«Жамбыл облысы әкімдігінің білім басқармасы

Тараз қаласының білім бөлімінің Төле би атындағы №8 гимназиясы»

коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Авторлық бағдарлама

«Конституциялық құқық негіздері»

Қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы

8 сынып оқушыларына арналған

Құрастырған: Дүйсекова Зағира Аллабергеновна

құқық пәні мұғалімі

Оқу жылы: 2024-2025

ƏОЖ 342(07)

КБЖ 67.620(5Қаз)р30

Д87

Рецензент:

М.Х.Дулати атындағы Тараз университетінің «Экономика және құқық факультетінің» деканы, заң ғылымдарының кандидаты, доцент Қ.А.Ернишев

Пікір жазғандар:

1.Б.Т. Тоғызова Тараз қаласы, Төле би атындағы №8 гимназияның тарих және құқық пәні мұғалімі, педагог-шебер

2.Д.Е. Ускумбаев №65 мектебінің директоры6 тарих және құқық пәні мұғалімі, педагог-шебер

Құрастырған:

Дуйсекова Загира Аллабергеновна - Тараз қаласы, Төле би атындағы №8 гимназияның құқық пәні мұғалімі ///2025жыл

ISBN 978-601-12-3018-6

МАЗМҰНЫ

Түсінік хат

Күнтізбeлік-тaқырыптық жоcпар

Курстың қысқаша мазмұны

Курстың әдістемелік қамтмасыз етілуі

Әр бөлімнің нәтижелерін жинақтаудың негізгі қорытындылары

Қысқа мерзімді сабақ жоспарлары

Оқушы дәптері

Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі

Түсінік хат

“Конституциялық құқық негіздері” – бұл Қазақстан Республикасының конституциялық құрылымын, мемлекеттік билік жүйесін және азаматтардың негізгі құқықтары мен міндеттерін зерттейтін құқықтық пән.

Конституциялық құқық негіздері пәні мемлекет пен құқықтың жалпы түсінігінен басталып, конституцияның мәні мен оның қоғамдағы орны қарастырылады. Мемлекеттік биліктің ұйымдастырылуы, оның заң шығарушы, атқарушы және сот билігі тармақтарына бөлінуі, сондай-ақ Қазақстан Республикасының саяси және құқықтық жүйесі жан-жақты қарастырылады. Сонымен қатар, азаматтардың негізгі құқықтары, бостандықтары мен міндеттері, жергілікті басқару органдарының қызметі, сайлау жүйесі және құқықтық мемлекеттің негізгі қағидалары оқытылады.

Бұл курс оқушылардың құқықтық мәдениетін қалыптастыруға, олардың азаматтық белсенділігін арттыруға және конституциялық нормаларды практикада қолдану қабілетін дамытуға бағытталған.

«Конституциялық құқық негіздері» бағдарламасы қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 8 сынып оқушыларына арналған.

Оқу жүктемесінің көлемі: аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат.

Пәннің мақсаты: Оқушыларға конституциялық заң негіздерін, оның қоғамдағы рөлін, мемлекеттік билік жүйесі, адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын

Пәннің міндеттері:

• Қазақстан Республикасының Конституциясы заңының мемлекеттік-құқықтық жүйедегі орнын талдау;

• Мемлекеттік билік органдарының функциялары мен өзара байланысын түсіндіру.

• Адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының конституциялық кепілдіктерін түсіну;

• Конституциялық-құқықтық сауаттылықты арттыру.

Курсты оқытуда мынадай оқу пәндерімен пәнаралық байланыс жүзеге асады:

1. «Дүниежүзі тарихы» және «Қазақстан тарихымен»: Қазақстан тарихы – дүниежүзі тарихының құрамдас бөлігі; көршілес мемлекеттердің тарихымен байланысты қарастырылатын ортақ мәселелердің болуы;

2. «Географиямен»: Қазақстан Республикасы территориясы мен шекарасының анықталу кезеңі; Қазақстан территориясында әлеуметтік- экономикалық реформалар мен заңдардың жүргізілу мерзімдері;

3. «Қазақ тілі» және «Қазақ әдебиетімен»: тарихи құқықтық оқиғаларды бейнелеген ақын-жазушылардың дана сөздері

Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар, күтілетін нәтиже:

• Конституциялық құқықтың негізгі қағидаларын түсінеді;

• Мемлекеттік биліктің құрылымын және қызмет ету механизмдерін біледі;

• Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың конституциялық тетіктерін меңгереді;

• Қазақстан Республикасының конституциялық-құқықтық жүйесін талдай алады;

• Құқықтық сауаттылық пен азаматтық жауапкершілік деңгейін арттырады.

