Маңғыстаудың ерекше қорғалатын табиғи аумақтары

Автор: Жәдігер Жансая Бахтығалиқызы

Ш.Есенов атындағы Каспий инжиниринг университетінің 3 курс студенті.

Аннотация

Бұл мақала Маңғыстау облысының ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын сипаттайды. Мақалада Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы, Қызылсай мемлекеттік өңірлік табиғи паркі, Қарақия-Қалқан мемлекеттік табиғи қорығы, Бозжыра шатқалы және Шерқала тауы сияқты негізгі қорғалатын аумақтар туралы ақпарат берілген. Әрбір аумақтың табиғи ерекшеліктері, флора мен фаунасы, туристік және ғылыми мәні көрсетілген. Сонымен қатар, мақалада Маңғыстаудың табиғатын зерттеуде қолданылатын негізгі зерттеу әдістері – далалық бақылау, фототүсірілім, биологиялық есептеулер, географиялық картографиялық зерттеу, экологиялық мониторинг және сауалнама әдістері сипатталған. Мақала қорытындысында табиғатты қорғаудың, экотуризмді дамыту мен ғылыми зерттеулер жүргізудің маңызы атап өтілген.

Кілт сөздер:

Маңғыстау, ерекше қорғалатын табиғи аумақ, мемлекеттік табиғи қорық, табиғи ескерткіш, экологиялық туризм, шөлейт, флора, фауна, геологиялық ескерткіш, Бозжыра, Үстірт, Қызылсай, Шерқала, Қарақия-Қалқан.

Кіріспе

Маңғыстау облысы – Қазақстанның батысында орналасқан ерекше табиғи аймақ. Ол өзінің шөлейттік, жартасты таулары, тұзды көлдері, Каспий теңізі жағалаулары арқылы ерекшеленеді. Бұл әртүрлі ландшафттар флора мен фаунаға ерекше жағдай жасап, өңірді экологиялық тұрғыдан маңызды етеді.

Маңғыстаудағы табиғатты сақтау мақсатында бірнеше ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құрылды. Олар биологиялық әртүрлілікті қорғауға, ғылыми зерттеулер жүргізуге және экологиялық туризмді дамытуға бағытталған.

Маңғыстаудың негізгі ерекше қорғалатын табиғи аумақтары

1. Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы

• Орналасқан жері: Маңғыстау үстірті

• Аумағы: 159,7 мың гектар

• Ерекшелігі: Қорық шөлейттік экожүйелерді сақтайды. Мұнда қарақұйрық, құлан, қарабас қоян, әртүрлі шөлейт құстары мекендейді. Сонымен қатар эндемикалық өсімдіктер – үстірт сарғышы, шөлейт жусан және бірнеше сирек кездесетін шөптесін түрлер бар.

• Мақсаты: Биологиялық әртүрлілікті сақтау, экологиялық туризмді дамыту, ғылыми зерттеулер жүргізу.

• Ғылыми және туристік мәні: Қорық табиғатты зерттеу үшін қолайлы, ғылыми экспедициялар жиі ұйымдастырылады. Туристерге арналған жолдар мен экскурсиялық бағыттар бар.

2. Қызылсай мемлекеттік өңірлік табиғи паркі

• Орналасқан жері: Маңғыстаудың батыс бөлігі

• Ерекшелігі: Қызылсай шатқалы, тұзды көлдер, жартасты жоталар және шөлейт өсімдіктері. Мұнда тасбақалар, әртүрлі құстар, шөлейт аңдары мекендейді.

• Мақсаты: Табиғи ландшафтарды қорғау, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу, экологиялық білім беру.

• Туризм: Паркте экотуризм дамытылған, туристерге арналған маршруттар мен бақылау нүктелері бар.

3. Қарақия-Қалқан мемлекеттік табиғи қорығы (жобалық)

• Орналасқан жері: Маңғыстаудың солтүстік-батысы

• Ерекшелігі: Шөлейттік экожүйелердің сақталуы, сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктердің мекені.

• Мақсаты: Қорық мәртебесін алу арқылы табиғатты қорғауды күшейту, ғылыми зерттеулер жүргізу.

• Флора мен фауна: Қорықта құлан, қарақұйрық, шөлейт құстары, сондай-ақ эндемикалық өсімдіктер кездеседі.

4. Бозжыра шатқалы (табиғи ескерткіш)

• Ерекшелігі: Әктасты жартастар мен мұнаралар түріндегі табиғи ландшафт.Шатқалдың биіктігі кей жерлерде 200 метрге жетеді.

• Туризм: Экскурсиялар, фототуризм және табиғатты зерттеу үшін тартымды орын.

5. Шерқала тауы (табиғи ескерткіш)

• Ерекшелігі: Жартасты таулар, қалың қыраттар, тарихи жәдігерлер.

• Мақсаты: Геологиялық және табиғи мұраларды сақтау, туристер үшін қызықты маршруттар жасау.

6. Торыш (Шарлар алқабы)

• Орналасқан жері: Солтүстік Маңғыстау

• Ерекшелігі: Бұл аумақ кең шөлейттік алқап болып, эндемикалық өсімдіктер мен шөлейтке бейім жануарларға мекен.

• Маңызы: Экологиялық туризм мен ғылыми зерттеулер үшін тартымды, әсіресе дала экожүйелерін бақылауға арналған.

