Оқу жоспары 7сынып

«НАЗАРБАЕВ ЗИЯТКЕРЛІК МЕКТЕПТЕРІ»
ДЕРБЕС БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМЫ

ФИЗИКА
Оқу жоспары
2017-2018 оқу жылы

7-сынып

» пәні бойынша
Оқу жоспары
7-сынып

Мазмұны

Ұзақ мерзімді жоспар

3

Тілдік мақсаттар туралы

6

Орта мерзімді жоспар

8

Бөлім (7.1А): Физика – табиғат туралы ғылым

10

Бөлім (7.1В): Физикалық шамалар және өлшеулер

10

Бөлім (7.1С) Механикалық қозғалыс

14

Бөлім (7.2A):Тығыздық

21

Бөлім (7.2В): Денелердің өзара әрекеттесуі

26

Бөлім (7.3А): Қысым

35

Бөлім (7.3 В): Жұмыс және қуат

49

Бөлім (7.4A): Энергия

49

Бөлім (7.4B): Күш моменті

54

Бөлім (7.4C): Ғарыш және Жер

58

2

Ұзақ мерзімді жоспар
Пән: Физика: 7-сынып
1 тоқсан
7.1A Физика – табиғат туралы
ғылым
•
•

Физика – табиғат туралы
ғылым
Табиғатты зерттеудің
ғылыми әдістері

2 тоқсан

3 тоқсан

7.2A Тығыздық







7.3А Қысым


Масса және денелердің
массасын өлшеу
Дұрыс және дұрыс емес
пішінді денелердің
көлемін өлшеу
Заттың тығыздығы және
тығыздықтың өлшем
бірлігі
№3 зертханалық жұмыс.
Сұйықтар мен қатты
денелердің тығыздығын
анықтау
Тығыздықты есептеу











7.1В Физикалық шамалар
және өлшеулер




Халықаралық бірліктер
жүйесі (SI)
Скаляр және векторлық
физикалық шамалар
Өлшеулер мен
есептеулердің дәлдігі

7.2В Денелердің өзара
әрекеттесуі





7.3В



Инерция құбылысы
Күш
Тартылыс құбылысы
және ауырлық күші.
Салмақ

Газдардың, сұйықтар
және қатты денелердің
молекулалық құрылымы
Қатты денелердегі қысым
Сұйықтар мен газдардағы
қысым, Паскаль заңы
Қатынас ыдыстар
Гидравликалық
машиналар
Атмосфералық қысым.
Атмосфералық қысымды
өлшеу
Манометрлер. Сорғылар
№6 зертханалық жұмыс.
Архимед заңын зерделеу
Кері итеруші күші
№7 зертханалық жұмыс.
Дененің сұйықта жүзу
шарттарын анықтау
Жұмыс және қуат
Механикалық жұмыс.
Қуат.

4 тоқсан
7.4A Энергия




7.4B Күш моменті





3

Кинетикалық энергия
Потенциалдық энергия
Энергияның сақталуы
және айналуы

Жай механизмдер
Дененің массалық центрі
№8 зертханалық жұмыс.
Иіндіктің тепе-теңдік
шарттарын анықтау.
№9 зертханалық жұмыс.
«Иіндіктің тепе-теңдік





Үлкен және кіші сандарды
ықшамдап жазу
№1 зертханалық жұмыс.
Кішкентай денелердің
өлшемін анықтау.
№2 зертханалық жұмыс.
Физикалық шамаларды
өлшеу.









7.1С Механикалық қозғалыс

№4 зертханалық жұмыс.
Серпімді
деформацияларды
зерделеу
Деформация
Серпімділік күші, Гук
заңы
Үйкеліс күші.
Үйкеліс әрекетін
техникада ескеру
№5 зертханалық жұмыс.
Сырғанау үйкеліс күшін
зерделеу.
Бір түзу бойымен әрекет
ететін күштерді қосу





7.4С Жер және Ғарыш





Механикалық қозғалыс
және оның сипаттамасы
Санақ жүйесі
 Қозғалыстың
салыстырмалылығы.
 Түзусызықты бірқалыпты
және бірқалыпсыз
қозғалыстар
 Жылдамдық және орташа
жылдамдықты есептеу
 Әртүрлі механикалық
қозғалыстардың
графиктері
Ескерту:
Бөлім–жалпы оқыту тақырыптары бойынша сабақтар кешені.


шарттарын анықтау»
Иіндіктің тепе-теңдік
шарты
Пайдалы әрекет
коэффициенті (ПӘК)
№10 зертханалық жұмыс.
Көлбеу жазықтықтың
ПӘК-ін анықтау

W = толық сыныппен жұмыс жасау
G = топпен жұмыс
I = жеке жұмыс
E =оқушыт тәжірибесі
D = мұғалімнің демонстрациясы
4

Аспан денелері туралы
ғылым
Күн жүйесі
Күнтізбе негіздері (тәулік,
ай, жыл)

f = қалыптастырушы бағалауға мүмкіндік беретін әрекет
= қауіпсіздікті сақтау бойынша кеңес