• Мемлекет қабылдаған заңдарға құрметпен қарайды.

Авторлық бағдарламаның жүзеге асыру формалары: Жұмыс барысында оқушылар ұсынылған мәліметтер арасынан ең қажеттілерін таңдап алып, қосымша материалдарды жинақтау арқылы курс бойынша құрастырылған тапсырмалар арқылы

-Өз ойын ашық айта алады;

-Өз іс-әрекетіне қорытынды жасай біледі;

-Шығармашылықпен жұмыс жасайды;

Бағалау формалары: Оқушылардың білім деңгейі алға қойылған мақсат пен жас ерекшеліктеріне қарай бағаланады. Бағалау барысында: материалдың дұрыс әрі сапалы баяндалуын, ұғымдар мен заңдылықтардың толық ашылуын, оқушылардың дербес жауап беруін, материалдың дәлелді баян далуын, интеллектуалды, жалпы оқуға қатысты және өзіндік икемділік қалыптастырғанын ескеру қажет.

Күтілетін нәтиже:

Конституциялық құқық негіздері – құқықтық білімнің бастапқы кезеңі және азаматтық қоғамды дамытудың маңызды құралы. Бұл пән оқушыларға мемлекеттік басқарудың негіздерін түсінуге, өз құқықтарын қорғауға және қоғамдық процестерге белсенді қатысуға мүмкіндік береді.

“Конституциялық құқық негіздері” пәні оқушыларды құқықтық мемлекеттің қағидаттарын ұстанатын саналы азамат ретінде дайындайды. Ол теориялық білімді практикалық дағдылармен ұштастыра отырып, оқушылардың құқықтық сауаттылығын арттыруға ықпал етеді. Әртүрлі тапсырмалар мен дидактикалық құралдарды пайдалана отырып, қосымша материалдармен жұмыс жасату арқылы құқықтық білім негіздерін қалыптастырады.

«Конституциялық құқық негіздері» курсының күнтізбелік

тақырыптық жоспары

аптасына -1 сағаттан 34 сағат.

Курс мазмұны

1-бөлім. Мемлекет және құқық - 7 сағат.

• Қазақстан Республикасының Конституциясы

• ҚР мемлекеттік құрылымы.

• Қазақстан Республикасы демократиялық мемлекет 

• Қазақстан Республикасы зайырлы мемлекет 

• Қазақстан Республикасы құқықтық мемлекет 

• Қазақстан Республикасы әлеуметтiк мемлекет 

• Мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк 

2-бөлім. Адам және азамат – 2 сағат

• Адам және азаматтардың құқықтары  құқықтары мен бостандықтары

• Қазақстан Республикасын қорғау - оның әрбiр азаматының қасиеттi парызы және мiндетi.

3-бөлім. Президент – 2 сағат

• Қазақстан Республикасының Президенті

• ҚР Президенттінің өз өкілеттілігін жүзеге асыруы

4-бөлім. Парламент – 2 сағат

• Қазақстан Республикасының заң шығару билігі -Парламент

• Сенат және мәжіліс депуттары, сайлау жүйесі мен өкілеттілігі

5-бөлім. Үкімет– 2 сағат

• Қазақстан Республикасының атқарушы билігі Үкімет

• Биліктің үш буыны: Заң шығарушы, атқарушы және сот билігі. Билік органдары.

6-бөлім. ҚР конституциялық сот бөлімі– 1 сағат

• ҚР Сот жүйесі

7-бөлім. Прокуратура. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл– 4 сағат

• Прокуратура

• Адам құқықтары жөніндегі уәкіл.

• Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының жүйесі

• Жергілікті өзін-өзі басқару

9-бөлім.Азамат және заң– 14 сағат

• Заң және біз.

