«Нарық жағдайында мамандық таңдау қиын ба?»

дөңгелек үстел

Қатысушылар: 9-11-сынып оқушылары мен ата-аналары

Мақсаты:  ата-аналарға жоғары сынып оқушыларының кәсіби бейімділігі мен қабілетін ерте анықтаудың, мамандық таңдауда бейімділік пен қабілеттің маңыздылығын көрсету, нарық жағдайында оқушылардың мамандықты дұрыс таңдауына ықпал ету.

 Жүргізуші:

Құрметті ата- аналар, оқушылар, ұстаздар!

«Нарық жағдайында мамандық таңдау қиын ба?» тақырыбында өткізгелі отырған дөңгелек үстелімізге қош келдіңіздер.

Мамандық — бұл қуанышқа айналатын ауыртпалық деген сөз бар.

Мамандық таңдаудың екі әдісі бар. Бірінші әдіс — сынақ пен қателік әдісі, адам соқыр жүріп, өзін лайықты өмір сүруге ғана емес, сонымен бірге еңбекке қуаныш сыйлайтын бір мамандықты тапқанға дейін өзін әртүрлі қызмет салаларында сынап көреді. . Бұл адам өмірінің жартысын алуы мүмкін. Тағы бір жол — өзіңді, қызығушылығыңды, бейімділігіңді зерттеу,
жүйке жүйесінің қасиеттері, ойлау, есте сақтау, зейін — барлығы
әр адамға белгілі бір мамандықты таңдауда не қажет болатындығы туралы білу.

Өзіңіз туралы білім ала отырып, сіз мамандықтар әлемімен таныса алсаңыз, таңдаған мамандығыңыз бойынша өз мүмкіндіктеріңізді және адамға қойылатын мамандық талаптарын біле алсаңыз , сонда ғана таңдау мағыналы бола алады.

Үшінші жол да бар — ата-анаңның, атаңның, арғы атаңның мамандық таңдау жолы. Бұл мұқият сақталған және ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан отбасылық дәстүр болған жағдайда мүмкін болады. Ұрпақтар мамандық таңдау дәстүріне сай болуы үшін көптеген компоненттер қажет. Бірақ ең бастысы — өз кәсібіне деген көзқарасы, өз ісіне деген сүйіспеншілігі.

Әр ата-ана баласының мамандығы жайында білуі керек. Мамандық  таңдау-адам өміріндегі ең маңызды қадамдардың бірі. Себебі, адам тағдырының бір бөлігі таңдаған  мамандығымен  ұштасып жатады. Адам асқақ  арманға, биік мақсатқа ұмтылады. Осы кезде  ұлы Абай атамыздың «Сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та, бар қалан» деген сөзін естен шығаруымызға болмайды.

Мамандық таңдау-белгілі бір даярлықты қажет ететін  іс-әрекет түрі , тіршілік көзі, дағды жүйесі және жасөспірімдік кезеңде қабылданатын жауапты шешімдердің бірі. Осы арада мамандық таңдауға ықпал ететін  негізгі 7 факторды ескере кеткен жөн.

1. Икемділік.

2. Мағлұматтылық

3. Тартылу деңгейі.

4. Мүмкіншілік.

5. Ата-аналардың көзқарасы.

6. Құрдастарының көзқарастары

7. Нарық қажеттілігі.

Нарық қажеттілігі дегеніміз – қай мамандықты болмасын таңдау – әр жасөспірімнің  өз еркінде . Бірақ тағдаған мамандық заман талабына сай, еліміздің болашағын одан әрі дамытуға, әрі нығайтуға жұмсалып жатса, міне, осыны нарық қажеттілігі  деп білуге болады. Нарықтық қоғамда өзіне  қажетті  саланы терең оқып және жаһандану кезеңінде салауатты өмір сұру үшін жан-жақты бәсекеге  қабілетті азамат болу.

Олай болса «Қазіргі нарық уақытында біздің баламыз мамандықты қалай таңдауы керек? деген сұраққа жауап іздеп көрейік.

