"Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының Рудный қаласы білім бөлімінің Міржақып Дулатұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі» КММ

БАҒДАРЛАМА

Тақырыбы:

Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда

Мнемотехниканы пайдалану.

Тәрбиеші: Жусупова О.А

2025 жыл

Түсіндірме хат

Біз ақпараттық ғасырда өмір сүріп жатырмыз, сондықтан мнемотехникаға деген қызығушылық артып келеді. Бұл технологияға үнемі халық алдында сөз сөйлейтін саясаткерлер, театр және кино әртістері, кәсіби музыканттар, ақпараттың үлкен көлемін есте сақтаумен байланысты түрлі кәсіп өкілдері қызығушылық танытады.

Мнемоника (грек тілінен аударғанда – "есте сақтау өнері") - бұл ақпаратты тиімді есте сақтауды және сөйлеуді дамытуды қамтамасыз ететін әдістер мен тәсілдер жүйесі, ақпаратты есте сақтау процесін жеңілдететін ережелер мен әдістердің жиынтығы.

Заманауи зерттеулер бұл технологияны мектеп жасына дейінгі кезден бастап қолданған дұрыс екенін дәлелдеді.

Бұл бағдарлама 2-7 жас аралығындағы мектеп жасына дейінгі балалардың мнемотехникалық әдістерін қолдану арқылы балалардың ойлауы мен сөйлеуін дамытуға арналған.

Бағдарламаны іске асыру процесінде бірнеше өзара байланысты мәселелер шешіледі: мектеп жасына дейінгі балаларда олар көретін, еститін (есте сақтайтын), зияткерлік мүмкіндіктері, қоршаған орта туралы білім шеңбері кеңейеді, сөздік қоры белсенді болады. Жад бейнелеріне сүйене отырып, бала себеп-салдар байланысын орнатады, қорытынды жасайды. Оның санасында бейнелер қазіргі мен өткенді байланыстырады, біртұтас тұтастықты құрайды. Мектеп жасына дейінгі балалар ақпаратты мнеможолдар мен мнемокесте мазмұнын өздігінен кодтауды үйренеді.

Есте сақтауды дамыту дегеніміз-мектеп жасына дейінгі баланың барлық ақыл-ой белсенділігінің дамуын қамтамасыз ету.

Зерттеулер көрсеткендей, осы әдіспен айналысатын балалар сөйлеу, есте сақтау, ойлау, қиялдың даму деңгейі бойынша құрдастарынан алда келеді. Олар оқу іс-әрекетіне дайын, оларда ақпаратты сауатты өңдеу дағдылары дамыған.

Бағдарламаны құру кезінде мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты пайдаланылды.

Өзектілігі

Балалар өз сюжетін немесе тарихын айтуға деген сенімділігі артады.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, мнемотехника баланың тіл дамуына маңызды әсер ететінін атап өткен жөн, себебі бала қоршаған ортаныңобъектілерін өз бетінше талдауды үйренеді.бұл жоспарды дамытуға, болашақ әңгіме идеясын кеңейтуге көмектеседі;

Сауатты сөйлеу-бұл негізінен мектеп жасына дейінгі балалардың толық қалыптасуының негізгі және басты шарты.

Балалардың сауатты сөйлеуі мен лексикалық құрамы неғұрлым кең болса, олардың ойларын еркін жеткізіп айту оңай болып, қоршаған әлемді ұғу мүмкіндіктері де кең болады.

Бірақ, өкінішке орай, қазіргі уақытта балаларда ересектермен және құрдастарымен толық қарым-қатынас жасауда сөйлеу қателіктері жиі кездеседі.

Қазіргі уақытта мектеп жасына дейінгі балаларының сөздік қорының бай болуы

өте сирек кездесетін құбылыс.

Балалардың сөйлеуінде көптеген қиындықтар менмәселелер бар:

- Жасына сәйкес лексикалық қор жеткіліксіз;

- Нашар диалогтық сөйлеу: сұрақты дәл тұжырымдай алмау, сауатты жауап бере білмеу;

-Нашар монологтық сөйлеу: ұсынылған тақырып бойынша сюжеттік немесе сипаттамалық әңгіме құра алмау немесе мәтінді қайталау (ертегі, әңгіме және т.б.).

Кез-келген ойды тұжырымдай алмау балалардың сөйлеуін шектеулі және түсініксіз етеді.Көптеген көрнекті ғалымдар балалардың байланыстырып сөйлеуі сөйлеу тәжірибесі процесінде қалыптасады және үлкендердің мақсатты сөйлеу дамуының әсерінен ғана қалыптасуы мүмкін деп тұжырымдайды.

1,5 жастан 7 жасқа дейінгі балалар көрнекі-бейнелі оқиғаларды оңай есте сақтайды.

Ұлы педагогтер С. Л. Рубинштейн, А.М.Леушина, Л. В.Эльконин және т. б. көрнекіліктің қажеттілігі туралы айтты.

