Оқушылар-жасөспірімдерде акцентуалдық мінез-түрлерінің сипаты

НДПС тестінде оқушылар-жасөспірімдерде акцентуалдық түрлерінің сипаты бар.

1.Гиперциялық түрі.Бұл түрдің негізгі сипаты-әрдайым жақсы көңілде болуы,анда-санда басқыншылық ашу қысумен айналадағылардың қарсы әрекетіне жауап, деседе,жасөспірімнің ниеті мен ойын қатты жаншуға талпынуы,оны өз еркіне бағындыру.

2.Циклдің түрі.Мінездің бұл түрі көбінесе жоғары жасөспірімдік жаста байқалады.Өмір тонусы мен көңіл-күйдің мерзімді(бірнеше жұмадан бірнеше айға дейінгі кезең)тұрақсыздануы оның ерекшелігі болып келеді.

Жоғарыоау кезеңде циклоидті жасөспірімдерге гиперцилық түрдің ерекшелігі тән.Содан кейін көңіл-күйдің төмендеу кезеңі келеді,түйіспелік тым тезтөмендейді,жасөспірім аз сөзді,түңейткіш болады.Тәбеті қашады,ұйқысыздықтың белгілері болуы мүмкін,ал күндіз керісінше,ұйқышылық.Еңбекке қабілеттілігінің төмендеуінің кесірінен көбейіп жатқан аз жағымсыздық пен жол болмаушылық,өте қиын өтеді.Ескертулер мен сөгістерге жасөспірімдер-циклооидтер ашушаңдықпен жауап беруі мүмкін,типті дөрекілкпен,ызамен,бірақ сондай-ақ жан тереңдігінде қайғыруға онда безер түседі.

3.Лабилді түрі.Бұл түрдің басты сипаты-бұның уәкілінің аса өзгеруі.Қандай да бір дәрежеде бұл көрініс барлық жасөспірімдерге тән,сондықтан осы түрдің акценттеуінің барын көңіл-күйдің тым қатты ауысқанда,ал бұндай өзгерістерге себептер шамалы болғанда ғана айтуға болады.Біреумен айтылған жағымсыз сөз,кездейсоқ сұхбаттастың жылы шырайсыз көзқарасы,үзіліп қалған түйме-осындай жағдайлар жасөспірімді-лабилді түрдің уәкілін жан дүниенің мұңайған және жұтаң орналасуына батырады,жылауға дейін апарады.Және керісінше,маңызсыз,бірақ жағымды нәрселер(жай ғана қошемет айту) бұндай жасөспірімдердің жасөспірімдердің көңіл-күйін көтеріңкі етеді.

4.Астено-невротикалық түрі.Астено-невротикалық түрідің негізгі сипаты көтеріңкі психикалық және физикалық шаршағандық,ашу қысулық,,ипохондриялыққа бейімділік борлып келеді.Шаршағандық көбінесе ой жұмыстарынан көрінеді.Біркелкі физикалық ауыртпалықтар,мысалы,спорт жарыстарының жағдайы,адам төзгісіз болады.Ашуланшақтық лабильді акценттеуде аффективті ашу қысумен ұқсас,бірақ оған қарағанда аффективті ашу қысулар бұнда көңіл-күйдің ауысуымен емес ал шаршау уақытында ашуланшақтықтың көтерілуіне бақылауымен байланысты.

5.Сенситивті түрі.Бұл түр тым кеш,әдетте 16-19 жаста,қалыптасады.Бірақ оның оның көп элементтері,оның ішінде жеткші сиппаттар,жасөспірімдік жаста қалыптаса бастайды.Ең алдымен бұл тым жоғары әсерлілік,кейінірек бұған өз олқылығының кенет көрсетілген сезімі қосылады.

6.Қорқыныш-педантивті түрі.Бұл түрдің басты сипаты жасөпірім жасында батылсыздық пен ой жүгіртпеушілікке бейімі,қорқыныш күдікшілігі мен өз талдау сүйіспеншілігі және обессиясының жабысқақ қорқыныштың,именушілігінің,әрекеттердің,ойлардың,ұсынымдардың пайда болу жеңілділігі.