Сұрақтар: (ата-аналарға)

• Мамандықты дұрыс таңдау деген не?

• Білім деңгейі мен мамандық таңдаудың арасында қандай байланыс бар?

• Беделді мамандықтар. Олар қандай?

• Балаңыздың қандай мамандықты жаны қалайтынын білесіз бе?

• Дәл бүгінгі уақытқа балаңызға қандай мамандықты таңда деп кеңес берер едіңіз?

Оқушыларға сұрақтар:

• Өзіңізді болашақ мамандыққа қалай дайындауға болады?

• Бүгінгі нарық заманында қандай мамандық таңдаған дұрыс?

Мамандық туралы жетік білмеу-мамандық таңдауда кездейсоқтыққа әкеледі. Оның соңы таңдаған мамандығы өзіне ұнамай, жұмыс орнын жиі өзгертуге әкеліп соқтырады

«Сәйкестендіру» әдісі арқылы ата-ана мен оқушы көзқарасының үйлесімін байқау. (Ата-аналар жауаптарын балаларының жауабымен сәйкестендіреді)

1. Жанұяңызда балаңыздың болашақ мамандығы туралы талқыладыңыз ба?

Иә Жоқ

2. Балаңыз қандай маман иесі болуды қалайды?

3. Баланың мамандық таңдауда кімнің пікірі маңызды, сіздің бе, алде балаңыздың ба?

Бала Ата-ана

4. Балаңыздың мүмкіндігі мен қабілеті қандай?

5. Балаңыздың хоббиі қандай?

6. Балаңыз қай оқу орнында оқығысы келеді?

7. Балаңыз мамандық таңдауда бірінші орынға нені қояды:

(төрт жауаптың бірін таңдаңыз)

1. Сол мамандық арқылы жақсы табыс табуға болатындығы.

2. Ата-ананың сөзін жерге тастамай, көңілінен шығу үшін.

3. Достарының алдында беделі жоғары болу үшін.

4. Сол мамандық көңіліне жақын болған соң

1. Мамандықты, оқу орнын таңдада мұғалімнің көмегін қажет етеді ме?

Иә Жоқ.

Жүргізуші:

Баланың икемділігін бастауыш сыныпта оқып жүрген кезінде анықтауға бола ма? Яғни, 6-7 жаста. Бұл сұраққа психолог мамандар бірауыздан «жоқ» деп жауап береді. Себебін "Ата-ана баланың бұл жаста таңдау еркі мен қабілетінің жоқтығының себебінен қателік жіберуі мүмкін" деп түсіндіреді.

Бала бастауыш сыныпта оқып жүрген кезде барлығына да қызығуы мүмкін. Сондықтан да оның қай іске икемдірек екендігін дөп басып айту қиын. Әрине, егер балаңыздың қызығушылығына шынайы баға беріп, дәл анықтай білсеңіз, оның болашағына болжам жасауға болады. Алайда баланың өскенін күте тұрған абзал.

Кейде ата-аналардың футболды мықты ойнайтын баласын музыка мектебіне беретін, ал үйдегі перде мен матаны кесіп ойнағанды жақсы көретін қыздарын есеп-қисапқа үйрететін кездері болады. Немесе атасының қалауымен бастықтың орындығына жайғасып, ал өзі әдеби кітаптарды оқығанды ұнатуы да ғажап емес.

Баланың бір іске деген икемділігін 13-14 жасында анықтауға болады. Бұның 2 себебі бар:

Біріншісі – осы жасқа дейін бала түрлі үйірмелерге, шараларға қатысып көріп, өзіне ұнайтын нәрсені анықтайды. Мұнымен қатар, сол салаға сәйкес өзіндік пікірі де қалыптаса бастайды.

Екіншісі – бұдан өзге 9- сыныпта оқитын оқушының алдында 10-11- сыныпты оқимын ба, оқымаймын ба деген үлкен таңдау тұрады. Осыған сәйкес бір іске ұмтылуға өзі де кірісіп кетеді.  

