АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ЕҢБЕКШІҚАЗАҚ АУДАНЫ

ҚЫЗЫЛШЫРАҚ АУЫЛЫ

«М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОРТА МЕКТЕП» КММ

ОРАЗАЛЫ АҚКЕНЖЕ ОРАЗАЛЫҚЫЗЫ

«ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР»

(әдістемелік құрал)

2025 жыл

ӘОЖ 373 КБК 74.266.3 М 12

Құрастырушы автор: ОРАЗАЛЫ АҚКЕНЖЕ ОРАЗАЛЫҚЫЗЫ

Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Қызылшырақ ауылы, «М.Әуезов атындағы орта мектеп» КММ, қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Пікір жазған:

С.Жүзеев - Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті Қазақ тілі мен әдебиеті және журналистика кафедрасының аға оқытушысы, Халықаралық зерттеулер академиясының (International Insight Academy) ғылыми кеңесшісі

Халықаралық ғылым мен білімді қолдау орталығының оқу-әдістемелік кеңес мәжілісінде талқыланып, 2025 ж. «18» маусым № 1352 хаттамасымен мақұлданған және баспаға ұсынылған.

«ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР» / Құраст.авт; Оразалы А.О.-Алматы «EDU print» жедел басу баспаханасы, 2025. – 41 бет.

Әдістемелік құрал жалпы білім беретін мекемелердің мұғалімдеріне арналған.

© құраст. авт: Оразалы А.О.

© «EDU print» жедел басу баспаханасы, 2025ж

Түсінік хат

«Оқу сауаттылығын арттыруға арналған тапсырмалар» әдістемелік құралы мемлекеттік жалпы орта білім беру стандарты мен қазақ тілі пәнінің оқу бағдарламасының негізінде дайындалды.

«Оқу сауаттылығын арттыруға арналған тапсырмалар» әдістемелік құралдың мақсаты оқу сауаттылығын арттыруға арналған тапсырмалар арқылы жaзбa мәтіндерді түсінуге және қолдaнуға дағдыландыру, мәтін бaрысындa ой-толғaуын, жaңa білім игерудегі әдіс- тәсілдерді қолдaнуын жетілдіріп, әлеуметтік ортaғa бейімделуіне ықпал жасау, мәтін мазмұнын өзіндік пайымдау жасауға пайдалана білуге баулу.

«Оқу сауаттылығын арттыруға арналған тапсырмалар» құралының мақсаты төмендегі міндеттерді шешуді көздейді:

• мәтіндерге өз тұжырымын жасай отырып, белсенділік таныту;

• шығармашылық тұрғыда ойлауға, өз бетінше шешім қабылдай алуға даярлау;

• тілдік жағдаяттарда қарым-қатынасқа еркін түсе алу даярлығын білдіретін құзыреттілікті қалыптастыру жолдарын қарастыру;

• ана тілін жетік білетін, ұлттық мәдени құндылықтарды бағалай алатын тұлға даярлау;

• сыни ойлай алатын тұлға тәрбиелеу.

«Оқу сауаттылығын арттыруға арналған тапсырмалар» әдістемелік құралы стандартқа сай оқу жүктемелеріне кіріктіріліп, оқу сауаттылығын арттыру үшін ұсынылады. (сағат санымен көрсетілу себебі мұғалім үшін)

«Оқу сауаттылығын арттыруға арналған тапсырмалар» әдістемелік құралының мазмұны мен құрылымы

Оқушылардың оқу сауаттылығын арттыру мақсатында ұсынылатын бұл құрал оқушының мәтінмен жұмыс істей білу қабілеттерін қалыптастыруға арналған оқу тапсырмалары беріліп отыр. Әр мәтіннен кейін ашық және жабық сұрақтар берілген. Сұрақтар меңгерілетін дағдыға байланысты құрастырылған.

«Оқу сауаттылығын арттыруға арналған тапсырмалар» әдістемелік құралының бағдарламасы «Мәтін мазмұнына жалпы шолу жасау және тұтас мәнді түсіну», «Мәтіннен қажетті ақпараттарды іздеу», «Мәтінді интерпретациялау», «Мәтін мазмұнына рефлексия жасау», «Мәтін формасына рефлексия жасау», «Визуализация түрлері: электронды ортадағы жұмыс», «Проблемалық жағдаятты шешу» бөлімдерінен тұрады.

Нәтижесінде:

«Оқу сауаттылығын арттыруға арналған тапсырмалар» әдістемелік құрылы бойынша білім алған оқушылардың білім мен іскерлік- дағдыларына қойылатын талаптар.

Оқушылар білуі тиіс:

1. Мәтін мазмұнына жалпы шолу жасау және тұтас мәтінді түсіну;

2. Мәтіннен қажетті ақпаратты іздеу;

3. Мәтінді интерпретациялау;

4. Мәтін мазмұнына рефлексия жасау;

5. Мәтін формасына рефлексия жасау;

6. Визуализация түрлерін (суреттерді мәтіннің маңызды құрамдас бөлігі ретінде талдау, комикстер жасау);

7. Проблемалық жағдаятты шешу.

Оқушылар мәтіннің құрылымын білуі тиіс:

1. Тұтас мәтін (көркем әдебиет мәтіндері, өлең, мақала, ғылыми негіздемелер, нұсқау)

2. Жадағай (тұтас емес) мәтін (графика, кесте, сурет, диаграмма, жарнама, жадынама, ұшақ билеттері)

3. Аралас мәтін (тұтас және тұтас емес мәтіндердің сипатын біріктіреді).

4. Құрамдас мәтін (бір тақырып, бірақ әр автордың пікірі, ойы. Мысалы, аққу тақырыбына жазылған әрбір ақынның туындысы немесе әр газеттегі бірдей тақырыпқа жазылған материал және бірнеше тақырыпты қамтитын үзік –үзік мәтіндер).

Оқушылар бағалап, пайымдай білуі тиіс:

1. Мәтін мазмұнын түсініп және оның дереккөзі туралы ой қорыта білуі тиіс;

2. Мәтіндегі ақпараттың маңыздылығы мен нақтылығын бағалай білуі тиіс;

3. Мәтіндегі ақпараттың дәйектілігін пайымдай білуі тиіс;

4. Өмірлік жағдаяттардың шешімін ұсына білуі тиіс;

5. Мәтіндегі ақпарат пен мәтіннен тыс білімдер арасын байланыстыра білуі тиіс.

1-бөлім. Оқу сауаттылығының жалпы теориялық мәселелері. (5 сағат)

1-тақырып. Функционалды сауаттылық дегеніміз не? (1 сағат)

Қазіргі қарқынды дамыған заманда «сауаттылық» ұғымының аясы кеңейе түсуде. Қарапайым сауаттылық ұғымына жататын адам баласының оқи, жаза және есептей білу дағдыларымен қатар, «функционалды сауаттылық» ұғымы белсенді қолданылуда. «Функционалдық сауаттылық» ұғымы алғаш рет өткен ғасырдың 60-жылдары ЮНЕСКО құжаттарында пайда болған.

