Жетекшісі:

Ф.ғ.к.,қауымдастырылған профессор Тулекова Гулжан Қажымұратовна

«Олимпиадалық бокс: оның халықаралық спорт жүйесіндегі орны мен болашағы»

Далелхан Сабина Дауренқызы

«Халықаралық қатынастар» мамандығының 2 курс студенті

Аннотация

Бұл ғылыми эсседе олимпиадалық бокстың халықаралық спорт жүйесіндегі орны мен оның болашағына қатысты өзекті мәселелер жан-жақты қарастырылады. Олимпиадалық бокс тарихынан бастап қазіргі кезеңдегі институционалдық дағдарыстар, Халықаралық Олимпиада комитетінің шешімдері, жаһандану және коммерциялану үдерістерінің ықпалы, сондай-ақ Қазақстан сияқты боксы дамыған елдердің бұл спорт түріне қосар үлесі сарапталады. Зерттеу барысында ғылыми әдебиеттер мен ресми дереккөздерге сүйене отырып, қазіргі бокс жүйесіндегі реформалар қажеттілігі мен болашақ даму перспективалары анықталады. Эссе олимпиадалық бокстың әділетті басқару мен халықаралық серіктестіктің арқасында әрі қарай дамуы мүмкін деген гипотезаға негізделген. Зерттеу нәтижелері бұл спорт түрінің Олимпиада ойындарындағы болашағын бағамдауға және оны сақтап қалуға бағытталған нақты ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді.

Кілт сөздер: Олимпиадалық бокс, халықаралық спорт, жаһандану, ХОК, Қазақстан боксы, спорттық реформа.

Аннотация

В данном научном эссе всесторонне рассматривается место олимпийского бокса в международной спортивной системе и перспективы его развития. Исследуются историческое значение олимпийского бокса, институциональные кризисы в системе управления, решения Международного олимпийского комитета, а также влияние процессов глобализации и коммерциализации на этот вид спорта. Особое внимание уделяется роли таких стран, как Казахстан, в поддержке и развитии олимпийского бокса. Основная гипотеза заключается в том, что при условии справедливого управления и международного сотрудничества олимпийский бокс может сохранить свое место в Олимпийских играх и успешно развиваться в будущем.

Ключевые слова: Олимпийский бокс, международный спорт, глобализация, МОК, бокс Казахстана, спортивная реформа.

Abstract

This scientific essay explores the position of Olympic boxing within the international sports system and examines its future prospects. It analyzes the historical role of Olympic boxing, current institutional challenges, decisions by the International Olympic Committee, and the impact of globalization and commercialization on the sport. Particular attention is paid to the contribution of boxing-strong nations like Kazakhstan in supporting and promoting Olympic boxing. The main hypothesis suggests that with fair governance and international cooperation, Olympic boxing can retain its place in the Olympic Games and continue to develop in the years ahead.

Keywords: Olympic boxing, international sport, globalization, IOC, Kazakhstan boxing, sports reform.

Кіріспе

Өзектілігі:

Олимпиадалық бокс — тек қана спорттық жарыс емес, ол ұлттық рухтың, спортшылардың кәсіби дайындығының, мемлекеттердің спорт саясатының көрсеткіші ретінде қалыптасқан тарихи феномен. Бұл спорт түрі ғасырдан астам уақыт бойы Олимпиада ойындарының маңызды құрамдас бөлігі болып келе жатса да, соңғы жылдары оның халықаралық спорт жүйесіндегі орны күрделі сынақтарға тап болып отыр. Халықаралық бокс қауымдастығы мен Халықаралық Олимпиада комитеті арасындағы институционалдық дағдарыс, төрешілердің бейтараптығы төңірегіндегі жанжалдар, қаржылық ашықтықтың болмауы — осының бәрі олимпиадалық бокстың болашағын бұлыңғыр етуі мүмкін.