7.Интроверттілген түр.Бұл түр ең болымды сиппаттар тұйықтық,айнала әлеммен қоршалану,қарым-қатынас байланыстырудың болымсыздығы немесе қаламауы,мінез-құлқында төмендетілген бейімділігі,жеке тұлға мен мінез-құлығында қарама-қарсы сипаттарының үйлесуі-суықтық және талғамға сай күдікшілік,қырсықтық пен көнгіштік,сақтық пен жеңілтектік,селқос қол босарлық пен албырт мақсаттық,тұйықтық пен кенет,күтпеген беймазалық,ұялшақтық,әдепсіздік,шектен тыс құштарлық пен қисынсыз қылық,ішкі дүниенің байлығы және оның сыртқы көрінісінің әсерсіздігі болып саналады.

8.Қозғыш түрі.Бұл түрдің басты сипаты дисфорияға бейімділігі( ашушаң күймен,ашушаңдықпен,түңейткішпен,басқыншылыққа бейімділікпен) және онымен аффектілік таралу тығыз байланыста.Қарқындық саласының қауырттылығы бар,кей бір жағдайларда ауытқу әуестігіне жетеді.Интеллект саласында барлық психикаға із қалдыратын әсіресе,тұтқырлық,қиын қозғалыс,ауыр салмақтық,салғыртық көрінеді.

9.Қыр көрсінді түрі.Бұл түрдің басты сипаты:шексіз дарашылдық,өз адамына назардың бүркек қалауы,аяушылық.Тым болмағанда өзіңе айналадағылардың ұнатпауы мен ыза болуы да саналады,бірақ тек қызықпаушылық пен селқостылығы ғана емес....

10.Құбылмалы түрі.Бұл түрдің уәкілдерінің басты сипаттары-бостандықтың патологиялық шарасыздығы.Олардың жасықтығы ең алдымен оқуға,жұмыс міндеттерді істеуге,парызды атқаруға,туыстар,үлкендер,қоғам қойған мақсаттарға жетуге қатысуында бейімделеді.Бірақ ойын-сауықтарда құбылмалы жасөспірімдер ерекше албыртықты көрмейді,дұрысы ыңғайға көшеді белсенді ынталы құрдастарымен байланысады.

НПДС құрылысы

Сауалнамада 10 диагностикалық және бір бақылау шәкілін(өтіріктік шәкілі) құрайтын 143 мағлұмат бар.әрбір шәкілде 13 мағлұматтан.Сауалнама мәтінінде мағлұмат тұрақсыз ретімен ұсынылған,Әрбір акценттеу түр бойынша бөлек жиналған мағлұмат негізінде сенім етек шегін көрсететін ең аз диагностикалық сан(ЕДС) белгіленді.ЕДС:гиперциялық түрі-10;циклойдытық түрі-8;лабильдік түрі-9;астено-невротикалық түрі-8;сенситивтік түрі-8;қорқыныш-педантивті түрі-9;интровертті түрітүрі-9;қозғыш түрі-9;қыр көрсінді түрі-9;құбылмалы түрі-10;бақылау шәкірі-4.Бақылаушәкірі-4.Бақылау шәікрі келесі түрімен түсіндіріледі.4ұпай көрсеткіші сын түріндей қарастырылады.Осы шәкіл бойынша жоғары көрсеткіш» «жақсы»жауап беретін зерттелетін үрдісі туралы айғақтайды.жоғары ұпайлар өтірікшілік шәкірімен тексерілетінін мінез-құлқында қосымша айғағы болуы мүмкін.Сондықтан бақылау шәкірінде 4 ұпайдан жоғары алғанда қыр көрсететін шәкірге 7 ұпайдан асса қыр көрсететін шәкірге 2 ұпай қосылады.Алайда бұған қарамастан қыр көрсететін шәкір белгіленбесе, сынақнаманың нәтижесін дәйексіз деп санау керек.

Аты жөні ----------------------------------------------------------------

Жасы--------------------Мектеп,сынып-------------------------------

Жауаптар парағы ∑

Сұрақтар парағы(ТМЕЖДӘ)

1.Мен балалық шағымда көңілді және тынышсыз бала болдым.

2.Мен бастауыш сыныпта мектепті жақсы көрдім,ал кейін ол менің еңсемді езе бастады.

3.Балалық шағымда мен дәл қазіргідей болдым:Мені ренжіту оңай болды,бірақ жұбатып,көңілімді көтеру де оңай болды.

4.менің көңіл-күйім жиі нашара болады.

5.Балалық шағымда мен өкпешіл әрі сезімтал болдым.

6.Менің анаммен бір нәрсе болып қала ма деп жиі қауіптенемін.

7.Мені жалғыз қалдырған кезде менің көңіл-күйім жақсарады.

8.Балалық шағымда мен ерке және ашушаң болдым.

9.Балалық шағымда мен ересек адамдармен әңгімелесуді және ұнатқам.

