«Ойлау қабілетін дамыту»

Айтбаева Айнэлла Куралсыновна

Түркістан облысы, Бәйдібек ауданы, Жоғары Боралдай ауылы

«Бәйтерек» бөбекжай – балабақшасының психолог маманы

«Ойлау қабілетін дамыту»

«Жауқазын» бөбекжай – балабақшасының педагог психолог маманы Д.Р.Нематова психикалық дамуы тежелген балаларға арналған авторлық бағдарламасы бүгінгі қоғамдағы өзекті мәселелердің біріне айналған тақырыпты қамтып отыр.

Бұл бағдарламаны жасау барысында Д.Р.Нематова Л.М.Веккердің теориялық ережелерін басшылыққа ала отырып, өзінің күнделікті жүргізіп жүрген жұмыстарымен ұштастырған.

Бағдарламаның мақсаты айқын, міндеттері дұрыс көрсетілген.

Теориялық тағылымдарды іс-тәжірибеде қолданып жүргізілген жүйелі жұмыс нәтижесі толығымен көрініп тұр.

Түзету жұмыстарын жүргізу барысында басшылыққа алған принциптері

-Әр баланың жеке тұлғалық ерекшеліктерін көре білуінен байқалады.

-Оқушылардың оқу әрекеттін ойын әрекетімен байланыстырған.

Сөйлеу іс-әрекетінің дамуында ойын элементтерінің маңыздылығы ерекше екенін бағдарлама құру барысында басшылыққа алған.Нәтижеге бағытталған бағдарламаны оқу-тәрбие үрдісінде пайдалануға болады.

Д.Р. Нематова іс-тәжірибесін таратуға болады деп сенім білдіре аламын. Өйткені А.Жомартқызы ізденімпаз, өз ісіне жауапкершілікпен қарайды, біліктілік деңгейі мамандығына сай.

Түсінік хат

Еліміздің әрбір болашақ азаматын жан-жақты тәрбиелеп, білім беру арқылы дамыту ең жауапты іс. Жалпы орта білім беретін мектепте үлгерімі төмен балалар тобында психикалық дамуы тежелген балалар кездеседі.

Психикалық дамудың тежелуі – бұл баланың интеллектуалды қабілетінің жасына сәйкес келмеуі. Баланың психикалық дамуының тежелуінің негізгі себептері түрлі болуы мүмкін. Бұл жағдайдың негізгі себебі бала миының әлсіз түрдегі органикалық зақымдануы немесе іштен туа біткен, туылу кезінде және өмірінің бастапқы кезеңдерінде болған жағдайлар, негізгі әлеуметтік жағдайы, нашар көруі, құлақ ауруы тағы да басқа себептерден болуы мүмкін.

Психологтың балалармен түзету-дамыту жұмысын қамтиды.Ересектердің ата-ана, мұғалімдердің сұраныстары арқылы баламен жұмыс жүргізіледі.Балаға диагностикалық жұмыстар жүргізіп, түзету жолдары сонын негізінде анықталады. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалармен диагностикалық жұмыс жүргізу күрделі.Қазіргі уақытта бұл балалар клиникалық және психологиялық-педагогикалық жағынан зерттелген.

Бұл түзету дамыту бағдарламасы балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп, даму мүмкіндігі шектеулі балаларға арналып құрылған.

Коррекциялық бағдарлама тапсырмалар мен жаттығуларды басшылыққа алады:

-ауытқудың когнетивтік саласында түзету және дамыту;

Бағдарламаны Л.М.Веккердің теориялық ережелері негізінде құрылып, танымдық процестерді зерттеу болды.

Мақсаты: Жоғарғы психикалық функцияларды түзетіп дамыту.

Міндеті:

-Зейіннің ырықтылығын, шоғырлануын, көлемін , тұрақтылығын дамыту.

-Есту арқылы есте сақтау мен көру арқылы есте сақтауды дамыту;

-Қабылдаудың тұтастығын дамыту;

-Қолдың ұсақ моторикасын дамыту;

-Ойлау қабілетін дамыту;

Бағдарламаның әдіснамалық негізі мынадай ережелерден тұрады:

-білім беру деңгейі бастапқы;

-практикалық бағдар ұстау;

-игеру –дамыту сипатында;

-оқушылардың жасы:9-12 жас аралығы;

-оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру сабақ түрінде.