9- сыныпты бітірерде не себепті таңдау жасаймыз? Ондағы мақсатымыз не? Осы кезде баланың сынақта таңдап жүрген 5-ші пәніне қарап қай саланы ұнатып жүргенін анықтауға болады.

Ал колледж оқушыларға лайық білім бере ала ма? Мүмкін бірден ЖОО-ға түскен дұрыс болар. Кейде бала оқымай, бірден жұмыс істегісі келуі мүмкін.

Яғни 9-сынып бітіретін оқушының алдында мен 10-сыныпта оқуды жалғастырамын ба, әлде колледжге барамын ба деген сұрақ тұрады. Бұл сұраққа жауапты табу үшін алдымен бала өзінің қабілеті мен білімі жоғарғы оқу орнында оқуға жетеді ме, жоқ па? Осы мәселеде ойлануы керек. Ата-ана да осы сұрақ бойынша баласына дұрыс шешім қабылдауына көмек, бағыт беруі маңызды.

Балалары үшін ата-аналардың таңдау жасауы және оның салдары

Олар төмендегі себептерге байланысты балалары үшін таңдау жасайды:

1. Бала отбасындағы дәстүрлі мамандықты жалғастыруға міндетті деп ойлағандықтан.

2. Баласы түсейін деп отырған оқу орнында жақсы таныстары бар.

3. "Әйтеуір оқып алсыншы, сосын көре жатармыз" деген ой.

Құрметті ата-аналар! Сіздің таңдауыңызға бола балаңыз 12-15 жылын босқа жоғалтуы мүмкін. Яғни, өзі қаламаған мамандықты оқып, ұнамайтын қызметте жұмыс істеп, артынша өзі үшін біреудің таңдау жасағанына қатты өкінетін болады.

Статистикалық мәліметтерге сүйенсек:

Мамандығын өзінің икеміне сәйкес таңдаған оқушылардың 85%-ы ЖОО-ны өте жақсы деген бағаға бітіріп шыққан. Ал жәй ғана таңдай салғандардың 69%-ы ғана ЖОО-ны толығымен аяқтаған.

Және тағы бір ескерте кететін нәрсе - көп ата-ана Қазақстанда жоғары сұранысқа ие мамандықтарды біле бермейді. Қолына дипломын алса, бір жұмысқа тұрады ғой деп ойлайды. Мұндай жағдайда жалақысының да аз болатыны анық. Адам өмірінде мамандық пен жар таңдаудың маңызы зор екенін жақсы білеміз.

Қателік жібермеу үшін не істейміз?

Мамандық таңдауды ата-анасы, баласы және маман үшеуі бірігіп отырып шешкені абзал. Бұлайша кеңес алуды «Мамандық таңдау» немесе «Мамандыққа деген икемділік» деп атайды.

Осы секілді кеңестерде психолог немесе маманның арқасында төмендегі сұрақтарға жауап алуға болады:

1. Оқушының қай мамандыққа икемділігі бар?

2. Оқушының болашақтағы мансабына қажетті мәліметтер.

3. Қандай мамандықтардың 4-5 жылдың ішінде жоғары сұранысқа ие болатындығы.

4. ЖОО мен жұмыс берушілердің байланысы.

5. Жоғары жалақы төлейтін компаниялар.

6. ЖОО-да оқып жүрген студенттің қосымша білім алуы.

7. Нені оқудан бастаймыз? Қандай ақпараттарды меңгерген жөн.

Осындай сұрақтарға дәл жауап беруге көмектесетін орталықтарды іздеңіз. Ол жерге 3 рет барған жөн. Бірінші рет - 8 сыныпта, екінші рет - 9 сыныпта, үшінші рет - 11 сыныпта. Мансап жолында табысқа жету арқылы болашақта өзімізді материалдық деңгейде толықтай қамти аламыз.

Ата-анаға сұрақ:

Ал сіз мамандығыңызды өзіңіз таңдадыңыз ба?