Бұл бағдарламада мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуін дамытудағы негізгі міндет - сөйлеудің дұрыс грамматикалық құрылымын дамыту, балалардың сөйлеуін синонимдермен, толықтырулармен, анықтамалармен байыту.Бірақ әр жас кезеңінде мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуін дамытудағы міндеттер біртіндеп күрделене түседі, осылайша балаларды оқыту әдістері өзгереді.Аталған міндеттердің кез келгенін өз уақытында шешу қажет.

Бұл бағдарламада сөйлеуді толық және жан-жақты дамыту үшін барлық міндеттер (фонетикалық, грамматикалық, байланыстырып сөйлеу) қолданылады.

Мнемокестелерге сүйене отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың байланыстырып сөйлеу қабілетін дамиды, сөздік қоры толады.

Сондай-ақ, байланыстырып сөйлеу балалар үшін психологиялық дамудағы маңызды жетістік болып табылады.

Мектепке дейінгі жастағы балаларда байланыстырып сөйлеуді дамыту үшін тәрбиешінің міндеттері:

-әдеби шығармаларды қайталау.

-сипаттамалық әңгіме құрастыру.

-шығармашылық әңгімелер ойлап табу.

Сондай-ақ өлеңдерді, әзілдерді және т. б. есте сақтау қабілетін дамыту.6-7 жаста танымның бейнелі формалары (қабылдау, бейнелі жады, көрнекі-бейнелі ойлау, қиял) дамыған.

Осы кезеңде тіл белсенді дамиды.Сөз баланың санасында түрлі-түсті, жан-жақты бейнені оятуы керек, ал сурет өз кезегінде сөзде өрнек табуы керек.

Мнемотехника-грек тілінен аударғанда - "есте сақтау өнері".Бұл балалардың табиғат объектілерінің ерекшеліктері, қоршаған орта туралы білімдерін игеруін, әңгіме құрылымын тиімді есте сақтауды, ақпаратты сақтау және жаңғырту, сөйлеуді дамытуды қамтамасыз ететін әдістер -тәсілдер жүйесі. Мнемокестелерді қолдану балалардың байланыстырып сөйлеу және диалогтық сөйлеуді үйренуді айтарлықтай жеңілдетеді, сонымен қатар әңгімелерді (ертегілерді) неғұрлым нақты және дәйекті түрде қайталауға көмектеседі.

Мнемокесте-бұл белгілі бір ақпарат салынған кесте. Мнемокесте балалардың байланыстырып сөйлеуін дамыту жұмысында дидактикалық материал ретінде қызмет етеді.

Оларды:

-сөздік қорын байытуда

-әңгімелер құрастырғанда

-шағын әңгімелерді мазмұндауда

-жұмбақ жасыру, құрастыруда

-тақпақ жаттауда қолданады.

Баланың сөйлеу дамуын қалыптастырудың негізгі міндеті монологиялық сөйлеуді жетілдіру болып табылады.Бұл міндет сөйлеу әрекетінің әр түрлі түрлері арқылы шешім табады: әдеби шығармаларды қайталау, заттар, объектілер, табиғат құбылыстары туралы сипаттамалық әңгімелер құрастыру, өлеңдерді жаттау, сонымен қатар суретке сәйкес әңгімелер құрастыру.

Мектепке дейінгі жас баланың интеллектуалды тәрбиесінің маңызды шарты болып табылатын сауатты, түсінікті, әдемі сөйлеудің негізін қалау үшін өте қолайлы.

Бағдарламаны нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету.

"Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының

 5-бабының 6) тармақшасына сәйкес және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 604 бұйрығымен бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартын (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 17669 болып тіркелді) іске асыру. 

Бағдарламаның мақсаты:

мнемотехникамен жұмыс істеу дағдылары мен тәсілдерін үйрету кезінде мектеп жасына дейінгі балалардың есте сақтау, ойлау және сөйлеу қабілеттерін дамыту.

Бағдарламаның міндеттері:

-негізгі психикалық процестерді дамыту - есте сақтау, зейін, бейнелі ойлау, сөйлеу және т. б.

-ақпаратты кодтау және қайта кодтау, яғни дерексіз таңбалардан суреттерге және керісінше түрлендіру.

-жартылай немесе толық графикалық көбеюде қолдың ұсақ моторикасын дамыту.

-жазу дағдыларын дамыту.

Бағдарламаны іске асыру мерзімдері:

Бағдарламаны іске асыруға қатысатын балалардың жасы-2-5 жас.

Бағдарламаны іске асыру мерзімі- 4 жыл.

Сабақтың уақыты СанПИН нормаларына сәйкес келеді:

-кіші топ (2 жастан бастап) – ұзақтығы 10-15 минуттан.

-ортаңғы топ (3 жастан бастап) – ұзақтығы 15-20 минуттан.

 -ересек топ (4 жастанбастап) – ұзақтығы 20-25 минуттан.

  -мектепалды тобы, (5 жастанбастап) – ұзақтығы 25-30 минуттан.