Функционалды сауаттылық – мектеп білімі мен адам баласының күнделікті өмірдегі көпсалалы әрекетін байланыстыру нәтижесінде тұлғаның әлеуметтік ортаға бейімдей отырып қалыптастыратын біліктілігі. Функционалды сауаттылықтың негізгі ерекшелігі өзгермелі қоғамның түрлі салаларында қолданбалы білімге сүйене отырып, өмірлік мәселелерді шеше білумен сипатталады.

Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) халықаралық ғылыми ұйымдармен бірлесе отырып, ұлттық білім орталықтарының қатысуымен 3 жылда бір рет оқушылардың білім жетістіктерін бағалау бағдарламасы бойынша тест ұйымдастырады (ағыл. Programme for International Student Assessment, PISA). Аталған тест әлемнің әртүрлі мемлекеттері бойынша оқушылардың функционалды сауаттылығын, мектепте алған білімін практикада қолдана білуін бағалайды. PISA зерттеуі жүйелі жүргізілетін мониторингтік зерттеу болып табылады, яғни ол әртүрлі мемлекет бойынша білім жүйесінде болып жатқан өзгерістерді анықтау мен салыстыруға, білім саласы бойынша жасалған стратегиялық шешімдердің тиімділігіне баға беруге мүмкіндік береді.

Білім сапасына жасалатын мониторинг 4 негізгі бағыт бойынша жүргізіледі:

1. Оқу сауаттылығы

2. Математикалық сауаттылық

3. Жаратылыстану-ғылыми сауаттылық

4. АКТ сауаттылығы.

Халықаралық зерттеу нәтижесі негізінде, соның ішінде PISA, ЭЫДҰ әртүрлі мемлекеттерге білім жүйесінде айқындалған мәселелерді шешуге, саяси бағыттарды дайындауға және оларды тиімді жүзеге асыруға көмектеседі.

PISA зерттеулерінің нәтижесінде оқушыға қатысты төмендегідей сұрақтар шешімін табатын болады: «Жасөспірімдер болашақта өздері бетпе-бет ұшырасатын қиындықтарды еңсеруге қаншалықты дайын?», «Олар өз идеяларын жүзеге асыруда белгілі бір проблеманы талдау, себебін анықтау дағдыларын қолданып, сәйкесінше қарым-қатынас орната ала ма?», «Әлеуметтік өзгерістерге бейімделуде оқушылар қандай білік-дағдыларын пайдаларына жарата алады?»

2-тақырып. Оқу сауаттылығы (1 сағат)

Оқу сауаттылығы – адамның ақпараттың мазмұнын бағалау, түсіну және интерпритациялау қабілеті болып табылады. Оқушының бұл басты төрт оқырмандық құзыреттілігі оның коммуникативтік дағдыларын анықтайды. PISA тесттері оқу сауаттылығын бағалаудың екі негізгі параметрін қарасырады.

1.Мәтін. Олар форматтары бойынша ерекшеленеді. Мысалы: тұтас, дискретті, аралас және құрама мәтіндер болып бөлінеді. Тұтас мәтінде ақпаратты табу әрекеттері қаріп түрі мен өлшемдерімен ерекшеленеді. Дискретті мәтіндер оқу дағдыларының кейбір әрекеттерін талап етеді. Олардың мазмұнында диаграмма, кесте, график және хабарландыру түріндегі материалдарды қамтиды. Аралас – тұтас және дискретті мәтіндердің түрлерін біріктіреді. Журналдар мен web-беттердегі материалдардың көпшілігі аралас мәтін түрлеріне жатады. Құрама мәтін - әрқайсысы бір-біріне тәуелсіз және бірнеше мәтіннен құрастырылған, негізгі ойы аяқталған мазмұндағы форматта беріледі.

2.Ахуалдар (жеке, қоғамдық, оқу мақсаты және іскерлік). Жеке өмірлік ахуалдарға берілген мәтіндер мазмұны хат, өмірбаян және ақпараттық хаттар түрін құрайды. Электрондық форматтағы мәтіндер хабарлама, күнделікті жаңалық блоктарын қамтиды. Қоғамдық мақсаттар үшін оқуға - ресми құжаттар, газет жаңалықтары, ғаламтордағы форумдар жатады. Оқу ахуалы мәтіндеріне классикалық мысал ретінде оқулықтар және электронды интербелсенді оқу бағдарламалары кіреді. Іскерлік ахуалдар мәтіні – газеттің немесе ғаламтордың сәйкес беттерінен қажетті ақпаратты іздеуі, хабарландыруды, нұсқаулықтарды және т.б. іздеу болып табылады.

Тестілеуге қатысушылар тапсырмаларды орындау барысында мәтіннің негізгі ойын анықтап, оны жалпы мәтін контекстінен бөліп алып, өз қөзқарасын дәлелдермен негіздеу қабілеттерін көрсете білуі қажет.

3-тақырып. Мәтін және оның түрлері (1 сағат)

«Мәтін» сөзі шынайы тіл қолданылған баспа түрде немесе бейнелік мәтіндерді білдіреді. Мұндай мәтіндер диаграмма, сурет, карта, кесте, график түріндегі визуал бейнелерді қамтуы мүмкін. Бір ғана мәтіннің өн бойында әртүрлі мәтін типтері кездесе береді.

Мәтіннің (формасы) нысаны 4 – ке бөлінеді:

1. Тұтас мәтін ( көркем әдебиет мәтіндері, репортаж, өлең, пьеса, мақала, жұлдыз жорамал, техникалық мәтін, заң, ғылыми негіздемелер, нұсқау)

2. Жадағай (тұтас емес) мәтін (графика, кесте, сурет, диаграмма, жарнама, сканворд, хабарландыру, карта, анкета, құттықтау, комментарий)

3. Аралас мәтін (тұтас және тұтас емес мәтіндердің сипатын біріктіреді, авторлық web – парақтар).

4. Құрамдас мәтін (бір тақырып, бірақ әр автордың пікірі, ойы. Мысалы, аққу тақырыбына жазылған әрбір ақынның туындысы немесе әр газеттегі бірдей тақырыпқа жазылған материал және бірнеше тақырыпты қамтитын үзік –үзік мәтіндер).

4-тақырып. Мәтін және оның түрлері (1 сағат)

PISA оқу сауаттылығы бойынша оқушыларға ұсынылатын тест сұрақтары әртүрлі мәтін түрлерінің негізінде ұсынылады.

1. Көркем әдебиеттен алынған үзінділерден тұратын тұтас мәтіндер құрылымы мәтіннің ірі бірліктерін құрайды. Мағыналық абзацтар белгілі бір тәртіппен ұйымдастырылған және мәтіннің логикалық құрылымын тез қабылдау үшін тақырыптар мен тақырыпшалардан тұрады.