10.Менің ойымша,ең маңыздысы-ешнәрсеге қарамастаен,бүгінгі күнді мүмкін болғанша жақсы өткізу.

11.Мен берген уәдемді,ол маған ешқандай пайда әкелмесе де,әрдайым орындаймын.

12.Менің көңіл-күйім әдеттегідей жақсы.

13.Көңіл-күйім жақсы болған апталар хал-жағдайым,көңіл-күйім жаман болған апталармен алмасады.

14.Мен қуанышты күйден оңай уайымға салынып кетемін және керісінше.

15.Мен жиі әлсіздік сезінемін және сырқаттанып қаламын.

16Мен ішімдіктен жиіркенемін.

17.Өзімді нашар сезінгендіктен және басым ауратындықтан,ішімдіктен қашқақтаймын.

18.Менің ата-анам мені түсінбейді және кейбір кезде бөтен адам болып кетеді.

19.Мен бөтен адамдарға сақтықпен қараймын және олардың тарапынан қастық бола ма деп сақтанамын

20.Мен өзімде көп кемшіліктер байқаймын

21.Мен ақыл айтқанды ұнатпаймын,егер қашып құтылу мүмкін болмаса,онда басқа нәрсе туралы ойлап тұрып,үндемей тыңдаймын.

22.Менің барлық әдеттерім жақсы және қалаулы.

23.Менің көңіл-күйім болар болмас себепке бола өзгермейді.

24.Мен жиі бүгін істеуге тура келетін нәрселерді ойлап оянамын.

25.Мен өз ата-анамды жақсы көремін,оларға бауыр басып қалғанмын,бірақ оларға бауыр басып қалғанмын,бірақ оларға қатты ренжитьін кездерім болады,ұрсып та қаламыз.

26.Кейбір кездері мен өзімді сергек сезінсем,кейде қатты қалжырап қаламын.

27.Мен жиі бөтен адамдардың алдында тамақ ішуге ұяламын.

28.Менің болашаққа деген көзқарасым жиі өзгереді:біресе қуанышты үміт артамын,біресе болашақ маған қараңғы үміт артады.

29.Мен оңаша қалып,қызықты нәрсемен айналысуды ұнатапмын.

30Таныс емес адам маған ұнап қалатын кездер болмайтын дерлік.

31.Мен жұрттың назарын аударатын сәнді әрі өзгеше киімдерді ұнатамын.

32.Тойып тамақтанып жақсылап демалуды ұнатамын.

33.Мен өте сабырлымын,ешқашан наразыланбаймын және ешкімге ашуланбаймын..

34.Мен кез-келген жағдайда оңай араласып кетемін.

35.Мен ашыққанды көтере алмаймын,тез әлсіріеп қаламын.

36.Егер ол көңілсіз жағдайлармен байланысты болмаса,жалғыздықты оңай көтеремін.

37.Менің ұйқым жиі нашар әрі мазасыз болады.

38.Менің ұялшақтығым достасқым келетін адамдармен жақындасып кетуге бөгет болады.

39.Мен жиі болашақта болуы мүмкін әр түрлі келеңсіз жағдайларға қапаланамын,оған ешқандай себеп жоқ болса да.

40.Мен өз сәтсіздіктерімді мен өзім уайымдаймын және ешкімнен көмек сұрамаймын.

41.Менің көңілім толмайтын ескертулер мен бағалауды қатты қайғырамын.

42.Мен жаңа сыныпта,лагерьде және демалыста жаңа,таныс емес құрдастармен өзімді жиі еркін сезінемін.

43.Мен әдеттегідей сабаққа дайындаламын.

44.Мен үлкендерге әрдайым шындықты ғана айтамын.

45.Мені қызықты оқиғалар мен тәуекелге бас тігу қызықтырады.

46.Мен таныс адамдарға тез бауыр басып кетемін.

47.Менің көңіл-күйім мектептегі және үйдегі істерге байланысты.

48Мен күннің соңында жиі шаршайтыным соншалық-өзімді мүлдем

Күшім қалмағандай сезінемін.

49.Мен таныс емес адамдардан ұяламын. және олармен ең бірінші болып сөйлесуге қорқамын.

50.Мен өз жұмысымда қате жоқпс деп қайта-қайта тексеріп шығамын.

51.Менің достарымда мен олармен араласқым келмейтін сияқты қате пікір болады.

52.Менің барлығына себепсіз ашуланатын күндерім болады.

53.Мен жақсы қиялдай аламын деп айта аламын..

