«НАЗАРБАЕВ ЗИЯТКЕРЛІК МЕКТЕПТЕРІ»
ДЕРБЕС БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМЫ













ФИЗИКА
Оқу жоспары


2017-2018 оқу жылы


7-сынып



» пәні бойынша
Оқу жоспары
7-сынып

2
Мазмұны

Ұзақ мерзімді жоспар 3
Тілдік мақсаттар туралы 6
Орта мерзімді жоспар 8
Бөлім (7.1А): Физика – табиғат туралы ғылым 10
Бөлім (7.1В): Физикалық шамалар және өлшеулер 10
Бөлім (7.1С) Механикалық қозғалыс 14
Бөлім (7.2A):Тығыздық 21
Бөлім (7.2В): Денелердің өзара әрекеттесуі 26
Бөлім (7.3А): Қысым 35
Бөлім (7.3 В): Жұмыс және қуат 49
Бөлім (7.4A): Энергия 49
Бөлім (7.4B): Күш моменті 54
Бөлім (7.4C): Ғарыш және Жер 58

3
Ұзақ мерзімді жоспар
Пән: Физика: 7-сынып
1 тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан

4 тоқсан
7.1A Физика – табиғат туралы
ғылым
• Физика – табиғат туралы
ғылым
• Табиғатты зерттеудің
ғылыми әдістері

7.2A Тығыздық

 Масса және денелердің
массасын өлшеу
 Дұрыс және дұрыс емес
пішінді денелердің
көлемін өлшеу
 Заттың тығыздығы және
тығыздықтың өлшем
бірлігі
 №3 зертханалық жұмыс.
Сұйықтар мен қатты
денелердің тығыздығын
анықтау
 Тығыздықты есептеу

7.3А Қысым

 Газдардың, сұйықтар
және қатты денелердің
молекулалық құрылымы
 Қатты денелердегі қысым
 Сұйықтар мен газдардағы
қысым, Паскаль заңы
 Қатынас ыдыстар
 Гидравликалық
машиналар
 Атмосфералық қысым.
Атмосфералық қысымды
өлшеу
 Манометрлер. Сорғылар
 №6 зертханалық жұмыс.
Архимед заңын зерделеу
 Кері итеруші күші
 №7 зертханалық жұмыс.
Дененің сұйықта жүзу
шарттарын анықтау
7.4A Энергия

 Кинетикалық энергия
 Потенциалдық энергия
 Энергияның сақталуы
және айналуы

7.1В Физикалық шамалар
және өлшеулер

 Халықаралық бірліктер
жүйесі (SI)
 Скаляр және векторлық
физикалық шамалар
 Өлшеулер мен
есептеулердің дәлдігі
7.2В Денелердің өзара
әрекеттесуі

 Инерция құбылысы
 Күш
 Тартылыс құбылысы
және ауырлық күші.
 Салмақ
7.3В Жұмыс және қуат

 Механикалық жұмыс.
 Қуат.
7.4B Күш моменті

 Жай механизмдер
 Дененің массалық центрі
 №8 зертханалық жұмыс.
Иіндіктің тепе-теңдік
шарттарын анықтау.
 №9 зертханалық жұмыс.
«Иіндіктің тепе-теңдік

4
 Үлкен және кіші сандарды
ықшамдап жазу
 №1 зертханалық жұмыс.
Кішкентай денелердің
өлшемін анықтау.
 №2 зертханалық жұмыс.
Физикалық шамаларды
өлшеу.
 №4 зертханалық жұмыс.
Серпімді
деформацияларды
зерделеу
 Деформация
 Серпімділік күші, Гук
заңы
 Үйкеліс күші.
 Үйкеліс әрекетін
техникада ескеру
 №5 зертханалық жұмыс.
Сырғанау үйкеліс күшін
зерделеу.
 Бір түзу бойымен әрекет
ететін күштерді қосу
шарттарын анықтау»
 Иіндіктің тепе-теңдік
шарты
 Пайдалы әрекет
коэффициенті (ПӘК)
 №10 зертханалық жұмыс.
Көлбеу жазықтықтың
ПӘК-ін анықтау
7.4С Жер және Ғарыш

 Аспан денелері туралы
ғылым
 Күн жүйесі
 Күнтізбе негіздері (тәулік,
ай, жыл)
7.1С Механикалық қозғалыс

 Механикалық қозғалыс
және оның сипаттамасы
Санақ жүйесі
 Қозғалыстың
салыстырмалылығы.
 Түзусызықты бірқалыпты
және бірқалыпсыз
қозғалыстар
 Жылдамдық және орташа
жылдамдықты есептеу
 Әртүрлі механикалық
қозғалыстардың
графиктері
Ескерту:
Бөлім–жалпы оқыту тақырыптары бойынша сабақтар кешені.


W = толық сыныппен жұмыс жасау
G = топпен жұмыс
I = жеке жұмыс
E =оқушыт тәжірибесі
D = мұғалімнің демонстрациясы

5
f = қалыптастырушы бағалауға мүмкіндік беретін әрекет
= қауіпсіздікті сақтау бойынша кеңес

6
Тілдік мақсаттар туралы
Пән мазмұнын екінші не үшінші тіл арқылы оқытуда Зияткерлік мектептер пән мазмұны мен тілді
оқып үйренуге тең қолдау көрсетілетін оқу ортасын құруға ұмтылады. Әр пәннің өз тілдік стилі
бар, оны нақты бір пәннің «ғылыми тілі» деп атауға болады. Ғылыми тіл – пәннің мазмұнын оқып
үйрену және ойлау мен пәндік мазмұнның негізгі ұғымдарымен жұмыс істеу қабілетін жақсарту
үшін қолданылатын негізгі құрал. Екінші не үшінші тіл арқылы оқитын оқушылардың көпшілігіне
олардың ғылыми тіл мен пән мазмұнын игеруі үшін білім алу үдерісінде үнемі қолдау көрсетілуі
қажет. Үштілді білім беру контексінде бірінші тілдегі ғылыми тілдің дамуы да тұрақты назарды
талап етеді. Сондықтан, бірінші тіл арқылы оқуға берілетін шектеулі уақытты тиімді және
нәтижелі қолдану керек.

Тілдік мақсаттар ғылыми тілді үйрену үшін маңызды құрал болып табылады. Оқушылардың
өздерінен не күтілетіндігін түсінуі тілдік мақсаттардың анық құрылуына тікелей байланысты.
Сондай-ақ, тілдік мақсаттар оқытушылар мен оқушыларға оқуға деген ынтаны қалыптастыруға,
өлшеуге және қолдауға көмектеседі. Пәндік мазмұнды оқытуға, әрі ғылыми тілді үйретуге тұрақты
екі бағытты ұстанатын пән мұғалімдері оқушыларға үлгі көрсетіп, пән мен тілді қатар алып жүруге
көмектеседі.

Ғылыми тілді оқып үйренуді қолдау үшін оқытушыларға оқу жоспарларына мынадай тілдік
мақсаттарды қосу ұсынылады:
• оқушылардың назарын ғылыми тілге аудару (мысалы, пән бойынша оқу
мақсаттарына жету үшін қажетті терминология мен тіркестері бар лексика);
• сабақ барысында пән мазмұнының ұғымдарын қолдануға қажетті жұмыс тілін
қалыптастыру (мысалы, топтық жұмыстар, сұрақты дұрыс қоя білу, жағдайды талдау
және пікірталас жүргізу үшін қажетті тіркестері);
• сабақ барысында лексиканы, оның ішінде терминология мен тіркестерді орынды
пайдалану үшін оларды алдын ала оқыту кезеңінде тиімді қолдану;
• оқушылардың тілдік дағдының төртеуін де түрлі әрекеттерде (мысалы, оқылым-
тыңдалым, оқылым-жазылым, оқылым-айтылым,тыңдалым-жазылым және т.б.)
әртүрлі мақсаттарға қол жеткізу үшін қолдану;
• оқушыларды пікірталас, диалогтарға тарту (мысалы, оқушылардан қысқа
жауаптарды қабылдамау және жауаптары тек білімді ғана көрсететін сұрақтар
қоймау; оқушыларды өз білімін нәтижелі талқылау үшін пайдалануға ынталандыру,
сондай-ақ оқушылар диалогқа қатыса алуы үшін қажет бай сөздік қормен қамтамасыз
ету);
• белгілі бір тілге тән дағдыларды дамыту (мысалы, қажетті мәліметті алу үшін
тыңдау, түсіндіру, металингвистикалық және метакогнитивтік танымды дамыту,
басқа сөзбен айту, сөздікпен жұмыс істеу дағдылары);
• тіл туралы сын тұрғысынан ойлауды дамыту (мысалы, тілдерді салыстыру,
оқушылардың тілді барынша нақты пайдалануға ынталандыру, тілді меңгерудегі
жетістіктерін бағалау);
• сабақтың басында тілдік мақсатты белгілеу, сабақтың соңында осы мақсат бойынша
қол жеткізілген жетістіктерді талқылау.