Тұтас мәтіннің мысалы

Жақсылардың жақсысы

Баяғыда бір адам бірнеше бөлмелі жарық, биік, өте әсем үйде тұрыпты. Үйдің айналасы бау-бақша екен. Бір күні оның кішкентай қызы бақшаны, барлық бөлмелерді аралайды. Кірмеген жалғыз ғана бөлме қалыпты. Ол ылғи да жабық тұрады екен.

Сонда әкесіне қызы:

• Әке, маған жабық тұрған бөлмеге кіруге рұқсат етіңіз. Осы бөлме басқа бөлмелерге қарағанда жақсы ғой деп ойлаймын, - дейді.

• Оның дұрыс, қызым. Жақсылардың ең жақсысы сонда. Бірақ сен әлі жассың, өскенде бұл бөлмені саған берем. Сен оған өмір бойы риза боласың,- деп жауап қайтарады әкесі.

Қыз есейіп, бойжеткен атанады. Әкесі қызына жабық бөлменің кілтін береді. Қыз есікті ашқанда, тек ұршық пен кітапты көреді. Қыз әкесіне:

• Әке, сен жабық бөлмеде «жақсылардың жақсысы бар» деген едің. Мен ұршық пен кітаптан басқа ештеңе таппадым,- дейді.

• Міне, жақсылардың жақсысы деген – осылар, қызым! Ұршық болса, өнерің жанады. Ал кітап оқысаң, білімің артады. Жарық дүниеде бұлардан жақсы нәрсе жоқ. Дүниедегі мүліктің бәрі еңбекпен, өнермен, біліммен табылады,- деп түсіндірді әкесі.

2) Тұтас емес мәтіндер басқа оқу дағдыларын талап етеді, себебі мәтіннің ақпараттық бірліктерінен, яғни кесте, графика, диаграммалардан тұрады.

Тұтас емес мәтіннің мысалы (1-сурет)

3) Аралас мәтіндердің бір ерекшелігі – мәтіннің ойын өзара толықтырып тұратын вербалды және вербалды емес элементтерден тұрады. Бүгінгі таңда көптеген ақпараттық мәтін таныстырылымдық форматта болады, мысалы web- парақшалар, журналдар және т.б.

Аралас мәтіннің мысалы (2-сурет)

4) Құрамдас мәтіндер мазмұны жағынан ғана емес, форматы жағынан да әртүрлі бірнеше мәтінді бір тақырып аясында біріктіреді. Сондықтан олар мағыналық тұрғыдан өзара байланысты және аяқталған болып есептеледі. Оның мұндай қыры мәтіннің болжамды мақсатын көрсетеді.

Құрамдас мәтіннің мысалы (3-сурет)

5-тақырып. Оқу сауаттылығының дағдылары (1сағат)

Бір мәтінді немесе бірнеше мәтіннің қосындысынан тұратын ақпаратты оқу адамнан бірқатар ойлау үдерісін талап етеді. Ақпаратты қорытып, түсінудің реті мен логикалық тәртібіне сай жүзеге асуын көрсететін мұндай ойлау үдерісін тәжірибеде «когнитивті ойлау үдерісі» деп атайды. Когнитивті ойлау үдерісіне әдетте жадыны, назар аударуды, қабылдау мен түсінуді, ойлауды, шешім қабылдауды және әсер етуді жатқызамыз. Қысқартып айтар болсақ, бұл – құзіреттілік пен білім, білік пен дағды. Оқылымның негізгі когнитивті үдерісіне ақпаратты іздеу, түсіну, бағалау мен кері байланыс жасау жатады.

Мәтіннен (мәтіндерден) ақпараттарды іздеу

- Мәтін бойынша қажет ақпаратты анықтау және табу – бір мәтінді көз жүгіртіп оқу арқылы сандық мәннен, сөз не бірнеше сөз тіркесінен тұратын қажет ақпаратты табу дегенді білдіреді;

- Тапсырмаға сәйкес келетін мәтінді таңдау не іздеу ұсынылатын тапсырма мен сұраққа байланысты берілген бірнеше мәтіндердің ішінен ақпарат іздеу болып табылады.

Түсіну

-Тура мағынаны көрсету қысқа үзіндінің немесе сөйлемнің тура мағынасын түсіну, әдетте абзацта немесе үзіндіде қамтылған ақпаратқа қатысты сұрақ бойынша ақпаратты тура немесе сол мағынасына жуықтатып салыстырмалы түрде перефразалап жеткізу.

-Кіріктіру және ой қорытындысын жасау– бұл мәтіндегі тура мағынада берілген ақпарат аясынан шығып, толық бір үзіндіде немесе бірнеше сөйлемде ұсынылған ақпаратты біріктіре білу білігі. Оқушыларға негізгі идеяны жазуды немесе қысқаша түйіндеме құрастыруды, болмаса үзіндіге ат қоюды міндеттеу – «біріктіру және қорытынды шығару» элементтеріне жатады.

- Әртүрлі дереккөзден алынған ақпараттарды кіріктіру, соның негізінде қорытынды шығару – бір немесе одан да көп мәтіндерге жүктелген ақпарат үзінділерін біріктіру болып табылады.

Бағалау және рефлексия

- Сапа мен дәйектілікті бағалау мәтіндегі ақпараттың дәйектілігін (шындыққа сай болуын), маңыздылығы мен нақтылығын, бейтараптылығын, сенімділігін бағалау болмақ. Мұндай тапсырманы орындауда оқырман тарапынан мәтін мазмұнын түсіну және оның дереккөзі туралы ой қорыту міндеті алға қойылады, басқаша айтқанда, мәтін формасын таңдау арқылы автордың ақпаратты жеткізу амалы талданады;

-Мәтіннің формасы мен мазмұны тұрғысында рефлексия жасау дегеніміз хат мәтінінің формасын бағалау (мәтін құрылымы, жанр және стильдік ерекшеліктері т. б.) болып табылады. Бұл орайда автордың мәселеге қатысты көзқарасы сөз болады. Мұндай тапсырманы орындау, әдетте, оқушыдан өзінің өмірлік тәжірибесін еске түсіріп, ойлануын талап етеді, осылайша ол түрлі көзқарастарды салыстырып, өз болжамын жасайды;

-Түрлі пікірлерді анықтап, қарастыру – түрлі мәтіндегі ақпараттардың бірін-бірі қостайтынын немесе бір-біріне қайшы келетінін анықтау, кереғар сипаттағы мәтіндер ұшырасқан жағдайда мәселенің шешімін табу болып табылады. Мұндай тапсырмалар ұсынылған жағдайда оқушылардан авторлардың бір-бірімен қаншалықты келісіп отырғанын немесе әр автордың ұстанатын позициясының ерекшелігін табу ұсынылады. Ал оқушыларға осыдан өзге тапсырмалар беру кезінде ақпараттың шынайылығына көз жеткізуді немесе нақты мәселені өзге дереккөздерден алынған ақпараттармен дәлелдеуді, оны дәйегі әлсіздеу ақпаратпен салыстыра талдауды тапсыруға болады.

