О ҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУЫН ҰЙЫМБАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

«Ақмола облысы білім басқармасының Бұланды ауданы бойынша білім бөлімі Макинск қаласының Балуан Шолақ атындағы мектеп-лицейі» КММ-нің тәлімгері

ШАЙТЕКЕЙ ШОЛПАН

Қазіргі қоғамда оқушының тәрбиесіне басты назар аудару – өзекті мәселе болып отыр. Себебі білім мен біліктілік қана жетістікке жеткізбейді; адамгершілік, азаматтық және әлеуметтік құндылықтар қалыптаспаған жас тұлға қоғам өмірінде толыққанды әрекет ете алмайды. Ғалымдар да осы пікірді қолдайды. Мысалы, белгілі педагог Л. С. Выготский: «Тәрбие – оқушының тек білім алуымен шектелмей, оның әлеуметтік өмірге дайын болуын қамтамасыз ететін процесс» деп атап көрсеткен. Ал А. Н. Леонтьев: «Баланың жеке тұлғасын дамыту – оның қоғамдағы белсенділігі мен жауапкершілігін қалыптастырудан басталады» деп пікір білдірген.

Осы тұрғыдан алғанда, оқушылардың өзін-өзі басқаруын ұйымдастыру олардың мектеп өміріне белсенді қатысуын, өз пікірін білдіруін, шешім қабылдауға қатысуын қамтамасыз ететін маңызды бағыт болып табылады. Бұл жүйе оқушының жауапкершілігін арттырып, демократиялық қағидаларды түсінуге және әлеуметтік дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасы оқушылардың адалдық, әділдік, жауапкершілік сияқты қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған. Мемлекет басшысы Қ. Тоқаев та: «Жастар – елдің ең басты байлығы. Олар тек білім алып қана қоймай, ел мүддесі мен қоғам игілігі үшін жауапкершілік сезінуі тиіс» деп атап көрсеткен. Осы мақсаттар өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудағы негізгі бағыт болып табылады.

Өзін-өзі басқарудың ерекшеліктері

1) Демократиялық қағида: Барлық оқушылар өз пікірін білдіруге және шешім қабылдауға қатысуға мүмкіндік алады. Мысалы, фракциялар өз жоспарларын мектеп жиналысында ұсынып, дауыс беру арқылы бекітіледі.

2) Серіктестік қарым-қатынас: Мұғалімдер бағыт беруші, кеңесші рөлінде болса, оқушылар белсенді ұйымдастырушы болып табылады. Мысалы, құқық және тәртіп фракциясы тәртіп ережелерін жаңартқанда мұғалім кеңес береді, ал фракция мүшелері оны жүзеге асырады.

3) Жүйелілік пен жоспарлылық: Барлық фракциялар жылдық жоспар бойынша жұмыс істейді. Мысалы, мәдениет және өнер фракциясы жыл ішінде кемінде 5 концерт өткізу жоспарын құрады.

4) Көп салалы бағыт: Әр фракция өз саласы бойынша іс-шараларды жүргізеді, бұл оқушылардың әртүрлі қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді.

5) Жауапкершілік пен есептілік: Әр басшы өз фракциясының жұмысын мектеп жиналысында есеп береді. Мысалы, экология және еңбек фракциясы мектеп ауласын тазалау акциясы нәтижелерін таныстырады.

Осы құрылым мен жүйе арқылы оқушыларда азаматтық жауапкершілік, белсенділік, ұйымдастырушылық қабілет және ұжымдық рух қалыптасады.

Оқушылардың бойында азаматтық жауапкершілік, белсенділік, ұйымдастырушылық қабілет пен ұжымдық рухты қалыптастыру мақсатында мектепте өзін-өзі басқару жұмысын ұйымдастырамыз.

Біздің мектепте өзін-өзі басқару ұйымының құрылымы келесідей болып келеді:

Мектеп Президенті: Бақытбекқызы Фариза

Парламент құрылымы: 8 фракциядан тұрады, әр фракция өз саласы бойынша жұмыс істейді:

Құқық және тәртіп фракциясының басшысы: Кәдірбай Улина – мектептегі тәртіпті бақылау, құқықтық сауаттылықты арттыру шараларын ұйымдастырады.

Ақпарат және баспасөз фракциясының басшысы: Мухамедгалиева Камила – мектеп жаңалықтарын жариялайды, ақпараттық іс-шараларды жүргізеді.

Спорт және салауатты өмір салты фракциясының басшысы: Қолғанат Назым – спорттық жарыстар ұйымдастырады, оқушыларды дене шынықтыруға тартуды қамтамасыз етеді.

Өзін-өзін тану және бақыт фракциясының басшысы: Талғатқызы Салтанат – психологиялық тренингтер мен мотивациялық шаралар өткізеді, оқушылардың тұлғалық дамуына ықпал етеді.

Қамқорлық және еріктілік фракциясының басшысы: Хуатбек Нұрай – волонтерлік жобаларды ұйымдастырады, қайырымдылық шаралар өткізеді.

Мәдениет және өнер фракциясының басшысы: Жакупова Аяна – көркемөнер және мәдени шараларды ұйымдастырады, мектеп концерттерін, көрмелерін өткізеді.

Дебат қозғалысының фракциясының басшысы: Уранбай Ұлболсын – пікірталас және қоғамдық талқылаулар ұйымдастырады, оқушылардың ораторлық қабілеттерін дамытады.