Тілдік мақсат үлгісі оқу жоспарының әр бөлімінде көрсетілген. Тілдік мақсат үлгісі сонымен
бірге ғылыми тілдің құрамдас бөліктерін қамтиды, оны пайдалану мен есте сақтауға оқушылардың
назарын аудару маңызды. Олар келесі тақырыпшалар арқылы көрсетілген:
(1) пәнге тән арнайы лексика және терминология,
(2) диалог/жазылым үшін қажетті тіркестер. Берілген тіл оқушылар үшін түсінікті әрі анық болса,
бұл олардың пәндік мақсаттар мен тілдік мақсаттарға қол жеткізулеріне көмектеседі.

Тілдік мақсаттарды құру үшін келесі етістіктерді пайдалануға болады: талдау, санаттарға бөлу,

7
таңдау, жіктеу, салыстыру, байланыстыру, сәйкестендіру, көшіру, құру, сынау, анықтау, сипаттау,
құрастыру, бағалау, түсіндіру, мысалдар келтіру, болжау, анықтау, негіздеу, келіссөздер жүргізу,
болжау, өндіру, балама шешімдер ұсыну, себептерді түсіндіру, пысықтау, қайта ұйымдастыру,
басқа сөзбен айту, мазмұндау, қайта қарап шығу, көшіріп алу, рөлдік ойындар ойнау,
қорытындылау, синтездеу және жазу, әртүрлі мақсаттар үшін пайдалану, өз сөзімен анықтама
жазу, безендіру.

Кейбір тілдік мақсаттардың пән мазмұнынының оқу мақсаты деп те қарастыруға болатынына
қарамастан, мазмұн мен тілдің бөлінуі оқушылардың мазмұнға да, тілге де бірдей назар
аударуларына ықпал етеді. Бұл, сонымен қатар, жауаптар/шешімдерге және үдерістерге теңдей
назар аударуға көмектеседі. Атап айтқанда, осы үдерістерге назар аудару тілдің дұрыс қолданылуы
мен ойлау әрекетінің жақсаруына жағдай жасайды.

Тілдік емес пәндердің оқыту мақсаттарының көпшілігі мазмұнға негізделеді, бірақ кем дегенде
бір мақсатты тілді дамытуға арнау қажет.

8
Орта мерзімді жоспар
Орта мектептің 7 сынып оқушыларына арналған физика
Бөлім (7.1A): Физика – табиғат туралы ғылым.
Осыған дейін меңгерілген білім
«Жаратылыстану» және «Математика» пәндерінен ғылыми-жаратылыстану пәндерін оқу объектілерімен таныс.
Контекст
Берілген бөлім оқушыларды физикалық құбылыс, физикалық дене, зат және материя ұғымдарымен таныстырады. Әлемді тануда пәннің
мақсаты мен міндеттерін түсіндіреді.
Осы бөлімнің тілдік мақсаттары
Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр.
Пәнді оқыту мақсаты Тілді оқыту мақсаты Пәндік лексика және
терминология
Диалогқа/жазуға қажетті сөз
тіркестері
Оқушылар орындай алады:
физикалық құбылыстарға
мысалдар келтіру
Оқушылар:

Физикалық құбылыстарға
келтірілген мысалдарды
ауызша және жазбаша түрде
сипаттай және жүйелей алады.
Физикалық
құбылыстар,
физикалық денелер,
зат, материя.
Физикалық шамаларға жатады …
Физикалық денелер сипаттайды …
Материяның пайда болу
формалары………………
Нәтижелерді жазу / енгізу үшін, біз...
Біздің орындаған жұмысымыздың
нәтижесі/қорытындысы/талдауы мынаны
көрсетеді ...
Осы кестеден көргеніміздей
Қорытынды жасайды ...
Тілді оқыту мақсаттарына сай қосымша басшылық және басқа тілдік мақсаттарды қою үшін ғылыми тілді үйрету мен оқытуға қатысты
«Тілдік мақсаттар туралы» қараңыз.
Қысқаша шолу
Берілген бөлім физика пәні бойынша кіріспеден басталады. Негізгі ұғымдар енгізіледі, пәндік лексика қалыптаса бастайды. Бөлім
оқушылардың бойында табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері бойынша бастапқы дағдыларды қалыптастыра бастайды.
Оқу
бағдарламас
ына сілтеме
Оқу мақсаттары Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері
Мұғалімге арналған
ескертпелер
Оқыту ресурстары

9
7.1.A: Физика
– табиғат
туралы
ғылым
7.1.1.1- физикалық
құбылыстарға
мысалдар келтіру;

(W) Оқушыларға физикалық
құбылыстардың бірнеше мысалдарын
ұсыну. Оқушыларға физикалық
құбылыстар көрсетілген суреттерді
топтастыру және оларға атау беру
тапсырмасын беріңіз. Содан кейін сол
топтардың атауының дұрыс қойылуын
қарастырыңыз. Тапсырманы
LearningApps.org. ресурсы көмегімен
орындауға болады. Физикалық дене,
зат, материя ұғымдарын енгізіңіз.

(G) Оқушыларға физикалық
құбылыстарды оқу және оларды
бірдей сипаттамалары бойынша
жүйелеу (механикалық, электрлік,
жарық және т.б.) не себепті маңызды
екендігі туралы топта талқылауға
ұсыныс жасаңыз.
Оқушылар шағын топтарда
талқылайды және табиғатты
зерттеудің әдістеріне мысалдар
келтіреді.
Сабақты өткізу кезінде әсерлі
тәжірибелерді пайдалана
отырып, көрнекі
демонстарцияларды көрсетуге
болады. Мысалға,
электрофорлы машина, суды
қағаз парағының көмегімен
ұстап тұру және т.б.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
Физикалық құбылыстардың
мысалдарын классификациялау.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

Дайын интерактивті
ресурстар
http://learningapps.org/1680511
http://learningapps.org/24478
http://900igr.net/prezentatsii/f
izika/Vvedenie-v-
fiziku/Vvedenie-v-fiziku.html

http://www.procrossword.ru/f
izika/vvedenie.html

http://interneturok.ru/ru/schoo
l/physics/7-
klass/vvedenie/chto-izuchaet-
fizika

ағылшын тілінде жақсы
презентация
http://www.cposcience.com/h
ome/Portals/2/Media/post_sal
e_content/PFC2/presentation
_slides/PFC2Chapter1.ppt
7.1.1.2 - табиғатты
зерттеудің ғылыми
әдістерін ажырату;
(W) барлығына жақс таныс болйып
келетін найзағай мысалын келтіруге
болады. Осы құбылыстың табиғаты
туралы таризта не айтылатыны туралы
және осы құбылыстың нақты себебі не
екендігі туралы талқы жүргізуге
болады. Нақты себепті анықтау
кезінде қандай кезеңдерден тұратын
зерттеу жүргізгендері туралы айтуға
болады.
(G) қандай да бір физикалық
құбылысты зерттеу барысында қандай
ғылыми таным әдістерін
Оқушыларға өте жақсы таныс
физикалық құбылыстарды
мысал етінде көрсетуге
болады..
ғылыми таным әдісінің
схемасы
http://ssds-
science.weebly.com/5th-grade---
scientific-inquiry-process.html

10
пайдаланатынын оқушылардан
сұрауға болады.