Жалпы функционалды сауаттылыққа бағытталған тест жоғарыда аталған үш үдеріске негізделген оқырмандық құзыреттіліктің жеті деңгейін қамтиды. Оқырмандық құзыреттілік деңгейлері қарапайым тапсырмалардан бастап, оқушылардың ең жоғары құзыреттілігін бағалайтын күрделі тапсырмалардан тұрады.

2-бөлім. Мәтін мазмұнына жалпы шолу жасау және тұтас мәнді түсіну

(5 сағат)

6-тақырып. Бақша ағаштары (1 сағат)

Жаздың әдемі бір күнінде, таңертең бір төре өзінің баласымен бақшаға барып, екеуі де егілген ағаштары мен гүл жапырақтарын көріп жүрді.

- Мынау ағаш неліктен тіп-тік, ана біреуі неге қисық біткен? – деп сұрады баласы.

- Оның себебі, балам, анау ағашты бағу-қағумен өсірген, қисық бұтақтары болса кесілген. Мынау ағаш бағусыз, өз шығу қалыбымен өскен,- деді әкесі.

- Олай болса, бағу-қағуда көп мағына бар екен ғой,- деді баласы.

- Бағу-қағуда көп мағына барында шек жоқ, шырағым; мұнан сен де өзіңе үлгі алсаң болады; сен жас ағашсың саған да күтім керек; мен сенің қате істеріңді түзеп, пайдалы іске үйретсем, сен менің айтқанымды ұғып, орнына келтірсең, жақсы кісі болып өсерсің, бағусыз бетіңмен кетсең, сен де мынау қисық біткен ағаштай қисық өсерсің,- деді.

1-тапсырма. Әкесінің баласына берген жауабын белгілеңіз

А) Бақша ағаштарын күтіп ұстау керек.

В) Ағаштың күтімі дұрыс болса, бақша жайнайды.

С) Адам ағаш сияқты төзімді болу керек.

D) Адамға да ағаш сияқты қисық өспеу үшін күтім керек.

2-тапсырма. Мәтін мазмұнына сәйкес келмейтін нұсқаны табыңыз

А) Бала тәрбиесіне ата-ана жауапты.

B) Баланы бетінен қақпай өсіру керек.

C) Балаға дұрыс тәрбие берілсе, сеніміңді ақтайды.

D) Адам да ағаш сияқты: қисық өссе түзелмейді.

3-тапсырма. «Сен жас ағашсың, саған да күтім керек» деген әкенің сөзін қалай түсінесің? __________________________________________________________________________________________________________________________________

7-тақырып. Көгершін- пошташы құс (1 сағат)

Көгершін- ауыл-аймақты жақсы тани алатын құс. Туған жерін, ұя салған орнын жазбай таниды. Көгершінді ұстап алып, алысқа апарып тастаса да, ұясын іздеп табатын киелі құс. Мұны ежелгі адамдар да байқаған. Содан көгершінді пошташы «қызметіне» алып, қарым-қатынас құралына айналдырған.

Пошта тасуға басқа құстарды да үйретуге болады. Бірақ, хатшылық көгершіннің қанында бар қасиет. Оны үйретіп қажет емес. Қанатына хатты байлап, ұшырып жіберсең болды-туған жерін айнымай табады. Көгершіннің кемшілігі тек бір бағытта ғана, яғни, үйіне қарай ұшатыны ғана.

Француздар шағаланы, орыстар сұңқарды, ағылшындар қарлығашты пошта тасуға үйретіп көрген. Алайда олар көгершіндей көрсеткіш көрсете алмады. Көгершін жылдам, ауа-райына қарамайды.

1-тапсырма. Көгершінді неліктен пошташы құс деп атайды?

А) Көгершінді ұстап алып, алысқа апарып тастаса да, ұясын іздеп табатын киелі құс.

B) Пошта тасуға тез үйренетін құс.

C) Қанатына хат байлап дағдыланған құс.

D) Француздардың үйреткен құсы.

2-тапсырма. Көгершінді неліктен «бейбітшілік құсы» дейді? Өз ойыңызды жазыңыз.______________________________________________________________________________________________________________________________

3- тапсырма. Басқа құстарды да пошта тасуға үйретуге болады, бірақ неліктен көгершін құсын қолданады.

А) көгершіннің қанаты ұзын, төзімді.

B) хатшылық көгершіннің қанында бар.

C) қанатына хат байлауға үйретілген.

D ) көгершін сезімтал құс.

4-тапсырма. Пабло Пикассоның бейбітшілік жақтаушыларына арнап салған таным белгісі ненің символы болып табылады? Осы дерекке байланысты өз пікіріңізді білдіріңіз.

_____________________________________________________

8-тақырып. Болашақтың мамандықтары (1 сағат)

Мамандық таңдау – маңызды іс. Уақыт өте дәстүрлі мамандықтар сұраныстан айырылып, жаңа маман иелері пайда болады. Fast Future британдық агенттіктің футурологтары (әлеуметтік процестердің келешегін қамтитын білімдер саласын зерттеушілер) 2030 жылы сұранысқа ие болып, кең жайылатын мамандықтардың тізімін болжады.

Сонымен, айналдырған он шақты жылдан кейін мынандай маман иелері қажет болады:

Наномедицина қызметкері – адам денесінің мүшелерін қайта жасайтын маман.

Ғарыш туризм мамандары – ұшқыштар, бортинженерлер мен гидтар. Дамыған технология ғарышқа саяхаттауға мүмкіндік беріп, жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етеді. Жер болашақта үлкен құндылыққа айналып, жерді үнемдеу өмірдің кез келген саласында байқалады. Өндіріс пен шаруашылық көп жерді алмас үшін, «тігінен тұратын фермалар мен өндіріс орындары» көбейеді. Осы салада жұмыс істей алатын мамандардың қажеттілігі де артады.

Виртуалды құқықтың заңгері қарапайым заңгерлерден де үлкен сұранысқа ие болады.

Қозғалыс көліктеріне балама ойлап табатын кісілер де қоғамға өте қажет болады.

Жеке журналист біреудің жеке БАҚ-ында жұмыс жасайды, олардың саны күрт көбейеді.

Уақыт биржасындағы брокер мамандығы қазіргі ақша брокеріндей танымал болады. Қоғамдық желідегі қоғамдық қызметкер. Бұл кісі қоғамдық желілер арқылы жағдайы төмен, жаман әдеттерге шалдыққан қолданушыларға көмекке келеді.