5

Тілдік мақсаттар туралы
Пән мазмұнын екінші не үшінші тіл арқылы оқытуда Зияткерлік мектептер пән мазмұны мен тілді
оқып үйренуге тең қолдау көрсетілетін оқу ортасын құруға ұмтылады. Әр пәннің өз тілдік стилі
бар, оны нақты бір пәннің «ғылыми тілі» деп атауға болады. Ғылыми тіл – пәннің мазмұнын оқып
үйрену және ойлау мен пәндік мазмұнның негізгі ұғымдарымен жұмыс істеу қабілетін жақсарту
үшін қолданылатын негізгі құрал. Екінші не үшінші тіл арқылы оқитын оқушылардың көпшілігіне
олардың ғылыми тіл мен пән мазмұнын игеруі үшін білім алу үдерісінде үнемі қолдау көрсетілуі
қажет. Үштілді білім беру контексінде бірінші тілдегі ғылыми тілдің дамуы да тұрақты назарды
талап етеді. Сондықтан, бірінші тіл арқылы оқуға берілетін шектеулі уақытты тиімді және
нәтижелі қолдану керек.
Тілдік мақсаттар ғылыми тілді үйрену үшін маңызды құрал болып табылады. Оқушылардың
өздерінен не күтілетіндігін түсінуі тілдік мақсаттардың анық құрылуына тікелей байланысты.
Сондай-ақ, тілдік мақсаттар оқытушылар мен оқушыларға оқуға деген ынтаны қалыптастыруға,
өлшеуге және қолдауға көмектеседі. Пәндік мазмұнды оқытуға, әрі ғылыми тілді үйретуге тұрақты
екі бағытты ұстанатын пән мұғалімдері оқушыларға үлгі көрсетіп, пән мен тілді қатар алып жүруге
көмектеседі.
Ғылыми тілді оқып үйренуді қолдау үшін оқытушыларға оқу жоспарларына мынадай тілдік
мақсаттарды қосу ұсынылады:
• оқушылардың назарын ғылыми тілге аудару (мысалы, пән бойынша оқу
мақсаттарына жету үшін қажетті терминология мен тіркестері бар лексика);
• сабақ барысында пән мазмұнының ұғымдарын қолдануға қажетті жұмыс тілін
қалыптастыру (мысалы, топтық жұмыстар, сұрақты дұрыс қоя білу, жағдайды талдау
және пікірталас жүргізу үшін қажетті тіркестері);
•
сабақ барысында лексиканы, оның ішінде терминология мен тіркестерді орынды
пайдалану үшін оларды алдын ала оқыту кезеңінде тиімді қолдану;
• оқушылардың тілдік дағдының төртеуін де түрлі әрекеттерде (мысалы, оқылымтыңдалым, оқылым-жазылым, оқылым-айтылым,тыңдалым-жазылым және т.б.)
әртүрлі мақсаттарға қол жеткізу үшін қолдану;
• оқушыларды пікірталас, диалогтарға
тарту (мысалы, оқушылардан қысқа
жауаптарды қабылдамау және жауаптары тек білімді ғана көрсететін сұрақтар
қоймау; оқушыларды өз білімін нәтижелі талқылау үшін пайдалануға ынталандыру,
сондай-ақ оқушылар диалогқа қатыса алуы үшін қажет бай сөздік қормен қамтамасыз
ету);
• белгілі бір тілге тән дағдыларды дамыту (мысалы, қажетті мәліметті алу үшін
тыңдау, түсіндіру, металингвистикалық және метакогнитивтік танымды дамыту,
басқа сөзбен айту, сөздікпен жұмыс істеу дағдылары);
•
тіл туралы сын тұрғысынан ойлауды дамыту (мысалы, тілдерді салыстыру,
оқушылардың тілді барынша нақты пайдалануға ынталандыру, тілді меңгерудегі
жетістіктерін бағалау);
• сабақтың басында тілдік мақсатты белгілеу, сабақтың соңында осы мақсат бойынша
қол жеткізілген жетістіктерді талқылау.
Тілдік мақсат үлгісі оқу жоспарының әр бөлімінде көрсетілген. Тілдік мақсат үлгісі сонымен
бірге ғылыми тілдің құрамдас бөліктерін қамтиды, оны пайдалану мен есте сақтауға оқушылардың
назарын аудару маңызды. Олар келесі тақырыпшалар арқылы көрсетілген:
(1) пәнге тән арнайы лексика және терминология,
(2) диалог/жазылым үшін қажетті тіркестер. Берілген тіл оқушылар үшін түсінікті әрі анық болса,
бұл олардың пәндік мақсаттар мен тілдік мақсаттарға қол жеткізулеріне көмектеседі.
Тілдік мақсаттарды құру үшін келесі етістіктерді пайдалануға болады: талдау, санаттарға бөлу,

6

таңдау, жіктеу, салыстыру, байланыстыру, сәйкестендіру, көшіру, құру, сынау, анықтау, сипаттау,
құрастыру, бағалау, түсіндіру, мысалдар келтіру, болжау, анықтау, негіздеу, келіссөздер жүргізу,
болжау, өндіру, балама шешімдер ұсыну, себептерді түсіндіру, пысықтау, қайта ұйымдастыру,
басқа сөзбен айту, мазмұндау, қайта қарап шығу, көшіріп алу, рөлдік ойындар ойнау,
қорытындылау, синтездеу және жазу, әртүрлі мақсаттар үшін пайдалану, өз сөзімен анықтама
жазу, безендіру.
Кейбір тілдік мақсаттардың пән мазмұнынының оқу мақсаты деп те қарастыруға болатынына
қарамастан, мазмұн мен тілдің бөлінуі оқушылардың мазмұнға да, тілге де бірдей назар
аударуларына ықпал етеді. Бұл, сонымен қатар, жауаптар/шешімдерге және үдерістерге теңдей
назар аударуға көмектеседі. Атап айтқанда, осы үдерістерге назар аудару тілдің дұрыс қолданылуы
мен ойлау әрекетінің жақсаруына жағдай жасайды.
Тілдік емес пәндердің оқыту мақсаттарының көпшілігі мазмұнға негізделеді, бірақ кем дегенде
бір мақсатты тілді дамытуға арнау қажет.