Орта мектептің 7 сынып оқушыларына арналған физика
Бөлім (7.1В): Физикалық шамалар және өлшеулер
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар «Жаратылыстану» және «Математика» бағдарламасынан уақыттың және ұзындықтың өлшем бірлігін білуі тиіс.
Контекст
Берілген бөлім физикалық құбылыстар мен физикалық шамалар және Халықаралық бірліктер жүйесімен таныстырады. Физикалық
экспериментті жасау үшін базалық дағдылар қалыптасады.
Осы бөлімдегі «Физика» пәні бойынша тілдік мақсаттар
Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр.
Пәнді оқыту мақсаты Тілді оқыту мақсаты
Пәндік лексика және
терминология
Диалогқа/жазуға қажетті сөз
тіркестері
Оқушылар орындай алады:

физикалық шамаларды
олардың өлшем бірліктерімен
сәйкестендіру;
Оқушылар:

Ауызша және жазбаша
түрде физикалық шамалар
мен олардың өлшем
бірліктерін сипаттай және
жалпылай алады.
физикалық шамалар,
өлшем бірліктер,
санның стандарт
түрінде жазылуы,
Халықаралық бірліктер
жүйесі , құралдың бөлік
құны
Құралдың бөлік құнын табу үшін … білу керек.
Берілген ақпараттың нәтижесін енгізу үшін біз...
Нәтижелер / қорытындылар / жұмыс нәтижесі
жазылған кестеде көрсетеді…
Кестеде көріп түрғанымыздай...

Тілдік мақсаттың өзге үлгілерін құру және ғылыми тілді оқыту үшін қосымша көмекретінде жоғарыда келтірілген «Тілдік мақсатқа кіріспені»
басшылыққа алыңыз.
Қысқаша шолу
Берілген бөлім физика пәніне кіріспеден басталады.. Негізгі түсініктер енгізіледі, пәндік лексика қалыптаса бастайды. Бұл бөлімде оқушылар
тәжірибе жүргізуге дағдыланады.
Оқу
бағдарлам
асына
сілтеме
Оқу мақсаттары Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері
Мұғалімге арналған
ескертпелер
Оқыту ресурстары

11
7.1.B:
Физикалық
шамалар
және
өлшеулер
7.1.2.1 - физикалық
шамаларды
олардың SI
жүйесіндегі өлшем
бірліктерімен
сәйкестендіру;

(W) ХБЖ де шамаларды өлшеу
ұғымын енгізу.

G) (E) Оқу партасының ұзындығы
мен еңін қарыспен (қолдың үлкен
және нұсқаушы саусағының
арасындағы қашықтық) және
өлшеуіш таспаның көмегімен
дециметрмен өлшеңіз. Алынған
нәтижені салыстырыңыз және
талқылаңыз. Қандай өлшеу дәлірек?
Не себепті? Өлшеу эталонының
қажеттілігін талқылаңыз.
Басқа өлшем бірліктерге мысалдар
келтіруге болады, мысалы,
ұзындықты өлшеу: шынтақ,
қарыс, ярд, фут және т.б.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
физика оқулығы мен жазу
үстелінің өлшемін мм, см и м-ге
келтір.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.


http://ppt4web.ru/fizika/fiziche
skie-velichiny-izmerenie-
fizicheskikh-velichin0.html


http://nsportal.ru/shkola/fizika/
library/2014/03/29/urok-po-
fizike-dlya-7-klassa-tema-
fizicheskie-velichiny-izmerenie
7.1.2.2 - скаляр
және векторлық
шамаларды
ажырату және
мысалдар келтіру

(W) Физикада шамалардың екі типі
қолданылатынын еске түсіру
(Скалярлық және векторлық).

(G) Скаляр және векторлық
шамалардың ұқсастығы мен
айырмашылығын табуға тапсырма
беріңіз. Оқушыларға физикалық
шамалардың тізімін беріңіз және
қандай шама скалярлық, ал қандай
векторлық екенін анықтауларын
сұраңыз.



Оқушылар векторлық және скаляр
шамаларды қалай ажыру
керектігін білу қажет, мысалдар
келтіре алу, өз пікірін дәлелдей
ала білу керек.

Физикалық шамаларды
ажыратуды интерактивті ресурс
көмегімен жүзеге асыруға болады.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
векторлық және скалярлық
шамаларды (температура, масса,
жылдамдық және т.б) таблицаға
толтыру.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

Интерактивті ресурс –
векторлық және скалярлық
шамаларды ажырата білу
http://learningapps.org/138267

http://forum.sirius.dn.ua/kultur
a-i-iskusstvo/drevnie-edinitsy-
izmerenii-dliny-i-vremeni-
1053.0.html

http://www.pattayastorage.com
/plsup/number/fizicheskie-
velichini-7-klass.html

12
7.1.2.3 - үлкен және
кіші сандарды
жазған кезде еселік
және үлестік
қосымшаларды
білу және қолдану:
микро (μ), милли
(m), санти (c), деци
(d), кило (k) и мега
(M);

(G) Өлшеу нәтижесін талқылағаннан
кейін өте үлкен мәнді және өте кіші
мәнді өлшеулерді қалай жазуға
болатыны жайлы сұрақ қойыңыз.
Мысал ретінде піл массасы мен маса
массасын алыңыз. Бұл массалардың
сандық мәнін килограмда жазыңыз.
Тонна мен грамм сияқты өлшем
бірліктердің тиімділігін оқушылар
өздері айтатындай жағдаяттарға қол
жеткізіңіз. Егер өлшеуде қосымша
өлшем бірлік жоқ болса қалай
жасауға болады деп сұрақ қойыңыз.
Еселік және үлестік жалғаулар
туралы ұғымды енгізіңіз.


Оқушылар жұбына алдын ала
өлшеуіш таспаны даярлап
қойыңыз.




Нақты берілген массаларды
қолданыңыз, интернет
сайттарынан қарауға болады.

http://samopodgotovka.com/in
dex.php/fizika/21-
samostoyatelnye-raboty-po-
fizike-7-klass/83-
samostoyatelnaya-rabota-po-
fizike-2-7-klass-tema-
fizicheskie-velichiny-
izmerenie-fizicheskikh-
velichin.html

Дәрежелі тіркестерді есте
сақтау:
http://learningapps.org/153988
6
http://web.tenafly.k12.nj.us/~h
coyle/Physics%20Powerpoints/
Ch%202%20A%20Mathematic
al%20Tool%20Kit/2%20Units
%20and%20Measurement.ppt
масса мен ұзындықты ХБЖ
айналдару
http://learningapps.org/110720
6
http://learningapps.org/595801
7.1.3.1- дененің
ұзындығын,
көлемін,
температурасын
және уақытты
өлшеу, өлшеу
нәтижелерін
аспаптардың
қателіктерін есепке
ала отырып жазу;

(G)(Е)(f) партаның (кітаптың)
ауданын есептеу үшін, осы заттардың
ұзындығын, енін өлшеуге арналған
практикум жүргізіңіз. Осындай
өлшеулердің жоспарын жазуды
сұраңыз.

(W) Аспаптың бөлік құны ұғымын
енгізіңіз.

Бөлік құндарын анықтау үшін
бірнеше құралдар дайындап қою
қажет.


Үй тапсырмасының
мысалдары:
физикалық шамалардың мәніне 5
мысал келтіріңдер және оларды
қосымша көмегімен стандарт
Ресурс – физикалық
шамаларды өлшеуіш
құралдармен сәйкестендіру
http://learningapps.org/129503
2

13


(G) Аспаптың бөлік құнын анықтауға
арналған практикум жүргізіңіз

(W) Алдынғы өлшеуде алынған
нәтижені көрсетулерін сұраңыз.
Бірнеше өлшеулерде алынған
(мысалы: кітап, дәптер, парта және
т.б.) нәтижені қалай талдауға
болатыны жайлы сұрақ қойыңыз.
Барлық өлшеулерді жүйелеу үшін
кесте қажет екенін оқушы
айтатындай жағдаят туғызыңыз.

(G)(f) Оқушылардан барлық
өлшеулерді кестеге енгізулерін талап
етіңіз. Өлшеу нәтижелерін көру
қаншалықты қолайлы болғандығы
туралы сұраңыз
түрге келтіріңдер.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

14
7.1.3.2- кішкентай
денелердің
өлшемін қатарлау
әдісі арқылы
анықтау;

7.1.3.3 -физика
кабинетінде
қауіпсіздік
ережелерін білу
және сақтау
(W) Оқушыларға алдынғы
тақырыптарда әртүрлі денелердің
ұзындығын, қалындығын
өлшегендері туралы еске түсіру
керек. Кітап парағының қалындығын
өлшеуді ұсыныңыз. Әдеттегі әдіспен
өлшеу мүмкін емес. Оқушылармен
қандай әдіс арқылы осындай
кішкентай денелердің өлшемдерін
анықтауға болатынын талқылау. Осы
идеяны сыныппен талқылап, жоспар
жасау.
(Е/G) топтарда немесе жұптарда
кішкентай денелердің өлшемдерін
қатарлау әдісімен анықтауды
жүргізу.
Осы әдістің қолданбалы сипатына
назар аударыңыз.