• Азамат болу деген не ?

• Қазақстандық патриотизм мен азаматтылық.

• Отбасы және қоғам

• Ата ананың бала алдындағы міндеттері

• Балалардың ерекше құқықтары.

• Баланың міндеттері

• Кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғау

• Бала құқығын қорғайтын заңдар

• Бала құқығы туралы Конвенция

• Қорғаншылық пен қамқоршылық.

• Заң және тәртіп

• Заң және мен

• Өз құқықығыды біліп, өзіңді қорға!

Курстың әдістемелік қамтмасыз етілуі

Бағдарлама Қазақстан Республикасының Конституциясына, конституциялық құқық нормаларына және халықаралық құқықтық стандарттарға сәйкес құрылды.

Әдістемелік материалдар:

◦ Оқулықтар мен оқу құралдары: Конституциялық құқық бойынша арнайы әзірленген оқулықтар, мысалы, ҚР Конституциясының түсіндірмелері, заңнамалық актілер жинағы.

◦ Кейс-стади әдісі: Нақты құқықтық жағдайларды талдау арқылы студенттердің аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.

◦ Презентациялар және интерактивті материалдар: Сабақтарда визуалды құралдарды пайдалану, мысалы, мемлекеттік органдардың құрылымын түсіндіретін схемалар.

Интерактивті құралдар: PowerPoint презентациялары, мемлекеттік билік органдарының құрылымын түсіндіретін графикалық схемалар, видео-контент (Конституциялық Сот отырыстарының қысқаша бейнелері).

• Ойын элементтері: «Конституциялық пікірталас» форматы, онда студенттер мемлекеттік органдардың рөлін ойнайды (мысалы, Парламент депутаты, Президент әкімшілігінің өкілі).

Оқыту әдістері:

Дәрістер: Теориялық білімді жүйелі түрде беру.

◦ Семинарлар мен пікірталастар: Студенттердің белсенді қатысуына бағытталған, конституциялық құқықтың өзекті мәселелерін талқылау.

◦ Практикалық тапсырмалар: Заң жобаларын талдау, конституциялық сот шешімдерін зерттеу.

◦ Электронды платформалар: Moodle немесе басқа LMS жүйелері арқылы қашықтан оқыту және тапсырмаларды бағалау.

Семинарлар:

• Формат: Пікірталас, топтық жұмыс, проблемалық сұрақтар.

• Мысал: «ҚР Президентінің өкілеттіктерін кеңейту немесе шектеу қажет пе?» тақырыбында пікірталас ұйымдастыру.

Практикалық сабақтар:

• Тапсырмалар: Конституциялық нормаларды талдау, заң жобаларын әзірлеу, сот шешімдерін зерттеу.

• Мысал: Оқушыларға Конституциялық Соттың нақты шешімдерін (мысалы, сайлау құқығына қатысты) талдап, оның құқықтық салдарын анықтау тапсырылады.

Инновациялық әдістер:

• Симуляция: Конституциялық Сот отырысын немесе Парламенттік тыңдауды имитациялау.

• Геймификация: Конституциялық құқық терминдері бойынша Kahoot платформасында викторина ұйымдастыру.

Нормативтік-құқықтық база:

Бағдарлама Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін реттейтін нормативтік актілерге сүйенеді:

• ҚР «Білім туралы» Заңы (2007 ж., соңғы өзгерістермен).

• Жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты (ҚР БҒМ бұйрығы).

• ҚР Конституциясы (1995 ж., 2022 ж. түзетулермен).

• Конституциялық Сот туралы» Заң және басқа нормативтік актілер.

Материалдық база:

• Жабдықталған аудиториялар: проекторлар, интерактивті тақталар.

• Кітапханалар: Конституциялық құқық бойынша әдебиеттердің қолжетімділігі, электронды дерекқорларға (eLibrary, JSTOR) қолжетімділік.

• Техникалық құралдар: Компьютерлер, интернетке қосылған жабдықтар.

Бағалау әдістері:

Бағалау және кері байланыс:

◦ Оқушылардың білімін бағалау: тесттер, эссе, ауызша емтихандар.