Жаңашылдығы

Мнемотехнологиясын көп жылдан бері мектеп және мектепке дейінгі педагогтар өз тәжірибелерінде тиімді қолданып келеді. Жұмыс барысында біз шәкірттеріміздің әдеби шығармаларды өздігінен кодтай алу, сөзжұмбақ, жұмбақ құрастыру сияқты білім-білік дағдыларының есте сақтай алу қабілеттерінің даму нәтижесін көріп келеміз.

Мнемотехнологиясын деңгейлеп оқыту технологиясымен байланыстырып, тәжірибеде қолдану оң нәтиже беретіні сөзсіз. Н.П.Гузик, Ж.Қараев, Г.Ғ.Еркибаевалар сынды ғалымдардың деңгейлеп оқыту технологиясын зерттеп

құрылымында білімді игерудің бірнеше деңгейі қарастырылады.

Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты:

-Әрбір бала өзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгергенін қамтамасыз етеді.

-Деңгейлеп оқыту әр түрлі категориядағы балаларға, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

-Деңгейлеп оқыту құрылымында білімді игерудің үш деңгейі қарастырылады: төменгі,орташа , жоғарғы деңгей.

Жоспарланған нәтижелер

Бағдарламаны іске асыру аяқталғаннан кейін тәрбиеленуші төмендегі түсініктерді игереді:

-әдеби және авторлық туындылардың ақпаратын кодтау әдістері туралы.

- ақпаратты есте сақтауды жеңілдету үшін күнделікті өмірде мнемотехникалық әдістерді қолдану қажеттілігі туралы.

Біледі:

-10-12 жаңылтпаштар және оларды сөйлеудің жедел қарқынымен айту.

-8-10 мақал-мәтелдер, олардың мағынасын түсіндіріп, оларға шығармашылық әңгімелер құрастырады.

-ертегілердің жеткілікті саны.

-әр түрлі авторлардың жыл мезгілдері, әлеуметтік құбылыстар (балабақша, мектеп және т.б.) туралы 8-10 өлеңі.

Жасайды:

-графикалық аналогияларды қолдана отырып, ақпаратты өз бетінше кодтайды.

-мнеможолдар мен мнемокестелер құрастырады.

-шифрланған жұмбақтың мағынасын оқып, дұрыс жауап бере біледі.

- ересектердің көмегінсіз суретті жұмбақты шешеді, суретті жұмбақты өзі құрастырады.

-күнделікті өмірде мнемотехникалық әдістерді қолданады.

Бағдарламаны іске асыру нысандары, әдістері

2-4 жас
Түрі	Әдісі
Топтық Жұптық Жеке	Мнемошаршы Мнеможолдар Мнемотізбек Саусақ ойындары Әңгімелесу Қимылды ойындар Логоритмика, тыныс алу жаттығулары. Шығармашылық әрекет: сурет салу, жапсыру. Дидактикалық ойындар. Көркемшығармалардыоқу.

5 жас
Түрі	Әдісі
Топтық Жұптық Жеке	Сызба әдісі Эйдейтизм (бейнелі есте сақтау) Цицерон Әдісі Трансформация әдісі Коллаж Мнеможолдар Түйін сөз әдісі. Өлеңдерді жаттау және жаттату. Логоритмика, тыныс алу жаттығулары. Шығармашылық әрекет: сурет салу, жапсыру. Дидактикалық ойындар. Ойыншықпен диалог. Драматизациялау. Көркем шығармаларды оқу. Таныс шығармалар бойынша әдеби әңгімелер мен викториналар өткізу. Суретті жұмбақты шешеді, құрастырады. Мазмұндау. Оқылған шығармаларды талдау. Шығармашылық тапсырмалар (мнеможолдар, коллаждар, мнемокестелер жасау)

Мнемотехниканың негізгі әдістері:

Сызба әдісі: — бұл есте сақтауды жеңілдету үшін ақпаратты сызба, сурет немесе белгі түрінде бейнелеу тәсілі. Бұл әдіс әсіресе мектепке дейінгі жастағы балаларға тиімді, себебі көрнекі бейнелер арқылы ойлау мен есте сақтау қабілеті жақсы дамиды.

Сызба әдісінің мәні:

Сөздер мен ұғымдарды қарапайым сызбалармен немесе шартты белгілермен бейнелеу арқылы баланың есте сақтауын арттыру.

Мақсаты:

Баланың есте сақтауын дамыту; Сөздік қорын байыту;

Логикалық ойлауын және байланыстырып сөйлеуін жетілдіру.

Қолдану жолдары:

1. Тәрбиеші өтілетін тақырып бойынша сызбалық бейнелер дайындайды.

2. Балалар сызбаға қарап, сөз немесе сөйлем құрайды.

3. Кейін сызбасыз есте сақтағанын айтып береді.

Мысал: Балалар осы сызбаларға қарап жыл мезгілдерін атайды және әңгіме құрайды.

