Мақала: "Түстер әлемі және оның бала дамуына ықпалы"

ТҮСТЕР ӘЛЕМІ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАЛА ДАМУЫНА ЫҚПАЛЫ

Бауыржанқызы Айгерим БМ-42-ҚБ топ 4 курс студенті кафедра «Бастауыш білім берудің педагогикасы мен әдістемесі»

Бегалин Болат Жанайдарұлы

Ж.Мусин атындағы Көкшетау жоғары қазақ педагогикалық колледжінің

бейнелеу өнері және оны оқыту әдістемесі пәнінің

жоғары санатты оқытушысы, педагог-зерттеуші, ПҒМ

Аңдатпа: Бұл мақалада бастауыш сынып оқушыларының ұғымдарды визуализациялау арқылы шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған әдістемелік тәсілдер қарастырылады. Сурет салу – балалардың ойлау, қиялдау, қабылдау және сөйлеу дағдыларын жетілдіруге ықпал ететін тиімді әдіс. Мақалада ұғымдарды визуализациялау арқылы балалардың танымдық белсенділігін арттыру, олардың қоршаған ортаға деген қызығушылығын ояту мақсатында қолданылатын әдіс-тәсілдер мен практикалық ұсыныстар ұсынылған.

Кілт сөздер: ұғымдарды визуализациялау, бастауыш сынып, сурет салу, шығармашылық қабілет, әдістемелік тәсілдер, танымдық белсенділік.

Аннотация: В данной статье рассматриваются методические подходы, направленные на развитие творческих способностей учащихся начальных классов посредством визуализации понятий. Рисование является эффективным методом, способствующим развитию у детей мышления, воображения, восприятия и речевых навыков. В статье предлагаются практические рекомендации и методические приёмы, направленные на повышение познавательной активности детей и пробуждение у них интереса к окружающему миру через визуализацию понятий.

Ключевые слова: визуализация понятий, начальная школа, рисование, творческие способности, методические приёмы, познавательная активность.

Abstract: This article explores methodological approaches aimed at developing the creative abilities of primary school students through the visualization of concepts. Drawing is an effective method that enhances children's thinking, imagination, perception, and speaking skills. The article presents practical recommendations and teaching techniques designed to increase students’ cognitive activity and stimulate their interest in the surrounding world through conceptual visualization.

Keywords: concept visualization, primary school, drawing, creative ability, methodological approaches, cognitive activity.

Кіріспе

Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту – қазіргі білім беру жүйесінің маңызды міндеттерінің бірі. Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру, олардың қоршаған ортаға деген қызығушылығын ояту мақсатында әртүрлі әдіс-тәсілдер қолданылады. Сурет салу – балалардың ойлау, қиялдау, қабылдау және сөйлеу дағдыларын жетілдіруге ықпал ететін тиімді әдіс. Бұл мақалада ұғымдарды визуализациялау арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған әдістемелік тәсілдер қарастырылады.

Негізгі бөлім

1. Ұғымдарды визуализациялау арқылы шығармашылық қабілеттерді дамыту

Ұғымдарды визуализациялау – абстрактілі түсініктерді нақты бейнелер арқылы түсіндіру процесі. Бұл әдіс балалардың ойлау қабілетін дамытуға, жаңа ақпаратты қабылдауын жеңілдетуге ықпал етеді. Мысалы, табиғат құбылыстарын сурет арқылы көрсету балалардың сол құбылыстарды тереңірек түсінуіне мүмкіндік береді.

2. Сурет салу арқылы тіл дамыту

Сурет салу – балалардың тілін дамытуда маңызды рөл атқарады. Сурет арқылы балалар өз ойларын жеткізуге, сөздік қорын байытуға, сөйлеу дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік алады. Мұғалімдер сурет салу барысында балаларға сұрақтар қойып, олардың жауаптарын тыңдай отырып, тіл дамыту жұмыстарын жүргізе алады[1].

3. Әдістемелік тәсілдер мен практикалық ұсыныстар

Ұғымдарды визуализациялау арқылы шығармашылық қабілеттерді дамыту үшін төмендегі әдістемелік тәсілдер ұсынылады:

• Сурет салу тапсырмалары: Балаларға белгілі бір тақырып бойынша сурет салу тапсырмалары беріледі. Мысалы, «Менің сүйікті жануарым», «Көктемгі табиғат» тақырыптары бойынша сурет салу.

• Сурет бойынша әңгіме құрастыру: Балалар салған сурет бойынша әңгіме құрастырады. Бұл олардың шығармашылық ойлау қабілетін дамытады.

