Конспект "Әбілхайыр хандығы"

Әбілқайыр хандығы.

1. XVғ. 20 ж. Қазақстанның орталық, батыс, солтүстістік-батыс аймақтарында тәуелсіз феодалдық иеліктер пайда болды.

2. 1428ж- Шайбан ұрпағы 17 жасар Әбілхайыр (1428-1468) осы аймақтардағы билікті қолына алды. Әбілхайыр Сырдария бойындағы қалалар мен Хорезм үшін Темір ұрпақтарымен ұзақ соғысты. ШДҚ-тың бытыраңқы феодалдарының басын қосып “Көшпелі өзбектер мемлекетін” құрды.

3. Территориясы: Жайық-Балқаш-Арал теңізі, Сырдарияның төменгі ағысы-Тобыл, Ертіс.

4. Астанасы-алғашқыда Тура,1431ж. Орда-Базар, 1446ж- Сығанақ.

5. Халқы-өзбектер. Құрамында қыпшақтар, наймандар, маңғыттар, қарлұқ, қоңырат, қаңлы, үйсіндер т.б. болды.

6. Елді 40 ж. билесе де, Әбілхайыр хан мемлекеттің ішкі саяси жағдайын тұрақты ете алмады: -мемлекет бір орталықтан басқарылмады.

-Бірнеше иеліктерге бөлініп, оларды Шыңғыс әулетінің билеушілері басқарды.

-Билік үшін Жошы ұрпақтары арасында өзара қырқыстар болды.

-Толассыз соғыстар тоқтамады.

7. Әбілхайыр ханның жүргізген соғыстары:

1430ж. – Тобыл өзені бойында махмуд Қожаны жеңеді, Хорезмді басып алып, үргенішті талқандады. Махмуд және Ахмет хандарды жеңіп, Орда – Базар қаласын тартып алды.

1446ж. – Сырдария бойындағы сығанақ, Созақ, Аққорған, Өзгент, Аркөкті жаулап, Сығанақты астана етті

ХVғ. 50 ж. – Самарқанд, Бұхарды шабуылдап, осы өңірдің ішкі саяси өміріне араласты.

1457ж. – Үз Темір бастаған ойраттардан Сығанақ түбінде, көккесене деген жерде жеңіліп, онымен өзін қорлайтындай ауыр шарт жасасты. Бұл жағдай Әбілхайыр ханның саяси беделін төмендетті. Нәтижесінде XVғ. 50ж.аяғы – 60ж.басында Өзбек хандығына Жәнібек пен Керей сұлтандар бастаған халықтың бір тобы Моғолстанға көшті.

8. 1468ж. – Әбілхайыр хан Моғолстанға жорыққа аттанып, жолда кенеттен қайтыс болды.

9. Оның мұрагері Шайх – Хайдар хан ішкі тартыста өлтірілді. Әбілхайырдың немересі Мұхаммед Шайбан (1470-1510ж) қазақ хандарымен сырдария мен Қаратау аймағындағы қалалар үшін ұзақ соғыс жүргізді

10. 1500ж. – Мұхаммед Шайбан Самарқанды алды.

1501-02ж. – Орта Азияны жаулады.

1510ж. – Сығанақ түбінде Қасым ханның әскерінен жеңіліп, қазақ даласындағы ықпалы жойылды.

1510ж. – Мерв түбіндегі шайқаста қаза болды.