54.Егер мұғалім сабақта мені қадағалап отырмаса,мен әрдайым басқа нәрсемен айналысып отырамын..

55.Менің ата-анам өз жүріс-тұрысымен мені ашуландырмайды.

56.Мен балаларды жұмысқа, ойынға оңай ұйымдастыра аламын.

57.Мен пікірлесуде ғана басқалардан алда бола аламын,бірақ іс-әрекетте емес.

58.Менің қатты қуанып, кейде қатты қамығып қалатын кездерім болады.

59.Мен кейде ерке әрі ашуланшақ болып кетемін,біраз уақыттан кейін соған өкінемін.

60.Мен шамадан тыс ашуланшақ және сезімталмын.

61. Мені жақсы көргетін жерде ғана бірінші болғанды қалаймын,озықтық үшін күресуді ұнатпаймын.

62.Мен жолдастарым мен туыстарымның алдында толық ашылмаймын.

63.Егер мен мен қатты ашулансам,мен айқайлай,қол сілтей бастаймын.,кейде төбелеске дейін барып қалады.

64.Егер мен ынтазар болсам,әртіс бола алатын сияқтымын.

65.Менің ойымша ,болашаққа қам жеу құр бекер ситяқты,барлығы өз орнына келеді.

66.Мен мұғалім,ата-ана,достарыммен қарым-қатынаста әрқашан әділмін.

67.Мен келешекте менің барлық жоспарыммен тілегім орындалатынына сенімдімін.

68.Кейде шынында да өмір қиын сияқты көрінетін күндер болады.

69.Менің көңіл-күйім менің іс-әрекетіме жиі әсер етеді.

70.Менде көп кемшіліктермен дәрменсіздік бар сияқты.

71.Мен өзімнің болар болмас қателіктерімді еске алғанда,қатты қиналамын.

72.Әртүрлі ойлар бастаған ісімді соңына дейін жеткізуге жиі бөгет болады.

73.Мен сын және қарсы сөздерді қабылдай аламын,алайда бәрәбір де өзімдікін істеймін.

74.Кейде мені ренжіткен адамға ыза болатытыным соншалық-сол уақытта оны ұрып тастаудан өзімді әзер ұстаймын.

75.Мен ешқашан ұялу немемсе ұялщақтық сезімде болып көрген емеспін.

76.Мен дене тәрбиесі және спортен шұғылдануға тырыспаймын.

77.Мен ешқашан басқалар туралы жаман айтпаймын.

78.Мен әртүрлі қызық оқиғаларды жақсы көремін.ынтамен тәуекелге бас тігемін

79.Кейде менің көңіл күйім ауа-райына байланысты болады.

80.Егер мені жақсы нәрсме үміттендірсе,жаңа нәрсе мен үшін сүйсінерлік.

81.Өмір мен үшін өте ауыр секілді.

82.Мен мұғалімдер мен мектеп әкімшілігі алдында жиі жасқаншақ болып қалатынымды сеземін.

83.Мен жұмысты аяқтағаннан кейін,бір нәрсені дұрыс істемедім деп көп қапаланамын.

84.Мені басқалар түсінбейтін сияқты.

85.Мен ашуланып ,артық нәрсе айтып қойғаныма жиі қапаланамын.

86.Мен кез-келген жағдайда шешім таба аламын.

87.Мектептегі сабақтардан гөрі киноға барғанды немесе жәй ғана сабақты босматқанды ұнатамын.

88.Мен үйден рұқсатсыз бір нәрсе алған емеспін

89.Сәтсіздікке ұшырап қалсам,мен өзіме күліп қана қоямын.

90.Менде көтеріңкі көңіл әуесқойлық,құлшыныс болады,кейін көңілім түсіп,енжарлыққа салынып кете аламын.

91.Егер бір нәрсе қолымнан келмей жатса,мен күдер үзіп,үмітімді жоғалтып аламын.

92.Егер сын және қарсы сөз қатты әрі дөрекі болса,мені қатты ренжітеді.

93.Кейде мен мұңды кітап оқысам немесе қайғылы фильм көрсем,жылап қоямын.

94.Мен өз қылықтарыммен шешімдерімнің дұрыстығына жиі күдіктенемін.

95Жиі мен өзімді қажет емес ,бөтен адамдай сезінемін.

96.Мен әділетсіздікке тап болғанда,ызаланып,бірден оған қарсы шығамын.

97.Мен барлығының назарында болғанды қалаймын.

98.Менің ойымша,жақсы уақыт өткізу-бұл ешнәрсе істемей,жай ғана демалу.