Тақырыбы: «Жыл мезгілдері»

Күн → жаз

Жапырақтар → күз

Қар → қыс

Гүл → көктем

Эйдейтизм (бейнелі есте сақтау):

Мнемотехникадағы эйдетизм әдісі – бұл есте сақтау мен елестету қабілетін дамытуға арналған тәсіл. Ол бейнелі (көрнекі) ойлауға сүйенеді, яғни адам ақпаратты сөзбен емес, көз алдына елестетілген бейне арқылы есте сақтайды.

Эйдетизм әдісінің мәні:

Эйдетизм – грекше “eidos” — бейне, түр деген мағына береді.

Бұл әдісте адам белгілі бір затты, көріністі немесе жағдайды көз алдына анық елестетіп, сол бейне арқылы ақпаратты есінде сақтайды.

Мақсаты:

Баланың есте сақтау, қиялдау, елестету қабілетін дамыту;

Сөздік ақпаратты бейнеге айналдырып, есте сақтауды жеңілдету;

Ойлау мен сөйлеу дағдыларын жетілдіру.

Қолдану тәсілдері:

1. Бейнелі елестету:

Мысалы, балаға “алма” деген сөз айтылса, ол бірден көз алдына қызыл, домалақ, шырынды алманы елестетеді.

2. Суреттер арқылы есте сақтау:

Тәрбиеші бірнеше сурет көрсетіп, кейін оларды есіне түсіруді сұрайды.

3. Елестету ойындары:

Тақырып: «Жануарлар»

Балаларға аңдардың суреттері көрсетіледі.

Әр бала суретке қарап, көзін жұмады да сол жануарды елестетеді.

Кейін ол туралы айтып береді: «Мен қоңыр аюды елестеттім, ол бал жеп отыр.»

Нәтижесі:

Баланың зейіні шоғырланады; Есте сақтау қабілеті артады; Қиялы мен шығармашылық ойлауы дамиды; Сөздік қоры байиды.

4. Қорытынды:

Балалар өз елестерін суретпен салыстырады, айтып береді, сөйлеу қабілетін жаттықтырады.

Цицерон әдісі - бұл мнемотехникадағы (есте сақтау әдістеріндегі) ең танымал тәсілдердің бірі. Ол көбінесе "орын әдісі" немесе "Цицерон жүйесі", кейде "локустар әдісі" (лат. method of loci) деп аталады.

Цицерон әдісі ақпаратты есте сақтауды кеңістіктік елестету арқылы жүзеге асырады. Яғни, сіз таныс бір кеңістікті (мысалы, өз үйіңізді, сыныпты, балабақша бөлмесін) елестетіп, есте сақтағыңыз келген мәліметтерді сол кеңістіктегі заттармен байланыстырасыз.

Бұл әдіс ежелгі Рим шешені Марк Туллий Цицеронның есімімен байланысты. Ол сөз сөйлеуге дайындалғанда, өзінің үйінің бөлмелерін елестетіп, әр ойды белгілі бір орынға "қойып", кейін сол орындарды ойша "аралап" сөзін есіне түсірген.

Мектепке дейінгі жаста қолдану үлгісі:

Балаларға есте сақтауға көмектеседі:

Тақырып: «Жемістер»

Мысалы:

Бөлмеде – алма,

Ас үйде – банан,

Дәлізде – алмұрт,

Терезе алдында – жүзім.

Сурет қоямын

Балаларға суреттер немесе ойын арқылы осы байланыстарды құруға болады.

Пайдасы:

Көрнекі ойлауды дамытады;

Логикалық байланыс орнатады;

Сөйлеуді және есте сақтауды жеңілдетеді;

Ойын түрінде үйренуге мүмкіндік береді.

Трансформация әдісі: оны мысалдармен түсіндіруге болады. Кез-келген «ермексаздан» жасалған мультфильмде қарғаның көз алдында сиырға, түйеқұсқа, ал үйшіктің адамға қалай айналғанын еске түсірейік. Балаларға бір кескіннің екіншісіне қалай айналатынын елестетіп, сезінуге шақырылады: ермексазды алып, оның қиялындағы сөздерді мүсіндеу, мысалы, шиыршықтап көпір, көпірден –тағы басқа затты мүсіндеу.

Мнемотехникадағы Трансформация әдісі — бұл есте сақтауды жеңілдету үшін ақпаратты түрлендіру, яғни бір бейнені екіншісіне айналдыру арқылы есте қалдыру тәсілі.

Мәні:

«Трансформация» сөзі өзгеру, түрлену дегенді білдіреді.

Бұл әдісте бала есте сақтағысы келген затты немесе ұғымды басқа бір таныс, күлкілі немесе ерекше бейнеге айналдырып елестетеді. Осылайша ақпарат ойда ұзақ сақталады.

Қолдану тәсілі:

1. Есте сақтайтын сөз немесе суретті таңдау.

2. Сол затты ерекше, қызықты немесе күлкілі бейнеге айналдыру.

3. Өз ойында сол түрленген бейнені елестету.

4. Кейін сол бейнені еске түсіріп, бастапқы ұғымды табу.

Мысалдар:

1. Мектепке дейінгі балаларға арналған мысал:

Тәрбиеші балаларға суреттер көрсетеді, мысалы:

Бұлт → мақтадан жасалған тәттіге айналады.

