ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ЭМОЦИЯЛЫҚ ИНТЕЛЛЕКТІСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖЕТІСТІККЕ ӘСЕРІ

Кіріспе

Қазіргі қоғамда табысқа жету үшін тек академиялық білім жеткіліксіз. Адамдардың эмоцияларын түсіну, оларды басқара білу және өзгелермен тиімді қарым-қатынас жасау қабілеті маңызды рөл атқарады. Бұл қабілеттер эмоциялық интеллект (EI) деп аталады. Эмоциялық интеллект адамның өз эмоцияларын және басқалардың эмоцияларын тану, түсіну және басқару қабілетін білдіреді.

Жасөспірімдер үшін эмоциялық интеллекттің дамуы өте маңызды, себебі бұл кезеңде олар өзін-өзі тану, құрдастарымен қарым-қатынас жасау және болашақ өміріне бағытталу секілді маңызды процестерден өтеді. Зерттеулер көрсеткендей, эмоциялық интеллект деңгейі жоғары жасөспірімдер стресске төзімді, өзіне сенімді және өмірде табысты болуға бейім келеді.

Негізгі бөлім

1. Эмоциялық интеллект ұғымы және оның құрылымы

Эмоциялық интеллект – бұл адамның өз эмоцияларын түсіну, оларды басқару және өзгелермен тиімді қарым-қатынас орнату қабілеті. Америкалық психологтар Питер Саловей мен Джон Мэйер эмоциялық интеллектті алғаш рет 1990 жылы зерттеп, оның негізгі аспектілерін анықтады. Кейіннен Дэниэл Гоулман эмоциялық интеллекттің 5 негізгі компонентін бөліп көрсетті:

•Өзін-өзі тану – адамның өз эмоцияларын түсінуі және бағалауы.

•Өзін-өзі реттеу – эмоцияларды бақылау және оларды мақсатқа сай бағыттау.

•Ішкі мотивация – адамның өздігінен дамуға және жетістікке ұмтылуы.

•Эмпатия – басқа адамдардың эмоцияларын түсіну және оларға жауап беру қабілеті.

•Әлеуметтік дағдылар – адамдармен тиімді қарым-қатынас орнату және ұжымда жұмыс істей білу.

2. Жасөспірімдердің эмоциялық интеллектінің қалыптасуы

Жасөспірімдік кезең – тұлғалық дамудың ең қарқынды жүретін кезеңдерінің бірі. Бұл уақытта балалар мен жасөспірімдер өз эмоцияларын басқаруды үйреніп, құрдастарымен және ересектермен қарым-қатынасты дамытады.

Эмоциялық интеллекттің дамуына әсер ететін негізгі факторлар:

•Отбасы тәрбиесі – ата-ананың баламен қарым-қатынасы, эмоцияларды көрсету және реттеу дағдылары.

•Мектеп ортасы – мұғалімдер мен сыныптастардың ықпалы, оқу процесі мен тәрбие жұмысы.

•Қоғамдық орта – достар, әлеуметтік желілер және ақпараттық орта.

Эмоциялық интеллекті жоғары деңгейде дамыған жасөспірімдер:

•Өз эмоцияларын жақсы басқара алады.

•Стресстік жағдайларда тез шешім қабылдайды.

•Достары мен мұғалімдерімен жақсы қарым-қатынас жасайды.

•Мектепте және жеке өмірде жетістікке жетуге бейім болады.

3. Эмоциялық интеллекттің жетістікке әсері

Эмоциялық интеллект адамның өміріндегі жетістігіне тікелей әсер етеді. Бұл оның академиялық, кәсіби және әлеуметтік табыстарын анықтайтын маңызды факторлардың бірі болып табылады.

•Академиялық жетістік – эмоциялық интеллект жоғары оқушылар оқу процесінде кездесетін қиындықтарды оңай жеңіп, өздерін ынталандыра алады. Олар мұғалімдермен және сыныптастарымен жақсы қарым-қатынаста болады.

•Кәсіби жетістік – көшбасшылық қабілеті бар, адамдармен жақсы қарым-қатынас жасай алатын мамандар мансабында тез өседі.

•Психологиялық тұрақтылық – эмоциялық интеллекті жоғары адамдар стрессті жеңе алады, өз эмоцияларын басқарады және ішкі үйлесімділікке жетеді.

•Әлеуметтік бейімделу – эмоциялық интеллекттің жоғары деңгейі достық және кәсіби қарым-қатынасты нығайтады, жанжалдарды азайтады.

4. Жасөспірімдерге эмоциялық интеллектті дамытуға көмектесетін әдістер

Жасөспірімдердің эмоциялық интеллектін дамыту үшін келесі әдістер ұсынылады:

•Эмоцияларды тану және атау – балалар өз сезімдерін ашық айтуға және оларды түсіндіруге үйренуі керек.

•Стресті басқару әдістерін меңгеру – тыныс алу жаттығулары, медитация және позитивті ойлау маңызды.

•Қарым-қатынас дағдыларын дамыту – жанжалдарды шешу, эмпатияны дамыту және тыңдау мәдениетін қалыптастыру.

•Тұлғалық даму тренингтері – психологиялық тренингтер мен ойындар арқылы өзін-өзі тану қабілетін арттыру.

•Рефлексия және күнделік жүргізу – өз сезімдері мен эмоцияларын талдау үшін күнделік жүргізу пайдалы.

5. Психологиялық зерттеулер мен деректер

Зерттеулер көрсеткендей, эмоциялық интеллекттің жоғары деңгейі адамның өмірлік жетістіктеріне тікелей әсер етеді.

Америкалық психолог Дэниэл Гоулманның зерттеуі бойынша, эмоциялық интеллект адамның кәсіби жетістігінің 80%-ына әсер етеді.

Йель университетінің зерттеулері жасөспірімдер арасындағы эмоциялық интеллекттің дамуы олардың академиялық жетістіктерін 20-30%-ға жақсартатынын көрсетті.

Гарвард университетінің зерттеулері эмоциялық интеллект деңгейі жоғары адамдарда күйзеліс деңгейінің төмен болатынын және олар қиындықтарды оңай еңсеретінін дәлелдеді.

Қорытынды

Жасөспірімдердің эмоциялық интеллекті олардың өміріндегі жетістіктеріне тікелей әсер етеді. Өз эмоцияларын дұрыс басқара алатын, өзгелердің сезімдерін түсінетін және тиімді қарым-қатынас жасай алатын адамдар өмірде үлкен табысқа жетеді. Сондықтан ата-аналар, мұғалімдер мен психологтар жасөспірімдердің эмоциялық интеллектін дамытуға ерекше назар аударуы керек.

Эмоциялық интеллекттің дамуы – жасөспірімдердің бақытты әрі табысты өмір сүруіне көмектесетін маңызды фактор. Сондықтан оны дамытуға арналған бағдарламалар мен тренингтер мектеп бағдарламасына енгізіліп, арнайы қолдау көрсетілуі тиіс.