Мысал: Эссе тақырыбы – «Конституциялық реформалардың ҚР мемлекеттік басқару жүйесіне әсері».

Кері байланыс:

• Оқушылардың пікірін жинау: Google Forms арқылы сауалнамалар.

Қорытынды: Конституциялық құқық негіздерінің авторлық бағдарламасының әдістемелік қамтамасыз етілуі теориялық білім мен практикалық дағдыларды біріктіруге, заманауи технологияларды пайдалануға және білім алушылардың қажеттіліктеріне бейімделуге бағытталуы керек. Бағдарлама оқушылардың құқықтық санасын дамытып, оларды кәсіби және азаматтық қызметке дайындайды.

Конституциялық құқық негіздері авторлық бағдарламасының әдістемелік қамтамасыз етілуі бойынша әр бөлімнің нәтижелерін жинақтаудың негізгі қорытындылары

Мемлекет және құқық бөлімі: Қазақстан Республикасының Конституциясы, ҚР мемлекеттік құрылымы, Қазақстан Республикасы демократиялық мемлекет, Қазақстан Республикасы зайырлы мемлекет, Қазақстан Республикасы құқықтық мемлекет, Қазақстан Республикасы әлеуметтiк мемлекет, мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк сияқты негізгі тақырыптарды қамтиды.

Мақсаттар

1 Теориялық негіздерді меңгеру:

◦ Мемлекеттің түсінігін, белгілерін (егемендік, аумақ, халық, билік), функцияларын және нысандарын (монархия/республика, унитарлық/федеративтік) түсіндіру.

◦ Құқықтың мемлекеттік басқарудағы рөлін және оның қоғамдық қатынастарды реттеудегі маңызын ашу.

2 Практикалық дағдыларды қалыптастыру:

◦ Мемлекеттік институттардың құқықтық негіздерін талдау және бағалау қабілетін дамыту.

◦ Конституциялық нормаларды мемлекеттік басқару практикасында қолдануға үйрету.

3 Құқықтық мәдениетті дамыту:

◦ Студенттердің құқықтық мемлекет принциптерін түсінуін және азаматтық жауапкершілігін арттыру.

◦ Мемлекеттік басқарудағы заңдылық пен әділдікті ұстануға ынталандыру.

4 Салыстырмалы талдау:

◦ ҚР мемлекеттік құрылысын басқа елдердің модельдерімен салыстыру.

◦ Құқықтың әртүрлі жүйелерінің (континенттік, англосаксондық) мемлекетке әсерін зерттеу.

Күтілетін нәтижелер

1 Білім:

◦ Теориялық: Студенттер мемлекеттің негізгі белгілері мен функцияларын, құқықтың рөлін және ҚР Конституциясының мемлекеттік құрылысты реттейтін нормаларын (мысалы, 1-бап: демократиялық, құқықтық мемлекет) меңгереді.

◦ Салыстырмалы: ҚР унитарлық моделін АҚШ (федерация) немесе Франция (унитарлық) сияқты елдермен салыстыра алады.

2 Дағдылар:

◦ Аналитикалық: Мемлекеттік органдардың құзыретін және билік бөлінісі принциптерін талдай алады (мысалы, ҚР Конституциясының 3-бабы).

◦ Практикалық: Нормативтік актілерді (ҚР Конституциясы, заңдар) талдап, олардың мемлекеттік басқарудағы маңызын түсіндіреді.

◦ Коммуникативтік: Мемлекет және құқық тақырыбында пікірталасқа қатысып, дәлелді пікір білдіреді.

3 Құзыреттіліктер:

◦ Кәсіби: Мемлекеттік басқарудағы құқықтық нормаларды қолдануға дайын болады.

◦ Азаматтық: Құқықтық мемлекет принциптерін қолдайды және мемлекеттік процестерге жауапкершілікпен қатысады.

4 Практикалық нәтижелер:

◦ Талдау: 2022 жылғы конституциялық реформалардың мемлекеттік басқаруға әсерін талдай алады.

◦ Жобалар: Мемлекеттік органдардың құрылымын зерттейтін топтық жобалар орындайды (мысалы, Парламенттің заң шығару процесі).