Ағаш → түрлі-түсті кәмпит өсіп тұрған ағашқа айналады.

Балалар «бұл неге айналды?» деген сұраққа жауап беріп, есте сақтауға үйренеді.

Трансформация әдісінің пайдасы:

Баланың қиялын, ойлауын және есте сақтауын дамытады;

Күрделі ұғымдарды жеңіл елестетуге мүмкіндік береді;

Есте сақтауды қызықты ойынға айналдырады.

Сурет қоямын

Ассоциативті тізбек әдісі — бұл есте сақтау тәсілі, онда ақпарат бір-бірімен байланысқан бейнелер тізбегі арқылы есте сақталады.

Бұл әдіс балаларға жаңа сөздерді, заттарды немесе оқиғаларды логикалық және көрнекі байланыс арқылы еске сақтауға көмектеседі.

Мәні:

«Ассоциация» — байланыс, ұқсастық дегенді білдіреді.

Бала бір ұғымды екінші ұғыммен елестету, ұқсастыру немесе байланыстыру арқылы есте сақтайды.

Мысалы, алма → ағаш → бақ → күн → жаз.

Қолдану тәсілі:

1. Есте сақтайтын сөздер немесе суреттер таңдалады (мысалы, 4–5 зат).

2. Тәрбиеші олардың арасындағы байланыс туралы әңгімелейді.

3. Балалар сол байланыстарды өз ойымен жалғастырады, «тізбек» құрайды.

4. Кейін тәрбиеші бір сөзді айтқанда, балалар бүкіл тізбекті еске түсіреді.

Мысал:

Тақырып: Жемістер тізбегі

? Алма өседі → ? Ағашта,

? Ағаш бақта өседі,

? Бақта күн жарқырайды,

? Күн ашықта аралар ұшады,

? Аралар гүлге қонады.

Тізбек: алма → ағаш → бақ → күн → ара → гүл.

Балалар осы байланыс арқылы сөздерді оңай есте сақтайды.

Әдістің пайдасы:

Есте сақтау мен ойлау қабілетін дамытады;

Себеп-салдарлық байланыс орнатуға үйретеді;

Сөйлеу және қиялдау белсенділігін арттырады;

Сөз қорын байытады.

Сурет қою

“Мнемошаршы әдісі” — бұл есте сақтау, ойлау және сөйлеуді дамытуға арналған көрнекі мнемотехника түрі. Ол ақпаратты шаршы түріндегі кесте арқылы бейнелеуге негізделген. Әрбір шаршыда белгілі бір сурет немесе белгі белгілі бір ұғымды білдіреді.

Мәні:

«Мнемошаршы» – бұл мнемокестенің жеңілдетілген түрі, онда тақырыпқа байланысты 4 немесе 6 суреттен тұратын шаршылар беріледі.

Балалар сол суреттерге қарап, сөйлем құрастырады, оқиғаны ретімен айтады, немесе өлеңді жаттайды.

Қолдану тәсілі:

1. Тәрбиеші тақырыпқа сай суреттерді шаршы түрінде орналастырады (мысалы, 4 шаршы).

2. Әр шаршыда бір сөз, зат немесе іс-әрекет бейнеленеді.

3. Балалар суреттердің ретін сақтап, әңгіме құрастырады немесе мәтінді есте сақтайды.

Мысал:

Тақырып: Көктем келді

1. Күн шықты.

2. Гүлдер өсті.

3. Құстар ұшты.

4. Жаңбыр жауды.

Балалар осы суреттер тізбегі арқылы сөйлемді немесе қысқа әңгіме құрастырады.

Мнемошаршы әдісінің пайдасы:

Көрнекі есте сақтауды дамытады;

Логикалық ойлауды қалыптастырады;

Сөйлеу дағдысын жетілдіреді;

Мәтінді ретімен айтып үйретеді.

«Мнеможолдар әдісі» — бұл балалардың есте сақтау, логикалық ойлау және байланыстырып сөйлеу қабілеттерін дамытуға арналған көрнекі мнемотехника түрі.

Ол ақпаратты жол (сызық немесе соқпақ түрінде) суреттер арқылы ретімен көрсетуге негізделген.

Мәні:

Мнеможол — белгілі бір тақырыпқа арналған бірнеше суреттер тізбегі, олар оқиғаның немесе мәтіннің ретін көрсетеді.

Балалар осы суреттерге қарап, оқиғаны ретімен айтып береді немесе өлең, әңгіме, тақпақ жаттайды.

Қолдану тәсілі:

1. Тәрбиеші тақырып таңдап алады (мысалы, «Көктем келді», «Менің отбасым», «Жануарлар»).

2. Сол тақырыпқа байланысты 4–6 суретті жол түрінде ретімен орналастырады.

3. Әр сурет — бір сөйлем немесе оқиғаның бір бөлігі.

4. Балалар суреттерді қарап, өз сөзімен әңгіме немесе өлеңді айтып шығады. Мысал:

Тақырып: Көктем келді

Мнеможол суреттері: ? → ? → ? → ? → ?