• Сурет арқылы сұрақ-жауап: Сурет көрсетіліп, оған қатысты сұрақтар қойылады. Балалар сұрақтарға жауап бере отырып, өз ойларын айтады.

• Топтық жұмыс: Балалар топқа бөлініп, бір тақырып бойынша сурет салып, оны топпен талқылайды. Бұл олардың әлеуметтік дағдыларын дамытады.

4. Ұғымдарды визуализациялаудың психологиялық негіздері

Ұғымдарды визуализациялау балалардың танымдық процестерін белсендіреді. Психологтар визуалды бейнелердің ақпаратты қабылдауды жеңілдететінін, есте сақтауды жақсартатынын атап өтеді. Сондықтан ұғымдарды визуализациялау әдісі балалардың оқу процесінде тиімді қолданылады[2].

5. Ұғымдарды визуализациялау әдісінің тиімділігі

Ұғымдарды визуализациялау әдісі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, тілін жетілдіруге, ойлауын тереңдетуге ықпал етеді. Бұл әдіс оқу процесін қызықты етеді, балалардың пәнге деген қызығушылығын арттырады.

Ұғымдарды визуализациялау арқылы бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту – білім беру жүйесінің маңызды бағыттарының бірі. Сурет салу арқылы балалардың ойлау, қиялдау, қабылдау және сөйлеу дағдылары жетілдіріледі. Мұғалімдер ұғымдарды визуализациялау әдісін оқу процесінде тиімді пайдалану арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін арттыра алады.

Қазіргі таңда білім беру жүйесінде тұлғаның жан-жақты дамуына, соның ішінде шығармашылық және танымдық қабілеттерінің дамуына баса назар аударылуда. Әсіресе, бастауыш сынып оқушылары үшін бұл – іргелі кезең, өйткені дәл осы уақытта баланың ойлау, елестету, қабылдау және сөйлеу дағдылары қалыптасып, дамиды. Осы процестерді тиімді жүргізудің бір жолы – ұғымдарды визуализациялау, яғни абстрактілі ұғымдарды көрнекі бейнелер арқылы түсіндіру.

Сурет салу – тек көркемдік қабілетті дамытумен шектелмей, оқушының дүниетанымын кеңейтіп, күрделі түсініктерді игеруге көмектесетін пәрменді құрал. Бұл мақалада ұғымдарды визуализациялау тәсілінің бастауыш сыныптағы маңыздылығы қарастырылып, оқыту процесінде қолдануға болатын әдістемелік тәсілдер талданады[3].

1. Визуализация ұғымы және оның педагогикалық мәні

Визуализация – оқытуда ақпаратты бейнелік түрде беру тәсілі. Бұл әдіс оқушыларға түсініксіз немесе абстрактілі ұғымдарды суреттер, диаграммалар, сызбалар немесе символдар арқылы нақтылап көрсетуге мүмкіндік береді. Балалар, әсіресе бастауыш сынып оқушылары, көрнекі ақпаратты қабылдауға бейім келеді. Сондықтан да визуалды материалдар олардың зейінін шоғырландырып, ұғымдарды жақсы меңгеруіне ықпал етеді.

Психология ғылымында көрнекілік – ойлау мен қабылдаудың маңызды бөлігі болып есептеледі. Кіші жастағы оқушылардың ойлауы көбінесе бейнелік және нақты сипатқа ие болғандықтан, визуалды құралдарды пайдалану олардың таным процестеріне оң әсер етеді.

2. Сурет салудың танымдық қабілеттерді дамытудағы орны

Сурет салу арқылы бала өзінің ішкі дүниесін, ойы мен сезімін сыртқа шығарады. Бұл шығармашылық әрекет барысында балаларда:

• кеңістіктік қабылдау;

• пішін мен түсті ажырату;

• ойлау мен елестету;

• себеп-салдарлық байланыстарды орнату;

• есте сақтау қабілеттері дамиды.

Сонымен қатар, сурет салу барысында оқушы өз ойын бейнелеп жеткізуге тырысады. Бұл өз кезегінде сөйлеу мәдениетін, тілдік қорын жетілдіруге әсер етеді. Визуализация арқылы оқу материалы баланың санасында нақты бейне ретінде қалыптасады, бұл білімді ұзақ уақыт есте сақтауға мүмкіндік береді[4].

3. Ұғымдарды визуализациялаудың әдістемелік тәсілдері

Бастауыш сынып оқушыларына арналған ұғымдарды визуализациялау бойынша бірнеше әдістемелік тәсілді тиімді деп тануға болады:

3.1. Сурет салу арқылы ұғымды меңгерту

Мұғалім жаңа ұғымды енгізбестен бұрын, балаларға тақырыпқа байланысты сурет салуды ұсынады. Мысалы, «маусымдық өзгерістер» тақырыбын оқығанда әр маусымның сипатын бейнелеу ұсынылады. Бұл баланың өз біліміне сүйене отырып, ұғымды түсіндіруге тырысуына түрткі болады.