Бағалау критерийлері

• Білім: Тесттер және ауызша сұрақтар (мысалы, «Мемлекеттің функцияларын түсіндіріңіз»).

• Дағдылар: Эссе және кейс-стади (мысалы, «Заңдардың Конституцияға сәйкестігін бағалау»).

• Құзыреттіліктер: Пікірталас және жобалар (мысалы, «Құқықтық мемлекеттің қалыптасуына кедергілер»).

Қорытынды

Мемлекет және құқық бөлімі оқушыларға мемлекет пен құқықтың өзара байланысын терең түсінуге, құқықтық нормаларды талдау және қолдану дағдыларын дамытуға, сондай-ақ құқықтық мәдениет пен азаматтық жауапкершілікті қалыптастыруға мүмкіндік береді. Нәтижелер лқушылардың теориялық білімін, практикалық дағдыларын және кәсіби құзыреттіліктерін дамытуға бағытталған, оларды құқықтық салада және қоғамдық процестерде белсенді қатысуға дайындайды.

Адам және азамат бөлімі: Адам және азаматтардың құқықтары  құқықтары мен бостандықтары, Қазақстан Республикасын қорғау - оның әрбiр азаматының қасиеттi парызы және мiндетi. сияқты негізгі тақырыптарды қамтиды.

Мақсаттар

1 Теориялық білімді қалыптастыру:

◦ Адам және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының түсінігін, олардың түрлерін (жеке, саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени) және принциптерін (теңдік, ажырамаушылық, тікелей әрекет ету) түсіндіру.

◦ ҚР Конституциясындағы адам құқықтарының орнын және халықаралық стандарттармен (мысалы, Адам құқықтары жөніндегі жалпыға бірдей декларация) байланысын ашу.

2 Практикалық дағдыларды дамыту:

◦ Адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау механизмдерін (ұлттық және халықаралық) талдау және қолдану қабілетін қалыптастыру.

◦ Конституциялық нормалардың адам құқықтарын қамтамасыз етудегі рөлін бағалау.

3 Құқықтық мәдениет пен азаматтық сананы арттыру:

◦ Оқушылардың өз құқықтары мен міндеттерін түсінуін және оларды қоғамда жүзеге асыруға дайындығын дамыту.

◦ Адам құқықтарының бұзылуына қарсы әрекет ету және заңдылықты қолдау жауапкершілігін қалыптастыру.

4 Салыстырмалы және халықаралық көзқарасты дамыту:

◦ ҚР Конституциясындағы адам құқықтарын халықаралық құжаттармен және басқа елдердің заңнамаларымен салыстыру.

◦ Халықаралық құқықтың адам құқықтарын қорғаудағы рөлін зерттеу.

Күтілетін нәтижелер

1 Білім:

◦ Теориялық: Оқушылар адам және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының түрлерін (ҚР Конституциясының 10–39-баптары), олардың принциптерін және қорғалу механизмдерін меңгереді.

◦ Контекстік: ҚР Конституциясының адам құқықтарын реттейтін нормаларын (мысалы, 14-бап: заң алдындағы теңдік) және олардың халықаралық стандарттармен (БҰҰ, Еуропалық адам құқықтары конвенциясы) байланысын түсінеді.

◦ Салыстырмалы: ҚР-дағы адам құқықтарын басқа елдердің (мысалы, Германия, АҚШ) конституциялық реттеуімен салыстыра алады.

2 Дағдылар:

◦ Аналитикалық: Адам құқықтарының бұзылуына қатысты нақты жағдайларды талдай алады (мысалы, сөз бостандығына шектеу қоюдың заңдылығын бағалау).

◦ Практикалық: Конституциялық Сотқа шағым жасау немесе халықаралық органдарға (мысалы, БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комитеті) өтініш беру рәсімдерін түсіндіре алады.

◦ Коммуникативтік: Адам құқықтары тақырыбында пікірталасқа қатысып, құқықтық ұстанымын дәлелдей алады (мысалы, «Сөз бостандығына шектеулердің шегі» тақырыбында).

3 Құзыреттіліктер:

◦ Кәсіби: Адам құқықтарын қорғауға бағытталған құқықтық қызметке (мысалы, адвокат, омбудсмен аппараты) дайын болады.