Мазмұны:

1. Күн жылынды.

2. Шөптер шықты.

3. Гүлдер гүлдеді.

4. Құстар ұшып келді.

5. Аспанда кемпірқосақ шықты.

Пайдасы:

Есте сақтауды дамытады;

Себеп-салдар байланысын орнатады;

Баланың сөйлеу белсенділігін арттырады;

Мәтінді реттікпен айтуға үйретеді.

Коллаж- әр түрлі суреттер, сандар, әріптер салынған немесе желімделген қалың картон немесе фланелеграф, ал ретсіз орналасқан суреттер -коллаждың мәні.

Мнемотехникадағы «Коллаж әдісі» — бұл балалардың есте сақтау, шығармашылық және ойлау қабілеттерін дамытуға арналған көрнекі мнемотехника түрі.

Бұл әдісте бір тақырып бойынша түрлі суреттер мен бейнелер біріктіріліп, тұтас мағыналы көрініс жасалады.

Мәні:

«Коллаж» — әртүрлі суреттерді, пішіндерді немесе белгілерді бір парақта біріктіріп құрастыру дегенді білдіреді.

Мнемотехникада коллаж әдісі арқылы бала ақпаратты тұтас бейне түрінде қабылдайды, бұл есте сақтауды жеңілдетеді.

Қолдану тәсілі:

1. Тәрбиеші тақырып таңдайды (мысалы, Жемістер, Жыл мезгілдері, Менің отбасым).

2. Балалар сол тақырыпқа байланысты суреттерді қиып алып немесе салып, бір параққа біріктіреді.

3. Әр сурет — белгілі бір ұғымды білдіреді.

4. Тәрбиеші суреттерге қарап, балалармен әңгіме құрастырады, сұрақтар қояды.

Мысал:

Тақырып: Менің отбасым

Коллажда мына суреттер бейнеленеді:

?‍?‍?‍? — отбасы мүшелері

? — үй

? — ас ішу

? — бірге ойнау

? — демалу

Мазмұны:

Бұл — менің отбасым. Біз бір үйде тұрамыз. Бірге тамақ ішеміз, ойнаймыз, демаламыз.

Коллаж әдісінің пайдасы:

Көрнекілік арқылы есте сақтауды арттырады;

Сөйлеу мен ойлауды дамытады;

Балалардың шығармашылығын оятады;

Тақырыпты терең түсінуге көмектеседі.

Мнемокесте-әр түрлі ақпаратты енгізуге болатын сызба, құрылым. Бұл дидактикалық жалпы білім беру міндеттерін шешуге, есте сақтауды, логиканы, бейнелі ойлауды дамытуға, байланыстыра ойлауға, ақпаратты қайта кодтауға, талдауға, бөліктерге бөлуге, жұптарға, топтарға, тұтасқа біріктіруге, жүйелеуге мүмкіндік береді.

Мнемотехникадағы “Мнемокесте әдісі” — бұл балалардың есте сақтау, байланыстырып сөйлеу және ойлау қабілеттерін дамытуға арналған ең кең тараған мнемотехника түрлерінің бірі.

Мнемокесте — бұл белгілі бір тақырып бойынша суреттер мен белгілер кесте түрінде орналастырылған көрнекі құрал.

Балалар сол кестеге қарап, әңгіме, өлең, ертегі немесе мәтінді ретімен айтып шығады.

Мәні:

Мнемокесте — бұл сөздің бейнелік баламасы.

Әрбір сурет немесе белгі нақты бір сөзді, сөйлемді немесе ойды білдіреді.

Мысалы: күн суреті – «күн шықты», гүл суреті – «гүл өсті» деген мағынаны береді.

Қолдану тәсілі:

1. Тәрбиеші тақырып таңдайды (мысалы, Жыл мезгілдері, Жемістер, Жануарлар, Менің отбасым).

2. Сол тақырып бойынша 3–6 суреттен тұратын кесте жасалады.

3. Әр суретке қарап, бала сөйлем немесе қысқа әңгіме құрастырады.

4. Кесте бойынша балалар мәтінді реттікпен айтып үйренеді.

Мысал:

Тақырып: Көктем келді

? ? ? ? ?️

Күн шықты. Шөп өсті. Гүлдер гүлдеді. Құстар келді. Жаңбыр жауды.

Мазмұны:

Көктем келді. Күн жылынды. Шөптер мен гүлдер өсе бастады. Құстар ұшып келді, жаңбыр жиі жауады.

Мнемокесте әдісінің пайдасы:

Есте сақтауды және сөйлеуді дамытады;

Логикалық ойлауды қалыптастырады;

Мәтінді құрылыммен айтуға үйретеді;

Қиял мен шығармашылық белсенділікті арттырады.

Түйін сөз әдісі ақпарат тізбегін (мәтінді) есте сақтауға көмектеседі. Бұл жағдайда түйін сөздер үзіндінің мағынасын көрсетуі керек және логикалық түрде өзара байланысты болуы керек.