-сабақ аптасына 2рет-1 сағаттан;

-оқу жоспары шартына бағдарламаның кіруі;

Психикалық дамуының тежелуінің негізгі бұзылыстары интеллектуалды деңгейі көбіне таным процестері: зейіні, логикалық есте сақтауы, ойлауы, кеңістікті бағдарлауы төмен болып келеді. Бұл балалар өзінің құрдастарынан кеш жүріп, кеш сөйлейді. Олардың салмағы аз, бойы кіші, көп сөйлемейтін, әлжуаз, тез шаршап, көп ауырады .

Психикалық дамуы тежелген балалар дегеніміз – оқу бағдарламасын меңгеруде қиындықтарға кездесетін үлгермеуші балалар. Мұндай балалар білімі мен дағдыларына, тұлғалық жетімділігіне мінез-құлқына байланысты мектепте оқуды бастауға дайын емес. Олар оқуда көп қиыншылықтар көреді: мектепте орнатылған тәртіп нормаларын сақтау оларға аса қиын. Оқудағы қиыншылықтар олардың жүйке жүйесінің әлсіреуінен тереңдей түседі – жүйкесі тозып, соның салдарынан олар тез шаршайды, жұмысқа қабілеті төмендейді, бастаған жұмысын аяқтамайды. Бұл балалардың оқу үлгерімі ерекшеліктеріне келетін болсақ, бұл балалардың оқуға үлгермеушілігі 1-сыныптан бастап көріне бастайды. Бірақ анық белгілері 2-3 сыныпта белгілі болады.

Оқу процесінде олардың оқу дағдыларындағы кездесетін кемшіліктер: сабақ процесіне жай қосылады;

- оқу материалын жай немесе тіптен қабылдамайды;

- берілген тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз орындай алмайды;

- оқу мен жазуы жай;

- оқыған мәтінін түсінбейді және түсінгенін айтып бере алмайды;

- есептер шығарған кезде үлкен қателер жібереді;

- тез шаршағыш;

- сыныптастарымен аз араласады;

- өз ойын анық айта алмайды.

Мұндай балалардың жұмыс қабілетінің төмендеуі және зейін тұрақсыздығы әр балада түрлі көрініс табады. Осылайша кейбіреулерінде аса жоғарғы зейін қоюы және неғұрлым жұмысқа деген жоғарғы қабілеті тапсырманы бастағанда байқалады да, оны орындау барысында төмендей береді; енді бірінде – зейіннің артуы жұмыстың біраз уақыты өткен соң басталады; ал тағы басқаларында зейін қоюы және жұмыс қабілеті біркелкі болмай, мезгіл-мезгіл толқып тұрады .

Психикалық дамуы тежелген балалар зейіннің ерекшеліктері оның тұрақсыздығынан, бір объектіге тұрақты көңіл бөле алмайтындығынан көрінеді. Басқа да сыртқы қоздырғыштардың болуы бұл оқушылардың жұмысын тежеп, қате жіберуін арттырады. ПДТ балаларда қабылдау қабілетінің дамуы да төмен, мұны балалардың қоршаған әлем туралы білімдерінің жеткіліксіздігінен, шектеулігінен, үзік-үзіктігінен, әдеттегі қалыптан басқаша тұрған заттарды, сызбалық бейнелерді тани алмайтындығынан (егер олар сызылып тасталған немесе бірінің үстіне бірі орналастырылған болса) байқауға болады.

Есте сақтау процестерін зерттеу ырықты есте сақтау нәтижесінің жеткіліксіздігінен, есте сақтау көлемінің аздығын, есте қайта жаңғырту қиынға түсіп, оның нақты болмайтынын көрсетті. Мұндай балалардың танымдық қызметінің дамуында да айқын артта қалушылық пен өзгешеліктері бар. Олардың барша ойлау формаларының артта қалуы байқалады, мектептегі оқудың басталуына қарай мұндай балаларда, әдетте әлі негізгі ойлау операциялары талдау, топтау, салыстыру, қорыту қалыптаспаған. Танымдық белсенділігінің төмендігі айқындалған.