◦ Азаматтық: Өз құқықтары мен міндеттерін біледі және оларды қоғамдық өмірде жүзеге асыруға қабілетті.

4 Практикалық нәтижелер:

◦ Кейс-стади: Конституциялық Соттың адам құқықтарына қатысты шешімдерін (мысалы, жеке өмірге қол сұғылмаушылық) талдап, олардың әсерін бағалай алады.

◦ Жобалар: Адам құқықтарын қорғауға бағытталған топтық жобалар орындайды (мысалы, «ҚР-дағы білім алу құқығының жүзеге асырылуы» тақырыбында презентация).

Бағалау критерийлері

• Білім: Тесттер және ауызша сұрақтар (мысалы, «Адам құқықтарының түрлерін және олардың ҚР Конституциясындағы көрінісін сипаттаңыз»).

• Дағдылар: Эссе және кейс-стади (мысалы, «Сөз бостандығына шектеу қоюдың конституциялық негіздерін талдаңыз»).

• Құзыреттіліктер: Пікірталас және жобалар (мысалы, «Адам құқықтарын қорғаудағы омбудсменнің рөлі» тақырыбында талқылау).

Қорытынды

Адам және азамат бөлімінің мақсаты – оқушылардың конституциялық құқықтар мен бостандықтардың мәнін, олардың қорғалу механизмдерін және мемлекетпен байланысын түсінуін қамтамасыз етеді. Күтілетін нәтижелер теориялық білімді, аналитикалық және практикалық дағдыларды, сондай-ақ құқықтық мәдениет пен азаматтық жауапкершілікті дамытуға бағытталған. Бұл бөлім оқушыларды құқықтық саладағы кәсіби қызметке және қоғамдық өмірде өз құқықтарын белсенді қорғауға дайындайды.

Президент бөлімі: Қазақстан Республикасының Президенті, ҚР Президенттінің өз өкілеттілігін жүзеге асыруы сияқты негізгі тақырыптарды қамтиды.

Парламент бөлімі: Қазақстан Республикасының заң шығару билігі -Парламент, Сенат және мәжіліс депуттары, сайлау жүйесі мен өкілеттілігі сияқты негізгі тақырыптарды қамтиды.

Үкімет бөлімі: Қазақстан Республикасының атқарушы билігі Үкімет,

Биліктің үш буыны: Заң шығарушы, атқарушы және сот билігі, билік органдары сияқты негізгі тақырыптарды қамтиды.

ҚР конституциялық сот бөлімі: ҚР Сот жүйесі тақырыбын қамтиды.

Прокуратура. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл бөлімі: Прокуратура,

адам құқықтары жөніндегі уәкіл, жергілікті мемлекеттік басқару сияқты негізгі тақырыптарды қамтиды.

Мақсаттар

1 Теориялық білімді қалыптастыру:

◦ Мемлекеттік биліктің бөліну принципі, оның құрылымы және билік тармақтарының рөлі туралы түсінік беру.

◦ ҚР Конституциясында көзделген билік органдарының (Президент, Парламент, Үкімет, соттар) құзыреттерін және олардың өзара теңгерім мен тежеу механизмдерін түсіндіру.

2 Практикалық дағдыларды дамыту:

◦ Билік органдарының құқықтық негіздерін, олардың шешім қабылдау процестерін және нормативтік актілерді талдау қабілетін қалыптастыру.

◦ Конституциялық нормалардың билік органдарының қызметінде қолданылуын бағалау.

3 Құқықтық сана мен азаматтық жауапкершілікті арттыру:

◦ Оқушылардың мемлекеттік билік органдарының қызметіне және олардың қоғамдағы рөліне деген түсінігін дамыту.

◦ Билік органдарының заңдылық пен ашықтық принциптерін ұстануға бағытталған жауапкершілігін қалыптастыру.

4 Салыстырмалы талдау қабілетін дамыту:

◦ ҚР билік органдарының құрылымы мен қызметін басқа елдердің билік жүйелерімен (мысалы, парламенттік және президенттік республикалар) салыстыру.

◦ Халықаралық стандарттардың билік органдарының қызметіне әсерін зерттеу.

