ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМІ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

ӘЛЬ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ

УНИВЕРСИТЕТІ

«Философия және саясаттану» факультеті

МАҚАЛА

Тақырыбы: Мәдениет үні

Орындаған: Нурланова Анара

Алматы 2025 ж

Алматы — сан ғасырлық тарих пен бай мәдениеттің тоғысқан мекені. Бұл қалада ұлттық рухты сезінуге мүмкіндік беретін мәдени нысандар өте көп. Солардың қатарында — Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейі мен заманауи сахналық өнерді жаңаша көзқараспен ұсынатын театр қойылымдары бар. Халық мұрасын дәріптейтін музей экспозициясы мен қазіргі қоғамның әлеуметтік мәселелерін қозғайтын драмалық қойылым — ұлттық сана мен заманауи ойдың тоғысын көрсетті.

Мәдениет нысандарымен бетпе-бет келу, олардың рухын сезіну — мәдениеттанушы ретінде көзқарасымды кеңейтіп, өнер мен қоғам байланысын тереңірек түсінуге жол ашты. Төменде өзім барған екі мәдени кеңістік туралы жеке әсерім мен талдауым ұсынылады.

Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейі

Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейі — ұлттық мәдениетіміздің музыкалық қырын сақтап, таныстыратын бірегей мекеме. Ол 1980 жылы ашылған және қазіргі таңда 1000-нан астам көне және заманауи музыкалық аспаптар қорын иеленіп отыр.

Аспаптардың үнін тыңдап, ерекше әсерге бөленуімнің бір себебі - әр залда күй қойылды. Зал ішінде орнатылған арнайы колонкалар арқылы халық күйлері, қобыздың мұңды сазы мен домбыраның кең тынысты әуендері ойналып тұрды. Бұл атмосфера музей көрмесін жандандырып, ұлттық рухты сезінуге сеп болды.

Музейдегі ең үлкен әсер қалдырған тұлға — Ықылас Дүкенұлының өзі, әрі оның шертпе қобызы ерекше назар аудартты. Қобыз — ежелгі заманнан келе жатқан аспап, ал Ықылас қобыз өнерін жеке кәсіби деңгейге көтерген тарихи тұлға ретінде белгілі. Оның қобызға арналған күйлері – қазақтың күйшілік мектебінің ерекше тармағы. Музейде Ықыластың жеке қобыз аспабы қойылған, және оның жанындағы ақпараттық стендтен мен қобыздың құрылымы мен орындалу техникасы жайлы көп мағлұмат алдым. Бұл мені терең ізденіске итермеледі: кейін интернет арқылы Ықыластың «Жез киік», «Қамбар батыр» сияқты күйлерін тыңдадым. Бұл туындылардан қобыздың тек музыка ғана емес, философиялық мағынаға ие рухани құрал екенін ұқтым.

Музей тек қазақ халқының емес, басқа да елдердің музыкалық мәдениетін қамтиды екен. Мысалы, Вьетнам, Индонезия, Украина және Ресейдің дәстүрлі аспаптары жеке бөлімдерде көрсетілген. Бұл түрлі халықтардың музыкалық дәстүрлерін салыстырып көруге мүмкіндік береді. Осы арқылы музей тек ұлттық емес, интермәдени кеңістік ретінде де маңызға ие екенін дәлелдеді.

«Мұғалім» қойылымы: қазіргі қоғамның айнасы

Қойылымды мен Алматы қаласындағы тәуелсіз театрлардың бірінен көрдім. «Мұғалім» спектаклі – бүгінгі күннің өзекті мәселелерін қозғайтын драмалық туынды. Қойылымда ауыл мектебінде жұмыс істейтін қарапайым мұғалімнің өмірі, қоғамдағы өзгерістерге деген реакциясы, ішкі арпалысы мен күйзелісі шынайы көрсетілген.

Басты кейіпкердің адамдық қадір-қасиеті, ұстанымы мен адалдығы көрерменге терең әсер қалдырады. Қойылымда мұғалімнің өз оқушыларымен қарым-қатынасы, ата-аналар мен қоғам тарапынан түсінбеушілікке ұшырауы, әлеуметтік қысым — барлығы көркем тілмен, сахналық шеберлікпен жеткізілген. Бұл қойылымды көрген соң, әр адам мұғалімге деген көзқарасын қайта қарап, терең ойға батары сөзсіз.

Мәдениеттану мамандығы маған шын мәнінде қызықты әрі рухани байытатын сала болып көрінеді. Ұлттық құндылықтарымызды зерттеп, танып-білу — болашақ ұрпаққа аманат қалдыратын игі іс деп білемін. Әрбір барған мәдени орын, көрген қойылым мені адам ретінде тәрбиелеп, көзқарасымды кеңейте түсуде. Мәдениет — халықтың жүрегі, ал мәдениеттанушы — сол жүректің үнін еститін маман.

Практика барысында бару мүмкіндігі бұйырған әр мәдени нысан — менің осы мамандыққа деген қызығушылығымды арттыра түсті. Ықылас атындағы музыкалық аспаптар музейі мен «Мұғалім» қойылымы арқылы мен өнердің адамға қалай әсер ететінін, оның тек эстетикалық ләззат емес, рухани тәрбиенің де құралы екенін ұқтым.

Ұлттық мұралармен қатар, басқа елдердің мәдениет үлгілерімен танысу менің дүниетанымымды кеңейтіп, мәдениетке интернационалдық тұрғыдан қарауға үйретті. Бұрын барған Қастеев музейі, Орталық мемлекеттік музей және Ахмет Байтұрсынұлының музей-үйі де осы жолдағы үлкен әсер қалдырған нысандар болды. Әсіресе Байтұрсынұлының қарапайым ғана бөлмелерінен қазақ руханиятының алып бейнесі сезілді. Бұл мен үшін мәдениетпен сезіну, түйсіну деңгейінде байланыс орнатудың бастамасы болды.

Қазіргі таңда мен мәдениеттану мамандығына үлкен қызығушылықпен қарап, бұл саланың маған жақын екенін түсіндім. Бұл бағыттағы білім мен тәжірибе маған тек теориялық қана емес, адами, азаматтық тұрғыдан да көп дүние беріп жатыр. Алдағы уақытта мәдениет саласында еңбек етіп, халықтың рухани болмысын тануға, танытуға өз үлесімді қосқым келеді.