Материалдарды қажетті көлемде
беру. Осы жұмысты үй
тапсырмасы ретінде де беруге
болады.

Презентация с примерами
http://40422-s-
005.edusite.ru/DswMedia/ryadi
.ppt



Орта мектептің 7 сынып оқушыларына арналған физика
Бөлім (7.1С) Механикалық қозғалыс
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар 7.1С «Физикалық шамалар мен өлшеулер» бөлімінен қашықтық пен уақыттың қалай өлшенетінін білулері тиіс.
Контекст
Осы бөлім оқушыларды санақ жүйесі, траектория, жол, орын ауыстыру, материалдық нүкте түсініктерімен таныстырады. Осы бөлімді
оқығаннан кейін, оқушылар қозғалыстың түрлерін 9-сыныпта сапалы деңгейде оқуға дайын болады.

Осы бөлімдегі «Физика» пәні бойынша тілдік мақсаттар

15
Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр.
Пәнді оқыту мақсаты Тілді оқыту мақсаты
Пәндік лексика және
терминология
Диалогқа/жазуға қажетті сөз
тіркестері
Оқушылар орындай алады:

келесі терминдердің
физикалық мағынасын түсіну
– траектория, жол, орын
ауыстыру, жылдамдық,
орташа жылдамдық.


Оқушылар:

траектория, жол, орын
ауыстыру, жылдамдық,
орташа жылдамдық
терминдерін қолданып
қозғалысты сипаттай алады;

Траектория, орын ауыстыру, жол,
жылдамдық, орташа жылдамдық,
үдеу, скаляр, вектор



Біз … жылдамдығын есептедік.
Біз … мен жылдамдықты есептедік.
Орташа жылдамдықты
есептеу/анықтау үшін біз … өлшедік.
Орташа жылдамдық … жолымен
есептелген болатын.

Біз … арқылы орташа жылдамдықты
шығардық.
Біз деректерді/ақпаратты/нәтижені
жазу/енгізу үшін …
Бізбен жасалған жұмыс
нәтижелері/қорытындылары/кестелері
… екендігін көрсетеді.
Осы кестеден көрінетіндей...
Қорытындылай келе ...
... жылдамдығы … жасалды.
… жүріп келген жылдамдық …
құрайды.
Тілдік мақсаттың өзге үлгілерін құру және ғылыми тілді оқыту үшін қосымша көмек ретінде жоғарыда келтірілген «Тілдік мақсатқа
кіріспені» басшылыққа алыңыз.
Қысқаша шолу
Аталған бөлім жылдамдық пен үдеу түсінігін енгізуден басталады. Оқушылар жылдамдық пен үдеуді есептеумен, сондай-ақ жылдамдықтың
уақытқа және қашықтықтың уақытқа тәуелділігі кестесін оқумен айналысатын болады. Бөлімді оқу барысында оқушылар векторлық және
скалярлық шамаларды анықтайтын болады: қашықтық, орын ауыстыру, ұзындық, жылдамдық (скалярлы және векторлық), уақыт пен үдеу.


Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме
Оқу
мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері
Мұғалімге арналған
ескертпелер
Оқыту ресурстары

16
7.1.C:
Механикалы
қ қозғалыс
7.2.1.1 - келесі
терминдердің
физикалық
мағынасын
түсіндіру–
материялық
нүкте, санақ
жүйесі,
қозғалыстың
салыстырмалыл
ығы, траектория,
жол, орын
ауыстыру;
(W) Қисық сызықты траекториямен
қозғалатын доп немесе жебе туралы
анимацияны көрсете отырып траектория,
қашықтық, орын ауыстыру ұғымын
енгізіңіз. Доптың қаншалықты алысқа орын
ауыстырғанын қалай бағалауға болатыны
жайлы оқушылардан сұраңыз. Бұл сұрақ
жол мен орын ауыстырудың
айырмашылығын талқылауға себеп болады.
(I) Оқушыларға сайттан бейне материал
көрсетіңіз. Оқушылар қисықсызықты
траекторияның схемасын сызады, содан
кейін жол мен орын ауыстырудың
айырмашалығын табу үшін өлшеулер
жүргізеді.




Жол мен орын ауыстырудың
айырмашылығын түсіндіретін
анимация сайтта жақсы
көрсетілген.


Өздерінің үйлерінен мектепке
дейінгі маршрут картасын сызып,
орын ауыстыру мен жолын
салыстыру үшін
Оқушыларға тапсырма беруге
болады.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
оқушы материалдық нүкте, санақ
жүйесі және механикалық
қозғалыстың салыстырмалығы,
траектория, жол және орын
ауыстыру деген ұғымдарды
қолданып мектептен үйге дейінге
қозғалысын сипаттау;
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.









http://www.learnerstv.com/a
nimation/animation.php?ani
=26&cat=physics

«жол», «орын ауыстыру»
ұғымдарын меңгеруге
арналған жұмыс парағы
http://www.dpisd.org/cms/li
b4/TX01001079/Centricity/
Domain/1783/Distance-
Displacement-
Velocity%20Practice%20Pr
oblems.doc
http://www.tutorvista.com/p
hysics/animations/difference
-between-distance-and-
displacement-animation

7.2.1.2 -
механикалық
қозғалыстың
салыстырмалыл
ығына мысалдар
келтіру


(W) механикалық қозғалыс ұғымын
қайталаңыз. Дененің басқа бір денеге
қатысты жылдамдығын есептеуге болатын,
және екінші бір денеге тыныштықта бола
алатын мысалдар келтіруге болады.
Механикалық қозғалыс салыстырмалы
болатындығы туралы қорытынды жасау.
Сайттан оқушыларға бейне материал
көрсетіңіз. Механикалық қозғалыстың
салыстырмалығын қалай түсінетінін
оқушылардан сұраңыз. Салыстырмалы
Мысалға, Жерге және мотоциклге
қатысты мотоциклистің
қозғалысын қарастыру.

Қозғалыстың салыстырмалалығы
анимацияда жақсы түсіндірілген.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
Механикалық
қозғалыстың
салыстырмалылығына
ресурстарды таңдау
http://school-
collection.edu.ru/catalog/rub
r/3b19dfa9-7bdf-441a-89e4-
fdbf8383e844/110270/

Анимация «Механикалық
қозғалыстың

17
қозғалысқа оқушылар мысалдар келтіре
алатындай мүмкіндік туғызыңыз.
графикалық тапсырмаларды
көбірек қолданып, векторлық
шамаларды қосу және азайтуға
жай мысалдар келтіріңдер.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

салыстырмалылығы»
http://bilimland.kz/index.ph
p/kz/
7.2.1.3 - түзу
сызықты
бірқалыпты
қозғалыс пен
бірқалыпсыз
қозғалысты
ажырата білу;

(E)100 м қашықты өлшеу үшін ұзын
өлшегіш лентаны қолданыңыз.
Қашықтықтың әрбір 10 м сайын секунд
өлшегіші бар оқушы тұруы тиіс. Бір оқушы
100 метрге жүгіруін бастайды. Жүгіруші
жүгірген кезде әрбір сынақ нүктесінде
тұрған бала өз секунд өлшегішін қосады.
Секунд өлшегіші бар оқушылар жанынан
жүгіруші өткен кезде өздерінің секунд
өлшегіштерін тоқтатады. Кейбір
оқушыларға бірдей жылдамдықпен, ал
басқа бір оқушыларға айнымалы
жылдамдықпен қозғалуына ұсыныс
жасаңыз.

(I) Содан кейін өлшенген нәтижелерді
кестеге енгізеді. Оқушы кестедегі нәтижені
пайдаланып, әрбір 10 метрдегі
жылдамдықты есептейді және ол осы
аралықтағы қозғалыстың қандай түрі
болатындығын анықтай алады.
Ұсынылған мысалды аудиторияда
немесе мектептің алаңында
өткізуге болады.


Оқушылар қандай қозғалыс
бірқалыпты, ал қандай қозғалыс
бірқалыпсыз болатындығын
анықтау және алынған
эксперименттік жұмыс
нәтижесінде қозғалыстың осы екі
түріне анықтама бере алатындары
маңызды.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
бірқалыпты түзу сызықты
қозғалысқа 5 мысал және
бірқалыпты емес қозғалысқа 5
мысал келтіріңдер.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/669b
2b59-e921-11dc-95ff-
0800200c9a66/3_4.swf
«Сенемін-сенбеймін»
ойыны
http://learningapps.org/4613
93
http://lasch.narod.ru/school/
cytol/txt/values.htm
Ресурстарды таңдау
«Бірқалыпты және
бірқалыпсыз қозғалыс»
http://school-
collection.edu.ru/catalog/rub
r/ffb3b711-8f44-408c-aea4-
a29842431067/110205/
7.2.1.4 -
қозғалыстағы
дененің
жылдамдығы
мен орташа
жылдамдығын
(W) жылдамдық ұғымын енгізіп және
жылдамдықтың белгілі уақыт ішінде өткен
қашықтық ретінде анықталатынын
түсіндіріңіз.

