І НҰСҚА ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫ 8-СЫНЫП

Көне түркі жазбалары – түркі халықтарының ежелгі тарихы мен мәдениетін көрсететін баға жетпес мұра. Бұл жазбалар VII-VIII ғасырларда Орхон, Енисей өзендері мен Талас өңірінде тасқа қашалып жазылған. Ең белгілі ескерткіштер – «Күлтегін», «Тоныкөк», «Білге қаған» жазбалары. Бұл жазбалар түркі елінің бірлігі, ерлігі, мемлекет құрылысы және тарихи оқиғалар туралы баяндайды.

Орхон жазбаларының мәтіндерін алғаш рет дат ғалымы Вильгельм Томсен оқып, ғылыми айналымға енгізді. Жазулар руна (сына) жазуы деп аталады, себебі бұл таңбалар ежелгі герман руникалық жазуына ұқсас. Көне түркі жазбалары түркі халықтарының саяси, әлеуметтік және мәдени өмірін зерттеуге негіз болып табылады.

Бұл ескерткіштерде түркілердің жауынгерлік рухы, өз жерін қорғауға деген ерік-жігері айқын көрініс тапқан. Сонымен қатар, жазбалардан халықтың билеушіге деген құрметі мен оның халық алдындағы жауапкершілігі туралы мәліметтерді көруге болады.

1-бөлім. Мәтін бойынша дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Көне түркі жазбалары қай кезеңге жатады?
   A) IV-V ғасырлар
   B) VII-VIII ғасырлар
   C) IX-X ғасырлар
   D) XI-XII ғасырлар

2. Орхон жазбалары алғаш қай жерде табылған?
   A) Балқаш көлінде
   B) Орхон өзені бойында
   C) Жетісу өңірінде
   D) Еділ өзенінде

3. Көне түркі жазуларының негізгі тақырыбы қандай?
   A) Әлеуметтік мәселелер
   B) Табиғат көріністері
   C) Ел бірлігі мен батырлық
   D) Сауда мен экономика

4. «Күлтегін» ескерткіштері не туралы баяндайды?
   A) Табиғатты қорғау
   B) Сауда-саттық
   C) Түркі халқының ерлігі
   D) Діни сенімдер

5. Көне түркі жазбаларын оқыған ғалым кім?
   A) Василий Радлов
   B) Шоқан Уәлиханов
   C) Вильгельм Томсен
   D) Мұхтар Әуезов

2-бөлім. Толықтыру тапсырмалары.

6. Көне түркі жазбалары негізінен қандай материалға жазылған?

7. Орхон жазуларының қандай негізгі үш ескерткіші белгілі?

8. Көне түркі жазулары қандай таңбалармен жазылған?

3-бөлім. Сәйкестендіру тапсырмасы.

9. Төмендегі мәтін бөліктерін дұрыс сәйкестендіріңіз:

4-бөлім. Ашық сұрақтар.

10. Көне түркі жазбаларының бүгінгі күнгі маңызы қандай?

11. Түркі халқының бірлігі мен мәдениетін сақтауда бұл жазбалар қандай рөл атқарды?

12. Көне түркі жазбаларын зерттеудің ғылым үшін маңыздылығын түсіндіріңіз.

5-бөлім. Дұрыс/Бұрыс (иә/жоқ)

13. Көне түркі жазулары тек қағаз бетіне жазылған.
    Иә / Жоқ

14. Көне түркі жазулары руникалық әліпбимен жазылған.
    Иә / Жоқ

15. Орхон жазбаларының ең алғашқы зерттеушісі Шоқан Уәлиханов болған.
    Иә / Жоқ

16. «Тоныкөк» жазбалары әскери стратегия туралы баяндайды.
    Иә / Жоқ

17. «Күлтегін» жазбалары ел бірлігін насихаттайды.
    Иә / Жоқ

І НҰСҚА ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫ 8-СЫНЫП

Көне түркі жазбалары мәтіні бойынша дұрыс жауаптар

1-бөлім. Мәтін бойынша дұрыс жауаптар:

1. B) VII-VIII ғасырлар

2. B) Орхон өзені бойында

3. C) Ел бірлігі мен батырлық

4. C) Түркі халқының ерлігі

5. C) Вильгельм Томсен

2-бөлім. Толықтыру тапсырмаларының жауаптары:

6. Руна жазуы VII-VIII ғасырларда кеңінен қолданылды.

7. Орхон жазуларының негізгі үш ескерткіші – «Күлтегін», «Тоныкөк», «Білге қаған».

8. Көне түркі жазулары сына (руна) таңбаларымен жазылған.

3-бөлім. Сәйкестендіру тапсырмасының жауаптары:

1. Түркі халқының ерлік рухы – B) Күлтегін

2. Билеушінің ел алдындағы міндеті – C) Білге қаған

3. Түркі мемлекеттің құрылуы – A) Тоныкөк

4-бөлім. Ашық сұрақтарға мысал жауаптар:

10. Көне түркі жазбалары бүгінгі күнде түркі халықтарының тарихи және мәдени мұрасын тануға, олардың өзіндік ерекшеліктерін сақтауға мүмкіндік береді. Бұл жазбалар түркілердің тарихын зерттеуде негізгі дереккөз болып табылады.

11. Көне түркі жазбалары түркі халықтарының мәдениеті мен бірлігі туралы құнды ақпарат береді. Олар халықтың жауынгерлік рухын, патриотизмін, елін сүюін көрсетеді.

12. Көне түркі жазбаларын зерттеу түркілердің тарихы, тілі және мәдениеті туралы жаңа деректерді анықтауға көмектеседі. Бұл түркі халықтарының әлемдік өркениеттегі орнын айқындауға ықпал етеді.

5-бөлім. Дұрыс/Бұрыс (Иә/Жоқ):

13. Жоқ

14. Иә

15. Жоқ

16. Иә

17. Иә