Күтілетін нәтижелер

1 Білім:

◦ Теориялық: Студенттер билік бөлінісінің принциптерін, билік тармақтарының құрылымын және олардың ҚР Конституциясындағы рөлін (40–91-баптар) меңгереді.

◦ Контекстік: Президенттің, Парламенттің, Үкіметтің және сот билігінің құзыреттерін, сондай-ақ теңгерім мен тежеу механизмдерін (мысалы, Парламенттің заң шығару құқығы, Президенттің вето құқығы) түсінеді.

◦ Салыстырмалы: ҚР-дағы билік жүйесін басқа елдердің моделімен салыстыра алады (мысалы, ҚР-дағы президенттік-парламенттік модельді Франциямен салыстыру).

2 Дағдылар:

◦ Аналитикалық: Билік органдарының қызметін және олардың шешімдерін құқықтық тұрғыдан талдай алады (мысалы, Парламент қабылдаған заңның Конституцияға сәйкестігін бағалау).

◦ Практикалық: Нормативтік актілерді (мысалы, «ҚР Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Заң) талдап, билік органдарының қызметін сипаттай алады.

◦ Коммуникативтік: Билік органдарының қызметіне қатысты пікірталасқа қатысып, дәлелді пікір білдіреді (мысалы, «Президент өкілеттіктерінің ауқымы» тақырыбында).

3 Құзыреттіліктер:

◦ Кәсіби: Мемлекеттік басқару органдарында немесе құқықтық салада жұмыс істеуге дайын болады (мысалы, заң шығару процесіне қатысу).

◦ Азаматтық: Билік органдарының қызметін бағалай отырып, азаматтық бақылауға және қоғамдық процестерге қатысуға қабілетті.

4 Практикалық нәтижелер:

◦ Кейс-стади: Конституциялық Соттың билік органдарына қатысты шешімдерін (мысалы, заң шығару құзыретіне қатысты даулар) талдай алады.

◦ Жобалар: Билік органдарының қызметін зерттейтін топтық жобалар орындайды (мысалы, «ҚР Үкіметінің заң жобаларын әзірлеу процесі» тақырыбында презентация).

◦ Симуляция: Парламент, Үкімет немесе Конституциялық Сот отырысын имитациялау арқылы практикалық тәжірибе жинайды.

Бағалау критерийлері

• Білім: Тесттер және ауызша сұрақтар (мысалы, «Билік бөлінісінің принциптерін және олардың ҚР Конституциясындағы көрінісін сипаттаңыз»).

• Дағдылар: Эссе және кейс-стади (мысалы, «Парламент қабылдаған заңның Конституцияға сәйкестігін талдаңыз»).

• Құзыреттіліктер: Пікірталас және жобалар (мысалы, «Билік органдары арасындағы теңгерімді қамтамасыз ету» тақырыбында талқылау).

Қорытынды

Билік өкілдері бөлімінің мақсаты – оқушылардың мемлекеттік биліктің ұйымдастырылуы мен қызмет ету принциптерін, билік тармақтарының рөлін және олардың өзара әрекеттесуін терең түсінуін қамтамасыз ету. Күтілетін нәтижелер теориялық білімді, аналитикалық және практикалық дағдыларды, сондай-ақ мемлекеттік басқару процестеріне қатысуға дайындықты қамтиды. Бұл бөлім оқушылардың құқықтық саладағы кәсіби қызметке және азаматтық бақылауға дайындайды.

Азамат және заң бөлімі: Заң және біз, азамат болу деген не?, Қазақстандық патриотизм мен азаматтылық, отбасы және қоғам, ата-ананың бала алдындағы міндеттері, балалардың ерекше құқықтары, баланың міндеттері, кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғау, бала құқығын қорғайтын заңдар, бала құқығы туралы Конвенция, қорғаншылық пен қамқоршылық, заң және тәртіп, заң және мен, өз құқықығыды біліп, өзіңді қорға сиықты негізгі тақырыптарды қамтиды.

Мақсаттар

1 Теориялық білімді қалыптастыру:

◦ Азаматтың құқықтық мәртебесін, оның құқықтары мен міндеттерін, сондай-ақ заң алдындағы теңдік принципін түсіндіру.

