Музыканың эмоциялық әсері

Узаков Илескен Иматаевич, Иматаева Меруерт Ілескенқызы

Абай атындағы Жамбыл гуманитарлық жоғары колледжі

Жамбыл облысы, Тараз қаласы

Музыка — адамның ішкі әлемін терең түсінуге, сезімдер мен күйзелістерді білдіруге көмектесетін ерекше өнер түрі. Оның тыңдалуы немесе орындалуы адамның эмоциялық күйін өзгертеді, кейде күлімсіретуге, кейде ойлануға, тіпті көзіңізге жас алуға себеп болады. Музыка біздің жан дүниемізбен тығыз байланыста болып, әртүрлі эмоциялар мен сезімдерді оята алады. Әрбір әуен, әрбір нота адамның жүрегіне ерекше әсер қалдырады. Музыканың эмоциялық әсері адамның өмірінің барлық кезеңдерінде, оның рухани дамуында ерекше орын алады. Бір әннің немесе әуеннің адамға әсері оның жан дүниесін терең қозғай алады. Мысалы, тыныш, баяу әуендер тыныштық пен үйлесімділік сезімін оятса, тез және ырғақты әуендер қуаныш пен энергия береді. Ал, кейде музыка адамды мұңайтып, оның ішкі қайғысын шығаруына мүмкіндік береді. Мұның барлығы музыканың терең әсерінен туындайды.

Музыка адам өмірінде әртүрлі функцияларды атқара алады:

• ол көңіл күйдің жақсаруына ықпал етеді. Әр адам күнделікті өмірде түрлі күйзелістермен, стресспен кездеседі, ал музыка осы қиыншылықтарды жеңуге көмек береді. Мысалы, стрессті жеңу үшін медитация немесе релаксациямен байланысты тыныш музыка тыңдау өте пайдалы.

• музыка адамның мәдени және рухани дамуына да әсер етеді. Ол адамның эстетикалық талғамын қалыптастырып, шығармашылық қабілеттерін ашады. Музыкалық шығармалар әртүрліэмоциялар мен идеяларды жеткізіп, тыңдаушыны ойлануға немесе жаңа дүниетанымға жетелеуі мүмкін.

• музыка — қоғам мен адамдар арасындағы байланыс құралы. Ұлттық немесе мәдени әуендер қоғамныңбірлігіннығайтады. Әрбірхалықтыңөзінетәнмузыкасы, ырғақтары мен әуендері бар, олар халықтың тарихы, дәстүрі мен мәдениетін көрсетеді. Осылайша, музыка адамдардың бір-біріне жақындасуына, ортақ тіл табуына себеп болады.