Экология және еңбек фракциясының басшысы: Азат Айғаным – мектеп ауласын тазалау, ағаш отырғызу, қоршаған ортаны қорғау іс-шараларын ұйымдастырады.

1-сурет. Өзін-өзі басқару жұмыстарын ұйымдастыру үдерісі

2-сурет. Өзін өзі басқару ұйымының іс-шаралар өткізу барысы

Бұл құрылым оқушыларға нақты жауапкершілік жүктеп, ұйымшылдыққа тәрбиелейді.

Мектеп парламентінің жұмыс жасау моделі

1. Жалпы құрылым және басқару

• Мектеп парламенті 8 фракциядан тұрады, әр фракция өз саласына жауапты.

• Парламент төрағасы немесе координациялық кеңесі фракциялар арасындағы үйлестіруді қамтамасыз етеді.

• Фракция басшылары өз саласында жоспар құрып, оны орындауға жауап береді.

2. Фракциялардың жұмыс бағыттары

- Құқық және тәртіп фракциясы

• Мектептегі тәртіпті бақылау.

• Құқықтық сауаттылық сабақтары, тренингтер өткізу.

• Мектеп ережелерін сақтау бойынша мониторинг жүргізу.

- Ақпарат және баспасөз фракциясы

• Мектеп жаңалықтарын жариялау (газет, сайт, плакаттар).

• Ақпараттық іс-шаралар ұйымдастыру: пресс-конференциялар, сұхбаттар.

• Парламент қызметі туралы ақпараттық хабарландырулар тарату.

- Спорт және салауатты өмір салты фракциясы

• Спорттық жарыстар, турнирлер ұйымдастыру.

• Дене шынықтыру сабақтарына қатысуға оқушыларды ынталандыру.

• Салауатты өмір салты бойынша акциялар өткізу.

- Өзін-өзін тану және бақыт фракциясы

• Психологиялық тренингтер, мотивациялық сабақтар өткізу.

• Оқушылардың тұлғалық дамуына ықпал ету.

• Стрессті басқару, эмоционалды интеллектті дамыту іс-шараларын ұйымдастыру.

- Қамқорлық және еріктілік фракциясы

• Волонтерлік жобалар ұйымдастыру.

• Қайырымдылық акциялары өткізу.

• Қажет ететін оқушылар мен мұғалімдерге қолдау көрсету.

- Мәдениет және өнер фракциясы

• Көркемөнер және мәдени шаралар ұйымдастыру.

• Мектеп концерттері, көрмелер, театралдық қойылымдар өткізу.

• Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.

- Дебат қозғалысының фракциясы

• Пікірталас, қоғамдық талқылаулар ұйымдастыру.

• Оқушылардың ораторлық қабілеттерін дамыту.

• Мектепішілік дебат клубын қолдау және конкурстар өткізу.

- Экология және еңбек фракциясы

• Мектеп ауласын тазалау, ағаш отырғызу.

• Қоршаған ортаны қорғау іс-шараларын ұйымдастыру.

• Эко-акциялар, табиғатты қорғау бойынша марафондар өткізу.

3. Жұмыс процесі

Жоспарлау

• Әр фракция ай сайынғы және тоқсандық жоспар жасайды.

• Жоспарлар координациялық кеңес арқылы бекітіледі.

Іс-шараларды өткізу

• Фракция өз жоспарындағы іс-шараларды жүргізеді.

• Басқа фракциялармен бірлескен жобалар ұйымдастыруға болады (мысалы, экологиялық акцияны ақпарат фракциясы жариялайды, спортшылар қатысады).

Есеп беру және талдау

• Әр фракция өткізілген іс-шаралар туралы ай сайын есеп береді.

• Парламент отырысында жетістіктер мен қиындықтар талқыланады.

• Жақсартулар мен жаңа жобаларға ұсыныстар енгізіледі.

Мотивация және бағалау

• Ең белсенді фракциялар мен оқушылар марапатталады.

• Фракция басшыларының жетекшілік қабілеттері бағаланады.

4. Нәтиже

• Оқушылар нақты жауапкершілік алады.

• Ұйымшылдық, көшбасшылық және ынтымақтастық қабілеттері дамиды.

• Мектеп өмірі белсенді, қызықты және шығармашылыққа толы болады.

Оқушылардың өзін-өзі басқаруыныңеңбастыерекшелігі – тәрбиелік әсері.

Өзін-өзі басқару барысында оқушылар:

• белсенді өмірлік ұстаным қалыптастырады;

• өз ойын еркін жеткізуді үйренеді;

• ұжыммен жұмыс істеу дағдысын меңгереді;

• өз әрекетіне және сынып өміріне жауапкершілікпен қарайды.

Мұндай тәжірибе болашақта өмірлік шешімдер қабылдауда, қоғамдық ортада өзіндік орнын табуда үлкен рөл атқарады.

Қорыта айтқанда, оқушылардың өзін-өзі басқаруын ұйымдастыру – мектептің демократиялық мәдениетін дамытудың, тұлғаның белсенділігін арттырудың маңызды тетігі.

Бұл жүйе арқылы оқушылар өз бастамаларын жүзеге асырып, көшбасшылық қабілеттерін дамытады, қоғамға пайдалы істерге араласады.

Өзін-өзі басқару — оқушыларды ертеңгі күні ел басқаруға, қоғамның белсенді мүшесі болуға дайындайтын үлкен мектеп.

Мұндай жүйе арқылы оқушылар тек білім алып қана қоймай, өзін-өзі танып,қоғамда өз орнын табуға, белсенді азамат болып қалыптасуға мүмкіндік алады.