Иешова Бакыткул Мукатаевна

Алматы облысы Енбекшиқазақ ауданы,

Қызылжар ауылы «О.Жандосова атындағы

орта мектебі» КММ

Бастауыш сынып мұғалімі, педагог-зерттеуші

БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ТІЛ МӘДЕНИЕТІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ

Қазіргі қоғамда жеке тұлғаның мәдениетті, сауатты сөйлеуі мен ойын жүйелі жеткізе алуы – табысты қарым-қатынастың, әлеуметтік бейімделудің және рухани дамудың маңызды көрсеткіші. Сондықтан тіл мәдениетін бастауыш сыныптан бастап қалыптастыру – білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі. Өйткені бастауыш буын – оқушының тілдік қоры мен сөйлеу дағдысының негізі қаланатын ең маңызды кезең.

Тіл мәдениеті – дұрыс, дәл, көркем әрі әсерлі сөйлеу қабілеті. Ол орфоэпиялық, орфографиялық, лексикалық және грамматикалық нормаларды сақтай отырып, тіл байлығын тиімді қолдануды білдіреді. Баланың тіл мәдениеті ең алдымен оның сөздік қорына, сөйлеу дағдысына және әдеби тіл нормаларын меңгеру деңгейіне байланысты. Сондықтан бастауыш сынып мұғалімінің басты мақсаты – оқушылардың тілін дамыту, ойын анық әрі жүйелі жеткізуге дағдыландыру.

Бастауыш сыныпта тіл мәдениетін дамытуда ең тиімді жолдардың бірі – қатысымдық (коммуникативтік) бағыттағы оқыту. Бұл тәсіл арқылы оқушылар тілдік білімді өмірлік тәжірибемен ұштастырады. Сабақ барысында диалог, пікірталас, ойын, сахналық көрініс ұйымдастыру, әңгіме құрастыру сияқты әдістерді қолдану оқушылардың өз ойын еркін айтуына, тыңдаушыны түсінуге және сөзді орынды қолдануға үйретеді.

Сонымен қатар шығармашылық тапсырмалар оқушылардың қиялын дамытып, тіл байлығын арттырады. Мысалы, сурет бойынша әңгіме құрастыру, өлең немесе шағын ертегі шығару, кейіпкерге хат жазу, оқыған шығармасын өз сөзімен мазмұндау сияқты тапсырмалар оқушылардың ойлау және сөйлеу қабілеттерін жетілдіреді. Мұндай жұмыс түрлері баланың сөздік қорын байытып қана қоймай, әдеби тіл нормаларын сақтауға, әдемі сөйлеуге үйретеді.

Тіл мәдениетін қалыптастыруда көркем әдебиетті оқу мен талдаудың рөлі ерекше. Көркем шығармалар баланың эстетикалық талғамын қалыптастырады, сөздің мағынасын терең түсінуге, тілдің көркемдік мүмкіндігін сезінуге үйретеді. Оқушы мәтін арқылы ұлттық құндылықтарды, адамгершілік ұғымдарды бойына сіңіреді және өз ойын бейнелі түрде жеткізуге талпынады.

Сонымен қатар қазіргі заман талабына сай ақпараттық технологияларды пайдалану да тиімді нәтиже береді. Мысалы, оқушылардың сөздік қорын кеңейту мақсатында мультимедиялық жаттығулар, бейнежазбалар, онлайн ойындар мен диктанттар қолдануға болады. Бұл тәсілдер сабаққа қызығушылық тудырып қана қоймай, тілдік материалды есте сақтауға көмектеседі.

Қорыта айтқанда, бастауыш сыныпта тіл мәдениетін дамыту – мұғалімнің жүйелі және шығармашылық еңбегін қажет ететін күрделі де маңызды процесс. Қатысымдық әдістерді, шығармашылық тапсырмаларды, көркем әдебиетті және заманауи технологияларды ұтымды пайдалану арқылы ғана оқушылардың тіл байлығы мен сөйлеу мәдениетін жоғары деңгейде қалыптастыруға болады. Тіл мәдениеті дамыған бала – өз ойын анық жеткізе алатын, ұлттық құндылықты құрметтейтін және өмірлік дағдылары қалыптасқан тұлға.