Жеке бренд-менеджер. Қазіргі пиар-менеджерлері сияқты белгілі біреу туралы басқалар арасында жақсы ой қалыптастыруға тырысады. Қазірде мұндай жұмысшы жұлдыздарда ғана болса, болашақта әр адамның өз бренд-менеджері пайда болады.

1-тапсырма. Мамандықты дұрыс таңдаудың маңызы қандай? Өз ойыңызды жазыңыз

________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Наномедицина қызметкері қазіргі таңда қандай мамандықпен байланысты? IT мамандығының бұған қандай қатысы бар деп ойлайсыз?

____________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Болашақта қазіргі пиар-менеджерді алмастыратын мамандық

А) Уақыт биржасындағы брокер

B) Жеке журналист

C) Жеке бренд-менеджер

D) Қоғамдық желідегі қоғамдық қызметкер

4-тапсырма. Он шақты жылдан кейін қандай маман иелері қажет екенін мәтінге сүйеніп дәлелде.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

9-тақырып. Ғаламторға тәуелділіктің алдын алу жолдары (1 сағат)

Бүгінде ғаламтор өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Ғасырдың ең озық жетістігі әрі сырқаты болып саналатын ғаламтордың жастарымызға пайдасы мен зияны қатар тиюде. Әсіресе, ғылым мен техника дамыған заманда ғаламтордың қызметіне ұялы байланыс арқылы жүгінетіндер көбейді. Мәселен, ұялы байланыс нарығын тоқсандық зерттеу кезінде тұтынушылардың 78 %-ы телефонына ай сайын 2 мың теңгеден жұмсап отырған. Оның ішінде, ең көп қолданушылар 16-29 жас аралығын құрайды. Сондай-ақ, елімізде әрбір төртінші адам батырмалы телефонды пайдаланады.

Жалпы, елімізде ғаламтор пайдаланушылардың саны 12 миллионнан асып жығылыпты. Бұл халықтың 70 пайызы деген сөз. Сондай-ақ, осыдан бес-алты жыл бұрын ғаламторда жастар көбіне ресейлік «Мой мир» желісін пайдаланса, кейіннен «Фейсбук», «ВКонтакте», «Инстаграм», «WhatsApp», «Скайп» секілді қосымшаларды пайдалана бастады. Қазір ұялы байланыссыз жүрген жастарды көрсек, таңырқайтын болдық. Әлеуметтік желіде көрген-білгендерін қызықтап, қажетті ақпараттармен бөлісіп, фото орнату, лайк басу, пікір білдіру, селфи жасау үрдісі қалыпты дағдыға айналды.

Бүгінде ғаламторға тәуелділіктің салдарынан жастардың денсаулығы ғана емес, ойлау, сөйлеу, жазу мәдениеті де төмендеп барады. Ол аздай, компъютер клубтарына кіру бағасы арзан. Қалтасында осындай ғана азын-аулақ ақшасы бар кез келген бала компъютерлік клубтарда қалауынша ғаламторда отыра алады. Ал олар дәл сондай сомадағы ақшамен кинотеатрға немесе саябаққа, фитнес клубтарға бара алмайды. Бос уақытын қызықты өткізгісі келетін жас жеткіншіктерге қандай амал қолданса болады?

Мәселен, Қытай билігі жастардың интернетке деген тәуелділігіне медициналық ауру деген баға беріп, қауіптің алдын алуға кіріскен. Яғни, желіге байланған жеткіншектерді кеселінен арылту үшін арнайы жаттығу лагерлерін ашқан. Аталған орталықтарда Қытайдағы жастарды әскери тәртіппен емдейді. Онда әскердегі жаттығуларды емделушілердің күнделікті режиміне енгізген. Идея авторлары «Мұндай әдісті жайдан-жай қолданып отырғанымыз жоқ», - дейді. Өйткені, күні бойы монитор алдында отыратын адамның денсаулығында міндетті түрде ақау болады.

Лагердегі жаттығуларды бұрынғы әскери қызметкерлер жүргізуде. Басты мақсат - жастардың арасында салауатты өмір салтын қалыптастыру. Егер бір оқушы тәлімгердің талабын орындамаса, бүкіл топ жазаланады. Дене жаттығуларынан бөлек жастар мұнда Қытай этикасынан да сабақ алады. Ән айтып, би үйренулеріне де болады. Ал ғаламтор тәуелділігінен емдеуді арнайы психолог мамандар жүргізеді. Бүгінде Қытайда дәл осындай 250 лагерь жұмыс істейді екен. Мұнда емделіп жатқан жеткіншектердің көпшілігін ата-аналары мәжбүрлеп жіберген. Біздің елімізде де осыған ұқсас шаралар қарастырылса дұрыс болар еді. (АСТАНА. ҚазАқпарат)

1-тапсырма. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз және көтерілген мәселеге қатысты баға беріңіз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Еліміздегі ғаламтор қолданушылардың саны қанша пайызға жеткен?

А) 71%

B) 76%

C) 78%

D) 80%

3-тапсырма. Мақала авторы интернетке тәуелділіктің алдын алу үшін қандай шаралар қолдануды ұсынады?

А)Қытай мемлекетіндегі білім саласының тәжірибесінен үлгі алу.

B)Қытай мемлекетіндегі психологтардың іс- тәжірибесіне жүгіну.

C)Қытай мемлекетіндегі арнайы жаттығу лагерлерінің тәжірибесін қолдану.

D)Қытай мемлекетіндегі бала тәрбиесі саясатын қолдану.

10-тақырып. Табиғатты сақтау- болашақты сақтау (1 сағат)

Сенатор Мұрат Бақтиярұлының айтуынша, қоршаған ортаны қорғау бағытында мемлекеттік бағдарламаларымыз баршылық. Алайда, бұл мәселеде дабыл қағарлық жағдай көптеп орын алуда. Ресми мәліметке сүйенсек, жерімізде мекендейтін аң мен құстың 300-ден астам түрі толық жойылып кету қаупінің алдында тұр. 2015 жылмен салыстырғанда, 2016 жылдың көктемінде Қазақстандағы құстар саны 2 млн-ға кеміп кеткен. Осыған орай, Ауыл шаруашылығы министрлігінің «Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі» комитеті 16 ақпан мен 14 маусым аралығында көктемгі аң-құс аулау маусымына тыйым салды. «Комитет шешімі дұрыс емес, жануарлар дүниесіне аңшылардың еш қиянаты жоқ»,- деп қаптаған аңшылық мақсаттағы шаруашылықтар ашық хат жазып, өре түрегелуде.

