МАТЕМАТИКА ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА САБАҒЫНДА ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚТЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ

Муханов Нурлан Дабылович

Маңғыстау облысы, Түпқараған ауданы, Ақшұқыр мектеп-гимназиясы КММ

• Функциональдық сауаттылық

• Математикалық сауаттылық

• Ақпараттық сауаттылық

• Қаржылық сауаттылық

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің басты мақсаты – оқушылардың алған білімін күнделікті өмірде тиімді қолдана алатын, сыни тұрғыдан ойлайтын және өзіндік шешім қабылдай алатын тұлға қалыптастыру. Бұл мақсатқа жетудің маңызды жолдарының бірі – функционалдық сауаттылықты дамыту. Функционалдық сауаттылық – оқушының өмірлік жағдайларда кездесетін мәселелерді шешуде алған білімдерін тиімді қолдана білу қабілеті. Математика сабағында функционалдық сауаттылықты дамыту оқушылардың логикалық ойлауын, математикалық есептерді өмірлік мәселелермен байланыстыра отырып шешу қабілетін жетілдіруге ықпал етеді.

Функционалдық сауаттылықтың мәні және оның маңыздылығы

Функционалдық сауаттылық – заман талабына сай білім беру жүйесінің ажырамас бөлігі. Оқушылардың математикалық сауаттылығы олардың күнделікті өмірде кездесетін сандық, кеңістіктік, қаржылық және ақпараттық мәселелерді шешуіне мүмкіндік береді. Мұндай дағдылар оқушылардың мектеп қабырғасынан шыққаннан кейінгі өмірінде де, кәсіби қызметінде де маңызды рөл атқарады.

Математика сабағында функционалдық сауаттылықты дамыту:

• оқушылардың логикалық және сыни ойлау дағдыларын жетілдіреді;

• ақпаратты талдау және дұрыс шешім қабылдау қабілетін қалыптастырады;

• қаржылық сауаттылықтың негізін қалайды;

• практикалық мәселелерді шешуде математикалық әдістерді қолдануға үйретеді.

Математика сабағында функционалдық сауаттылықты дамыту жолдары

Математика сабағында функционалдық сауаттылықты дамыту үшін оқыту әдістері мен құралдарын тиімді қолдану қажет. Бұл бағытта бірнеше негізгі тәсілді қарастырамыз.

Өмірлік жағдайларға негізделген есептер ұсыну

Математикалық сауаттылықты арттырудың ең тиімді жолдарының бірі – өмірлік жағдаяттарға негізделген тапсырмалар беру. Мұндай тапсырмалар оқушыларға өз білімін нақты өмірде қалай қолдануға болатынын көрсетеді. Мысалы:

• Қаржылық сауаттылық: дүкендегі жеңілдіктерді есептеу, отбасылық бюджет құру;

• Уақыт пен қашықтық: саяхат барысында уақыт пен жылдамдықты есептеу;

• Ғимарат салу: көлем мен ауданды есептеп, құрылысқа қажетті материалдарды анықтау.

Интерактивті оқыту әдістерін қолдану

Интерактивті оқыту әдістері оқушылардың оқу үдерісіне белсенді қатысуын қамтамасыз етеді. Бұл әдістерге мыналар жатады:

• Топтық жұмыс: оқушыларды топтарға бөліп, бірлесіп есептер шешуге баулу. Бұл оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамытуға ықпал етеді;

• Ойын элементтері: математикалық викториналар мен жарыстар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады;

• Пікірталастар мен дебаттар: нақты бір математикалық мәселе бойынша өз көзқарасын дәлелдеуге үйрету.

STEM технологияларын пайдалану

STEM білім беру моделі (Science, Technology, Engineering, Mathematics) оқушылардың ғылыми және техникалық бағыттағы ойлау қабілетін дамытады. Математика пәні бұл модельдің негізі болып табылады. STEM жобалары арқылы оқушылар нақты өмірлік мәселелерді шешуде математикалық есептеулерді қолдануға дағдыланады.

Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану

АКТ құралдарын қолдану математикалық білімді визуалды түрде ұсынуға және күрделі ұғымдарды түсінуді жеңілдетуге көмектеседі. Мысалы:

• GeoGebra, Desmos қосымшалары оқушыларға функциялар мен геометриялық фигураларды интерактивті түрде зерттеуге мүмкіндік береді;

• Сандық тесттер мен викториналар: оқушылардың білімін жылдам тексеруге және талдауға қолайлы.

Жобалық және зерттеу жұмыстары

Жобалық оқыту – функционалдық сауаттылықты дамытудың маңызды әдістерінің бірі. Оқушыларға нақты бір мәселені шешуге бағытталған жоба орындау ұсынылады. Мысалы:

• Мектеп аумағын көгалдандыру үшін қажетті материалдарды есептеу;

• Отбасылық бюджет құру жобасы;

• Қаланың көлік қозғалысын зерттеу және тиімді бағыттар ұсыну.

Қаржылық сауаттылықты дамыту

Қаржылық сауаттылық – қазіргі қоғамның маңызды талаптарының бірі. Математика сабағында қаржылық сауаттылықты дамытуға арналған тапсырмалар оқушыларды ақшаны тиімді басқаруға үйретеді. Мысалы, несие пайызы мен депозиттік табысты есептеу, тауар бағаларын салыстыру және отбасы бюджетін жоспарлау [3, 45-б]

Практикалық тапсырмалар үлгілері

1. Отбасылық бюджет: "Сіздің отбасыңыз бір айда 200 000 теңге табыс табады. Шығындар: азық-түлікке – 80 000 теңге, коммуналдық қызметтерге – 20 000 теңге, киімге – 30 000 теңге. Қалған қаражатты қалай үнемді пайдалану керек екенін есептеңіз."

2. Уақытты есептеу: "Поезд Астанадан Алматыға 12 сағатта жетеді. Егер поезд жылдамдығын 10%-ға арттырса, қанша уақытта жететінін есептеңіз."

3. Дүкендегі жеңілдіктер: "Егер тауардың бастапқы бағасы 10 000 теңге болса және оған 15% жеңілдік жасалса, жеңілдікпен алынған бағаны анықтаңыз."

Математика сабағында функционалдық сауаттылықты дамыту – оқушылардың өмірге қажетті дағдыларын қалыптастырудың тиімді жолы. Оқушылар тек теориялық білім алып қана қоймай, оны өмірлік жағдайларда қолдануға үйренуі тиіс. Мұғалімдер оқу үдерісіне жаңашыл әдістерді енгізіп, оқушылардың қызығушылығы мен белсенділігін арттыру арқылы функционалдық сауаттылықты жоғары деңгейге көтере алады. Функционалдық сауатты оқушы – болашақта табысты тұлға болудың кепілі.

Қорытынды

Функциональдық сауаттылық адамның тек оқу процесінде ғана емес, жалпы өмірде де маңызды рөл атқарады. Математика, ақпараттық технологиялар, қаржылық басқару сияқты салаларда сауаттылықты дамыту, адамдардың қоғамдағы белсенділігі мен тиімділігін арттырады. Сондықтан, функциональдық сауаттылықты дамыту, әсіресе білім беру жүйесінде, қазіргі уақытта өте маңызды міндет болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1. Шахимарданова, Ш. М. (2018). Математикалық білім берудегі жаңа бағыттар мен әдістер. – Алматы: Атамұра.

2. OECD (2013). PISA 2012 Results: Ready to Learn: Students' Engagement, Drive and Self-Beliefs. – OECD Publishing.

3. Шевчук, В. А. (2020). Статистика және деректерді талдау: Математикалық сауаттылыққа кіріспе. – Алматы: Дәуір.

4. Steen, L. A. (2001). Mathematics and Democracy: The Case for Quantitative Literacy. – Princeton University Press.