(G) Оқушылардан км және сағат бірліктерін
Оқушылар жылдамдықты өлшеу
үшін қозғалыс датчиктерін немесе
секунд өлшегіш пен өлшеуіш
таспаны қолдана алады, қосымша
ақпарат алу үшін веб-сайтқа
жүгініңіз.
http://www.physicsclassroo
m.com/mmedia/kinema/trip.
cfm
Жылдамдықтарды өсу
ретімен

18
есептеу; пайдаланып км/сағ бірлігі нені білдіретінін
сұраңыз. Қашықтық пен скалярлы
жылдамдықтың сандық мәнге ие болып,
бірақ бағытқа ие болмауына байланысты
скаляр болып табылатындығын талдау.

G)(E) Оқушылар әртүрлі қозғалыс түрлері
үшін қашықтықтарды және қозғалыс
уақытын өлшеп, орташа жылдамдықтарын
есептейді. Ұсынылатын қозғалыс түрлері:
 әртүрлі қашықтыққа жүру, жүгіру,
секіру;
 денелердің көлбеу жазықтық
бойымен төмен қарай домалау.
Оқушылар одан соң нәтижелер кестесін
толтырып, формула бойынша
жылдамдықты есептеулері тиіс.

(I)(f) Оқушылар әртүрлі жолдармен
жылдамдықтың өзгерісі туралы өз
білімдерін көрсете алады. Олар өздері
қолданған орташа жылдамдықты,
векторлық және скаляр жылдамдықтарды,
қашықтықты анықтау әдістері мен
аспаптары бейнелеген плакаттар дайындай
алулары тиіс.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
дене қозғалысының орташа
жылдамдығын есептеуге арналған
деңгейлі 3 есеп шығару.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.


орналастырыңыздар
http://learningapps.org/4461
43
http://lasch.narod.ru/school/
cytol/txt/values.htm
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/44
331311-b9b8-47b9-bf70-
6e759ffcb621/%5BPH10_0
2-
007%5D_%5BMA_01%5D.
swf


7.2.1.5 – орын
ауыстырудың
уақытқа
тәуелділік
графигін
тұрғызуда
координаталар
осьтерінде және
кестелерде
өлшем
(W) Осыдан бұрын оқушылар бірқалыпты
қозғалыс кезіндегі әрбір 1м (10м) жолды
жүрген уақытты тіркейтін кестені
толтырған болатын. Осы экспериментті
қайталауға болады немесе өлшеу
нәтижелерін бірқалыпты қозғалыс кезіндегі
координатаның немесе жүрген жолдың
уақытқа тәуелділік графигін салған кезде
пайдалануға болады.

Бірнеше оқушыларға бірқалыпты
қозғалуға, ал бір оқушыға өлшеу
нәтижелерін кестеге түсіруге,
график түрінде көрсетуге ұсыныс
жасауға болады.
Ең дұрысы оқушыларға өзбетімен
қандай шамалар тәуелді, ал қандай
шамалар тәуелсіз болатынын
анықтауға ұсыныс жасаңыз және
https://www.youtube.com/w
atch?v=lG0AHiVM1JA

Анимация «Бірқалыпты
қозғалыс кезіндегі дененің
жылдамдығының графигі»

http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/e9
d8a19f-99a9-4991-96a2-

19
бірліктерін
дұрыс белгілеу;
Оқушылар нәтижелер кестесін толтырады
және жылдамдықты келесі формула
бойынша анықтайды: жүрген жол/әрбір
жағдайға жұмсалған уақыт.

(W) Қозғалмайтын немесе қозғалатын
денелердің мысалын көрсетіп,
математикалық білімдерін пайдаланып,
қашықтықтың уақытқа тәуелділік графигін
салуды оқушыларға ұсыныңыз.

(G)Одан соң оқушылар қашықтықтың
уақытқа тәуелділігіне өздерінің графиктерін
сызулары тиіс. Аталған жұмыс оқушылар
санына қарай сыныппен немесе топпен
орындалуы мүмкін.
оларды координаталар осьтерінде
дұрыс орналастырғанын
қадағалаңыз. Сонымен қатар,
оқушылардың
жылдамдықтарының уақытқа
тәуелділік графигін салуға болады.
Оқушылар қозғалыс сипаттамасын
көрсете алады және қозғалыс
жылдамдығын анықтай алады.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
координатаның уақытқа қатысты
тәуелділік 3-4 графигін
пайдаланып, бірқалыпты түзу
сызықты қозғалыс кезінде дененің
жылдамдығын анықтау гі
используя 3 -4 графика
зависимости координаты от
времени при равномерном
прямолинейном движении
определить их скорости.
Орындауға берілетін уақыт:
20 - 25 мин.
43733f8d3d33/7_63.swf

Анимация «Бірқалыпты
қозғалыс кезіндегі
координатаның графигі»


http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/c2
9e9bfe-bb4f-47f6-9bfe-
8f940c8df291/7_64.swf


7.2.1.6 - дененің
орын
ауыстыруының
уақытқа
тәуелділік
графигінен
келесі
жағдайларды
анықтау:
(1) дененің
тыныштық
(f) Оқушылар графикті түсініп және оны
сипаттай алады.
(I)(f) Оқушылар оқыту ресурстарында
берілген сайтты қолдана отырып
қашықтықтың уақытқа тәуелділік графигін
түсінуді бағалай алады. Олар сайттан
футболшылардың ойындары бар бейне
клипті қарап, оларды графикпен
салыстыруы тиіс.

(I) Тарау бойынша қорытынды жасау үшін
Оқушыларға қателіксіз талдап
үйрену үшін бірнеше қозғалыс
графиктерін беруге болады.
Оқушыларға бірнеше алдын ала
дайындалған қашықтықтың
уақытқа тәуелділігі графигін
беруден және жүгіру, жүру, тоқтау
және т.б. жолымен графиктер
көрсетуді сұраудан тұрады.

Жылдамдықтың және
орын ауыстырудың
уақытқа тәуелділік
графиктерін салыстыру
бойынша ресурс.
http://www.echalk.co.uk/Sci
ence/physics/motion/motion
Graphs/motionGraphs.html
https://phet.colorado.edu/en/

20
күйін,
(2) тұрақты
жылдамдықпен
қозғалысын;

оқушылардан орын ауыстыру, жол,
қашықтық, жылдамдық (скалярлық және
векторлық), уақыт, үдеу түсініктерін скаляр
және векторлық шамалар бойынша
топтастыруды сұраңыз.

(W) (G) бірқалыпты қозғалыстың графигін
жақсырақ түсіну үшін және осы қозғалысты
графиктік түрде дұрыс көрсете білу үшін
оқушыларға еденге сызылған түзудің
бойына тұруды ұсынуға болады. Түзудің
бойынан бастапқы координатаны
көрсететін нүкте салынады және қозғалыс
бағыты көрсетіледі. Содан кейін тақтаға
бірнеше теңдеулер жазылады және сол
теңдеуде берілген бастапқы координатаны,
жылдамдықтың мәнін табу оқушыларға
ұсынылады. Содан кейін оқушылар бірінен
соң бірі теңдеуге сәйкес қозғалысты
көрсетеді.

Интернеттен бірнеше қарапайым
мысалдар табуға болады.
Мысалы, тыныштықтан қозғала
бастаған автомобильдің
жылдамдығы 60км/сағ жеткенге
дейін үдемелі болады; ары қарай
қозғалыс осы жылдамдықпен
жүзеге асырылады, одан кейін
жылдамдық тоқтағанға дейін
баяулайды. Автомобильдің
жолының белгілі бөлігінде
тұрақты жылдамдықпен қозғалып
келе жатқандығына көз жеткізіңіз.

