Сабақ барысы

Қосымша 1

Үй тапсырмасы

1.Күрделі эфирлердің жалпы формуласы? (R- C= O-ОR)

2.Күрделі эфирлердің табиғатта таралуы? (Гүлдердің, жеміс-жидектердің хош иісінде)

3.Күрделі эфирлердің физикалық қасиеті? (Судан жеңіл,ұшқыш,хош иісті сұйық заттар)

4.Күрделі эфирлердің гидролизденуі сабындану реакциясы деп аталады.Реакция теңдеуін жазыңдар? (RCOOR + NaOH---- RCOONa + ROH

5.Күрделі эфирлердің қолданылуы? (тағамдық қоспалар, жасанды талшықтар, медициналық препараттар алуда,лактар, бояулар;)

6.Күрделі эфирлердің алынуы? (карбон қыышқылдары мен спирттердің әрекеттесіп эфир түзу реакциясы. Этерификация реакциясы деп аталады.

(СН₃-СН₂- СООН + С ₃Н₇ ОН ---- ССН₃-СН₂- СООС₃Н₇ +Н₂О )

7.Сабын алудың бастапқы шикізаты?(күнбағыс майы, жануар майы, натрий гидроксиді мен кальцийленген сода)

8. Сабынның химиялық құрамы?( Сабынның құрамына пальмитин С₁₅Н₃₁СООН және стеарин С₁₇Н₃₅СООН қышқылдарының тұздары (негізінен, натрий мен калий тұздары) кіреді және оның суда ерігіштігі құрамындағы металл катионына байланысты болады. Калий тұздары суда натрий тұздарына қарағанда жақсы ериді, ал магний, кальций, барий тұздары суда ерімейді.

9. Сұйық сабын мен қатты сабынның айырмашылығы? (Сұйық сабынның құрамына калий, қатты сабынның құрамына натрий катиондары кіреді)

№8

Қосымша 2.

Терминдер:

Глицерин (лат. glykeros — тәтті) — қарапайым үш атомды спирт. Түссіз, иіссіз, тәтті, тұтқыр сұйық. Балқу температурасы 17,9°С, қайнау температурасы 290°С. Глицерин ылғал тартқыш, сумен кез келген мөлшерде, сондай-ақ, метил, этил спирттерімен және ацетонмен араласады. Формуласы — HOCH₂-CH(OH)-CH₂OH^[

Органикалық қосылыстар — құрамында негізгі элемент ретінде көміртек атомы болатын химиялық қосылыс.  Барлық өмірлік организмдердің негізін құрайтын органикалық заттар. Адам ертеден табиғи бояу, қамыс қан, әртүрлі майлар т.б. пайдалана білген. Көміртек атомдары өзара және көптеген өзге элементтердің атомдарын химиялық байланысқа түсіп, осылайша органикалық қосылымдардың саны 5 млн-нан асты

- Гидрофобты— заттың суға шыланбайтын қасиеті. Бұлардың қатарына көптеген металдар, майлар, балауыздар, кейбір полимерлер жатады. Мұндай қасиеті бар материалдармен көптеген заттардың бетін қаптау арқылы ылғалды атмосфера әсерінен сақтайды.

Қосымша 3

1-топ:

«Майлардың алынуы, құрылысы, физикалық қасиеттері,қолданылуы, »

Қосымша 4

ҚБ

( Майлардың құрамы мен құрылысы үшін дұрыс болып табылатын тұжырымды көрсетіңіз. Егер тұжырым шын болса  белгісін, ал егер тұжырым жалған болса

 белгісін қойыңыз:

Майлардың құрамы мен құрылысы жайлы тұжырым	Шын болса 	Жалған болса 
Майлар – бір атомды қаныққан спирт пен жоғары карбон қышқылдарының күрделі эфирлері.
Агрегаттық күйіне байланысты майлар сұйық және қатты болып бөлінеді.
Сұйық майлардың құрамында қаныққан карбон қышқылдарының қалдықтары болады.
Сұйық майды гидрлеу арқылы алынған қатты май саломас деп аталады.
Жануарлар мен адам ағзасы үшін май - биологиялық отын, энергия көзі.
Өсімдіктекті майлардың құрамында холестерин болады.
Өсімдік майы мен жануар майын бір -бірінен құрамындағы спирттің түріне байланысты ажыратуға болады.
Сабын – май гидролизінің өнімі болып табылады.
Берілген C17H33COOH; C17H31COOH; C17H29COOH қышқылдар қатары - қаныққан карбон қышқылдары болып табылады.
Майдың судағы ерітіндісі – эмульсия деп аталады.