3.2. Сурет бойынша әңгіме құрастыру

Оқушылар салған суретке қарап, әңгіме немесе шағын сипаттама жазады. Бұл әдіс олардың логикалық ойлауын, тіл байлығын және сөйлеу дағдысын дамытады.

3.3. Символикалық сурет салу

Абстрактілі ұғымдарды (достық, мейірімділік, қауіпсіздік) символдар арқылы бейнелеуді үйрету. Бұл балалардың ұғымдарды өзінше түсінуіне, оларды жеке тәжірибесімен байланыстыруына мүмкіндік береді.

3.4. Визуалды тірек-схемалар қолдану

Мұғалім жаңа тақырыпты түсіндіргенде тірек-схемалар, диаграммалар, интеллект-карталар жасайды. Оқушылар өз бетінше де осындай схемалар жасау арқылы ұғымдарды құрылымдап, терең түсіне алады.

3.5. Интеграцияланған сабақтар

Сурет сабағы мен дүниетану, математика, ана тілі сияқты пәндерді біріктіріп өткізу – күрделі ұғымдарды жеңілдетуге мүмкіндік береді. Мысалы, геометриялық фигураларды сурет салу арқылы таныстыру[5].

4. Мұғалімнің рөлі мен кәсіби даярлығы

Ұғымдарды визуализациялау әдістерін тиімді пайдалану мұғалімнің шығармашылығына, әдістемелік біліктілігіне тікелей байланысты. Мұғалім:

• оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеруі;

• визуализацияға арналған құралдарды дұрыс таңдауы;

• оқушылардың әртүрлі таным стилдерін ескере отырып, тапсырмалар түрлендіруі қажет.

Сонымен қатар, әр баланың жеке бейімділігі мен қызығушылығына қарай, тапсырмаларды саралап беру – оқытудың тиімділігін арттырады.

5. Практикалық мысалдар

Мысал 1: «Жабайы жануарлар» тақырыбы бойынша оқушылар өз қалауы бойынша аң бейнесін салып, оған сипаттама жазады: қайда тіршілік етеді, немен қоректенеді, қандай ерекшелігі бар.

Мысал 2: «Жыл мезгілдері» сабағында оқушылар әр мезгілді суреттеп, оған қатысты сөздерді атап, сөйлем құрайды.

Мысал 3: «Отбасы» тақырыбында отбасы мүшелерін бейнелеп, олардың арасындағы байланыстарды суретпен көрсету.

6. Визуализацияның тиімділігін бағалау

Оқушылардың визуализация арқылы меңгерген ұғымдарын бағалаудың тиімді жолдары:

• суретті түсіндіру қабілеті;

• сурет бойынша әңгіме құрастыру деңгейі;

• тақырыппен байланысы;

• ұғымның терең түсінілгенін көрсететін логикалық байланыстар.

Бағалау оқушының шығармашылық еркіндігіне кедергі келтірмейтіндей, ынталандырушы сипатта болғаны жөн.

Қорытынды

Сурет салу арқылы ұғымдарды визуализациялау – бастауыш сынып оқушыларын оқытуда тиімді педагогикалық тәсіл. Бұл әдіс балалардың танымдық, шығармашылық, тілдік және әлеуметтік қабілеттерін кешенді түрде дамыта отырып, білім берудің сапасын арттырады. Мұғалімнің дұрыс бағыттауы мен әдістемелік шеберлігі визуализацияның тиімділігін арттыра түседі. Бастауыш сынып кезеңі – баланың танымына көрнекілік арқылы әсер етуге аса сезімтал уақыт. Сондықтан бұл әдістемелік тәсілді кеңінен қолданып, оқу үрдісіне тиімді енгізу – білім беру жүйесінің өзекті міндеттерінің бірі.

Әдебиеттер тізімі

1. Жұматова, Г. (2020). Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту. Алматы: Білім баспасы.

2. Сейітбекова, Р. (2019). Ұғымдарды визуализациялау әдісінің тиімділігі. Астана: Ұстаз.

3. Құдайбергенова, М. (2018). Сурет салу арқылы тіл дамыту. Шымкент: Оқулық.

4. Әбдіқалықова, Н. (2017). Психология негіздері. Қарағанды: Педагогика.

5. Сәрсенова, А. (2016). Бастауыш сыныпта шығармашылық қабілеттерді дамыту. Өскемен: Білім ордасы.