7

Орта мерзімді жоспар
Орта мектептің 7 сынып оқушыларына арналған физика
Бөлім (7.1A): Физика – табиғат туралы ғылым.
Осыған дейін меңгерілген білім
«Жаратылыстану» және «Математика» пәндерінен ғылыми-жаратылыстану пәндерін оқу объектілерімен таныс.
Контекст
Берілген бөлім оқушыларды физикалық құбылыс, физикалық дене, зат және материя ұғымдарымен таныстырады. Әлемді тануда пәннің
мақсаты мен міндеттерін түсіндіреді.
Осы бөлімнің тілдік мақсаттары
Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр.
Пәнді оқыту мақсаты
Тілді оқыту мақсаты
Пәндік лексика және
Диалогқа/жазуға қажетті сөз
терминология
тіркестері
Оқушылар орындай алады:
Оқушылар:
Физикалық
Физикалық шамаларға жатады …
құбылыстар,
Физикалық денелер сипаттайды …
Физикалық құбылыстарға
физикалық денелер,
Материяның пайда болу
физикалық құбылыстарға
келтірілген мысалдарды
зат, материя.
формалары………………
мысалдар келтіру
ауызша және жазбаша түрде
Нәтижелерді жазу / енгізу үшін, біз...
сипаттай және жүйелей алады.
Біздің орындаған жұмысымыздың
нәтижесі/қорытындысы/талдауы мынаны
көрсетеді ...
Осы кестеден көргеніміздей
Қорытынды жасайды ...
Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты
«Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз.
Қысқаша шолу
Берілген бөлім физика пәні бойынша кіріспеден басталады. Негізгі ұғымдар енгізіледі, пәндік лексика қалыптаса бастайды. Бөлім
оқушылардың бойында табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері бойынша бастапқы дағдыларды қалыптастыра бастайды.
Оқу
бағдарламас
ына сілтеме

Оқу мақсаттары

Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

8

Мұғалімге арналған
ескертпелер

Оқыту ресурстары

7.1.A: Физика
– табиғат
туралы
ғылым

7.1.1.1- физикалық
құбылыстарға
мысалдар келтіру;

7.1.1.2 - табиғатты
зерттеудің ғылыми
әдістерін ажырату;

(W) Оқушыларға физикалық
құбылыстардың бірнеше мысалдарын
ұсыну. Оқушыларға физикалық
құбылыстар көрсетілген суреттерді
топтастыру және оларға атау беру
тапсырмасын беріңіз. Содан кейін сол
топтардың атауының дұрыс қойылуын
қарастырыңыз. Тапсырманы
LearningApps.org. ресурсы көмегімен
орындауға болады. Физикалық дене,
зат, материя ұғымдарын енгізіңіз.
(G) Оқушыларға физикалық
құбылыстарды оқу және оларды
бірдей сипаттамалары бойынша
жүйелеу (механикалық, электрлік,
жарық және т.б.) не себепті маңызды
екендігі туралы топта талқылауға
ұсыныс жасаңыз.
Оқушылар шағын топтарда
талқылайды және табиғатты
зерттеудің әдістеріне мысалдар
келтіреді.
(W) барлығына жақс таныс болйып
келетін найзағай мысалын келтіруге
болады. Осы құбылыстың табиғаты
туралы таризта не айтылатыны туралы
және осы құбылыстың нақты себебі не
екендігі туралы талқы жүргізуге
болады. Нақты себепті анықтау
кезінде қандай кезеңдерден тұратын
зерттеу жүргізгендері туралы айтуға
болады.
(G) қандай да бір физикалық
құбылысты зерттеу барысында қандай
ғылыми таным әдістерін
9

Сабақты өткізу кезінде әсерлі
тәжірибелерді пайдалана
отырып, көрнекі
демонстарцияларды көрсетуге
болады. Мысалға,
электрофорлы машина, суды
қағаз парағының көмегімен
ұстап тұру және т.б.
Үй тапсырмасының
мысалдары:
Физикалық құбылыстардың
мысалдарын классификациялау.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

Дайын интерактивті
ресурстар
http://learningapps.org/1680511
http://learningapps.org/24478

http://900igr.net/prezentatsii/f
izika/Vvedenie-vfiziku/Vvedenie-v-fiziku.html
http://www.procrossword.ru/f
izika/vvedenie.html
http://interneturok.ru/ru/schoo
l/physics/7klass/vvedenie/chto-izuchaetfizika
ағылшын тілінде жақсы
презентация
http://www.cposcience.com/h
ome/Portals/2/Media/post_sal
e_content/PFC2/presentation
_slides/PFC2Chapter1.ppt

Оқушыларға өте жақсы таныс
физикалық құбылыстарды
мысал етінде көрсетуге
болады..

ғылыми таным әдісінің
схемасы
http://ssdsscience.weebly.com/5th-grade--scientific-inquiry-process.html