Мнемотехникадағы “Түйін сөз әдісі” — бұл есте сақтаудың ең қарапайым және тиімді тәсілдерінің бірі.

Бұл әдісте мәтіннің немесе тақырыптың негізгі мазмұнын білдіретін негізгі (түйінді) сөздер таңдалып алынады.

Осы түйін сөздер есте сақтауға, байланыстырып сөйлеуге және мазмұндауға көмектеседі.

Мәні:

“Түйін сөз” — белгілі бір ойды, сөйлемді немесе оқиғаны жинақтап көрсететін басты сөз.

Бала мәтінді түгел жаттап алудың орнына, тек сол түйінді сөздерді есте сақтайды да, кейін соларға сүйеніп әңгіме құрастырады.

Қолдану тәсілі:

1. Тәрбиеші балалармен мәтінді немесе тақпақты оқиды.

2. Мәтіннен ең маңызды 4–6 сөз таңдап алынады — бұл түйінді сөздер.

3. Әр түйін сөзге қысқаша сурет немесе белгі салынады.

4. Балалар түйінді сөздерге қарап, мәтінді немесе әңгіме мазмұнын айтып шығады.

Мысал:

Тақырып: Көктем келді

Түйін сөздер:

1️⃣ Күн

2️⃣ Шөп

3️⃣ Гүл

4️⃣ Құс

5️⃣ Жаңбыр

Мәтін мазмұны:

Көктем келді. Күн жылынып, шөптер мен гүлдер өсе бастады. Құстар ұшып келді. Жаңбыр жиі жауып тұр.

Пайдасы:

Ақпаратты құрылыммен есте сақтауға үйретеді;

Баланың ойлау және байланыстырып сөйлеу қабілетін дамытады;

Мәтінді қысқаша мазмұндауға дағдыландырады;

Есте сақтау процесін жеңілдетеді.

Қаласаңыз, мен осы «Көктем келді» тақырыбына арналған түйін сөздер әдісінің мнемосуретін (мысалы, күн, шөп, гүл, құс, жаңбыр бейнеленген) жасап бере алам.

Тәрбиеленушілердің отбасыларымен ынтымақтастық.

Баланың тілін дамытуда оң нәтижелерге қол жеткізу үшін тек мектепке дейінгі ұйымның қабырғаларында жүргізілген жұмыстармен шектелуге болмайды. Ата - аналар - білім және тәрбиелеу процесінің ең белсенді қатысушылары.Ата - аналар үшін ақпараттық - көрнекі материалдар безендіріледі, семинар-практикумдар, кееңестер, балалармен бірлескен сабақтар өткізіледі. Жұмыстың бұл түрлері мнемотехнология әдістері арқылы байланыстырып сөйлеуді дамыту мәселесінде ата-аналардың қызығушылығын арттырады. Ата-аналар дидактикалық ойындар мен демонстрациялық материалдарды дайындауға қатысады. Тәрбиеленушілердің отбасылары "отбасылық газет"марафонына қатысады. Сөйлеуді дамыту бойынша отбасылық газеттер жасалды, онда отбасындағы сөйлеуді дамыту тәжірибесі көрсетілген.

Ата – аналармен жұмыс жоспары

Іс-шараны өткізу тақырыбы мен түрлері.	Мерзімі
"Балалардың байланыстырып сөйлеуін дамытудың ерекшеліктері"жылжымалы папкасы.	Қыркүйек
«Мнемотехника әлеміне саяхат» Ата-аналармен семинар – практикум	Қазан
"Біз ертегілерді мнемокестенің көмегімен айтамыз" Ата-аналармен жеке кеңестер мен әңгімелер.	Жыл бойында
"Балаға байланыстырып сөйлеуді дамытуға қалай көмектесуге болады?» Жеке әңгімелер	Жыл бойында
«Мнемотехника дегеніміз не?» Ата-аналарға арналған буклет.	Қаңтар
"Сөйлеуді дамыту мектеп жасына дейінгі балалардың жеке дамуының қажетті шарты» Ата-аналарға арналған семинар-практикум.	Ақпан.
«Мнемоника елінде» Ата-аналарменжәнебірлескенҰОҚ»	Сәуір Мамыр
«Біздің жетістіктеріміз» Ата-аналармен әңгімелесу.	Сәуір Мамыр

Перспективалықжоспар.

