МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА ҰСАҚ МОТОРИКАНЫҢ РӨЛІ

Асмандиярова Лилия Кажибалитовна

Атырау облысы, Жылыой ауданы, Құлсары қаласы

Т.Байсырымов атындағы Құлсары гуманитарлық – техникалық колледжі

«Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту»мамандығының оқытушысы

Педагог – модератор

Ұсақ моторика — бұл адамның қолының және саусақтарының ұсақ қозғалыстарын басқару қабілеті. Бұл дағды бала дамуының маңызды бөлігін құрайды, себебі ұсақ моторика тек физикалық емес, сондай-ақ когнитивті, психологиялық және әлеуметтік даму үшін де маңызды. Ұсақ моториканы дамыту арқылы бала өз денесін, кеңістікті дұрыс бағдарлай алады, заттарды дәл ұстауды үйренеді, шығармашылық қабілеттері дамиды. Оның үстіне, ұсақ моторика әлеуметтік және оқу процесіне ықпал етеді.

1. Ұсақ моторика және бала дамуы.

Ұсақ моториканың қалыптасуы баланың танымдық және эмоционалдық дамуымен тығыз байланысты. Саусақтардың үйлесімді қозғалыстары балаға қоршаған ортадағы өзгерістерді сезінуге, нақты тапсырмаларды орындауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ұсақ моторика балалардың назарын шоғырландыруға, жоспарлауға және өзіне сенімді болуға көмектеседі. Мысалы, 3 жасар бала өзінің саусақтарымен ойыншықтарды жинау, кішкентай бөлшектерді құрастыру сияқты әрекеттер арқылы мұқияттылық пен төзімділікті үйренеді. Бұл процесс баланың интеллектуалдық қабілеттерін дамытады, әсіресе тілдің дамуына және абстрактілі ойлауға әсер етеді.

Қазіргі зерттеулер балалардың ұсақ моторикасының, әсіресе жазу дағдыларының дамуындағы рөлін нақты көрсетті. Жазуды үйрену, сурет салу, әртүрлі ойындар арқылы баланың саусақтары мен қолдарының қимылдары біртіндеп жетіліп, кейін басқа да күрделі әрекеттерге дайын болуына көмектеседі.

2. Инклюзивті білім беру және ұсақ моторика.

Инклюзивті білім беру — әртүрлі қажеттіліктері бар балалардың бірдей білім алуға тең мүмкіндіктері болғанда ғана толық жүзеге асырылады. Бұл білім беру жүйесінде ерекше қажеттіліктері бар балаларды қоғамнан тыс қалдырмай, олардың дамуымен жеке жұмыс істеу өте маңызды. Ұсақ моториканың дамуы балалардың әлеуметтік өзара әрекеттесулерін жақсартуға және оқу процесіне толықтай қатысуға мүмкіндік береді. Бұл әсіресе дамуы кешеуілдеген немесе мүгедек балалар үшін маңызды.

Инклюзивті білім беру аясында ұсақ моториканың маңызы зор, себебі ол балаларға түрлі дағдыларды үйретудің негізі болып табылады. Мысалы, мектепке дейінгі және бастауыш сыныптарда балалар ұсақ моториканы дамытатын ойындар мен жаттығулар арқылы өз қабілеттерін ашады. Мұндай жаттығулар баланың назарын шоғырландыруға, тапсырмаларды орындауға деген құлшыныс пен өзін-өзі бағалау деңгейін арттырады. Сонымен қатар, ерекше қажеттіліктері бар балаларға көмек көрсету үшін арнайы бағдарламалар мен әдістемелер қолданылады.

3. Инклюзивті білім беру тәжірибесі: әдістер мен құралдар.

Инклюзивті білім беру жүйесінде ұсақ моторика дағдыларын дамыту үшін әртүрлі құралдар мен әдістер қолданылады. Олардың арасында:

• Кинестетикалық және сенсорлық ойындар: Балалар саусақпен ою-өрнек жасау, түрлі материалдармен жұмыс істеу (балшық, саз, пластилин) арқылы ұсақ моторикасын дамытады. Бұл ойындар балалардың өз қимылдарына жауапкершілікпен қарауға, сенсорлық дағдыларын жетілдіруге көмектеседі.

• Ойыншықтар мен материалдар: Конструкторлар, жиынтықтар, пазлдар, түрлі түсті шариктер және қолмен жасалатын ойыншықтар ұсақ моторика дағдыларын дамытуда маңызды құралдар болып табылады. Мұндай ойыншықтар баланың қолы мен көзінің үйлесімді әрекет етуін жетілдіреді.

• Дефектологтар мен педагогтер қолданатын әдістемелер: Арнайы оқу жоспарлары, жеке жұмыс бағдарламалары арқылы балаларға ұсақ моториканы дамытуға арналған жаттығулар ұсынылады. Бұл әдістемелер көбінесе ойын түрінде болады, себебі балалар ойын арқылы ең жақсы үйренеді.

4. Инклюзивті білім беруде ұсақ моториканың болашағы.

Инклюзивті білім беру жүйесі ұсақ моториканы дамытуға арналған заманауи технологиялар мен әдістерді қолдану арқылы кеңейтілуде. Білім беру мекемелерінде арнайы құрал-жабдықтар, дамыту ойындары, дидактикалық материалдар қолданылады. Сонымен қатар, білім беру жүйесінде оқытушылардың кәсіби біліктілігін арттыру, инклюзивті орта құруға бағытталған курстар мен тренингтер маңызды рөл атқарады.

Қорытынды

Ұсақ моторика баланың дамуына және оның оқу процесіне әсер ететін маңызды дағды болып табылады. Инклюзивті білім беру жүйесінде бұл дағдыны дамыту арқылы барлық балаларға тең мүмкіндік беріледі. Ерекше қажеттіліктері бар балалар да ұсақ моторика дағдыларын меңгеру арқылы өзіне сенімді болып, қоғамға толыққанды интеграциялана алады. Осылайша, ұсақ моторика мен инклюзивті білім беру саласындағы зерттеулер мен тәжірибелер балалардың болашақта өз мүмкіндіктерін толық іске асыруына жағдай жасайды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Шаймарданова, А. К. (2017). Бала дамуының негіздері: ұсақ моториканың маңызы. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі.

2. Алпысбаева, Н. Ж. (2020). Инклюзивті білім берудің психологиялық және педагогикалық аспектілері. Астана: Қазақ университеті.

3. Бейсенбаева, Р. М. (2019). Мектепке дейінгі балалардың ұсақ моторикасын дамыту: теория мен тәжірибе. Алматы: Білім.

4. Гриневич, Л. И. (2018). Қазіргі замандағы инклюзивті білім беру әдістері. Мәскеу: Педагогика.

5. "Бала мен мектеп" журналы (2021). Ұсақ моторика және баланың әлеуметтік дамуы.

6. "Инклюзивті білім беру: теория мен практика" журналы (2022).