пайдаланатынын оқушылардан
сұрауға болады.
Орта мектептің 7 сынып оқушыларына арналған физика
Бөлім (7.1В): Физикалық шамалар және өлшеулер
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар «Жаратылыстану» және «Математика» бағдарламасынан уақыттың және ұзындықтың өлшем бірлігін білуі тиіс.
Контекст
Берілген бөлім физикалық құбылыстар мен физикалық шамалар және Халықаралық бірліктер жүйесімен таныстырады. Физикалық
экспериментті жасау үшін базалық дағдылар қалыптасады.
Осы бөлімдегі «Физика» пәні бойынша тілдік мақсаттар
Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр.
Пәндік лексика және
Диалогқа/жазуға қажетті сөз
Пәнді оқыту мақсаты
Тілді оқыту мақсаты
терминология
тіркестері
Оқушылар орындай алады:
Оқушылар:
физикалық шамалар,
Құралдың бөлік құнын табу үшін … білу керек.
өлшем бірліктер,
Берілген ақпараттың нәтижесін енгізу үшін біз...
физикалық шамаларды
Ауызша және жазбаша
санның стандарт
Нәтижелер / қорытындылар / жұмыс нәтижесі
олардың өлшем бірліктерімен түрде физикалық шамалар
түрінде жазылуы,
жазылған кестеде көрсетеді…
сәйкестендіру;
мен олардың өлшем
Халықаралық бірліктер Кестеде көріп түрғанымыздай...
бірліктерін сипаттай және
жүйесі , құралдың бөлік
жалпылай алады.
құны
Тілдік мақсаттың өзге үлгілерін құру және ғылыми тілді оқыту үшін қосымша көмекретінде жоғарыда келтірілген «Тілдік мақсатқа кіріспені»
басшылыққа алыңыз.
Қысқаша шолу
Берілген бөлім физика пәніне кіріспеден басталады.. Негізгі түсініктер енгізіледі, пәндік лексика қалыптаса бастайды. Бұл бөлімде оқушылар
тәжірибе жүргізуге дағдыланады.
Оқу
бағдарлам
асына
сілтеме

Оқу мақсаттары

Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

10

Мұғалімге арналған
ескертпелер

Оқыту ресурстары

7.1.B:
Физикалық
шамалар
және
өлшеулер

7.1.2.1 - физикалық
шамаларды
олардың SI
жүйесіндегі өлшем
бірліктерімен
сәйкестендіру;

(W) ХБЖ де шамаларды өлшеу
ұғымын енгізу.

7.1.2.2 - скаляр
және векторлық
шамаларды
ажырату және
мысалдар келтіру

(W) Физикада шамалардың екі типі
қолданылатынын еске түсіру
(Скалярлық және векторлық).

G) (E) Оқу партасының ұзындығы
мен еңін қарыспен (қолдың үлкен
және нұсқаушы саусағының
арасындағы қашықтық) және
өлшеуіш таспаның көмегімен
дециметрмен өлшеңіз. Алынған
нәтижені салыстырыңыз және
талқылаңыз. Қандай өлшеу дәлірек?
Не себепті? Өлшеу эталонының
қажеттілігін талқылаңыз.

(G) Скаляр және векторлық
шамалардың ұқсастығы мен
айырмашылығын табуға тапсырма
беріңіз. Оқушыларға физикалық
шамалардың тізімін беріңіз және
қандай шама скалярлық, ал қандай
векторлық екенін анықтауларын
сұраңыз.

11

Басқа өлшем бірліктерге мысалдар
келтіруге болады, мысалы,
ұзындықты өлшеу: шынтақ,
қарыс, ярд, фут және т.б.
Үй тапсырмасының
мысалдары:
физика оқулығы мен жазу
үстелінің өлшемін мм, см и м-ге
келтір.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.
Оқушылар векторлық және скаляр
шамаларды қалай ажыру
керектігін білу қажет, мысалдар
келтіре алу, өз пікірін дәлелдей
ала білу керек.
Физикалық шамаларды
ажыратуды интерактивті ресурс
көмегімен жүзеге асыруға болады.
Үй тапсырмасының
мысалдары:
векторлық және скалярлық
шамаларды (температура, масса,
жылдамдық және т.б) таблицаға
толтыру.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

http://ppt4web.ru/fizika/fiziche
skie-velichiny-izmereniefizicheskikh-velichin0.html

http://nsportal.ru/shkola/fizika/
library/2014/03/29/urok-pofizike-dlya-7-klassa-temafizicheskie-velichiny-izmerenie

Интерактивті ресурс –
векторлық және скалярлық
шамаларды ажырата білу
http://learningapps.org/138267
http://forum.sirius.dn.ua/kultur
a-i-iskusstvo/drevnie-edinitsyizmerenii-dliny-i-vremeni1053.0.html
http://www.pattayastorage.com
/plsup/number/fizicheskievelichini-7-klass.html

7.1.2.3 - үлкен және
кіші сандарды
жазған кезде еселік
және үлестік
қосымшаларды
білу және қолдану:
микро (μ), милли
(m), санти (c), деци
(d), кило (k) и мега
(M);

(G) Өлшеу нәтижесін талқылағаннан
кейін өте үлкен мәнді және өте кіші
мәнді өлшеулерді қалай жазуға
болатыны жайлы сұрақ қойыңыз.
Мысал ретінде піл массасы мен маса
массасын алыңыз. Бұл массалардың
сандық мәнін килограмда жазыңыз.
Тонна мен грамм сияқты өлшем
бірліктердің тиімділігін оқушылар
өздері айтатындай жағдаяттарға қол
жеткізіңіз. Егер өлшеуде қосымша
өлшем бірлік жоқ болса қалай
жасауға болады деп сұрақ қойыңыз.
Еселік және үлестік жалғаулар
туралы ұғымды енгізіңіз.

Оқушылар жұбына алдын ала
өлшеуіш таспаны даярлап
қойыңыз.

Нақты берілген массаларды
қолданыңыз, интернет
сайттарынан қарауға болады.

http://samopodgotovka.com/in
dex.php/fizika/21samostoyatelnye-raboty-pofizike-7-klass/83samostoyatelnaya-rabota-pofizike-2-7-klass-temafizicheskie-velichinyizmerenie-fizicheskikhvelichin.html
Дәрежелі тіркестерді есте
сақтау:
http://learningapps.org/153988
6
http://web.tenafly.k12.nj.us/~h
coyle/Physics%20Powerpoints/
Ch%202%20A%20Mathematic
al%20Tool%20Kit/2%20Units
%20and%20Measurement.ppt

7.1.3.1- дененің
ұзындығын,
көлемін,
температурасын
және уақытты
өлшеу, өлшеу
нәтижелерін
аспаптардың
қателіктерін есепке
ала отырып жазу;

(G)(Е)(f) партаның (кітаптың)
ауданын есептеу үшін, осы заттардың
ұзындығын, енін өлшеуге арналған
практикум жүргізіңіз. Осындай
өлшеулердің жоспарын жазуды
сұраңыз.
(W) Аспаптың бөлік құны ұғымын
енгізіңіз.