Психологтар мен нейробиологтар музыканың адамның эмоцияларына әсерін зерттегенде оның терең әрі күрделі байланысқа ие екенін анықтады. Музыка адамның миында көптеген аймақтарды белсендіретіні белгілі. Ол эмоцияларды тудыратын немесе күйзелісті жеңілдететін химиялық процестерді іске қосады. Мысалы, музыка тыңдағанда, мида дофамин мен серотонин сияқты "қуаныш гормондары" бөлінеді, бұл адамның жағымды эмоцияларын күшейтеді.Қазіргі таңда музыка терапиясы деп аталатын арнайы бағыттар да дамыған. Бұл терапияда музыка адамның психоэмоционалды жағдайын жақсартуға бағытталған, оның ішінде стрессті жеңу, күйзелісті жою жәнежалпы рухани денсаулықты нығайту көзделеді.Ал музыкант маман үшін музыка тек техникалық дағды мен орындаушылық шеберліктің нәтижесі ғана емес, сонымен қатар эмоциялық және рухани әлеммен тығыз байланысты өнер. Әрбір музыкалық шығарма — бұл тек ноталардың жинағы емес, бұл адамның ішкі күйінің, сезімдерінің, ойларының көрінісі. Музыка орындайтын, оны түсінетін немесе тыңдайтын адамның эмоцияларына әсер етіп қана қоймай, кейде оның психологиялық және физикалық жағдайын өзгертуі мүмкін. Музыкант үшін музыка ең алдымен өзіндік әсер ету тәсілі болып табылады. Олардың орындауында әрбір әуеннің, ырғақтың, аккордтың артында терең мағына жатыр. Мысалы, композитордың шығармасындағы кез келген музыкалық элемент музыканттың эмоцияларын айқындайды. Музыкант әнді орындау барысында өз сезімдерін, ішкі күйін тыңдаушыға жеткізуге тырысады. Бұл, әсіресе, жеке орындау кезінде айқын көрінеді, себебі орындаушының тұлғалық ерекше қасиеттері мен эмоциялық күйі шығарманы тыңдаушыға әсер етеді.Музыка орындаушыға қуаныш, қайғы, мұң, сүйіспеншілік немесе тіпті тыныштық сыйлай алады. Орындаушының мұндай эмоциялар арқылы әрбір нотаны, ырғақты немесе динамиканы беруі тыңдаушыға да әсер етеді. Сонымен қатар, музыкант шығарманы орындау барысында өзіндік эмоциялық күйін басқара отырып, оның музыкалық композицияға сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Музыканттың шығармашылық процесінде эмоцияның рөлі ерекше. Шығармашылық жағдай — бұл оның ішкі сезімдері мен күйзелістерін сыртқа шығару тәсілі. Музыканттың эмоциялары музыкалық шығарманы орындағанда көрініс табады. Ол шығарманың мазмұнына терең еніп, өзінің сезімдерін музыкалық тілмен жеткізеді. Көбіне музыкант шығарманың бір бөлігі ретінде өз болмысын танытса, тыңдаушы сол эмоцияны сезіне отырып, шығарманың маңызын тереңірек түсінеді.Музыкалық шығарманың эмоциялық әсері орындайтын адамның қабілетіне байланысты. Мысалы, ұлы композиторлар мен музыканттар өз шығармаларында күрделі эмоциялық қырларын ашып көрсеткен. Бетховеннің «Жетінші симфониясы» немесе Чайковскийдің «Қысқы кезең» шығармалары тыңдаушылардың эмоциялық күйін күрделендіріп, оларды терең сезімдер мен ойларға жетелейді.Әрбір музыка тыңдаушыға әртүрлі әсер етеді, бірақ оның мәні мен қуаты тек орындайтын музыкантқа байланысты. Ол музыка арқылы өз эмоцияларын тыңдаушыға жеткізе алады, бұл процесс тек техникалық дағдыға ғана емес, сондай-ақ музыканың рухани және психологиялық тереңдігіне негізделген.

Музыкант эмоциялық әсерді басқарудың ерекше шебері болуы керек. Оның жұмысында көп жағдайда сезімдер мен күйзелістердің ықпалы зор, алайда музыканттың міндеті — бұл эмоцияларды реттеп, шығарманың эстетикалық мәнін ашу. Бұл үшін олар шығарманың мәнін терең түсініп, өзінің ішкі әлемімен үндестіріп орындауы қажет. Кейде орындаушы өзі де шығарманың эмоциялық ағысына бойлай отырып, өз күйін өзгертеді. Бірақ, музыка мен эмоцияның арасында тепе-теңдікті сақтау өте маңызды.

Музыка — бұл тек дыбыс, ол адамды, оның сезімдерін, күйін бейнелейтін өнердің бір түрі. Музыкант үшін оның жұмысы өз эмоцияларын сыртқа шығарып, оларды тыңдаушыға жеткізу болып табылады. Музыка адамның ішкі дүниесін көрсетеді, ал музыкант бұл эмоцияларды басқарудың қожайыны. Музыкант маман үшін музыканың эмоциялық әсері — бұл шығармашылықтың маңызды бөлігі, өйткені ол тек техникалық шеберлікпен шектелмей, эмоция мен рухани тереңдікті де қамтиды.

Әдебиеттер тізімі:

1. Джеймс, У. (1890). The Principles of Psychology. Harvard University Press.

2. Загоровская, Л. И. (2010). Музыка и эмоции: Психология музыкального восприятия. Москва: РОССПЭН.

3. Гребенщиков, В. А. (2015). Музыка и сознание: Психология восприятия музыки. Санкт-Петербург: Питер.

4. Лотман, Ю. М. (1996). Культура и взрыв эмоций: Исследования по теории музыки и языка. Санкт-Петербург: Искусство.

5. Шмидт, Э. (2016). Музыка и эмоции: Психология музыкальной деятельности. Москва: Академический проект.

6. Фриче, И. М. (2009). Психология и психотерапия музыкантов: Современные подходы. Москва: Когито-Центр.