Эколог Сәдібек Түгелдің мәліметінше, заңсыз аң аулаушылар «Қызыл кітапқа» енген аң-құсты аулау кезінде олардың арнайы кітапқа енгенін, ерекше қорғауда екенін біле тұра, табиғатқа залал келтіруге тырысады. Экологтің пікірінше, біз «Қызыл кітапқа» енген жан- жануарларға, құстар мен өсімдіктерге жеткілікті дәрежеде қамқор болып отырғанымыз жоқ. Броконьерлер оларды қалауынша атып, жасырып сатып, бас пайдасына жаратып жатыр. Жалпы, елімізде табиғатқа жанашырлық өте төмен деңгейде. Табиғаттың қай байлығы болмасын, аяусыз тоналып жатыр. Негізі, «түлкінің құйрығы өзінің соры» дегендей, «Қызыл кітапқа» енген қайбір аң болмасын, өзінің бір артықшылығымен адамзаттың көзіне түскен деуге болады. Мәселен, киіктің немесе бұғының мүйізі қымбат бағаланғандықтан, оны әдетте, броконьерлер шетелге өткізуге әуес. Сондықтан мүйізі үшін атып өлтіріп, мүйізін кесіп алып, ал денесін далаға тастап кете баратындар жетерлік.

Неге халықаралық деңгейдегі қорғалып жатқан аң-құс, өсімдіктер біреулердің жеке мақсаты үшін жойылуы керек?! Сондықтан тез арада табиғатты қорғауға қатысты, жазасы күшейтілген, әсіресе, «Қызыл кітапқа» енген аң-құсты жойғаны үшін залалының орнын бірнеше есе көбейтіп қайтаратындай жаза қарастырмасақ, «Қызыл кітапты» ғана құшақтап қалуымыз әбден мүмкін.

1-тапсырма. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз және көтерілген мәселеге қатысты баға беріңіз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Мәтіннен өзіңіз таңдаған екі терминдік атауға түсініктеме беріңіз.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Құстардың түрі неліктен азайып кеткен?

А) Ауа райының қолайсыздығынан.

B) Құстың қанатын ауыл шаруашылығында қолданатын болғандықтан.

C) Құсқа аңшылықтың көбейіп кетуінен.

D) Құстарды жеткілікті дәрежеде қорғамағандықтан.

3-бөлім. Мәтіннен қажетті ақпараттарды іздеу (4 сағат)

11-тақырып. Қазақстанның демографиялық жағдайы (1 сағат)

1-тапсырма. Қазақстан Республикасындағы демографиялық жағдайдың мүмкіндіктері мен қиындықтарын екі мәтіндегі ақпаратқа сүйене отырып жазыңыз

2-тапсырма. Бірінші және екінші мәтіннің арасында арақатынастық қандай? Екінші мәтіндегі ақпарат...

А) Бірінші мәтіндегі ақпаратқа қайшы келеді.

B) Бірінші мәтіндегі ақпаратты нақтылайды.

C) Бірінші мәтінде ақпаратты пайыздық көрсеткіштермен толықтырады.

D) Бірінші мәтінде сипатталған проблеманың себебін түсіндіреді.

3-тапсырма. Мәтіндегі мәліметтерге сүйене отырып, 2 нақтылау сұрағын құрастырыңыз.

1-сұрақ ____________________________________________________________

2-сұрақ ____________________________________________________________

12-тақырып. «Бақытты отбасы» тұрғын үй бағдарламасы (1 сағат)

Суретке қарап, келесі сұрақтарға жауап беріңіз.

1 -тапсырма. «Бақытты отбасы» бағдарламасына қандай отбасылар қатыса алады?

А) Толық отбасы

B) Мемлекеттік қызметте жұмыс істейтін отбасылары

C) Жас отбасылары

D) Толық емес отбасылары

2-тапсырма. Бағдарламаға қатысуға өтініш беру қай мезгіл аралығында іске асырылады?

А) 12-20 тамыз 2020ж

B) 12-20 мамыр 2020ж

C) 12-20 наурыз 2021ж

D) 12-20 наурыз 2020ж

3-тапсырма. «Бақытты отбасы» бағдарламасы қандай мақсатта ұйымдастырылып отыр? Өз ойыңызды жазыңыз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

1 3-тақырып. Тәрбие (жадағай мәтін)

(1 сағат)

1-тапсырма. Суретке қандай тақырып сәйкес келеді?

А) Табиғатты аялайық!

B) Ағаш отырғызу- парызымыз.

C) Табиғатты аялау бұтаға қамқорлықтан басталады.

D) Тәрбие тал бесіктен басталады.

2-тапсырма. «Әке –асқар тау, ана-бауырындағы бұлақ, бала жағасындағы құрақ» деген мақал-мәтелді қалай түсінесіз? Мақал-мәтел мазмұнының суретке байланысы бар ма? Өз ойыңызды жазыңыз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Сурет мазмұнына байланысты берілген ақпарат бойынша шындық және жалған ақпараттарды ажыратыңыздар.

1 4-тақырып. Энергия (жадағай мәтін) (1 сағат)

1-тапсырма. Адам энергия көзін неден алады? Кем дегенде 2 энергия көзін көрсетіңіз

1 - энергия көзі_________________________

2 - энергия көзі_________________________

2-тапсырма. «Адам табиғатпен тығыз байланысты» деген пікірмен келісесіз бе? Жауабыңызды суретпен байланыстыра отырып жазыңыз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Дене салмағы қалыпты, дені сау адам әр сағатта дене салмағының әр килограмына 1 Ккал энергия жұмсайтыны ғылыми тұрғыда дәлелденген. Ал, механикаландырылған немесе ауыр дене еңбегімен айналысатын адамға энергияға деген қажеттілік одан 2- 2,5 есе көп. Мұның себебін қалай түсіндірер едіңіз?

______________________________________________________________________________________________________________________________________

4-бөлім. Мәтінді интерпретациялау (3 сағат)

15- тақырып. Болашақ- ғаламтор – журналистикада (1 сағат)

1.Ғаламдық желіні өз мақсаттарына тиімді пайдалана білгеннің асығы түгел екенін уақыт дәлелдеп отыр. Ғаламтор желілері - бұқаралық ақпарат құралдарының ішіндегі ең жаңа түрі. Баспасөз қызметі тұрғысынан алғанда, WEB-сайттардың былайша жіктелуі тақырыптық бағыты жағынан тиімді болып табылады: жаңалық тарататын WEB-сайттар (мысалы,http://www.24.kz.); сараптама, талдау жасайтын WEB-сайттар

2.(мысалы,http://www.abai.kz/.); басқа да әлеуметтік желілердің қоры (http:// baq.kz,). Басқа БАҚ құралдарына қарағанда қажетті ақпаратты орналастыру, ақпарат алу жылдамдығы, оңтайлы пайдалану жағынан ең арзанға түсетіні- осы ғаламтор. Әрине, көптеген салалық WEB -қорларға материал орналастыру тегін болуы да мүмкін, бірақ ғаламтордың аудиториясы анағұрлым ауқымды.