12

Бөлік құндарын анықтау үшін
бірнеше құралдар дайындап қою
қажет.
Үй тапсырмасының
мысалдары:
физикалық шамалардың мәніне 5
мысал келтіріңдер және оларды
қосымша көмегімен стандарт

масса мен ұзындықты ХБЖ
айналдару
http://learningapps.org/110720
6
http://learningapps.org/595801
Ресурс – физикалық
шамаларды өлшеуіш
құралдармен сәйкестендіру
http://learningapps.org/129503
2

(G) Аспаптың бөлік құнын анықтауға
арналған практикум жүргізіңіз
(W) Алдынғы өлшеуде алынған
нәтижені көрсетулерін сұраңыз.
Бірнеше өлшеулерде алынған
(мысалы: кітап, дәптер, парта және
т.б.) нәтижені қалай талдауға
болатыны жайлы сұрақ қойыңыз.
Барлық өлшеулерді жүйелеу үшін
кесте қажет екенін оқушы
айтатындай жағдаят туғызыңыз.
(G)(f) Оқушылардан барлық
өлшеулерді кестеге енгізулерін талап
етіңіз. Өлшеу нәтижелерін көру
қаншалықты қолайлы болғандығы
туралы сұраңыз

13

түрге келтіріңдер.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

7.1.3.2- кішкентай
денелердің
өлшемін қатарлау
әдісі арқылы
анықтау;
7.1.3.3 -физика
кабинетінде
қауіпсіздік
ережелерін білу
және сақтау

(W) Оқушыларға алдынғы
тақырыптарда әртүрлі денелердің
ұзындығын, қалындығын
өлшегендері туралы еске түсіру
керек. Кітап парағының қалындығын
өлшеуді ұсыныңыз. Әдеттегі әдіспен
өлшеу мүмкін емес. Оқушылармен
қандай әдіс арқылы осындай
кішкентай денелердің өлшемдерін
анықтауға болатынын талқылау. Осы
идеяны сыныппен талқылап, жоспар
жасау.

Осы әдістің қолданбалы сипатына
назар аударыңыз.

Презентация с примерами
http://40422-s005.edusite.ru/DswMedia/ryadi
.ppt

Материалдарды қажетті көлемде
беру. Осы жұмысты үй
тапсырмасы ретінде де беруге
болады.

(Е/G) топтарда немесе жұптарда
кішкентай денелердің өлшемдерін
қатарлау әдісімен анықтауды
жүргізу.

Орта мектептің 7 сынып оқушыларына арналған физика
Бөлім (7.1С) Механикалық қозғалыс
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар 7.1С «Физикалық шамалар мен өлшеулер» бөлімінен қашықтық пен уақыттың қалай өлшенетінін білулері тиіс.
Контекст
Осы бөлім оқушыларды санақ жүйесі, траектория, жол, орын ауыстыру, материалдық нүкте түсініктерімен таныстырады. Осы бөлімді
оқығаннан кейін, оқушылар қозғалыстың түрлерін 9-сыныпта сапалы деңгейде оқуға дайын болады.
Осы бөлімдегі «Физика» пәні бойынша тілдік мақсаттар
14

Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр.
Пәндік лексика және
Диалогқа/жазуға қажетті сөз
Пәнді оқыту мақсаты
Тілді оқыту мақсаты
терминология
тіркестері
Оқушылар орындай алады:
Оқушылар:
Траектория, орын ауыстыру, жол,
Біз … жылдамдығын есептедік.
жылдамдық, орташа жылдамдық,
Біз … мен жылдамдықты есептедік.
Орташа жылдамдықты
келесі
терминдердің траектория,
жол,
орын үдеу, скаляр, вектор
есептеу/анықтау үшін біз … өлшедік.
физикалық мағынасын түсіну ауыстыру,
жылдамдық,
Орташа жылдамдық … жолымен
– траектория, жол, орын орташа
жылдамдық
есептелген болатын.
ауыстыру,
жылдамдық, терминдерін
қолданып
орташа жылдамдық.
қозғалысты сипаттай алады;
Біз … арқылы орташа жылдамдықты
шығардық.
Біз деректерді/ақпаратты/нәтижені
жазу/енгізу үшін …
Бізбен жасалған жұмыс
нәтижелері/қорытындылары/кестелері
… екендігін көрсетеді.
Осы кестеден көрінетіндей...
Қорытындылай келе ...
... жылдамдығы … жасалды.
… жүріп келген жылдамдық …
құрайды.
Тілдік мақсаттың өзге үлгілерін құру және ғылыми тілді оқыту үшін қосымша көмек ретінде жоғарыда келтірілген «Тілдік мақсатқа
кіріспені» басшылыққа алыңыз.
Қысқаша шолу
Аталған бөлім жылдамдық пен үдеу түсінігін енгізуден басталады. Оқушылар жылдамдық пен үдеуді есептеумен, сондай-ақ жылдамдықтың
уақытқа және қашықтықтың уақытқа тәуелділігі кестесін оқумен айналысатын болады. Бөлімді оқу барысында оқушылар векторлық және
скалярлық шамаларды анықтайтын болады: қашықтық, орын ауыстыру, ұзындық, жылдамдық (скалярлы және векторлық), уақыт пен үдеу.

Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме

Оқу
мақсаттары

Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

15

Мұғалімге арналған
ескертпелер

Оқыту ресурстары

7.1.C:
7.2.1.1 - келесі
Механикалы терминдердің
қ қозғалыс
физикалық
мағынасын
түсіндіру–
материялық
нүкте, санақ
жүйесі,
қозғалыстың
салыстырмалыл
ығы, траектория,
жол, орын
ауыстыру;

7.2.1.2 механикалық
қозғалыстың
салыстырмалыл
ығына мысалдар
келтіру

(W) Қисық сызықты траекториямен
қозғалатын доп немесе жебе туралы
анимацияны көрсете отырып траектория,
қашықтық, орын ауыстыру ұғымын
енгізіңіз. Доптың қаншалықты алысқа орын
ауыстырғанын қалай бағалауға болатыны
жайлы оқушылардан сұраңыз. Бұл сұрақ
жол мен орын ауыстырудың
айырмашылығын талқылауға себеп болады.
(I) Оқушыларға сайттан бейне материал
көрсетіңіз. Оқушылар қисықсызықты
траекторияның схемасын сызады, содан
кейін жол мен орын ауыстырудың
айырмашалығын табу үшін өлшеулер
жүргізеді.

Жол мен орын ауыстырудың
айырмашылығын түсіндіретін
анимация сайтта жақсы
көрсетілген.

(W) механикалық қозғалыс ұғымын
қайталаңыз. Дененің басқа бір денеге
қатысты жылдамдығын есептеуге болатын,
және екінші бір денеге тыныштықта бола
алатын мысалдар келтіруге болады.
Механикалық қозғалыс салыстырмалы
болатындығы туралы қорытынды жасау.
Сайттан оқушыларға бейне материал
көрсетіңіз. Механикалық қозғалыстың
салыстырмалығын қалай түсінетінін
оқушылардан сұраңыз. Салыстырмалы

Мысалға, Жерге және мотоциклге
қатысты мотоциклистің
қозғалысын қарастыру.

16

Өздерінің үйлерінен мектепке
дейінгі маршрут картасын сызып,
орын ауыстыру мен жолын
салыстыру үшін
Оқушыларға тапсырма беруге
болады.
Үй тапсырмасының
мысалдары:
оқушы материалдық нүкте, санақ
жүйесі және механикалық
қозғалыстың салыстырмалығы,
траектория, жол және орын
ауыстыру деген ұғымдарды
қолданып мектептен үйге дейінге
қозғалысын сипаттау;
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

Қозғалыстың салыстырмалалығы
анимацияда жақсы түсіндірілген.
Үй тапсырмасының
мысалдары:

http://www.learnerstv.com/a
nimation/animation.php?ani
=26&cat=physics
«жол», «орын ауыстыру»
ұғымдарын меңгеруге
арналған жұмыс парағы
http://www.dpisd.org/cms/li
b4/TX01001079/Centricity/
Domain/1783/DistanceDisplacementVelocity%20Practice%20Pr
oblems.doc
http://www.tutorvista.com/p
hysics/animations/difference
-between-distance-anddisplacement-animation

Механикалық
қозғалыстың
салыстырмалылығына
ресурстарды таңдау
http://schoolcollection.edu.ru/catalog/rub
r/3b19dfa9-7bdf-441a-89e4fdbf8383e844/110270/
Анимация «Механикалық
қозғалыстың

7.2.1.3 - түзу
сызықты
бірқалыпты
қозғалыс пен
бірқалыпсыз
қозғалысты
ажырата білу;

қозғалысқа оқушылар мысалдар келтіре
алатындай мүмкіндік туғызыңыз.

графикалық тапсырмаларды
көбірек қолданып, векторлық
шамаларды қосу және азайтуға
жай мысалдар келтіріңдер.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

салыстырмалылығы»
http://bilimland.kz/index.ph
p/kz/

(E)100 м қашықты өлшеу үшін ұзын
өлшегіш лентаны қолданыңыз.
Қашықтықтың әрбір 10 м сайын секунд
өлшегіші бар оқушы тұруы тиіс. Бір оқушы
100 метрге жүгіруін бастайды. Жүгіруші
жүгірген кезде әрбір сынақ нүктесінде
тұрған бала өз секунд өлшегішін қосады.
Секунд өлшегіші бар оқушылар жанынан
жүгіруші өткен кезде өздерінің секунд
өлшегіштерін тоқтатады. Кейбір
оқушыларға бірдей жылдамдықпен, ал
басқа бір оқушыларға айнымалы
жылдамдықпен қозғалуына ұсыныс
жасаңыз.

Ұсынылған мысалды аудиторияда
немесе мектептің алаңында
өткізуге болады.

http://files.schoolcollection.edu.ru/dlrstore/669b
2b59-e921-11dc-95ff0800200c9a66/3_4.swf

Оқушылар қандай қозғалыс
бірқалыпты, ал қандай қозғалыс
бірқалыпсыз болатындығын
анықтау және алынған
эксперименттік жұмыс
нәтижесінде қозғалыстың осы екі
түріне анықтама бере алатындары
маңызды.

«Сенемін-сенбеймін»
ойыны

Үй тапсырмасының
мысалдары:
бірқалыпты түзу сызықты
қозғалысқа 5 мысал және
бірқалыпты емес қозғалысқа 5
мысал келтіріңдер.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

Ресурстарды таңдау
«Бірқалыпты және
бірқалыпсыз қозғалыс»
http://schoolcollection.edu.ru/catalog/rub
r/ffb3b711-8f44-408c-aea4a29842431067/110205/

(I) Содан кейін өлшенген нәтижелерді
кестеге енгізеді. Оқушы кестедегі нәтижені
пайдаланып, әрбір 10 метрдегі
жылдамдықты есептейді және ол осы
аралықтағы қозғалыстың қандай түрі
болатындығын анықтай алады.