7. Каспий теңізі жағалауы (экологиялық аймақ)

• Орналасқан жері: Батыс Маңғыстау, Каспий теңізінің бойы

• Ерекшелігі: Теңіз жағалауы ерекше экожүйелерге бай, мұнда тұзды көлдер, құмды жағалаулар, теңіз құстары мен балық түрлері кездеседі.

• Маңызы: Жағалаудағы экологиялық баланс пен биоәртүрлілікті сақтау, туризм мен балық шаруашылығы үшін маңызды.

8. Саура және Сеңгір шатқалдары

• Орналасқан жері: Орталық және солтүстік Маңғыстау

• Ерекшелігі: Жартасты шатқалдар, геологиялық және тарихи ескерткіштер, эндемикалық өсімдіктер мен жануарлардың мекені.

• Маңызы: Экологиялық туризмді дамытуға және ғылыми зерттеулер жүргізуге арналған.

Маңғыстау обылысының ерекше қорғалатын аумақтарының маңызы

Маңғыстаудың ерекше қорғалатын табиғи аумақтары – тек табиғаттың сұлулығы ғана емес, Қазақстанның биологиялық әртүрлілігінің маңызды бөлігі. Қорықтар мен табиғи ескерткіштер сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктерді қорғап қана қоймай, тарихи және геологиялық ескерткіштерді сақтауға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, бұл аумақтар экологиялық туризмді дамытуға үлес қосады. Туристік маршруттар арқылы өңірге келетін адамдар жергілікті кәсіпкерлерге жұмыс тауып, мәдени және табиғи құндылықтарды сақтауға көмектеседі.

Маңғыстаудың қорғалатын аумақтары экологиялық білім берудің, ғылыми зерттеулердің және табиғатты қорғаудың маңызды бөлігі болып табылады.

Маңғыстау облысындағы қорғалатын аумақтардың картасы

Зерттеу әдістері

Маңғыстаудың ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын зерттеу барысында келесі әдістер қолданылады:

1. Далалық бақылау және фотофиксация

• Табиғат нысандарын, жануарлар мен өсімдіктерді бақылап, олардың тіршілік ортасын фотосуретке түсіру.

• Бұл әдіс экожүйенің өзгеруін бақылауға және сирек кездесетін түрлерді тіркеуге мүмкіндік береді.

2. Биологиялық зерттеу әдістері

• Жануарлардың қозғалысын, популяциясын және түрлердің таралуын бақылау.

• Өсімдіктердің әртүрлі түрлерін зерттеп, сирек кездесетін немесе эндемикалық өсімдіктерді анықтау.

3. Географиялық және картографиялық әдістер

• GPS және картографиялық құралдар арқылы қорғалатын аумақтардың нақты орнын анықтау.

• Жер бедерін, шатқалдарды, таулар мен көлдерді картаға енгізу.

Қорытынды

Маңғыстаудың ерекше қорғалатын табиғи аумақтары – бұл тек табиғат сұлулығын сақтау нысандары емес, сонымен қатар Қазақстанның биологиялық әртүрлілігінің, геологиялық және тарихи мұрасының маңызды бөлігі. Мұнда шөлейт, жартасты таулар, тұзды көлдер мен эндемикалық өсімдіктер мекендейді, ал сирек кездесетін жануарлар – құлан, қарақұйрық, шөлейт құстары – экологиялық тепе-теңдіктің сақталуына үлес қосады.

Зерттеу әдістерінің, яғни далалық бақылаулар, фототүсірілімдер, биологиялық есептеулер, географиялық және картографиялық зерттеулер, экологиялық мониторинг және әлеуметтік сауалнамалардың көмегімен табиғатқа әсерді жан-жақты бағалауға болады. Бұл әдістер қорғалатын аумақтардағы табиғат жағдайының өзгеруін анықтауға, сирек кездесетін түрлерді тіркеуге және ғылыми деректер жинауға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, ерекше қорғалатын аумақтар экотуризм мен ғылыми-зерттеу қызметін дамыту үшін маңызды. Туристер мен зерттеушілердің келуі жергілікті экономикаға оң әсерін тигізеді, экологиялық білімді арттырады және тұрғындар мен қоғамның табиғатты қорғауға деген санасын қалыптастырады.

Осылайша, Маңғыстаудың қорғалатын табиғи аумақтары – табиғатты сақтау, ғылыми зерттеулер жүргізу және экологиялық туризмді дамыту үшін маңызды ресурстар болып табылады. Оларды қорғау арқылы Қазақстан табиғи байлықтарын келешек ұрпаққа жеткізіп қана қоймай, халықаралық деңгейде танымал етуге де болады. Бұл аумақтардағы тұрақты мониторинг және ғылыми зерттеулер табиғаттың өзгеруін уақытында анықтап, дұрыс басқару стратегияларын жасауға мүмкіндік береді.

Маңғыстаудың табиғи қорығы мен ескерткіштері тек қана экологиялық маңызы бар объектілер емес, сонымен қатар мәдени, ғылыми және туристік құндылықтарды біріктіретін кешенді жүйе болып табылады. Оларды сақтау – еліміздің экологиялық тұрақтылығы мен табиғи мұрасының кепілі.