|
Сабақ басы (13
мин)
|
Әр
халықтың өзінше жаңа жылы, жыл басы болады. Ол халықтың орналасқан
жеріне байланысты. Біздің елімізде әдеттегідей Жаңа жылды 22-ші
наурызда қарсы алған.
Наурыз –
шығыселдерінің өзіндік тарихы бар ежелгі мейрамы. Наурыз
қазақ тіліне тікелей аударғанда «Жаңа күн» деген мағынаны
білдіреді. Жаңа жылды қарсы алу – күн мен түннің теңелу күніне
сәйкес келеді. Наурыз – табиғаттың жаңғаруының, малдың төлдеп,
ақтың молаюының белгісі. Қазақ халқы бұлк үнді жаңа, таза киімдерін
киіп, салт-дәстүр бойынша тазару,жаңару күні деп қарсы
алған.
Наурыз – көктем мен
еңбектің, достық пен бірліктің мейрамы болумен бірге,
халқымыздың салт-дәстүрлерін құрметтеп,ұлттық қасиеттерімізді
бойына сіңіріп, жан-жақты дамыған өнегелі,өнерлі азамат тәрбелейтін
ұлттық мейрамымыз. Наурыздың мағынасы – наурыз парсыша «нау» (жаңа)
және «руз» (күн) Жаңа жылдың бірінші күні деген мағынаға ие. Ол
күнтізбелік жылдың үшінші айы (31 тәулік), көктемнің басы. Қазақтар
бұл мейрамды Әз-Наурыз мейрамы деп те атайды. Халықтың ежелгі
наным-сенімінде наурыздың алғашқы үш күнінде жер-көкті жарып ерекше
дыбыс естіледі. Мұны тек қана жұмақтан шыққан қой, сол арқылы оны
бағып жүрген қойшы ғана естиді. Бұл күні бүкіл табиғатқа, тіршілік
иесіне, өсімдік, жан жануарға ерекше сезім, қуат, қасиет нұры
құйылады.
|
Оқушы: «Ұлыстың ұлы күні» жайында
аңыз
Бір күні Нұх пайғамбардың
кемесі Қазығұрт тауына келген сәтте жердің бетін жайлаған топан су
кері қайтады. Сол сәт жер бетіне табаны тиген барлық тіршілік
иелері көк аспаннан түскен қасиетті қазаннан бірге дәм татады.
Содан, бұл күнді «Ұлыстың ұлы күні» деп жариялайды. Наурызды тойлау
тарихы Ұлы Абай өзінің «Біраз сөзі қазақтың қайдан шыққаны туралы»
жазбасында Наурыз тарихын көшпелі халықтардың «хибиғи», «хұзағи»
деп аталатын көне заманына ұштастырады. Парсының «нау» сөзі әртүрлі
өзгерістерге ұшырағанымен, сол мағынада көп халықтың тілінде
сақталып қалған. Ол орысша нов (ай), немісше нойе, латынша нео.
Осылайша «нау» сөзі үнді-еуропалық халықтар дараланудан да бұрын
пайдаланылған.
Ән: “Наурыз” Орындайтын:
|
суреттер
|
|
Ортасы (20
мин)
|
Аластау рәсімін
бастаймыз. /аластау/
- Жаңа күн, Наурызымыз келдің бе?
- Көктем боп Наурызымыз келдің бе?
- Бүрлеген қайынды көрдің бе?
- Күлкісін сәбидің көрдің бе?
- Құс қанатын сабылтып келдің бе?
- Ел жұртыңды сағындырып келдің бе?
Наурызды кім қалай
тойлаған?
Ұлы ғұламалар Әбу Райхан
Бируни, Омар Һайям тәрізді әлем таныған тарихи тұлғалардың
еңбектеріндегі Шығыс халықтарының Наурыз мейрамын қалай тойлағаны
туралы деректерге назар аударсақ, парсы тілдес халықтардың Наурызды
бірнеше күн тойлаған. Яғни, олар Наурыз күндерінде мынадай
салт-дәстүр, ырымдар жасаған:
Әр жерде үлкен от
жағып, отқа май құйған.
Жаңа
өнген жеті дәнге қарап болашақты
болжаған.
Жеті
ақ кесемен дәстүрлі ұлттық көже «сумалық»
ұсынған.
Ескі
киімдерін тастаған.
Ескірген шыны аяқты
сындырған.
Бір-біріне гүл
сыйлаған.
Үйлерінің қабырғасына дөңгелек ою – «күн символын»
салған.
Үйлеріндегі тіреу ағашқа гүл
ілген.
Жамбы
ату тәрізді түрлі жарыстар
өткізген.
Бұл
күні кәрі-жас мәз болып, бір-біріне жақсы тілектер айтқан,
араздаспаған.
● Ән: «Шілдехана»
|
Оқушы: Наурыз неге жыл
басы?
Жеріміз Күнді бір
айналып шығатын мерзім жылдың шартты түрде үш айынан: наурыз,
сәуір, мамыр көктем, маусым, шілде, тамыз жаз, қыркүйек, қазан,
қараша күз, желтоқсан, қаңтар, ақпан қыс мезгілдері болып
бөлінетіні баршамызға аян. Көктем наурыздың 22-інен, жаз маусымның
22-інен, күз қыркүйектің 23-інен, қыс желтоқсанның 23-інен
басталады. Ендеше, Жаңа жылымыздың дәл 22 наурыздан басталуы жыл
мезгілдерінің астрономия заңдылығымен де дәл
келеді.
Наурыз мейрамына байланысты мынадай атаулар бар: Наурыз
күні, Наурыз айы, Наурызнама, Наурызкөже, Наурыз тойы, Наурыз жыры,
Наурыз жұмбақ, Наурыз бата, Наурыз тілек, Наурыз төл, Наурызкөк,
Наурыз есім, Наурыз шешек, Наурызша, Әз, Қыдыр, Саумалық, Мұхаррам
(тыйым), Самарқанның көк тасы
Сондай- ақ, Ұлыстың ұлы күнінде адамдар бір-біріне тілек
білдірген. Ал бата ырыс – бақтың символы. (бата оқылады, тілек
білдіріледі).
Ұлың
ұяға, қызың қияға қонсын!
Еліңе елеулі, халқыңа
қалаулы бол!
Айың тусын оңыңнан,
Жұлдызың тусын соңынан!
Бақ берсін,
Қыдырдарысын!
Ұлыс оң болсын, Ақ
мол болсын!
|
|