3.Ғаламтор баспасөз қызметінің жеке пайдалануына да ыңғайлы болып табылады. Зерттеушілердің пікірінше, қазіргі баспасөз қызметі өз ақпараттарын баспасөзден гөрі жылдам тарайтын ғаламтор желілеріне орналастырғанды жөн санайды. Баспасөз қызметі, ең алдымен, өз жұмысында халықтың қай тобының өздеріне мақсатты аудитория бола алатынын ұғынып алуы қажет. Мақсаты мен міндетіне қарай аудитория да ауысып отыруы мүмкін. Себебі баспасөз қызметінің баспасөз-релиздері (терілген материалдар, кестелер, бағдарламалар, мәліметтер) бір сағаттың ішінде әртүрлі мақсаттағы аудиторияға бағытталады.

4.Болашақ – ғаламтор-журналистикада, онда еркіндік көп және бақылау да азырақ. 2020 жылы жер бетінде ғаламдық желіге жалғанған қондырғылардың жалпы саны 26 миллиардқа, ал смартфон қолданушыларының саны 6,1 миллиардқа жетеді. Нәтижесінде, мобильді интернеттің даму қарқыны қазіргіден бетер күшейіп, оның ғаламшарды қамту көрсеткіші 90 пайызды көрсетпек. Бұл сандық деректер қазірдің өзінде біраз қауқарын жоғалтып үлгерген баспасөздің ертеңін күмәнді ете түсті.

1-тапсырма. Берілген мәтінге тезис жаз және соған қатысты автордың ұсынған тұжырымына сүйеніп дәлел келтір

2-тапсырма. Ғаламтордың қай сайты пайдалы екенін дәлелдеп жазыңыз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Баспасөздің ертеңі күмәнді болуының себебі мәтіннің қай бөлігінде айтылған?

А) 1,2 бөлігінде.

B) 2,3 бөлігінде.

C) 3,4 бөлігінде.

D) 4 бөлігінде.

16-тақырып. Дәрілік препаратты медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулық. (АМПИЦИЛЛИН таблеткалары, 250 гр) (1 сағат)

Қолдану тәсілі және дозалары

Ішке, ересектерге – тамақтанудан 0,5-1 сағат бұрын күніне 4 рет 0,25 г-нан аздаған су мөлшерімен; қажет болған кезде дозаны тәулігіне 3 г-ға дейін арттырады.

Асқазан-ішек жолының және несепжыныс жүйесінің ағзаларының жұқпаларында: тәулігіне 4 рет 0,5 г.

Гонококтық уретритте –ішке 3,5 г бір рет.

Жұқпаның ауыр ағымы кезінде балалардың суспензия түрінде қабылдағандары дұрыс.

6 жастан асқан балаларға тәулігіне 1 г-дан тағайындайды. Тәуліктік дозаны 4-6 қабылдауға бөледі.

Емдеу ұзақтығы аурудың ауырлығына байланысты (5-10 күннен бастап).

Қолдануға болмайтын жағдайлар:

- препаратқа аса жоғары сезімталдық (оның ішінде басқа пенициллиндерге, цефалоспориндерге, карбапенемдерге);

- жұқпалы мононуклеоз;

- лимфолейкоз;

- бауыр қызметінің жеткіліксіздігі;

- сыртартқысында асқазан-ішек жолы ауруының болуы (әсіресе антибиотиктерді қолдануға байланысты колит);

- лактация кезеңі;

- 6 жасқа дейін балаларға.

1-тапсырма. Ересектерге дәріні қолдану дозасы қанша мөлшерде және күніне қанша реттен көрсетілген?

А) 3,5 г. бір рет.

B) 4 рет 0,5 г.

C) 4-5 рет 1 г.

D) 4 рет 0,25 г.

2-тапсырма. Дәріні қолдануға болмайтын жағдайды көрсетіңіз.

А) Гонококтық уретритте.

B) Асқазан-ішек жолының және несепжыныс жүйесінің ағзаларының жұқпаларында.

C) бауыр қызметінің жеткіліксіздігі.

D) 6 жастан асқан балаларға.

3-тапсырма. «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деген пікірмен келісесіз бе? Не себепті? ________________________________________________________________

________________________________________________________________

17-тақырып. Цифрлық инфроқұрылым (1 сағат)

Қазіргі білім беру жүйесінің ажырамас бөлігі дамыған цифрлық инфрақұрылым болып табылады. Сондықтан білім беру ұйымдарында ІТ-инфрақұрылымды, цифрлық білім беру ресурстарын, ашық онлайн-курстардың желілері мен платформаларын дамытып, мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді автоматтандыру қажет. Мектеп бойынша білім беруді цифрландыруды жүзеге асырудың жоспары әзірленіп, ауқымды жұмыстар атқарылуда, инфрақұрылымы дамуда.

Цифрландыру үрдісі мінсіз білім беру үдерісі мен сапасына әсер етеді. Мектептік білім беру процесіне енгізілген жаңа технологиялар мектеп оқушыларын әлдеқайда қызықтыра алады. Цифрландырудағы негізгі мақсат – бәсекеге қабілеттілікті арттыру, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, оқу-тәрбие процесін жеделдету және жеңілдету, балаларға, ұстаздарға, ата - аналарға жүктемені азайту. Ең бастысы, білім беру сапасын арттыру. Біздің балаларымыз халықаралық деңгейде әртүрлі салаларда, оның ішінде жасанды интеллект және «ауқымды деректер» жасау саласында қабілетті болуға тиіс. Елбасы атап көрсеткендей, «Елді цифрландыру – бұл мақсат емес, бұл – Қазақстанның абсолюттік артықшылыққа қол жеткізу құралы».

1-тапсырма. Мәтіндегі 3 маңызды ақпаратты анықтаңыз.

1 - ақпарат ________________________________________________________

2- ақпарат _______________________________________________________

3- ақпарат ________________________________________________________

2-тапсырма. Мәтіннің реттілігін көрсетіңіз

1.Артықшылыққа қол жеткізу құралы. A. 5.2.3.4.1.

2.Бәсекеге қабілеттілік. B. 4.2.1.3.5.

3.Ауқымды жұмыс жоспары. C. 4.3.5.1.2.

4.Білім сапасы. D. 3.5.2.4.1.

5.Оқушының қызығушылығы.

3-тапсырма. Мәтінде берілген мәліметтер бойынша шын және

жалған ақпараттарды ажыратыңыз.

5-бөлім. Мәтін мазмұнына рефлексия жасау (3 сағат)

1 8-тақырып. Тазы ит (жадағай мәтін) (1 сағат)

5км/сағ.

5км/сағ.

1-тапсырма. Суретте қоңыр және ақ тазы берілген. Екі тазының жылдамдығы мен белгіленген сөренің қашықтығы бірдей. Сөреге бірінші қайсы тазы жетеді? Не себептен?

________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Суретте берілген ақ және қоңыр тазы белгіленген сөреге дейін жүгіріп өткенде қайсы тазыдан тер бірінші шығады?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Қансонарда ақ тазымен аңға шыққаннан гөрі қоңыр тазымен аңға шыққан қызық. Себебі...