◦ ҚР Конституциясындағы азаматтардың заңмен реттелетін құқықтық қатынастарын және ол қатынастардың маңызын қоғамммен, отбасымен байланыстырып ашу.

2 Практикалық дағдыларды дамыту:

◦ Азаматтардың құқықтары мен міндеттерін қамтамасыз ететін заң нормаларын талдау және қолдану қабілетін қалыптастыру.

◦ Заң бұзушылықтарға қарсы құқықтық қорғау механизмдерін (ұлттық және халықаралық) зерттеу.

3 Құқықтық мәдениет пен азаматтық жауапкершілікті арттыру:

◦ Азаматтардың өз құқықтары мен міндеттерін білу және оларды қоғамдық өмірде жүзеге асыру қабілетін дамыту.

◦ Заңдылықты сақтау және құқықтық мемлекет принциптерін қолдау жауапкершілігін қалыптастыру.

Күтілетін нәтижелер

1 Білім:

◦ Теориялық: Оқушылардың азаматтың құқықтық мәртебесін, оның құқықтары мен міндеттерін (ҚР Конституциясының 10–39-баптары), заң алдындағы теңдік принциптерін және заңның реттеуші рөлін меңгереді.

◦ Контекстік: ҚР Конституциясының азаматтардың құқықтық қатынастарын реттейтін нормаларын (мысалы, 14-бап: заң алдындағы теңдік, 16-бап: бостандыққа құқық) және олардың халықаралық құжаттармен (мысалы, Адам құқықтары жөніндегі жалпыға бірдей декларация) байланысын түсінеді.

◦ Салыстырмалы: ҚР-дағы азаматтардың құқықтық мәртебесін басқа елдердің заңнамаларымен салыстыра алады (мысалы, Еуропалық адам құқықтары конвенциясына сәйкес құқықтар).

2 Дағдылар:

◦ Аналитикалық: Азаматтардың құқықтары мен міндеттерінің бұзылуына қатысты жағдайларды талдай алады (мысалы, заңсыз ұстаудың конституциялық нормаларға сәйкестігін бағалау).

◦ Практикалық: Заң нормаларын қолдана отырып, құқықтық қорғау рәсімдерін (мысалы, Конституциялық Сотқа немесе омбудсменге шағым беру) түсіндіре алады.

◦ Коммуникативтік: Азамат және заң тақырыбында пікірталасқа қатысып, дәлелді пікір білдіреді (мысалы, «Заң алдындағы теңдікті қамтамасыз ету мәселелері» тақырыбында).

3 Құзыреттіліктер:

◦ Кәсіби: Азаматтардың құқықтарын қорғауға бағытталған құқықтық қызметке дайын болады (мысалы, құқықтық кеңес беру, адвокаттық қызмет).

◦ Азаматтық: Өз құқықтары мен міндеттерін біледі және қоғамдық өмірде заңдылықты сақтауға атсалысады.

◦ Халықаралық: Халықаралық құқықтың азаматтардың құқықтарын қорғаудағы рөлін (мысалы, БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комитетінің рәсімдері) бағалай алады.

4 Практикалық нәтижелер:

◦ Кейс-стади: Конституциялық Соттың азаматтардың құқықтарына қатысты шешімдерін (мысалы, еңбек құқықтарына қатысты даулар) талдай алады.

◦ Жобалар: Азаматтардың заңмен реттелетін құқықтарын зерттейтін топтық жобалар орындайды (мысалы, «ҚР-дағы сайлау құқығының жүзеге асырылуы» тақырыбында презентация).

Бағалау критерийлері

• Білім: Тесттер және ауызша сұрақтар (мысалы, «Азаматтың құқықтық мәртебесін және оның ҚР Конституциясындағы көрінісін сипаттаңыз»).

• Дағдылар: Эссе және кейс-стади (мысалы, «Азаматтың жеке өміріне қол сұғылмаушылық құқығының бұзылуын талдаңыз»).

• Құзыреттіліктер: Пікірталас және жобалар (мысалы, «Азаматтардың құқықтарын қорғаудағы халықаралық механизмдер» тақырыбында талқылау).