Жеткізу тізбегін оңтайландыру тәсілдерін қолдану

Автор: Бухарбаева Клара

4 курс студенті

Оқытушы: Шарапиева Мадина

Аннотация

Бұл мақаланың мақсаты — қазіргі логистикалық ортада жеткізу тізбегін тиімді ұйымдастырудың негізгі тәсілдерін талдау және олардың кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігіне әсерін анықтау. Жеткізу тізбегіндегі шығындардың өсуі, жаһандық нарықтағы тұрақсыздық және тұтынушылар талаптарының күрделенуі оңтайландырудың маңыздылығын арттыра түсуде. Мақалада қорларды басқару, тасымалдауды жетілдіру, ақпараттық жүйелерді енгізу, серіктестік интеграция және Lean/Agile тұжырымдамалары сияқты механизмдер қарастырылады.

Түйін сөздер: жеткізу тізбегі, логистика, оңтайландыру, қорларды басқару, тасымалдау, цифрландыру, Lean логистика.

1. Кіріспе

Жеткізу тізбегі – шикізат көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі материал, ақпарат және қаржы ағындарын біріктіретін күрделі жүйе. Қазіргі жаһандық экономикада логистикалық шығындар кәсіпорындардың жалпы шығындарының 40–70% дейінгі бөлігін құрайды, сондықтан жеткізу тізбегін дұрыс ұйымдастыру бәсекелестіктің негізгі факторына айналды.

Нарықтағы өзгерістер, сұраныс ауытқуы, отын бағасының өсуі және халықаралық тасымалдау бағыттарының қайта құрылуы компанияларды жеткізу тізбегін тиімді басқару қажеттілігіне итермелеп отыр. Осы тұрғыдан алғанда, оңтайландыру тәсілдерін енгізу өндірістік тиімділікті арттырумен қатар, клиентке қызмет көрсету сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

2. Жеткізу тізбегін оңтайландырудың мәні

Жеткізу тізбегін оңтайландыру – шығындарды азайту, тасымалдау жылдамдығын арттыру, қойма қорларын тиімді деңгейде ұстау және операциялық тәуекелдерді төмендету мақсатында логистикалық процестерді қайта құру.

Негізгі міндеттері:

логистикалық шығындарды төмендету;

қойма қалдықтарын оңтайлы деңгейде сақтау;

тасымалдау уақытын қысқарту;

өндіріс пен жеткізушілер арасындағы үйлесімділікті арттыру;

қызмет көрсету сапасын жоғарылату.

3. Жеткізу тізбегін оңтайландырудың негізгі тәсілдері

3.1. Қойма қорларын басқаруды жетілдіру

Қорларды дұрыс жоспарлау логистикалық шығындарды 20–30% дейін төмендетеді.

Негізгі әдістер:

EOQ – экономикалық тапсырыс көлемі: қорларға кететін шығынды барынша азайтады.

Just-in-Time (JIT): қажетті өнімді дәл уақытта жеткізу, қоймадағы артық қалдықтарды жою.

ABC/XYZ талдауы: тауарларды маңыздылығы мен сұраныс тұрақтылығына қарай бөлу.

Бұл тәсілдер қойма кеңістігін тиімді пайдалануға және айналым қаражатын үнемдеуге мүмкіндік береді.

.2. Тасымалдауды оңтайландыру

Тасымалдау — логистикалық шығындардың ең ірі бөлігі (40–60%).

Оңтайландыру бағыттары:

TMS жүйелері арқылы маршрутты қысқарту;

мультимодальды тасымалдауды қолдану;

жүктің толық жүктелуін қамтамасыз ету;

GPS бақылау, телематика құралдарын пайдалану;

тиеу-түсіру уақытын автоматтандыру.

Дұрыс таңдалған маршрут пен көлік түрі жеткізу уақытын қысқартады және жанармай шығынын төмендетеді.

3.3. Ақпараттық технологияларды енгізу

Цифрлық жүйелер логистиканы жаңа деңгейге көтереді.

Маңызды жүйелер:

ERP — кәсіпорын ресурстарын басқару;

WMS— қойма процестерін автоматтандыру;

TMS — тасымалдауды басқару;

RFID, штрихкодтау, блокчейн арқылы деректерді нақты уақыт режимінде бақылау.

Ақпараттық технологиялар қателік санын азайтып, операциялық жылдамдықты арттырады.

3.4. Серіктестермен интеграциялау және координация

Жеткізу тізбегі тиімділігі барлық қатысушылардың үйлесімділігіне тәуелді.

Интеграция тәсілдері:

CPFR моделін (Collaborative Planning, Forecasting, Replenishment) қолдану;

жеткізушілермен ұзақ мерзімді келісімшарттар;

электронды деректер алмасу (EDI);

бірлескен логистикалық орталықтар ұйымдастыру.

Бұл тәсілдер барлық тараптардың шығынын азайтып, жеткізу сенімділігін арттырады.

3.5. Lean және Agile тәсілдерін қолдану

Lean логистика: артық шығындарды, уақытты, ресурстарды қысқарту;

Agile логистика: нарықтағы өзгерістерге жедел бейімделу;

Leagile модель: екі тәсілді үйлестіріп, тиімді және икемді логистикалық жүйе қалыптастыру.

4. Оңтайландыру тәсілдерін қолданудың артықшылықтары

Жеткізу тізбегін дұрыс оңтайландыру нәтижесінде:

логистикалық шығындар төмендейді;

жеткізу уақыты қысқарады;

қойма шығыны азаяды;

сұранысқа бейімделу жылдамдығы артады;

клиентке қызмет көрсету сапасы жақсарады;

бәсекеге қабілеттілік күшейеді.

5. Қорытынды

Жеткізу тізбегін оңтайландыру – қазіргі экономикалық жағдайда кәсіпорындардың тұрақты дамуының басты шарты. Заманауи технологияларды, тиімді жоспарлау әдістерін және интеграциялық модельдерді қолдану арқылы кәсіпорындар өз логистикалық процестерін жеделдетіп, шығындарын айтарлықтай азайта алады. Осының нәтижесінде жалпы бизнес-өнімділік артып, нарықтағы орны нығаяды.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Christopher, M. Logistics & Supply Chain Management. Pearson Education, 2016.

2. Chopra, S., Meindl, P. Supply Chain Management: Strategy, Planning, and Operation. Pearson, 2019.

3. Harrison, A., Van Hoek, R. Logistics Management and Strategy. Pearson Education, 2020.

4. Lambert, D. M. Supply Chain Management: Processes, Partnerships, Performance. Supply Chain Management Institute, 2014.

5. Waters, D. Global Logistics and Supply Chain Management. Wiley, 2021.

6. Mentzer, J.T. Fundamentals of Supply Chain Management. Sage Publications, 2015.

7. Қазақстан Республикасы Үкіметі. “Көлік логистикасын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы.” Астана, 2022.

8. ҚР Сауда және Интеграция министрлігі. “Қазақстандағы логистикалық инфрақұрылым және жеткізу тізбегі бойынша есеп.” 2023.

9. World Bank. Logistics Performance Index (LPI) Report. 2023.

10. APICS. Principles of Inventory Management. APICS International, 2018.