7.2.1.4 қозғалыстағы
дененің
жылдамдығы
мен орташа
жылдамдығын

(W) жылдамдық ұғымын енгізіп және
жылдамдықтың белгілі уақыт ішінде өткен
қашықтық ретінде анықталатынын
түсіндіріңіз.

Оқушылар жылдамдықты өлшеу
үшін қозғалыс датчиктерін немесе
секунд өлшегіш пен өлшеуіш
таспаны қолдана алады, қосымша
ақпарат алу үшін веб-сайтқа
(G) Оқушылардан км және сағат бірліктерін жүгініңіз.
17

http://learningapps.org/4613
93
http://lasch.narod.ru/school/
cytol/txt/values.htm

http://www.physicsclassroo
m.com/mmedia/kinema/trip.
cfm
Жылдамдықтарды өсу
ретімен

есептеу;

пайдаланып км/сағ бірлігі нені білдіретінін
сұраңыз. Қашықтық пен скалярлы
жылдамдықтың сандық мәнге ие болып,
бірақ бағытқа ие болмауына байланысты
скаляр болып табылатындығын талдау.
G)(E) Оқушылар әртүрлі қозғалыс түрлері
үшін қашықтықтарды және қозғалыс
уақытын өлшеп, орташа жылдамдықтарын
есептейді. Ұсынылатын қозғалыс түрлері:
 әртүрлі қашықтыққа жүру, жүгіру,
секіру;
 денелердің көлбеу жазықтық
бойымен төмен қарай домалау.
Оқушылар одан соң нәтижелер кестесін
толтырып, формула бойынша
жылдамдықты есептеулері тиіс.

7.2.1.5 – орын
ауыстырудың
уақытқа
тәуелділік
графигін
тұрғызуда
координаталар
осьтерінде және
кестелерде
өлшем

(I)(f) Оқушылар әртүрлі жолдармен
жылдамдықтың өзгерісі туралы өз
білімдерін көрсете алады. Олар өздері
қолданған орташа жылдамдықты,
векторлық және скаляр жылдамдықтарды,
қашықтықты анықтау әдістері мен
аспаптары бейнелеген плакаттар дайындай
алулары тиіс.
(W) Осыдан бұрын оқушылар бірқалыпты
қозғалыс кезіндегі әрбір 1м (10м) жолды
жүрген уақытты тіркейтін кестені
толтырған болатын. Осы экспериментті
қайталауға болады немесе өлшеу
нәтижелерін бірқалыпты қозғалыс кезіндегі
координатаның немесе жүрген жолдың
уақытқа тәуелділік графигін салған кезде
пайдалануға болады.

18

Үй тапсырмасының
мысалдары:
дене қозғалысының орташа
жылдамдығын есептеуге арналған
деңгейлі 3 есеп шығару.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

Бірнеше оқушыларға бірқалыпты
қозғалуға, ал бір оқушыға өлшеу
нәтижелерін кестеге түсіруге,
график түрінде көрсетуге ұсыныс
жасауға болады.
Ең дұрысы оқушыларға өзбетімен
қандай шамалар тәуелді, ал қандай
шамалар тәуелсіз болатынын
анықтауға ұсыныс жасаңыз және

орналастырыңыздар
http://learningapps.org/4461
43
http://lasch.narod.ru/school/
cytol/txt/values.htm
http://files.schoolcollection.edu.ru/dlrstore/44
331311-b9b8-47b9-bf706e759ffcb621/%5BPH10_0
2007%5D_%5BMA_01%5D.
swf

https://www.youtube.com/w
atch?v=lG0AHiVM1JA
Анимация «Бірқалыпты
қозғалыс кезіндегі дененің
жылдамдығының графигі»

http://files.schoolcollection.edu.ru/dlrstore/e9
d8a19f-99a9-4991-96a2-

бірліктерін
дұрыс белгілеу;

Оқушылар нәтижелер кестесін толтырады
және жылдамдықты келесі формула
бойынша анықтайды: жүрген жол/әрбір
жағдайға жұмсалған уақыт.
(W) Қозғалмайтын немесе қозғалатын
денелердің мысалын көрсетіп,
математикалық білімдерін пайдаланып,
қашықтықтың уақытқа тәуелділік графигін
салуды оқушыларға ұсыныңыз.
(G)Одан соң оқушылар қашықтықтың
уақытқа тәуелділігіне өздерінің графиктерін
сызулары тиіс. Аталған жұмыс оқушылар
санына қарай сыныппен немесе топпен
орындалуы мүмкін.

7.2.1.6 - дененің
орын
ауыстыруының
уақытқа
тәуелділік
графигінен
келесі
жағдайларды
анықтау:
(1) дененің
тыныштық

(f) Оқушылар графикті түсініп және оны
сипаттай алады.
(I)(f) Оқушылар оқыту ресурстарында
берілген сайтты қолдана отырып
қашықтықтың уақытқа тәуелділік графигін
түсінуді бағалай алады. Олар сайттан
футболшылардың ойындары бар бейне
клипті қарап, оларды графикпен
салыстыруы тиіс.
(I) Тарау бойынша қорытынды жасау үшін
19

оларды координаталар осьтерінде
дұрыс орналастырғанын
қадағалаңыз. Сонымен қатар,
оқушылардың
жылдамдықтарының уақытқа
тәуелділік графигін салуға болады.

