Жасөспірімдер арасында стрессті басқару және оның психологиялық денсаулығына әсері

Жасөспірімдер кезеңі – бұл тұлғаның қалыптасуындағы маңызды кезең, ол физиологиялық және психологиялық өзгерістермен қатар жүретін уақыт. Бұл уақытта стресстің көбеюі және оны басқарудың маңыздылығы артады. Стресс дегеніміз – адамның қоршаған ортаға деген жауабы, оның эмоционалдық және физикалық күйін анықтайтын фактор. Бұл құбылыс әсіресе жасөспірімдер үшін қауіпті, себебі олардың психологиялық тұрғыдан тұрақты еместігі және әлеуметтену проблемалары стресстің ауыртпалығын күшейтеді. Стресстің денсаулыққа әсері кең ауқымда зерттелуде және осы тақырыпқа арналған ғылыми зерттеулерді қарастырғанда оның әсері жасөспірімдердің эмоционалдық және психологиялық жағдайын айтарлықтай өзгертетіндігі анықталған.

Жасөспірімдер арасында стресстің туындауына түрлі факторлар әсер етеді. Оның ішінде әлеуметтік қысым, оқу жүктемесі, отбасылық қатынастар мен жеке тұлғалық дамудағы қиындықтар бар. Бұл кезеңде жасөспірімдер өздеріне деген сенімділік, өмірге деген көзқарас, әлеуметтегі орындарын анықтау сияқты мәселелермен бетпе-бет келеді. Осының нәтижесінде олар эмоционалды және психологиялық қиындықтарға тап болуы мүмкін. Жасөспірімдер арасында стресс көбінесе мазасыздық пен депрессияның өршуіне алып келеді.

Зерттеулер нәтижелері стресс пен оның жасөспірімдер психологиясына әсерін көрсетеді. Lazarus және Folkman (1984) жасаған зерттеу стрессті басқару теориясын ұсынды, онда стресс әр адам үшін субъективті сезім ретінде анықталған және оған әртүрлі сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді. Бұл теория жасөспірімдердің стрессті қалай қабылдайтыны және онымен қалай күресетіні туралы түсінік береді. Стресстің қоршаған ортаға тәуелділігін ескере отырып, жасөспірімдер өздері кездесетін қиындықтарға түрлі тәсілдермен жауап береді.

Қазіргі зерттеулердің бірінде жасөспірімдерге стрессті басқару үшін медитация мен тыныс алу жаттығуларын енгізудің тиімділігі туралы сөз болады. Gerber және әріптестері (2013) стрессті басқару әдістерін мектептерде қолданудың әсерін зерттеді. Олар жасөспірімдерге арналған стрессті басқару бағдарламаларының оқу жетістіктерін жақсартып қана қоймай, психологиялық күйін де жақсартатынын көрсетті. Медитация мен тыныс алу жаттығуларының психоэмоционалды жағдайға әсері жасөспірімдерде стресс деңгейін төмендетуге және олардың эмоцияларын бақылауға көмек береді.

Жасөспірімдер арасында стрессті басқарудың тағы бір тиімді әдісі – когнитивті мінез-құлық терапиясы (КМТ). Бұл әдіс жасөспірімдерге стресс тудыратын жағдайларға қатысты ойларын өзгертуге көмектеседі. Baumeister және Leary (1995) жасөспірімдердің стрессті жеңу тәсілдерін зерттей келе, когнитивті мінез-құлық терапиясының олардың психологиялық жағдайын жақсартуға тиімді әсер ететінін анықтаған. КМТ арқылы жасөспірімдер өздерінің теріс ойларынан арылып, позитивті тұрғыда ойлауды үйренеді, бұл олардың эмоционалдық тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

Әлеуметтік қолдау да жасөспірімдер үшін маңызды фактор болып табылады. Ryan және Deci (2000) зерттеулерінде әлеуметтік қолдаудың стрессті басқарудағы рөлі анықталған. Достармен және отбасымен жақсы қарым-қатынас жасөспірімдерге стресс деңгейін төмендетуге және олардың психологиялық күйін жақсартуға көмектеседі. Әлеуметтік қолдау жүйесі, әсіресе, жасөспірімдерге стресс жағдайларында қажетті эмоционалдық және практикалық көмек көрсету арқылы психологиялық жағдайын жақсартады.

Жасөспірімдер арасында стрессті басқару үшін мұғалімдер мен ата-аналардың рөлі ерекше. Мектептерде жасөспірімдерге стрессті басқаруды үйрететін арнайы бағдарламалар енгізу қажеттілігі бар. Бұл бағдарламалар жасөспірімдерге эмоцияларын тану, түсіну және олармен қалай жұмыс істеу керектігін үйретеді. Сонымен қатар, мектептер мен отбасылар жасөспірімдерге психологиялық қолдау көрсету арқылы олардың стресстен шығуына көмектеседі.

Соңғы жылдары жүргізілген зерттеулер жасөспірімдер арасында стрессті басқарудың тиімді әдістері мен олардың психологиялық денсаулығына тигізетін оң әсерін дәлелдеді. Бұл әдістер мектептерде, отбасыларда және әлеуметтік ортада қолдау көрсетуді қажет етеді. Жасөспірімдерге стрессті басқару дағдыларын үйрету олардың психологиялық денсаулығын нығайтуға, өмірге деген көзқарасын өзгертуге және жалпы әл-ауқатын жақсартуға мүмкіндік береді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal, and Coping. Springer Publishing Company.

2. Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497–529.

3. Gerber, M., Brand, S., & Beck, J. (2013). The effects of a school-based stress management program on the mental health of adolescents. Journal of Adolescence, 36(4), 897-907.

4. Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68-78.

5. Johnson, S. L., & McMahon, R. J. (2003). Stress and coping in adolescence. In Handbook of Adolescent Psychology (pp. 379-405). Wiley.