Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы

«Сарыбұлақ орта мектебі»КММ

бастауыш сынып мұғалімі

Мекебекова Жанар Турсунжановна

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИДЕЯ

Тақырыбы: Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру жолдары

КІРІСПЕ

Қазіргі таңда білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – жеке тұлғаның жан-жақты дамуына жағдай жасау. Бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруда сөйлеу мәдениетінің алатын орны ерекше. Сөйлеу мәдениеті – баланың тұлғалық дамуына, қоғамда өз орнын табуына, өз ойын еркін әрі сауатты жеткізуіне мүмкіндік беретін негізгі дағды.
Бастауыш сынып оқушысының дұрыс сөйлеуі – тек білімнің көрсеткіші емес, сонымен қатар оның тәрбие деңгейінің де көрінісі. Осыған байланысты оқушының сөйлеу мәдениетін қалыптастыру – мұғалімнің күнделікті жұмысындағы маңызды бағыттардың бірі болып табылады.
Осы жұмыста бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу мәдениетін қалыптастыру жолдары, әдістері, ерекшеліктері және нәтижелері қарастырылады.

МӘСЕЛЕНІҢ ӨЗЕКТІЛІГІ
Қазіргі кезде оқушылардың сөйлеу мәдениетіне байланысты бірқатар мәселелер туындап отыр:
- Тілдік қордың шектеулі болуы;
- Қарым-қатынас кезінде сыпайылық нормаларының сақталмауы;
- Әдеби тілден алыстау, жаргон сөздерді қолдану;
- Тыңдай білудің төмен деңгейі;
- Өз ойын толық жеткізе алмауы.
Бұл мәселелердің барлығы бастауыш сынып кезеңінен бастап дұрыс жолға қойылмаса, кейін кеш түзетуге тура келеді. Сондықтан педагог ретінде біздер баланың мәдениетті сөйлеуін дамытуда жүйелі жұмыс атқаруымыз қажет.

Мәдениетті сөйлеу арқылы оқушы өз ойын түсінікті жеткізуді, айналасындағы адамдармен дұрыс қарым-қатынас орнатуды үйренеді.

ЗЕРТТЕУ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

Мақсаты:
Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу мәдениетін қалыптастыру арқылы олардың коммуникативтік қабілеттерін дамыту.

Міндеттері:
- Оқушылардың сөздік қорын байыту;
- Мәдениетті, сыпайы сөйлеуге баулу;
- Сөйлеу барысында дауыс ырғағын, дикцияны, сөйлеу мәнерін дұрыс қолдануға үйрету;
- Өз ойын еркін және түсінікті жеткізе білуге баулу;
- Тыңдау мәдениетін қалыптастыру;
- Диалог және монолог жүргізуге жаттықтыру.

ІСКЕ АСЫРУ ЖОЛДАРЫ

1. Әдеби шығармаларды оқу және сахналау:
- Кейіпкерлердің сөйлеу мәнерін талдап, рөлдік ойын арқылы сахналау;
- Диалогтік оқыту әдістерін қолдану;
- Хикая құрастыру және оны мәнерлеп айтып беру.

2. Сөйлеу мәдениетіне арналған арнайы сабақтар:
- 'Сөйлеу әдебі', 'Сыпайы сөйлеу', 'Мәдени сөздер' секілді тақырыптарды енгізу;
- Әңгіме, сұхбат, пікірталас түрінде өткізу;
- Бейнероликтер көру және талдау.

3. Тәрбие сағаттары мен сыныптан тыс іс-шаралар:
- Ашық тәрбие сағаттарында сөйлеу әдебін көрсету;
- 'Сөздің күші' атты пікірталастар ұйымдастыру.

4. Топтық және жұптық жұмыс:
- Бір-бірімен мәдениетті сөйлесуді үйрету;
- Рөлдік тапсырмалар беру;
- Мәтіндермен жұмыс жасау арқылы сұрақ-жауап әдісін қолдану.

5. Ойындар мен тренингтер:
- 'Сөзді жалғастыр', 'Сыпайы жауап бер', 'Кім жылдам сөйлейді' сияқты ойындар;
- 'Сөйлеу шеңбері', 'Еркін микрофон' әдістері;
- Сұрақтар мен жауаптардан тұратын тренингтер.

6. Тыңдау мәдениетін дамыту:
- Тыңдап түсіну жаттығулары;
- Тыңдалған мәтін бойынша әңгіме құрау;
- Дыбыстық жазбалармен жұмыс.

7. Ата-анамен байланыс:
- Үйде сөйлесу мәдениетін сақтау бойынша ата-аналармен жұмыс жүргізу;
- Ата-аналар жиналысында сөйлеу мәдениеті жайлы кеңес беру;
- Баланың сөйлеу мәдениетін бақылау күнделігін жүргізу.

КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕ

Оқушылар:
- Өз ойын нақты, жүйелі, сыпайы түрде жеткізе алады;
- Сөйлеу барысында мәнерлі, дұрыс дауыс ырғағын қолдана алады;
- Әдептілік нормаларын сақтайды;
- Тыңдай білу, жауап беру, қарсы пікір білдіру сияқты дағдыларға ие болады;
- Әдеби тіл нормаларын меңгереді;
- Сөз құрау, ойлау, талдау қабілеттері артады.

Сонымен қатар, оқушылар қарым-қатынас жасауда өзіне сенімді, басқаларды тыңдай білетін, түсіне алатын мәдениетті тұлға болып қалыптасады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Сөйлеу мәдениеті – баланың ішкі мәдениеті мен білімінің көрсеткіші. Сөйлеу мәдениеті дамыған бала – өз ойын анық жеткізе алатын, өзгеге құрметпен қарайтын, пікірін сыпайы білдіретін жан. Сондықтан бұл бағыттағы жұмыс жүйелі түрде жүргізілуі қажет. Мұғалім оқушы сөйлеуін бағыттап, түзетіп, дамытып отыруы тиіс.

Оқушының сөйлеу мәдениетін қалыптастыру – мұғалімнің кәсіби шеберлігі мен әдістемелік жұмысқа тікелей байланысты. Бұл – оқушының болашақ өміріне негіз болатын маңызды қасиеттердің бірі.

Осы идея арқылы бастауыш сынып оқушыларына сөйлеудің мәнін түсіндіре отырып, мәдениетті сөйлеу дағдысын қалыптастыра аламыз.

ҰСЫНЫСТАР

- Сабақта сөйлеу үлгілерін көрсету;
- Әр сабақтың басында және соңында мәдени сөз тіркестерін қолдану;
- Бейнематериалдарды көбірек қолдану;
- Оқушылардың сөйлеу әрекетін бейнетаспаға түсіріп, бірлесе талдау;
- 'Мәдени сөйлеу бұрышы' бұрышын сыныпта жасау;
- Пән мұғалімдері мен ата-аналар арасында бірлескен жұмыс жүргізу;
- Арнайы күнделік жүргізіп, оқушының сөйлеу мәдениетін жүйелі бағалау.