Сонымен қатар, заманауи спорт индустриясы трансформацияланып, коммерцияландыру, медиа ықпал, цифрлық трансляция сияқты жаңа факторлар спорт түрлерінің өміршеңдігін анықтайтын басты өлшемге айналуда. Мұндай жағдайда олимпиадалық бокс өзінің тарихи маңыздылығын сақтай ала ма, әлде ескірген форматта қалып қоя ма — бұл сұрақ ғылыми тұрғыдан зерттеуді қажет етеді.

Қазақстан сияқты боксты ұлттық артықшылық ретінде қабылдайтын елдер үшін бұл мәселе тек спорттық қана емес, стратегиялық маңызы бар тақырыпқа айналуда. Сондықтан олимпиадалық бокстың қазіргі жай-күйі мен болашағын талдау — уақыт талабынан туған, ғылыми және практикалық маңызы жоғары зерттеу.

Зерттеу сұрақтары:

1. Олимпиадалық бокстың халықаралық спорт жүйесіндегі тарихи және қазіргі орны қандай?

2. Олимпиадалық бокстың институционалдық құрылымы мен басқару жүйесінде дағдарыстар орын алуы мен себептері

3. Халықаралық Олимпиада комитетінің олимпиадалық боксқа қатысты қабылдаған шешімдері бұл спорттың болашағына қалай әсер етеді?

4. Заманауи спорттың жаһандану және коммерциялану жағдайында олимпиадалық бокстың даму перспективасы қандай?

5. Қазақстан секілді боксы дамыған елдердің олимпиадалық бокс жүйесіне ықпалы қандай және олар қандай үлес қоса алады?

Зерттеу мақсаты мен міндеті:

Мақсаты – Олимпиадалық бокстың халықаралық спорт жүйесіндегі тарихи және қазіргі орнын бағалау, басқару құрылымында туындаған дағдарыстардың себеп-салдарын талдау, және жаһандық спорт кеңістігіндегі даму перспективаларын айқындау арқылы оның болашағын ғылыми тұрғыдан негіздеу.

Міндеттері:

• Олимпиадалық бокстың тарихын және қазіргі жағдайын талдау;

• Халықаралық ұйымдар арасындағы дау-дамайларды талдау;

• Бокс спортының әлемдік деңгейде даму көрсеткіштерін салыстыру;

• Болашақ дамудың ықтимал бағыттарын айқындау.

Гипотеза:

Олимпиадалық бокс халықаралық спорт жүйесіндегі маңызды рөл атқарып, оның дамуы мен болашағы бірқатар факторларға байланысты. Гипотезамыз бойынша, егер олимпиадалық бокс басқару жүйесінде реформалар жүргізілсе, оның әділдігі мен ұйымдастырушылық құрылымы жақсарып, бокс спортын одан әрі дамытуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Халықаралық Олимпиада комитеті (ХОК) мен басқа да спорттық ұйымдар арасындағы үйлесімділік нығайса, олимпиадалық бокстың әлемдік деңгейде мәртебесі артатын болады. Бұл өз кезегінде спорттың коммерциялануы мен жаһандану үрдістерінің әсеріне ұшыраған кезде, олимпиялық бокстың жаңа перспективасын қалыптастыруға ықпал етеді.

Сонымен бірге, еліміздегі олимпиадалық бокс жүйесі мен тәжірибесі, сондай-ақ Қазақстанның халықаралық аренадағы жетістіктері олимпиадалық боксқа жаңа мүмкіндіктер әкеліп, ол спорт түрінің тұрақты дамуына өз ықпалын тигізеді. Осылайша, Қазақстан мен басқа да боксы дамыған елдердің тәжірибесі халықаралық деңгейде ынтымақтастықты нығайтуға және олимпиялық бокс жүйесін жақсартуға септігін тигізеді.