«Әріпті мамандықтар» жаттығуы. (ата-аналар мен балалар)
Нұсқау: Барлық қатысушылар шеңбер құрып тұрады. Олар бір — біріне доп лақтыру арқылы әр түрлі әріптерден басталатын мамандық түрлерін айтады. Мысалы инженер десе, екінші адам р әрпінен басталатын мамандық түрін айту керек) Ескерту: Бір ойыншыға қатарынан доп лақтыруға болмайды және қолда допты үш секундтан артық ұстамау керек.Айта алмаған адам ойыннан шыға береді. Соңында қалған ойынша жеңімпаз болады)

Жаңа нарықтық мамандықтар тізімімен таныстыру .

«Жаңа мамандықтар атласы» жұмыспен қамту нәтижелерін және жұмыс дағдыларын жақсартуға, оқу бағдарламаларының өзектілігін арттыруға, техникалық және кәсіптік білім беру мекемелерінде және жоғары оқу орындарында оқуға бағытталған. Атластың нәтижелері жаңа оқу пәндерін енгізу кезінде білім беру ұйымдары үшін негізгі сілтеме болады. Атлас экономиканың 9 басым секторына арналған:

• Тау-кен іісі,металлургия

• Мұнай-газ саласы

• Ауыл шаруашылығы

• Көлік-логистикалық сала

• Машина жасау саласы

• АКТ

• Энергетика саласы

• Туризм

• Құрылыс. саласы

Қазіргі уақыттағы маңызда 10 мамандық:

1.Дәрігерлер қай замандада да құрметке ие мамандар. Өз кәсібін жақсы меңгерген дәрігерлер үшін  әрқашан жұмыс орны дайын. Біздің елімізде кәсіби дәрігер мамандары жетіспеушіліктің орнын толтыра алмай келеді.

2. Қызмет көрсету саласындағы мамандарға сұраныс Батыс Еуропа мен АҚШ-та өте жоғары екен. Солардың ізімен келе жатқан біздің еліміз үшін де қазіргі уақытта бұл саладағы мамандарға сұраныс артып келеді. Халық саны өскен сайын қызмет көрсетуші мамандықтар тапшылығы төмендемесі анық.

3. Инженерия – бұл өнеркәсіп саласындағы, мұнай-газ, архитектура және тағы басқа облысты қамтиды. Барлық өнеркәсіп саласында ілгеріде аталғандардың көмегі аса қажет.

4. IT –мамандары –ақпаратты технология-ның басты бөлшегі десек те болады. Яғни, веб-дизайнер,мобилогаф, таргетолог, бағдарламашы,SEO-маманы және т.б. .Бұлардың басты мақсаты - жұмыс істеуге және жақсы имидж қалыптастыра білетін бағдарламамен қамтамасыз етіп, оны ұстап тұру.

5. Биотехнологтар – биологиялық системалар мен элементтері бойынша жұмыс істейтін маман-дар. Қазақстанда ауыл шаруашы-лығы мен молекулярлық медици-нада, сол секілді биофармацевти-када аталған мамандар жеткілік-сіз болып отыр.

6 . Логистика саласы кәсіпорын үшін өте маңызға ие. Себебі, өнімдерді экспорттау мен импорттау, халықаралық және ішкі тұтынушылар іздеу осы маман иелеріне тікелей байланысты.

6. Маркетолог  мамандығы компанияның негізі стратегі болып табылады. Маркетологтар нарықты зерттей отырып, жұмыс атқарады. Сондай-ақ, оларға бизнес-жоспары, кәсіпорынның қаржысын тиімді жұмсау секілді маңызды істер тапсырылған.

6. Менеджер мамандығы – бүгінгі күнде жоғары сұранысқа ие. Себебі, ешқандай компания, жылжымалы мүлік агенттігі, кішігірім фирма болсын осы мамандардың көмегінсіз жұмыс атқара алмайды.

6. Жоғары клафикациялы оқытушылар әрқашан қоғамға қажет болған. Ал бүгінде ағылшын тілін меңгерген ұстаздар ауадай керек болып тұр.

7. Қазіргі уақытта бухгалтерия мен аудит бойынша көптеген компаниялар аутсорсингтік компанияларға жүгініп жүргенімен, есепші мамандығы ешқашан сұраныстан түскен емес.