Оқушылар жүрілген жолдың
уақытқа және жылдамдықтың
уақытқа тәуелділік графиктерін
салу кезінде бір бірінің білімін
бағалайды.
simulation/moving-man
http://cposcience.com/home
/Portals/2/Media/post_sale_
content/PHY2/PresentationS
lides/PHY2Chp3.ppt
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/68
62bf70-3b98-4d75-a168-
35e72a1c103c/7_66.swf
графиктер мысалдары:
http://www.gcse.com/fm/dtg
.htm
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/87
431033-ef21-492e-a7a3-
dfa914c9f753/7_67.swf
кейбір есептеулер
көрсетілген веб сайттар
http://cis-science-and-
technology.wikispaces.com/
space/content

7.2.1.7 -
бірқалыпты
түзусызықты
қозғалыс кезінде
жылдамдықтың
уақытқа
графикалық
тәуелділігін
(W) бірқалыпты түзусызықты қозғалыс
кезінде жылдамдықтың уақытқа тәуелділік
графигінен белгілі бір уақыт ішіндегі орын
ауыстыруды анықтау жеткілікті.
Арақашықтықты геометриялық жолмен,
яғни пайда болған фигураның ауданың табу
арқылы анықтауға болатыны туралы
қорытынды жасау.
Бұл әдістің тиімділігін және
болашақта талай рет
қолданылатынын атап кету
маңызды.
Үй тапсырмасының
мысалдары:
бірқалыпты түзу сызықты
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/b1
5f3c8d-1947-4a19-a3b9-
2a5325df67db/9_203.swf
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/e9
d8a19f-99a9-4991-96a2-

21
пайдаланып,
орын
ауыстыруды
анықтау.
қозғалыс кезіндегі орын
ауыстырудың уақытқа қатысты
және жылдамдықтың уақытқа
қатысты тапсырмаға графиктер
тұрғызу.
Орындауға берілетін уақыт:
15-20 мин.

43733f8d3d33/7_63.swf



Орта мектептің 7 сынып оқушыларына арналған физика
Бөлім (7.2A):Тығыздық
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар «Жаратылыстану» бағдарламасынан заттың құрылысы туралы біледі.
Контекст
Осы бөлімде заттың тығыздығы ұғымы қарастырылады және заттың тығыздығы мәндері есептеледі.
Осы бөлімде орындалуға міндетті зертханалық жұмыс:
Сұйықтар мен қатты денелердің тығыздығын анықтау.


Осыбөлімдегі «Физика» пәні бойынша тілдік мақсаттар
Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр
Пәнді оқыту мақсаты Тілді оқыту мақсаты
Пәндік лексика және
терминология
Диалогқа/жазуға қажетті сөз
Тіркестері
Оқушылар: сұйықтар мен қатты
денелердің тығыздығын
тәжірибе арқылы анықтау;

Оқушылар:
Қандай заттар аз және көп
тығыздыққа ие болатынын
түсіндіре алады.
көлем, масса, сұйық, газ, қатты
дене, тығыздық, таразы, өлшеуіш
цилиндр (мензурка)


Егер… болса, дене көп
тығыздыққа ие болады.
Егер… болса, дене аз
тығыздыққа ие болады.

Тілдік мақсаттың өзге үлгілерін құру және ғылыми тілді оқыту үшін қосымша көмек ретінде жоғарыда келтірілген «Тілдік мақсатқа
кіріспені» басшылыққа алыңыз.
Қысқаша шолу
Оқушылар дұрыс және дұрыс емес формадағы дененің тығыздығын өлшейді. Ол үшін олар қатты дене мен сұйықтың көлемін өлшейтін
болады.

22






Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме
Оқу
мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары
Бөлім 7.2A:
Тығыздық
7.2.2.11 -
электронды,
серіппелі, иінді
таразылардың
көмегімен
дененің
массасын өлшеу
(W) Массаның өлшем бірлігін еске
түсіру. ХБЖ-де қандай бірлік массаның
негізгі бірлігі екенін анықтау. Иінді
таразының көмегімен өлшеу ережелерін
талқылау.

(E) Оқушыларға бірнеше қатты
денелердің және сұйықтың массаларын
іинді, серіппелі және электронды таразы
көмегімен анықтауды тапсырыңыз.
Оқушылармен ұсынылған
таразылардың қайсысы дәл
өлшейтінін талқылаңыз.


Осы тапсырманың барлық түрлерін
орындаған кезде дене көлемі,
массасын тиісті өлшем бірліктері
көрсетілген кесте түрінде жазылуын
талап етіңіз.

Үй тапсырмасының мысалдары:
серіппелі немесе электронды таразы
көмегімен үй жағдайында заттарды
өлшеуге арналған жұмыстар
жүргізу.
Орындауға берілетін уақыт:
10 - 15 мин.

Электронды таразы, иінді
таразы, әр түрлі массадағы
денелер жиынтығы.


Өлшеу цилиндрі, жіп,
пішіні дұрыс емес денелер
(шүмегі бар ыдыс)


7.2.2.12 - әртүрлі
пішіндегі қатты
дененің немесе
сұйықтың
көлемін өлшеу
үшін өлшеуіш
(G немесе I)(E) Оқушылардан дұрыс
пішіндегі дененің көлемін қалай өлшеу
керектігін сұраңыз. Осы кезде шаршы,
параллелепипед, цилиндр көлемдерін
анықтау бойынша бірнеше жаттығулар
орындаған маңызды.
Бұл іс-әрекет шамаларды ХБЖ-не
айналдыру дағдысын жетілдіру
ретінде пайдалануға болады.

Үй тапсырмасының мысалдары:
Көлемі белгілі ыдыстың көмегімен
Өлшеуіш цилиндр, жіптер,
пішіні дұрыс емес денелер,
шүмегі бар ыдыс.

Эксперименттің
демонстрациялық

23
Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме
Оқу
мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары
цилиндрді
(мензурка)
қолдану;


Содан соң әртүрлі пішіндегі дене
көлемін қалай өлшеуге болатыны жайлы
сұрағанда, оқушы өлшеуіш цилиндрдің
қажеттілігін айтатындай жағдай
туғызыңыз. Осыдан кейін оқушылар бір
заттан жасалған әртүрлі пішіндегі
денелердің көлемін өлшейді.

(W) Дұрыс емес пішінді дененің көлемін
Vдене = V2 – V1 формуласымен есептеу
керектігін түсіндіріңіз.

көлемі белгісіз ыдыстың көлемін
анықтау.
Орындауға берілетін уақыт:
10 - 15 мин.

Оқушылар пішіні дұрыс емес
дененің көлемін анықтау әдісін
өздері ұсынулары мүмкін.

нұсқасын келесі
сайттардан көруге болады.
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/66
9b5246-e921-11dc-95ff-
0800200c9a66/lab3_21.swf
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/8be
412bd-bf67-483b-aee0-
3bc884a849c0/%5BEST5_0
3-
12%5D_%5BIM_01%5D.sw
f
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/3a7
43848-d66f-42f6-b68e-
cfde7e916d4d/%5BEST5_03
-
12%5D_%5BIM_02%5D.sw
f
7.2.2.13 -
тығыздықтың
физикалық
мағынасын
түсіндіру;

(W) Оқушыларға ағаштан, алюминий
және темірден жасалған тікбұрышты
білеушелерді демонстрацияландар да,
оларға мынадай сұрақтар қойыңыз: қайсы
білеуше ауырлау? Неліктен?
Содан соң, «тығыздық» түсінігін енгізіңіз
(белгіленуі, формуласы, өлшем бірлігі).

(G/I) Тығыздықтың физикалық
мағынасын терең түсіну үшін және
қажетті пәндік лексиканы пайдалана білу
Заттың тығыздығы туралы түсінік
жоғарыда айтылған тәжірибеден
қалыптасады, себебі, ол көлем
бірлігіндегі дененің массасын
анықтайтын шама.

= қауіпсіздікті сақтау бойынша
кеңес

Өлшеуіш цилиндр,
массасы әр түрлі жүктер
жиынтығы бар иінді
таразы немесе электронды
таразы, жіп, сызғыш

24
Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме
Оқу
мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары
үшін сапалық және сандық есептерді
шығару.
7.2.2.14 -
сұйықтар мен
қатты
денелердің
тығыздығын
тәжірибе арқылы
анықтау;



7.1.3.3 - физика
кабинетінде
қауіпсіздік
ережелерін білу
және сақтау

(G)(E)Оқушылар бірдей көлемдегі
заттардың тығыздығын есептеу үшін
олардың массасын және дене көлемін
өлшеулері тиіс. Оқушылар өлшеулер
жүргізу үшін қандай аспап пайдалануға
болатынын таңдап алулары
керек.Өлшеудің дәлдігі туралы
оқушылармен талдау жасаңыз.