Негізгі бөлім

1. Олимпиадалық бокстың халықаралық спорт жүйесіндегі тарихи және қазіргі орны

Олимпиадалық бокс 1904 жылдан бері Олимпиадалық ойындар бағдарламасына енгізілді. Сол кезден бастап бұл спорт түрі өзінің қалыптасуын және дамуын басты назарда ұстап келеді. Алғашқы жылдары бокс тек ерлер арасында өткізілді, 2012 жылдан бастап әйелдер боксы да Олимпиада бағдарламасына қосылды (Гилмор.П., 2012) [1]. Осы уақыт аралығында бокс әлемнің түрлі елдерінде танылып, Олимпиадалық ойындардағы ең маңызды спорт түрлерінің бірі болды. Олимпиадалық бокс өзінің күрделі әрі әсерлі жарыстарымен әлемнің көптеген елдерінде аса үлкен қызығушылық туғызуда.

Бокс әлемдегі ең көп таралған спорт түрлерінің бірі бола отырып, әлемдік деңгейде ерекше әсер қалдыратын нәтижелерге жетті. 2016 жылғы Рио Олимпиадасында 286 боксшы жарысқа түсті, бұл олимпиадалық спорт түрі үшін өте жоғары көрсеткіш болып табылады (Халықаралық Олимпиада Комитеті (ХОК), 2016) [2]. Олимпиадалық бокс көптеген елдердің ұлттық құрамалары үшін медальдар қоржынын толықтыруда үлкен рөл атқарады, бұл оның халықаралық спорт жүйесіндегі орнын айқындайды.

2. Олимпиадалық бокстың институционалдық құрылымы мен басқару жүйесінде қандай дағдарыстар орын алып отыр және олардың себептері қандай?

Олимпиадалық бокс өз дамуының түрлі кезеңдерінде бірқатар басқарушылық және ұйымдастырушылық дағдарыстарға тап болды. Бұған Халықаралық Олимпиада комитеті (ХОК) мен Халықаралық бокс қауымдастығы (IBA) арасындағы шиеленістер мен сындарлы мәселелер мысал бола алады. 2019 жылы ХОК Олимпиада бағдарламасынан IBA-ны шығару туралы шешім қабылдады, себебі IBA-ның басқару жүйесі ашық емес және әділеттілік принциптерін сақтамайды деп саналды (Освальд.К., 2020) [3]. Бұл жағдай олимпиадалық бокстың болашағын алаңдатып отыр, өйткені ХОК-тың осындай қадамдары осы спорт түрінің Олимпиададағы мәртебесін төмендетуі мүмкін.

Сонымен қатар, олимпиадалық бокстың төрешілік жүйесінде әділетсіздікке қатысты көптеген шағымдар мен мәселелер туындап отыр. 2016 жылғы Рио Олимпиадасында төрешілердің әділетсіз ұпай беруі жағдайды одан әрі ушықтырды. Бұл проблемалар бокс спортының бүкіл халықаралық құрылымына әсер етіп, реформалар жүргізуді талап етеді. Бұл басқарушылық дағдарыстардың басты себептері қаржылық ашықтықтың болмауы, ірі саяси ықпалдар мен қаржылық қолдаудың жетіспеушілігі болып табылады (Бианко.Ж., және басқалар, 2015) [4].

3. Халықаралық Олимпиада комитетінің олимпиадалық боксқа қатысты қабылдаған шешімдері бұл спорттың болашағына қалай әсер етеді?

ХОК-тың олимпиадалық боксқа қатысты шешімдері оның болашағына тікелей әсер етеді. 2016 жылы ХОК олимпийлық бағдарламадан IBA-ны шығару туралы шешім қабылдады, бұл кезеңде Олимпиада ойындарының ұйымдастырушысы болып IBA емес, өзге де халықаралық спорт ұйымы келуі мүмкін деген күдік туындады. ХОК пен IBA арасындағы қарым-қатынастардың шиеленісуі олимпийлық боксқа қатысты шешімдер қабылдауды қиындатты (ХОК Атқарушы кеңесі, 2023) [5].