43733f8d3d33/7_63.swf

Оқушылар қозғалыс сипаттамасын
көрсете алады және қозғалыс
жылдамдығын анықтай алады.

http://files.schoolcollection.edu.ru/dlrstore/c2
9e9bfe-bb4f-47f6-9bfe8f940c8df291/7_64.swf

Анимация «Бірқалыпты
қозғалыс кезіндегі
координатаның графигі»

Үй тапсырмасының
мысалдары:
координатаның уақытқа қатысты
тәуелділік
3-4
графигін
пайдаланып, бірқалыпты түзу
сызықты қозғалыс кезінде дененің
жылдамдығын
анықтау
гі
используя
3-4
графика
зависимости
координаты
от
времени
при
равномерном
прямолинейном
движении
определить их скорости.
Орындауға берілетін уақыт:
20 - 25 мин.
Оқушыларға қателіксіз талдап
Жылдамдықтың және
үйрену үшін бірнеше қозғалыс
орын ауыстырудың
графиктерін беруге болады.
уақытқа тәуелділік
графиктерін салыстыру
бойынша ресурс.
Оқушыларға бірнеше алдын ала
http://www.echalk.co.uk/Sci
дайындалған қашықтықтың
ence/physics/motion/motion
уақытқа тәуелділігі графигін
беруден және жүгіру, жүру, тоқтау Graphs/motionGraphs.html
және т.б. жолымен графиктер
көрсетуді сұраудан тұрады.
https://phet.colorado.edu/en/

күйін,
(2) тұрақты
жылдамдықпен
қозғалысын;

оқушылардан орын ауыстыру, жол,
қашықтық, жылдамдық (скалярлық және
векторлық), уақыт, үдеу түсініктерін скаляр
және векторлық шамалар бойынша
топтастыруды сұраңыз.
(W) (G) бірқалыпты қозғалыстың графигін
жақсырақ түсіну үшін және осы қозғалысты
графиктік түрде дұрыс көрсете білу үшін
оқушыларға еденге сызылған түзудің
бойына тұруды ұсынуға болады. Түзудің
бойынан бастапқы координатаны
көрсететін нүкте салынады және қозғалыс
бағыты көрсетіледі. Содан кейін тақтаға
бірнеше теңдеулер жазылады және сол
теңдеуде берілген бастапқы координатаны,
жылдамдықтың мәнін табу оқушыларға
ұсынылады. Содан кейін оқушылар бірінен
соң бірі теңдеуге сәйкес қозғалысты
көрсетеді.

simulation/moving-man
Интернеттен бірнеше қарапайым
мысалдар табуға болады.
Мысалы, тыныштықтан қозғала
бастаған автомобильдің
жылдамдығы 60км/сағ жеткенге
дейін үдемелі болады; ары қарай
қозғалыс осы жылдамдықпен
жүзеге асырылады, одан кейін
жылдамдық тоқтағанға дейін
баяулайды. Автомобильдің
жолының белгілі бөлігінде
тұрақты жылдамдықпен қозғалып
келе жатқандығына көз жеткізіңіз.
Оқушылар жүрілген жолдың
уақытқа және жылдамдықтың
уақытқа тәуелділік графиктерін
салу кезінде бір бірінің білімін
бағалайды.

http://cposcience.com/home
/Portals/2/Media/post_sale_
content/PHY2/PresentationS
lides/PHY2Chp3.ppt
http://files.schoolcollection.edu.ru/dlrstore/68
62bf70-3b98-4d75-a16835e72a1c103c/7_66.swf
графиктер мысалдары:
http://www.gcse.com/fm/dtg
.htm
http://files.schoolcollection.edu.ru/dlrstore/87
431033-ef21-492e-a7a3dfa914c9f753/7_67.swf
кейбір есептеулер
көрсетілген веб сайттар
http://cis-science-andtechnology.wikispaces.com/
space/content

7.2.1.7 бірқалыпты
түзусызықты
қозғалыс кезінде
жылдамдықтың
уақытқа
графикалық
тәуелділігін

(W) бірқалыпты түзусызықты қозғалыс
кезінде жылдамдықтың уақытқа тәуелділік
графигінен белгілі бір уақыт ішіндегі орын
ауыстыруды анықтау жеткілікті.
Арақашықтықты геометриялық жолмен,
яғни пайда болған фигураның ауданың табу
арқылы анықтауға болатыны туралы
қорытынды жасау.
20

Бұл әдістің тиімділігін және
болашақта талай рет
қолданылатынын атап кету
маңызды.

http://files.schoolcollection.edu.ru/dlrstore/b1
5f3c8d-1947-4a19-a3b92a5325df67db/9_203.swf

Үй тапсырмасының
мысалдары:
бірқалыпты түзу сызықты

http://files.schoolcollection.edu.ru/dlrstore/e9
d8a19f-99a9-4991-96a2-

пайдаланып,
орын
ауыстыруды
анықтау.

қозғалыс кезіндегі орын
ауыстырудың уақытқа қатысты
және жылдамдықтың уақытқа
қатысты тапсырмаға графиктер
тұрғызу.
Орындауға берілетін уақыт:
15-20 мин.

43733f8d3d33/7_63.swf

Орта мектептің 7 сынып оқушыларына арналған физика
Бөлім (7.2A):Тығыздық
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар «Жаратылыстану» бағдарламасынан заттың құрылысы туралы біледі.
Контекст
Осы бөлімде заттың тығыздығы ұғымы қарастырылады және заттың тығыздығы мәндері есептеледі.
Осы бөлімде орындалуға міндетті зертханалық жұмыс:
Сұйықтар мен қатты денелердің тығыздығын анықтау.
Осыбөлімдегі «Физика» пәні бойынша тілдік мақсаттар
Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр
Пәндік лексика және
Пәнді оқыту мақсаты
Тілді оқыту мақсаты
терминология
көлем, масса, сұй