(G)(E) Оқушылар сұйықтың, әртүрлі
заттан жасалған дұрыс немесе дұрыс
емес пішіндегі денелердің көлемі мен
массасын өлшей отырып, олар әртүрлі
тығыздықтарға ие болатынын түсіну
керек.
Осыдан кейін массалары мен көлемдері
әртүрлі, бірдей заттан жасалған
жүктердің тығыздығын анықтайды.

Екі жағдайдағы нәтижелерді
оқушылармен талдаңыз.
Осы тапсырманың барлық түрлерін
орындаған кезде дене көлемі,
тығыздық және массаны тиісті
бірліктері көрсетілген кесте түрінде
жазылуын талап етіңіз.


Барлық физикалық шамаларды
ХБЖ-де көрсету маңызды.

Осы кезде тығыздың
г/см
3
өлшемі кг/м
3
–ке қалай
айналдырылатынын атап өтуге
болады.

Үй тапсырмасының мысалдары:
үй жағдайында алманың
тығыздығын анықтау.
Орындауға берілетін уақыт:
10 - 15 мин.

Виртуалды зертханалық
жұмыс:
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/66
9b5247-e921-11dc-95ff-
0800200c9a66/lab3_22.swf
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/5e7
042ed-d568-43c6-ad31-
df9d934185d9/21.swf


7.2.2.15 -
тығыздықтың
формуласын
есептер
шығаруда
қолдану;
(G) Заттың тығыздығын анықтау үшін
сандық,сапалы және тәжірибелік бірнеше
есептер шығару ұсынылады

(I) (f) тақырып бойынша білімін тексеру
үшін тапсырмалармен жұмыс парақтары
Есептер шығарған кезде өлшеу
бірліктерді ХБЖ-не айналдыруға
оқушылардың назарын аудару
керек. Сұйықтың көлемін литрден
м
3
-қа, мл-ден м
3
-қа айналдыруға
тапсырмаларды ұсынуға болады. Ең
7 сыныпқа арналған
есептер жинағы
http://11book.ru/images/shco
olbook_ru/9/7-9_fsz_l.pdf

Тығыздықты анықтаудың

25
Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме
Оқу
мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары
ұсынылады әуелі шамаларды айналдырумен
шұғылданыңыз. 1 литр 10
-3
м
3
екендігін оқушылардың естеріне
түсіріңіз.


екі әдісін салыстыру
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/66
9b5248-e921-11dc-95ff-
0800200c9a66/lab3_23.swf

Есептерді таңдау
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrstore/76c
d868d-31df-4f1c-869e-
bea1f0143327/46.swf

26

Орта мектептің 7 сынып оқушыларына арналған физика
Бөлім (7.2В): Денелердің өзара әрекеттесуі
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар ХБЖ бойынша массаның өлшем бірлігін есте сақтаулары тиіс. Әрі қарай бұл бөлімде күштің денеге әсер ететіндігі және
үйкелістің күш болып табылатындығы туралы идея неғұрлым толық мазмұндалған.
Контекст
Оқушыларда бұл тарауда күштің денеге әсер ететіндігі туралы түсінік қалыптасады. Осы бөлім арқылы оқушылар 9-сыныпта өтетін,
гравитациялық өрістерді оқуға дайындық жүзеге асырылады.
Осы бөлімде орындалуға міндетті зертханалық жұмыс:
 Серпімді деформацияларды зерделеу
 Үйкеліс күшін зерттеу
Осы бөлімдегі «Физика» пәні бойынша тілдік мақсаттар
Оқушыларға арналған ғылыми/академиялық тілде жазылған тілдік мақсат мысалы төменде беріліп отыр
Пәнді оқыту мақсаты Тілді оқыту мақсаты
Пәндік лексика және
терминология
Диалогқа/жазуға қажетті сөз
Тіркестері
Оқушылар орындай алады:

Масса және салмақ арасындағы
байланысты сипаттайды.

үйкеліс күшінің пайдалы және
зиянды әсерлеріне мысал
келтіру;

Оқушылар:

Масса мен салмақ туралы
білетіндерін, жеке пікірлерін
айтып,өз ойларын дамыта
отырып, ауызша және жазбаша
түрде талқылай алады;

Табиғаттағы және техникадағы
үйкелістің пайдасы мен зиянын
түсіндіре алады.

масса, салмақ, ауырлық күші,
серпімділік күші, деформация
(серпімді және пластикалық),
инерция, зат, динамометр, еркін
түсу үдеуі, серіппенің қатаңдығы,
ұзару/сығылу.

үйкеліс, тыныштық, домалау
және сырғанау үйкелістері,
үйкеліс коэффициенті, реакция
күші.

Менің ойымша, ол...
Менің көзқарасым бойынша
(Менің пікірім бойынша)..Менің
білуімше, ол ...
Мен оның ... сенімдімін
Меніңше масса ол …, алайда
салмақ …
Салмақ … тәуелді, бірақ масса …
тәуелді
Салмақ … (бірлік) өлшенеді, ал
масса … (бірлік) өлшенеді
Күштің бағыты, түсу нүктесі
және сандық мәні (модуль)
болады.
Бір дене басқа дене бетімен
қозғалғанда…..
Сырғанау үйкеліс күші –….пайда

27
болады
Үйкеліс-жанасатын беттердің
қандай материалдан
жасалғандығына…
тәуелді болады.
Тілдік мақсаттың өзге үлгілерін құру және ғылыми тілді оқыту үшін қосымша көмек ретінде жоғарыда келтірілген «Тілдік мақсатқа
кіріспені» басшылыққа алыңыз.
Қысқаша шолу
Осы тарау инерция туралы идеяны енгізуден және күштің денеге әсерін қарастырудан басталады. Осыдан кейін масса және салмақ
арасындағы айырмашылық түсінідіріліп, одан әрі күштің денеге әсері түсінідіріледі. Оқушыларға масса мен салмақтың анықтамасын беру
және олардың арасындағы қатынасты сипаттау ұсынылады. Олар серпімділік күшін оқып біліп, Гук заңының көмегімен серпімділік күшін
анықтайды. Әрі қарай тарауда үйкеліс түсінігін енгізіп, оның пайда болу себептерін түсіндіріледі. Оқушылар үйкелістің түрлерін
қарастырады және үйкелістің пайдасы мен зияны туралы қосымша білім алады.

Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме
Бөлім 7.2В:
Күш, масса
және салмақ
Оқу мақсаттары Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері
Мұғалімге арналған
ескертпелер
Оқыту ресурстары
7.2В:
Денелердің
өзра
әрекеттесуі
7.2.2.1 - инерция
құбылысын
түсіндіру және
мысалдар келтіру
(W) оқушылар инерция ұғымын жақсы түсіну
үшін өмірден барлығына түсінікті мысалдар
келтіруге болады.
(E) оқушылардың бірін дәлізде үлкен
жылдамдықпен қозғалып, бұрылыста
бұрылуын сұрауға болады. Жылдамдығын
өзгертпей бұрылу үшін ол міндетті түрде
бірденеден ұстауы қажет.
Осы тәжірибеден кейін оқушылармен талдау
жасай отырып, инерция құбылысына түсінік
беріп өту.
(W+G)Инерция туралы бейнематериалды
көрсетіп оқушыларға инерцияның пайдалы
және зиянды жақтарын топта талқылауды
ұсыныңыз.


Бұл кейбір оқушылар үшін
күрделі түсінік – олар массасы
көбірек дененің орын ауыстыруы
үшін едәуір күштің қажет
екендігін, сондықтан да
қозғалысты бастау үшін, көп
уақыт қажет екенін түсінулері
тиіс.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
табиғаттағы инерцияға 5 мысал
келтіру.
Орындауға берілетін уақыт:
15-20 мин.

http://files.school-
collection.edu.ru/dlrst
ore/669b2b5a-e921-
11dc-95ff-
0800200c9a66/3_6.sw
f

http://interneturok.ru/r
u/school/physics/7-
klass/vzaimodejstvie-
tel/inerciya
видео
https://www.youtube.co
m/watch?v=-
wM2pa1A_io

28
Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме
Бөлім 7.2В:
Күш, масса
және салмақ
Оқу мақсаттары Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері
Мұғалімге арналған
ескертпелер
Оқыту ресурстары
(Т)Масса дене инерттілігінің өлшемі
екендігін түсіндіру. Әсерлесетін денелердің
жылдамдықтарының массаларына тәуелділік
формуласын енгізу.
7.2.2.2 - күнделікті
өмірден
күштердің әрекет
етуіне мысалдар
келтіру;









(W + G) Оқушылармен тәжірибені
талқылаңыз:
- Үстелде білеуше жатыр.Білеушенің
жағдайын өзгерту үшін не істеу қажет?
- Үстелдің үстінде доп жатыр, соққыдан кейін
доп үстелде домалайды. Доптың
жылдамдығы ненің әсерінен өзгерді?
- Егер домалап келе жатқан доптың жолына
кедергі қойса, онда ол тоқтайды(оның
жылдамдығы 0-ге тең болады). Доп
жылдамдығының өзгерісіне не себеп болды?

