практикалық ұсыныстар

1. Сабақта қолдануға болатын әдістер

• ЖИ-мен интерактивті түсіндіру: қиын ұғымды қарапайым тілге аударту

• Кодты автоматты талдау: оқушылардың Python кодындағы қателерін анықтату

• ЖИ-дан тапсырма түрлендіру: бір тақырыпқа тест, сәйкестендіру, эссе, код тапсырмасын жасату

• Саралау жасау:

  • А деңгейіне – күрделі бағдарлама

  • В деңгейіне – толықтыру

  • С деңгейіне – дайын кодты түсіндіру

• AI-Quiz: ChatGPT арқылы Kahoot/Quizizz форматында викторина генерациялау

2. Мұғалімге арналған әдістемелік кеңестер

• ЖИ-ды негізгі емес, қосымша құрал ретінде қолданыңыз.

• Оқушыларға этика және қауіпсіздік ережелерін міндетті түрде үйретіңіз.

• ЖИ-дан алынған ақпаратты міндетті түрде тексеріп, редакциялаңыз.

• Сабақ мақсаты мен оқу бағдарламасына сәйкес шектеулі қолдану сценарийін жасаңыз.

• Дарынды және әлсіз оқушыларға жеке траектория құру үшін ЖИ-ды пайдаланыңыз.

Қорытынды

Жасанды интеллект информатика пәнін оқытудың жаңа мүмкіндіктерін ашып, оқу процесін жекелендіру, саралау, диагностика және визуализация бағытында тиімді шешімдер ұсынады. ЖИ мұғалімнің рөлін алмастырмайды, керісінше оның кәсіби қызметін жеңілдетіп, шығармашылық жұмысқа уақыт бөлуге мүмкіндік береді. Информатика пәнінде ЖИ-ды жүйелі қолдану оқушылардың алгоритмдік ойлауын дамытып, цифрлық сауатын арттырады, олардың XXI ғасыр дағдыларын қалыптастырады. ЖИ-ды тиімді интеграциялаған мектептерде білім сапасының артқаны халықаралық зерттеулермен дәлелденген. Сондықтан ЖИ-ды оқу процесіне енгізу – бүгінгі қазақстандық білім беру жүйесінің стратегиялық міндеттерінің бірі.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. OECD (2022). AI in Education: Opportunities and Challenges.

2. Shute, V., & Rahimi, S. (2021). Intelligent Tutoring Systems and Learning Analytics.

3. Anderson, J. (2023). Personalized Learning with Artificial Intelligence.

4. ҚР «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы, 2020.

5. ҚР БҒМ. Жаңартылған білім мазмұнының тұжырымдамасы, 2016.

6. UNESCO (2023). AI Competency Framework for Teachers