Ересек топ

Р/с	Тақырыбы	Мақсаты	Мерзімі
1	Менің балабақшам.	Мнемошаршы арқылы балабақша туралы айта білу, шартты белгілерді үйрету.
2	Менің достарым.	Сұрақ-жауап әдісі арқылы достары туралы әңгімелеуді үйрету.
3	Сүйікті ойыншықтар.	Мнеможолдар арқылы ойыншықтар туралы сөйлем құрап үйрету.
4	Үй жиһаздары.	Жиһаздар атауын мнемотехнология арқылы үйрету. Шартты белгілерді секе сақтауға дағдыландыру.
5	Менің отбасым.	Отбасы мүшелері туралы әңгімелесу, мнемокесте арқылы әңгіме құратыға дағдыландыру.
6	Менің көшем.	Мнемокесте арқылы көшесі туралы әңгіме құрастыру.
7	«Үйшік» ертегісі.	Мнемокесте арқылы ертегіні әңгімелеуге үйрету.
8	«Күз- жомарт»	Күз туралы түсініктерін жетілдіру. Мнеможолдар арқылы сөйлем құрауға дағдыландыру.
9	Өзім туралы.	Адамның дене мүшесін мнемотехнологиясы бойынша еске сақтау.
10	«Дәрумендер» өлеңі.	«Дәрумендер» өлеңін мнемокесте арқылы жаттау.
11	Өзіңе және өзгелерге Көмектес.	Әр түрлі шығарманың кейіпкерлерін мнемотехнолоиясы бойыншасипаттауды үйрету. Шартты белгілерді еске сақтау.
12	«Өрмекші» саусақ жаттығуы.	Саусақ жаттығуы арқылы еске сақтау қабілетін дамыту.
13	Нұр-Сұлтан қаласы.	Мнемокестенің көмегімен елордамыз Нұр-Сұлтан туралы әңгімелеу.
14	«Менің туған өлкем»	Мнеможолдар арқылы балалардың байланыстырып сөйлеу дағдыларын дамыту.
15	Тәуелсіз Қазақстан.	Қазақстан Республикасы мемлекеттік рәміздер туралы мнеможолдар арқылы сөйлем құрауды үйрету.
16	"7 лақ және қасқыр" ертегісі.	Мнемокесте арқылы ертегіні әңгімелеу.
17	«Ғажайып қыс».	Мнемотехнологиясы бойынша қыс мезгілін сипаттау. Шартты белгілерді еске сақтау.
18	Жануарлар әлемі.	Жануарлар әлемі туралы мнемокесте құрастыру.
19	Бізді қоршаған өсімдіктер.	Өсімдіктер, олардың адамға пайдасы туралы түсініктерін кеңейту.
20	Үй құстары.	Мнеможолдар арқылы балалардың байланыстырып сөйлеу дағдыларын дамыту.
21	"Айлакер түлкі" ертегісі.	Мнемокесте арқылы ертегіні мазмұндауды жалғастыру.Сөйлеу мәнерін дамыту.
22	Көліктер.	Мнемокесте арқылы көліктің түрлерін тану және олардың бөліктерінатай білуге үйрету.
23	Электроника әлемі.	Электр құралғылар туралы мнеможолдар құрастыру.
24	Мамандықтың бәрі жақсы.	Мнемотехнологиясы арқылы мамандықтың түрлерімен таныстыру, олардың маңызын түсіндіру.
25	Саусақ ойыны.	Саусақ жаттығу арқылы балалардың тілдерін жаттықтыру.
26	«Кім тапқыр?»	Мнемокетсе арқылы жұмбақтар жасыруға үйрету.
27	«Апта күндері» өлеңі.	Мнемокесте арқылы өлеңді еске сақтауға дағдыландыру.
28	Сұлу көктем.	Мнеможолдар арқылы балалардың байланыстырып сөйлеу дағдыларын дамыту.
29	«Нан қоқымын шашпаңдар» (Өлең жаттау)	Мнемокестенің көмегімен өлеңді еске сақтау.
30	Жәндіктер.	Мнеможолдар арқылы жәндіктер туралы сөйлем құрастыру.
31	Аялайық гүлдерді.	Мнемокесте арқылы гүлдер туралы айтып үйрену.
32	Мен жасай аламын.	Өзіне тән ерекшеліктерді мнемокесте арқылы жеткізу. Шартты белгілерді еске сақтауға үйрету.
32	«Біз күштіміз» өлеңі.	Мнемокесте арқылы өлеңді жаттап алуды үйрету.
33	«Жайдарлы жаз»	Мнеможолдар арқылы балалардың байланыстырып сөйлеу дағдыларын дамыту.
34	«Менің қиялымдағы ертегі»	Әр баланың қиялындағы ертегі құрастыруға баулу.
35	Сәлем, жаз!	Мнемокесте арқылы жаз мезгілін сипаттауға дағдыландыру.
36	«Мен барлығын білемін!»	Жыл бойына алған білім-білік дағдыларын бекіту, қорытындылау.

Қолданылған әдебиеттер:

1. "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңы.

2. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты.

3. Полянская Т. Б. «Использование метода мнемотехники в обучении рассказыванию детей дошкольного возраста», 2009.

4. Большева Т. В. «Учимся по сказке. Развитие мышления дошкольников с помощью мнемотехники», 2001.

5. Чохонелидзе Н. «Учим стихи по картинкам», 2006.

6. Белоусова С. «Развитие лексики и грамматического строя речи у дошкольников», 2005.

7. Белоусова Л. Е. «Весёлые встречи», 2003.

8. «Деңгейлеп оқыту технологиясы»

9. Жүсіпалиева М, «Бала мен балабақша», «Республикалық педагогикалық журнал»№6, 2015ж