(W) Итеру күші мен тарту күші дененің
қозғалысы мен қозғалыс бағытын өзгерте
алатындығы туралы идеяны талқылау. Оны
оқушылардан қозғалмайтын денені итерген
кезде не болатындығын айтып жіберуді сұрау
арқылы жасауға болады.
(Т) Күш, күштің өлшем бірлігі, өлшейтін
құралы ұғымдарын еңгізу, күштің шартты
белгісін түсіндіру
Динамометрмен жұмыс істеу
бойынша нұсқаулық беріңіз.


Оқушыларға бөлік құны әртүрлі
болып келетін әртүрлі
динамометрлерді беру қажет.
Күш түсірген кезде
динамометрдің бөлік құны мен
көрсетуін оқушыларға жұппен
анықтауға ұсыныс жасауға
болады.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
Ауырлық күшінің, серпімділік
күшін және үйкеліс күшінің
әсеріне қатысты 5 мысал келтіру.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.


Тренажер
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrst
ore/669b2b5e-e921-
11dc-95ff-
0800200c9a66/3_10.s
wf

Денелердің өзара
әрекеттесуі
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrst
ore/669b2b5c-e921-
11dc-95ff-
0800200c9a66/3_8.sw
f


7.2.2.10 - салмақ
және ауырлық күші
ұғымдарын
ажырату;

(W)Оқушылармен талдау.
 Үстелде доп пен арбаша тұр. Осы
денелерге қандай күштер әсер етеді?
 Сілтеме бойынша суреттердегі тіреуге
әсер етуші күшті (салмақ) көрсетіңдер.
Неғұрлым қабілетті оқушылар
масса мен салмақты өлшей
отырып, g мәнін табу үшін
теңдеуді өзгертулері мүмкін.


Практикалық әдістер
интернеттен
табылуы мүмкін.
http://interneturok.ru/r

29
Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме
Бөлім 7.2В:
Күш, масса
және салмақ
Оқу мақсаттары Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері
Мұғалімге арналған
ескертпелер
Оқыту ресурстары







(f)(G) Сынып оқушыларымен, олардың масса
және салмақ туралы не білетіндіктерін
талқылаңыз. Олар одан әрі зерттеу жүргізе
отырып және плакат дайындап өз идеяларын
дамыта алады. Плакат дайындау үшін келесі
мысалдар
 Масса қандай бірліктермен өлшенеді?
 Салмақ қандай бірліктермен
өлшенеді?
 Гравитация деген не?
 Масса мен салмақ Жер мен Айда
қандай жолмен өзгереді (өзгеруі
мүмкін бе)?
(I немесе G)(E) Оқушылар әртүрлі
денелердің массасын өлшеп, P=mg
формуласы бойынша салмағын анықтайды;
Соңынан салмақты дұрыс есептегенін
анықтау үшін, динамометрдің көмегімен
өлшеуді жүргізеді.

(G) сапалық және сандық есептерді шығару
Интерактивті зертханалық
жұмыстарды жасау арқылы
динамометрді градуирлеуді
өткізуге болады.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
5 дененің тыныштықтағы және
күрт жоғары немесе төмен
қозғалысы кезіндегі салмағын
анықтау;
суда және ауада өлшенген 3
заттың салмағын салыстыру.
Орындауға берілетін уақыт:
15-20 мин.

u/school/physics/7-
klass/vzaimodejstvie-
tel/sila-sila-tyazhesti
http://interneturok.ru/r
u/school/physics/7-
klass/vzaimodejstvie-
tel/ves-tela
http://all-
fizika.com/article/inde
x.php?id_article=2268


Динамометрді
градуирлеу
http://files.school-
collection.edu.ru/dlrst
ore/f6c69edd-fdc4-
4bbf-800b-
abf4767cd10e/50.swf
7.2.2.4 -серпімділік
күшінің серіппенің
ұзаруына
тәуелділік
графигінен
қатаңдық
коэффициентін
анықтау;

7.1.3.3 - физика
(Е)Оқушыларға серпімділік күшінің
серіппенің созылуына тәуелділігін зерттеп,
қатаңдығын анықтауға арналған зертханалық
жұмысты орындауды тапсырыңыз.
Мүмкіндігінше оқушылар жұмыс барысын
және мәліметтерді енгізу кестесін өздері
жасау қажет.
(G)Оқушылар серіппе созылуының күшке
тәуелділігінің графиктерін сызады. Графикті
тұрғызған кезде координаталар осьтеріне
Оқушылар әртүрлі серіппелерде
қатаңдық әртүрлі болатындығын
түсінуі тиіс.
Серіппе қатаңдығының өлшем
бірлігі Н/м немесе Н/см
болатынын білу керек.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
Гук заңын қолдануға арналған 3
Динамометр,
қатаңдықтары әр
түрлі серіппелер,
сызғыш, серіппені
бекіту үшін қағаз
қысқыштары
(скрепка), 100 г.
жүктер жиынтығы

Серпімді бау (лента),

30
Оқу
бағдарлама
сына
сілтеме
Бөлім 7.2В:
Күш, масса
және салмақ
Оқу мақсаттары Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері
Мұғалімге арналған
ескертпелер
Оқыту ресурстары
кабинетінде
қауіпсіздік
ережелерін білу
және сақтау
тәуелді және тәуелсіз шамаларды дұрыс
орналастыруды талқылап өткен дұрыс.
Дайын жауапты бермей, барлық оқушыларға
өз ойларын айтуларын ұсынып, бірігіп дұрыс
шешімге келген дұрыс. Олар градиентті
(көлбеулікті) алғаннан кейін, ол серіппенің
қатаңдығы болып табылатындығын
ұғынулары тиіс.
Содан кейін, серіппеге ілінген белгісіз жүктің
массасын анықтау үшін серіппенің
қатаңдығын пайдалана алады.
деңгейлік тапсырмалар орындау.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

Бұл альтернативті жұмыс
оқушыларға арналған.
Нұсқаулықты интернеттен алуға
болады. Жұмыс созылуға икемді,
мысалы, түрлі баулар мен
әртүрлі қалыңдықтағы созылғыш
бау тәрізді әртүрлі
материалдарды зерттеумен
толықтырылуы мүмкін.

100 г. жүктер
жиынтығы, муфтасы
және табаны бар
тұрғы


Интерактивті
зертханалық жұмыс
https://phet.colorado.e
du/en/simulation/hook
es-law

7.2.2.3 -
пластикалық және
серпімді
деформацияларды
ажырату, мысалдар
келтіру;





(W) Сыныппен олардың «серпімді» сөзінің
мағынасын қалай түсінетіндіктерін
талқылаңыз. Серпімді және пластикалық
деформация арасындағы айырмашылықты
көрсету үшін, оларға серпімді және
пластикалық материалдан жасалған заттарды
ұсыныңыз. Оқушылардан қандай
материалдардан жасалған денелер серпімді,
ал қайсысы пластикалық деформацияға
ұшырайтынын сұраңыз.

(I /G) Бірнеше иллюстарциялар көрсетіп,
оқушыларға осы мысалдарды топтауды
ұсыныс жасаңыз. Содан кейін қандай
принцип бойынша топтастырғандарын
сұраңыз.
(I /G) оқушыларға материалдар бере отырып,
Талқылауды бастау үшін
оқушыларға бейнебаян немесе
садақ пен жебенің суретін
көрсетіңіз және олардан
түсірілген күш тұрғысынан
алғанда садақпен атудың қалай
жүретіндігі туралы болжамдарын
ортаға салуды сұраңыз.

Үй тапсырмасының
мысалдары:
пластикалық деформацияға және
серпімді деформацияға бес-
бестен мысалдар келтіру.
Орындауға берілетін уақыт:
10-15 мин.

http://class-
fizika.narod.ru/9_20.h
tm

http://www.fizika.ru/f
akultat/index.php?the
me=7&id=7258&PHP
SESSID=b72gqjjqbbc
bi5blo0psinghb4