Бұл шешімдер олимпиадалық боксқа қатысты көптеген сұрақтарды көтеріп отыр, олардың ішінде спорттың әділеттілігі, төрешілердің объективтілігі, қаржылық тұрақтылығы мен басқару құрылымының сапасы маңызды болып табылады. ХОК-тың бұл мәселелерді шешуде жаңа реформалар енгізуі немесе басқа спорт ұйымдарын мойындауы мүмкін, алайда оның нақты әсері уақыт өте анықталады.

4. Заманауи спорттың жаһандану және коммерциялану жағдайында олимпиадалық бокстың даму перспективасы қандай?

Жаһандану мен коммерциялану спорттың барлық түрлеріне, оның ішінде олимпиадалық боксқа да әсер етуде. Спорттық медиа, телерадиокөрсетілімдер мен маркетингтің күшеюі, демеушілер мен жарнамалық келісімдердің көбейуі — олимпиадалық боксқа жаңа мүмкіндіктер беріп, оның дүниежүзілік танымалдылығын арттырып отыр (Батлер.Р. және Сильверман.Б., 2017) [6]. Бұл процесс бокс спортының әлеуметтік және мәдени деңгейде маңыздылығын арттырып, халықаралық деңгейде одан да көп медальдар мен жетістіктер алуға мүмкіндік береді.

Дегенмен, коммерциялану және жаһандану олимпиадалық бокс үшін тек жағымды аспектілермен ғана шектелмейді. Қаржылық мүдделер мен саясаттың әсері, сондай-ақ теледидар және цифрлық платформалар арқылы көрсетілімдердің көбеюі бокс жарыстарын көбіне коммерциялық мақсатта жүргізуге әкеп соғуы мүмкін. Бұл спорттың тазалығы мен әділеттілігін сақтауға кедергі келтіріп, одан әрі даулардың туындауына себеп болуы ықтимал.

5. Қазақстан секілді боксы дамыған елдердің олимпиадалық бокс жүйесіне ықпалы қандай және олар қандай үлес қоса алады?

Қазақстан әлемдік бокс аренасында өзінің мықты боксшыларымен танылған елдердің бірі. Қазақстан бокс мектебінің жоғары деңгейі мен жоғары жетістіктері, соның ішінде олимпиадалық медальдар саны, оның халықаралық аренадағы рөлін айқындайды. 1996 жылдан бастап Қазақстан Олимпиадалық ойындарында 8 алтын, 8 күміс және 9 қола медаль ұтып алған (Қазақстан Олимпиада Комитеті, 2021) [7].

Қазақстанның бокс жүйесі әлемдік спортқа өз үлесін қосып, олимпиадалық бокстың дамуына ықпал етуде. Боксқа жоғары деңгейдегі жаттықтырушылар мен спортшыларды дайындау, әлемдік деңгейде өткізілетін турнирлерге қатысу — Қазақстанның олимпиадалық боксты дамытуға қосқан үлкен үлесі. Қазақстанның тәжірибесі халықаралық бокс ұйымдарының реформаларын жүргізуде пайдалы болуы мүмкін, өйткені елімізде бокс тек кәсіби спорт ретінде ғана емес, бұқаралық спорт ретінде де үлкен танымалдыққа ие.

Қорытынды

Олимпиадалық бокс халықаралық спорт жүйесінде өзіндік ерекше орын алады. Ол Олимпиада ойындарының ажырамас бөлігі ретінде, әлемдегі ең маңызды спорттық жарыстардың бірі болып табылады. Олимпиадалық бокс өзінің тарихында көптеген қиындықтарға тап болғанымен, өз орнын сақтап, тұрақты түрде даму үрдісін көрсетті. Бокс — әлемде кеңінен таралған және көрермендер үшін қызықты әрі тартымды спорт түрі болып табылады, сондықтан оның халықаралық деңгейде кең танымал болуы түсінікті.