Қосымша 4.

Тест:

1.Қалдығы табиғи майлардың құрамына кіретін қышқыл;

А) күкірт қышқылы В) құмырсқа қышқылы

С) сірке қышқылы Д) стеарин қышқылы

2.Бертло жүзеге асырған реакция:

А)майларды ыдыратып, глицерин мен карбон қышқылдарын алды

В)сұйық майларды гидрогендеп қатты майларды алды

С)жоғары карбон қышқылдары мен глицеринді әрекеттестіріп май тәрізді зат алды

Д) майларды сілтімен қыздыра отырып, сабын алды

3.Сұйық майларды қатты майларға айналдыратын реагент:

А) сутек В) бром С) натрий гидроксиді Д)күкірт қышқылы

4.Асқорыту кезінде тірі ағзаларда майлар тотыққанда түзілетін соңғы өнім:

А) көміртек диоксиді мен су В) құмырсқа қышқылы мен метан

С)сірке қышқылы мен аммиак Д) сірке қышқылы мен несепнәр

5.Өндірісте сұйық майларды қатты майларға ...... айналдырады.

А)глицерин алу үшін В) сабын алу үшін

С) сырмай алу үшін Д)маргарин алу үшін

5.Сабындану реакциясының бастапқы өнімі:

А) сұйық май және сутек В) табиғи май және сутек

С) глицерин және карбон қышқылы Д) май және сілті

6.Қатты сабынның негізгі құрам бөлігі:

А)натрий стеараты В)натрий ацетаты

С) кальций стеараты Д) калий стеараты

7)Нәтижесінде сабын түзілмейтін реакция:

А)май + NaOH =   В) май + H₂O =

C)C₁₇H₃₅COOH + KOH =  Д) C₁₅H₃₁COOH + Na₂CO₃ =

8)Кермек суда сабынның көпірмейтін себебі:

А)сабын құрамына кіретін карбон қышқылы ерімейді

В)кермек судағы кальций катиондары сабын құрамына кіретін карбон қышқылмен әрекеттесіп ерімейтін тұз түзеді

С)кермек суда болатын кальций катионы глицеринмен әрекеттесіп ерімейтін тұз түзеді

Д)карбон қышқылының натрий тұзы аз еритін қосылыс

9)сұйық сабынның құрамына кіретін катион:

А) натрий В)калий С) кальций Д)магний катионы

10.Майдың жалпы формуласы:

А)C_nH_2n+1COOH B)C_nH_2n+1(OH)_n  C) C₃H₅(OCO)₃R₃  D)C₆H₁₀(OH)

Қосымша 5

Бекіту тапсырмалары

1.Май дегеніміз не?(глицерин мен жоғары карбон қышқылдарынан түзілген күрделі эфирлер)

2.Майлардың құрылысын анықтаған ғалымдар?(М.Бертло, М.Шеврель)

3.Қатты майлардың нақты балқу температурасы болады ма?(Болмайды, олар алдымен жұмсарады, содан кейін белгілі температура аралығында балқиды)

4.Майлар гидолиздену реакциясына түседі ме? (Ия)

5.Қышқылдық гидролиздену нәтижесінде не түзіледі? (карбон қышқылы мен глицерин)

6. М.Бертло алғаш рет кері реакцияны қай жылы жүргізді? (1854 ж)

7.1 грамм май тотыққанда қанша кДж энергия бөлінеді? (39кДж)

8.Майлар шығу тегіне қарай нешеге бөлінеді?(жануартекті, өсімдіктекті)

9.Сұйық майдан не алынады? (маргарин майы)

10.Жануар майына мысал келтір (балық майы, сары май, тоңмай)