 Салмақты шешімге жеті қадам. (ата-анамен бірге)

1. Сәйкес мамандықтар тізімін құру.

    Сізге ұнайтын, қызықты, сіз жұмыс істегіңіз келетін, сізге қолайлы мамандықтар тізімін жасаңыз.

2. Таңдаған мамандыққа қойылатын талаптар тізімін құру.

      Өз талаптарының тізімін жасаңыз:

- таңдаған мамандық және болашақ сабақ түрі;

- таңдаған мамандық және өмірлік құндылықтар;

- таңдаған мамандық және өмірлік мақсаттар;

- таңдау Мамандығы  бүгінгі  басты проблема;

- мамандық бойынша таңдаған мамандық және нақты жұмысқа орналасу;

- кәсіби дайындықтың қажетті деңгейі;

- таңдаған мамандық және  бейімділігі мен қабілеті;

- жұмыстың қажетті мазмұны, сипаты мен шарттары.

3. Әрбір талаптың мәнін анықтау.

      Аталған талаптардың қаншалықты маңызды екенін анықтаңыз. Мүмкін, үлкен есеппен ескермеуге болатын маңызды талаптар бар.

4. Әрбір сәйкес мамандық талаптарына өзінің сәйкестігін бағалау.

     Сіздің мамандыққа қойылатын талаптарыңыздан басқа, мамандықтың өз талаптары да бар. Сіздің кәсіби қасиетіңіздің дамығанын, сіздің зияткерлік қабілеттілігіңіздің, психологиялық ерекшеліктеріңіздің, денсаулық жағдайының мамандық талаптарына сай келе ме?

5. Нәтижелерді есептеу және талдау.

     Барлық тізімдегі мамандық сізге барлық тармақтарға сәйкес келетінін талдаңыз.

6. Нәтижелерді тексеру.

    Сіздің ойларыңыздың дұрыстығына көз жеткізу үшін өз шешіміңізді достарыңызбен, ата-аналармен, мұғалімдермен, психологпен, кәсіби кеңесшілермен талқылаңыз.

7. Табысқа негізгі практикалық қадамдарды анықтау.

    Сонымен, сіз шешім қабылдадыңыз, енді сіз қай оқу орнында кәсіптік білім ала аласыз, кәсіби маңызды қасиеттерді қалай дамыту керектігін, осы мамандық бойынша практикалық жұмыс тәжірибесін қалай алуға болатынын, еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігіңізді қалай арттыруға болатынын анықтау маңызды.

Ең бастысы мамандық таңдау — баланың өз мамандығына деген қарым-қатынасы мен өз ісіне деген сүйіспеншіліктен туындамақ. Болашақ мамандық тандау кезінде үлкендердің көмектескеніне қарамастан, соңғы шешімді баланың өзі қабылдайды және одан арғы жауапкершілікті де өз мойнына алады. Әр мамандық өзінше тартымды, өзінше ерекше, қажетті болып саналады. Бірақ сол мамандықтардың ішінен жастардың өзіне сай мамандықты  дұрыс  таңдауына  ықпал  ететін ата- аналар өздерінің ақыл-кеңестерін ортаға салып, балаларды дұрыс бағыттап, тура жолға салып жіберсе, бала таңдау жасауда қателікке ұрынбайы хақ.

Күнді қолмен бүркеуге болмайтындай, барлық проблемалардан қашып құтылу мүмкін емес. Балаңызға, мамандық таңдауда қадірменді ата - ана ақыл қосар ақылшысы екеніңізді, қиындығын жеңілдетер көмекшісі екеніңізді, яғни ертеңгі күнгі сүйеніш - тірегі екеніңізді ұмытпаңыздар. К. Д. Ушинский: «Егер мамандықты таңдап алуда сіздің жолыңыз болса және осы жолда өміріңізді сарп ететін болсаңыз, онда сіз бақытты болғаныңыз»

Рефлексия

«Бүгінгі менің ойым»