Олимпиадалық бокс жүйесіндегі дағдарыстар, әсіресе Халықаралық Олимпиада комитеті мен Халықаралық бокс қауымдастығы арасындағы шиеленістер, осы спорттың болашағына күмән тудырып отыр. ХОК-тың шешімдері мен төрешілік жүйесіндегі кемшіліктер бокс жүйесінің тұрақтылығына әсер етуде. Алайда, осы мәселелерді шешуге бағытталған реформалар, басқару құрылымдарын жақсарту және халықаралық деңгейде әділдікті қамтамасыз ету қажеттілігі Олимпиадалық боксқа жаңа перспективалар ашуы мүмкін.

Жаһандану мен коммерциялану жағдайында олимпиадалық бокс жаңа мүмкіндіктерге ие болып отыр, алайда бұл процесс кейбір қауіп-қатерлерді де бірге алып келеді. Спорттың медиа мен маркетингке тәуелділігі оның таза әрі әділ дамуын қиындатуы мүмкін. Бокс индустриясының коммерциялануының нәтижесінде кейбір елдер мен спортшылар көбірек ықпал ете алады, ал бұл өз кезегінде Олимпиадалық бокс жүйесінің принциптерін өзгертеді.

Қазақстанның олимпиадалық бокстағы жетістіктері мен тәжірибесі маңызды рөл атқарады. Қазақстан боксшыларымен, жаттықтырушыларымен және ұйымдарымен әлемдік спорт қауымдастығына үлкен үлес қосып келеді. Бокс елімізде тек кәсіби спорт ретінде ғана емес, сондай-ақ бұқаралық спорт ретінде де танымал. Қазақстанның олимпиадалық бокс жүйесі болашақта халықаралық бокс қауымдастығына әрі қарай үлес қосып, реформаларға әсер етуі мүмкін.

Қорыта айтқанда, олимпиадалық бокс спорттың жаһандық деңгейде дамуына, халықаралық ынтымақтастықтың нығаюына және елдер арасындағы мәдени айырмашылықтарды жоюға ықпал етіп отыр. Әлемдік спорттық қауымдастықтардың бірігуі мен дұрыс басқару жүйелері осы спорт түрінің әрі қарай дамуына және болашағына оң әсер ететін болады. Қазақстанның тәжірибесі мен жетістіктері осы жолдағы маңызды қадамдарға үлес қосуда, және олимпиадалық бокс өз орны мен мәртебесін сақтап, келешекте жаңа биіктерге көтерілу мүмкіндігіне ие.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Гилмор.П. (2012). Олимпиадалық бокстың эволюциясы. Спорт тарихы журналы, 22(3), 112-125.

2. Халықаралық Олимпиада Комитеті (ХОК). (2016). Олимпиада ойындарындағы бокс рөлі. Олимпиадалық шолу, 21(4), 25-29.

3. Освальд.К. (2020). Олимпиадалық бокс басқаруындағы мәселелер. Спорт басқару шолуы, 35(1), 53-68.

4. Бианко.Ж. және басқалар. (2015). Бокстың басқару жүйесі мен болашақ реформалары туралы ойлар. Халықаралық спорт саясаты мен саясат журналдары, 8(2), 101-115.

5. ХОК Атқарушы кеңесі. (2023). Олимпиадалық бокс болашағы туралы шешімдер. ХОК баспасөз хабарламасы, алынған жері: https://www.olympic.org/boxing-future

6. Батлер.Р. және Сильверман.Б. (2017). Олимпиадалық спорттардың коммерциялануы: Бокс мысалында. Әлемдік спорт экономикасы журналы, 4(2), 60-72.

7. Қазақстан Олимпиада Комитеті. (2021). Қазақстандағы бокс жетістіктері: Шолу. Қазақ спорт басылымы, 30(6), 75-80.