____________________________________________________________________________________________________________________________________________

4-тапсырма. «Ит жақсысы-тазы» деген пікірмен келісесіз бе? Не себепті?

____________________________________________________________________________________________________________________________________

19-тақырып. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының зерттеуі туралы диаграмма (1 сағат)

1-тапсырма. Дене салмағының өсуі жасөспірімдер мен балалар арасында қанша пайызға жеткен?

А) 72%

B) 54%

C) 32%

D) 84%

2-тапсырма. Дүниежүзі денсаулық сақтау ұйымының зерттеуі бойынша аталған аурулардың 80%- ы ғаламторға тәуелділікпен тығыз байланысты. Тізімдегі қай ауру түрі ғаламтормен байланысты емес?

А) 2 B) 4 C) 6 D) 8

3-тапсырма. Диаграммада көрсетілген аурулардың қайсының алдын алар едіңіз? Ол үшін не істер едіңіз?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2 0-тақырып. Көшедегі жарнама (1 сағат)

1-тапсырма. Көшедегі жарнама туралы не ойлайсыз? Өз көзқарасыңызды жазыңыз.

______________________________________________________________

2-тапсырма. Көшедегі жарнаманы жарияламас бұрын қандай талаптар қояр едіңіз? Кемінде 3 талап жазыңыз.

1_____________________________________________________________

2_____________________________________________________________

3______________________________

3-тапсырма. Мәтін мазмұнына сәйкес мақал- мәтелді табыңыз.

А) Тілін білмеген түбін білмейді.

B) Туған жер – тұғырың.

С) Тіл – бұлбұл, сөз – бұлақ.

D) Бал тамған тілден у да тамады.

6-бөлім. Мәтін формасына рефлексия жасау (3 сағат)

21-тақырып. Ұлтымыздың асық ойыны - тәлім-тәрбиенің көзі (1 сағат)

Қазақтың ұлттық ойындары - сан қырлы, мазмұнға бай қазыналардың бірі. Олар адам көңілін көтеріп, ойын сауықтық қана рөл атқарып қалмастан, дененің шынығуына, ептілік, күш-қайрат түрлерінің қалыптасып, ақыл-ойдың жетілуіне ғасырлар бойы игілікті әсер етіп келген.

Асық ойыны ежелден келе жатқан ұлттық ойынымыз, әрі аса көп шығынды қажет етпейтін, адамды ептілікке баулитын ойын түрі. Сондықтан оны дамыту маңызды болуда. Жыл сайын ел ішінде асық ойыны жарыстарын көптеп ұйымдастырудың өз мақсаты бар. Ол, біріншіден, жастарды спортқа баулу болса, екіншіден ұмытылып бара жатқан ұлттық ойынды қайта жандандыру.

Қазақстан Республикасы «Асық ату» федерациясының атқарушы директоры Жомарт Сабыржанұлы елімізде асық ойынының біртіндеп дамып, бұқаралық сипат алып келе жатқандығын айтады. Ұлттық ойындарымыздың тәрбиелік мәні, бірлік пен ынтымақ жолын дамытуда да маңызы зор.

"Спорттың кез келген түрі әуесқойлықтан басталады. Бірақ қай спорт түрінен болмасын, бала кезінен бастап айналысқан дұрыс. Қазір әуесқой асық атушылар көбейіп, арасынан мергендер шығып келеді. Асық ойыны бұқаралық сипат алды деуге болады. Ел бойынша асық ойнаумен айналысатын балалардың саны 1600 деген санақ бар. Одан да көп болуы мүмкін, оны алда анықтайтын боламыз. Қазақстан бойынша 73 секция бар. Алдағы уақытта 8 облыстан орталықтар ашылмақ. Жақында Қостанайда асық атудан Қазақстан чемпионатын өткіздік", - дейді Жомарт Сабыржанұлы.

Оның айтуынша, Астана күніне орай ұйымдастырылған асық ойынынан халықаралық жарысқа Моңғолия, Қырғызстан, Тәжікстан елінен мергендер шақырылды. Қазір аталған елдерде асық ату өзінше дамыған. Тіпті, Қырғызстанда асық ойынын мектепке дейін кіргізіп үлгерген. Ел ішінде спорт шебері, спорт шеберлігіне үміткер деген сияқты дәрежелік атақтар, сертификаттар беріледі екен. Асықты "Шағайын" деп атайтын моңғолдар асық ойынын әлдеқашан ЮНЕСКО-ның қорғауына кіргізіп тастаған. Олар асық ойынын өздерінің ең беделді ойын түрі ретінде қарайды екен.

"Асық ойынын дамыту тек біздің ғана емес, көшпенді және түркі текті елдердің біразының назарында болғандықтан, алдағы уақытта Азия чемпионатын өткізуге басты жоспарымызда тұр", - деп қосты "Асық ату" федерациясының атқарушы директоры. Асық ату өткен заманда балалардың ойыны саналатын. Уақыт өте келе бұл ойынмен еңбектеген баладан еңкейген кәріге дейін айналысатын болады.

Бейсен Сұлтанұлы (АСТАНА. ҚазАқпарат)

1-тапсырма. Берілген мәтіннің стилін анықтаңыз.

A) ресми

B) ғылыми

C) публицистикалық

D) көркем-әдеби

2-тапсырма. Мәтіннің түрін анықтаңыз.

A) Баяндау.

B) Сипаттау.

C) Пайымдау.

D) Әңгімелеу.

3-тапсырма. Бұл мәтіннің аталған стильге сәйкестігін қалай дәлелдейсіз? Кемінде 3 аргумент келтіріңіз.

1.___________________________________________________________________

2.___________________________________________________________________

3.___________________________________________________________________

4-тапсырма. Асық ойынын дамыту қаншалықты маңызды? Ойыңызды мәтіннен дәлелдер келтіре отырып жазыңыз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

22-тақырып. Ат пен есек (1 сағат)

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. PISA- Халықаралық зерттеуі. Әдістемелік құрал – Астана, ҰББСБО, 2012ж

2. Н.А. Даулетова . Оқушылардың оқу сауаттылығын дамытуға арналған тапсырмалар /PISA халықаралық зерттеулері бойынша/ әдістемелік құрал. Н.А.Даулетова. – Атырау: «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, 2019ж

3. Р.С.Қуанаева, Б.С.Күлшариева, М.А.Зейнешева. PISA халықаралық зерттеуін жҥргізу аясында оқушылардың функционалдық оқу сауаттылығын дамыту: Әдістемелік құрал.– Орал, 2015ж

4. «PISA-2018/компьютерлік формат халықаралық зерттеуі құралдары»: Жинақ - «Ақпараттық-талдау орталығы» АҚ. Астана, 2016 ж

5. PISA: Оқу сауаттылығы https://bilimcenter.kz/courses/4/34