Психикалық дамуы тежелген балалардың тіл байлығы әдеттегі балаларға қарағанда 20-30 % төмен деңгейде. Сөздік қорында бар сөздердің өзін қолданғанда, олар көбінесе қате жіберіп, сөз мағынасын толық түсінбейтінін көрсетеді. Психикалық дамуы тежелген оқушылардың грамматикалық қорыта білуі әлсіз, олардың сөйлеу тілінде грамматикалық конструкцияларды дұрыс қолданбауы жиі кездеседі. Психикалық дамуы тежелген балалардың мінез-құлқы да өзіндік ерекше. Мектепте олар өздерін әлі мектепке дейінгі жастағы кішкене балалар сияқты ұстайды. Оларда оқуға деген қызығушылығы жоқ немесе аса әлсіз, мектепке деген жағымды қатынасы да байқалмайды. Олардың жетекші қызметі – әлі де ойын болып қалады. Жүйелі түрде оқыту басталғанға дейін Психикалық дамуы тежелген балаларда ойын әрекетінің жоғарғы формасы – сюжеттік-рөлдік ойын қалыптаспаған, шын мәнінде баланы өз қызметінің жаңа түрін – оқу қызметін орындауға дайындайтын ойынның осы формасы, тіпті ойынды ересектер немесе дұрыс дамып келе жатқан құрдастары ұйымдастырған жағдайда да бұл балалар өзіне бөлінген рөлді орындай алмай, біреуінен екіншісіне ауысып, манипуляциялық әрекет жасайды .

Психикалық дамуы тежелген балалармен жүргізілетін түзете дамыту жұмыстарының түрлері көп.

Түзету жұмыстарын жүргізудің принциптері төмендегідей:

- баланың жеке тұлғалық ерекшеліктерін анықтау;

- шаршап кетпеуін анықтау;

- оқу әрекетін ойын түрінде ұйымдастыру, кеңістікті бағдарлауын дамыту;

- сыныптан тыс тәрбие сағаттарына қатыстыру

- ойын дағдыларын оқу әрекетіне аудару;

- арнайы әдістемелермен оқытуды ұйымдастыру;

- жылдық диагностикалық даму деңгейін салыстыру.

Мамандардың оқыту түзету процесінде әдістемелік нұсқауларды дұрыс және жоғары деңгейде ұйымдастыруына байланысты психикалық дамуы тежелген балаларды өз жасындағы балалардың даму деңгейіне жеткізуге болады. Білім беру мекемесінде оқитын Психикалық дамуы тежелген балалар әр уақытта нәтижеге жету үшін бақылаудан тыс қалмауы қажет. Психолог, сынып жетекшсі, ата-ана тығыз байланыста болған жағдайда баламен жүргізілетін жұмыс нәтижелі болады, яғни баланың өз-өзіне деген сенімділігін арттыру арқылы түзете дамыту жұмыстарын жүргізу тиімді. Психикалық дамуы тежелген баламен жүргізілетін жұмыстар жүйелі түрде ұйымдастыру керек.

Танымдық және сөйлеу іс-әрекетінің дамуына жеткізетін әдістерінің бірі – ойын. Ойын баланың өзінің қарым-қатынасқа деген қажеттігін, сезімдерін, ойларын және эмоцияларын сыртқа шығаруын қамтиды. Ойынды дұрыс ұйымдастыру арқылы баланың сөздік қоры дамиды, басқа балалармен қарым-қатынаста өзін еркін сезінуі және қоршаған ортаға байланысты білімдерін кеңейтеді. Ойын барысында қолданған сөздерді бала күнделікті өмірде қолданатын сөздік қорына кіргізеді. Бала белгілі әлеуметтік ортада өсіп, айналасындағы заттар мен құбылыстарды танып біледі, олармен тікелей қарым-қатынастарда әсерленіп, бойындағы табиғи қасиеттерін жетілдіріп, ақыл-ой сезімін таным әрекетімен байланыстырады. Сезімнің бұл түрі балалардың оқып білім алуын, дүниетанымын, көзқарасын қалыптастырады. Баланың шындықты тануға деген ең алдымен таңданудан басталады, таңдауы баланың бәрбір нәрсенің, құбылыстың, оқиғаның мән-жайын жан- жақты танып, оларды тереңірек түсінуіне жетелейді, оның ізденімпаздық әрекетін тудырады .