99.Мен ешқашан мектепке немесе басқа жерге кешікпеймін.

100.Мен бір орында ұзақ уақыт тұрғанды ұнатпаймын.

101.Кейде мен мұғалім немесе құрдастарыммен келісіп қалғандықтан,көңілім түсетіндігі сондай-мектепке де бара алмаймын.

102.Мен басқа дамдарды басқара алмаймын.

103.Кейде мен ауыр әрі қатерлі ауруға шалдыққандай боламын.

104.Әртүрлі қауіпті және қатерлі оқиғаларды ұнатпаймын.

105.Мен жаңа ғана орындаған жұмысты қайта тексергім келіп тұрады.

106.Мен келешекте жалғыз қаламын деп қорқамын.

107.Менің денсаулығыма қатысты уағыздарды ынтамен тыңдаймын.

108.Егер сыныпта бір нәрсе талқыға салынса,мен әрдайым өз ойымды айтамын.

109.Менің ойымша ұжымнан ешуақытта қалыспау керек.

110.Жынысқа және махаббатқа қатысты мәселелер мені мүлдем қызықтырмайды.

111.Мен әрқашан қызықты әрі еліктіретін іс үшін ешқандай ереже жоқ денп ойлағанмын.

112. Маған кей уақытта мерекелер ұнамайды.

113.Өмір мені тіпті достарымның алдында да ашық болмауға үйретті.

114.Мен аз тамқ ішемін,тіпті кейде мүлдем ештеңе жемеймін.

115.Мен табиғаттың сұлулығымен рахаттануды қатты жақсы көремін.

116.Үйден шыққан уақытта,уйықтауға жатқан кезде мен газдың,электр құрылғыларының сөндірілгендігін,есіктің жабылғандығын,әрқашан тексеріп отырамын.

117.Мені менің қағидам мен мүддеме сәйкес келетін жаңа нәрселер ғана қызықтырады.

118. егер менің сәтсіздіктеріме біреу кінәлі болса,мен оны жазасыз қалдырмаймын.

119.Егер мен біреуді сыйламасам,өзімді ол мұны байқамайтындай ұстанамын.

120.Уақытты әртүрлі ойын-сауықта өткізген дұрыс.

121.Маған мектептегі барлық пәндер ұнайды.

122.Мен жиі ойында жетекші боламын.

123.Мен сырқатпен дене азабын оңай көтеремін.

124.Мені сынаған уақытта немесе маған қарсы келгенде,мен әрдайым,өзімді қолға ұстауға тырысамын.

125.мен өте секемшілмін,барлығын уайымдаймын,ерекше өз денсаулығымды.

126.Мен сирек жайббарақат көңілді боламын.

127.Мен жиі өзімді ырымдарға жоримын және барлығы жақсы болу үшін,оларды қатаң сақтауға тырысамын.

128.Мен мектеп және сынып өміріне араласуға тырыспаймын.

129.Кейде мен ойластырылмаған,оқыс қылықтар жасаймын,кейін соған қатты өкінемін.

130.Барлық шығындарды алдын ала есептеуді ұнатпаймын,мерзімінде ақшаны қайтару қиын болатындығын біле тұра,қарызға ақшаны оңай аламын.

131.Оқу менің еңсемді езеді,егер мені мәжбүрлемесе,мен мүлде оқымас едім.

132.Менде басқалардан жасыру қажет ой ешқашан болған емес.

133.Жиі менің көңіл күйім көтеріңкі болатыны сондай-менен неліктен мен осындай көңілді екенімді сұрайды.

134.Кейде менің көңіл-күйімнің нашар болатыны соншалық –мен өлім туралы бастаймын.

135.Болар болмас жағдайлар мені қатты қапаландырады.

136.Мен сабақтың үстінде тез шаршап қаламын. және ұмытшақ боламын.

137.Кейде мен балалардың дөрекілігі мен тәрбиесіздігіне таң қаламын.

138.Мұғалімдер мені ұқыпты әрі ынталы деп таниды.

139.Мен жиі шуылдаған топта уақыт өткізгеннен гөрі,жалғыздықта қалып ойланғанды ұнатамын.

140.Маған басқалардың бағынғандығы ұнайды.

141.Мен айтарлықтай жақсы оқи алар едім,біздің мұғалімдер мен мектеп бұған жағдай жасамайды.

142.Талап пен шыдамдылықты қажет ететін іспен айналысқанды ұнатпаймын.

143.Мен ешкімге ешқашан тілеген емеспін.