Психоэмоционалдық дамуы терең бұзылған балалар қалыпты балалар арасында тәрбиелене алмайды. Психикалық дамуы тежелген балалармен дәрігерлік-психологиялық-педагогикалық және түзету шараларын жүргізгенде мамандар мынадай маңызды ұстамдарды сақтауы тиіс:

- жеке және топ арқылы олармен түзету-дамыту сабақтарын жүргізу;

- қимыл-қозғалысы мен психикасының дамуының жетілуін бағалап жетілдіре түсу;

- психикалық дамуы тежелген балалардың психологиялық қауіпсіздігін сақтау, сол ортаға мейірімділік пен қамқорлық жағдайын туғызу, олардың қиыншылығын түсіну және жағдай жасау.

Күтілетін нәтиже

Әр баланың физиологиялық, психологиялық, жас ерекшеліктерін ескере отырып, жеке тұлғаны дамыту жұмыстарын дұрыс және тиімді ұйымдастыру болып табылады. Түзете-дамыту жұмыстарында төмендегі мәселелерге көңіл бөлген жөн: психикалық дамуы тежелген балалардың танымдық және тұлғалық ерекшеліктері оқуға, жазуға оқу мазмұнын басқаша іріктеуді қажет етеді. Бірінші кезекте оқуға деген жағымды түрткі қалыптастырып, жақын эмоционалды көріністерді тудыратын, ой-өрісін кеңейтетін материал алыну керек.Төмендегі жаттығулар арқылы баланың жоғары психикалық функциялары дамып, өз тобына қосылуын қадағалау.

Сабақтың тақырыптық жоспары

№	Сабақтың міндеттері	Сабақтың мазмұны
1	-Ойлау қабілетін дамыту	«Вербальді-логикалық ойлауды бағалау» әдістемесі
2	-Зейінді дамыту	«Зейіннің даму деңгейін анықтау» әдістемесі
3	-Есте сақтауды дамыту	«Сандарды есте сақтау»әдістемесі
4	-Ойлауды дамыту	Логикалық ойлауды дамыту
5	-Зейінді дамыту	Зейіннің танымдық сипатын зерттеу -«Қай зат үлкен» ойыны
6	- Көру арқылы есте сақтауды дамыту	1.Оқушылармен амандасып, жағымды көңіл-күй сыйлау. Сабақтың мақсаты мен міндетін айту. 2. Негізгі бөлім. - «Не өзгерді » ойыны. - «Тоқтаусыз ізде» ойыны. 3. Сабақтың қорытындысы.
7.	- Зейіннің шоғырлануын , тұрақтылығын дамыту;	1. Оқушылармен амандасып, жағымды-көңіл-күй сыйлап, сабақтың мақсаты мен міндетін түсіндіру. 2. Негізгі бөлім. - «Менің күзгі арманым» 3. Рефлексия занятия.
8.	- Қолдың ұсақ моторикасын дамыту;	1. Оқушылармен амандасып, жағымды-көңіл-күй сыйлап, сабақтың мақсаты мен міндетін түсіндіру. 2. Негізгі бөлім. - «Тұздармен бояу» ойыны. 3. Сабақты талдау.
9.	-Шығармашылық зейіннің тұрақтылығын анықтау;	1. Оқушылармен амандасып, жағымды-көңіл-күй сыйлап, сабақтың мақсаты мен міндетін түсіндіру. 2. Негізгі бөлім. - «Алпауыттар мен ергежейлілер » ойыны. - Графикалық диктант. 3. Сабақты талдау.
10.	- Көру арқылы есте сақтауды дамыту;	1. Оқушылармен амандасып, жағымды-көңіл-күй сыйлап, сабақтың мақсаты мен міндетін түсіндіру. 2. Негізгі бөлім. -Сіріңкемен «Қайтала» ойыны - «Фигураны есте сақта». 3. Сабақты талдау
11.	- Зейіннің шоғырлануын дамыту;	1 . Оқушылармен амандасып, жағымды-көңіл-күй сыйлап, сабақтың мақсаты мен міндетін түсіндіру. 2. Негізгі бөлім. - «Көзбен сана» ойыны. -«Нүктемен суреттелген сурет» ойыны. 3. Сабақты талдау.
12	-Қолдың ұсақ моторикасын дамыту; 770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Толығырақ Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2024-2025 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Психология пәні бойынша барлық материалдарды көру Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