«Келісілді»

Колледж әдіскері

____ Г. Жаутикова

№17 Оқу сабағының жоспары

Сабақ тақырыбы: Органелдердің сызықтық ұлғаюын есептеу.

Модуль: Жалпы білім беру пәндер

Пән атауы: Биология

Педагог: Матаева Алтынай Кожановна

2023 жылғы " "

1. Жалпы мәліметтер

Курс, топ: 1 курс (9 сынып)

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: Миға шабуыл сұрақтар, микроскоппен жұмыс, миға шабуыл сұрақтар «Wordwall» сәйкестендіру ойын әдісі

Пәнаралық байланыс: Анатомия, физиология

2. Мақсаты, міндеттері:

Білімділік: Оқушы меңгеруі және білуі тиіс:

-үлкейту – микроскоп немесе басқа ұлғайтқыш аспап нысанды неше есе үлкейтетінін

-бұл екі термин синоним сөздер ретінде жиі қолданылады

- электрондық және оптикалық микроскоптарды кескінді есте сақтауға мүмкіндік

Тәрбиелік:

құрал-жабдықтармен оқулықтарды таза ұстауға үйрету;

өз ісіне жауапты болуға, ұқыптылыққа, тапқырлыққа, белсенділікке, шапшаңдыққа баулу;

оқу орнын қадірлеуге тәрбиелеу.

ой өрісін кеңейту:

тәжірибе сабағы мен байланыстыра білуге үйрету;

өз пікірін дұрыс жеткізуіне көңіл бөлу;

тақырыпты дұрыс баяндай білуіне назар аудару;

Дамытушылық:

Сабақтан алған ақпараттарды талдап үйрену;

ой өрісін биология пәні бойынша дамыту;

ғылыми оқу және анықтамалық әдебиеттер мен өзбетінше жұмыс істеп білуг еүйрету;

Құндылық:

-сыни және креативті ойлау;

-білуге жаңаны тануға құштар болу;

-дұрыс қарым қатынас ортата білу;

-«Мәңгілік ел» – зайырлы қоғам және жоғары руханият

2.1. Оқу-жаттығу процесінде білім алушылар меңгеретін,күтілетін нәтижелер және кәсіби дағдылар тізбесі

2.2. Күтілетін нәтижелер

үлкейту – микроскоп немесе басқа ұлғайтқыш аспап нысанды неше есе үлкейтетінін, бұл екі термин синоним сөздер ретінде жиі қолданылады, электрондық және оптикалық микроскоптарды кескінді есте сақтауға мүмкіндік.

2.3. Қажетті ресурстар: Оқу жұмыс бағдарлама, оқу сабақ жоспар, тақта, стикер, ноутбук, кітап, тақта, бор т.б

3. Сабақты жабдықтау

3.1. Оқу-әдістемелік құрал-жабдықтар, анықтамалық әдебиеттер

Сабақты жабдықтау

Материалдық: Биология оқулығы 1-2 бөлім 10 сынып, оқу жұмыс бағдарламасы, күн тақырыптық жұмыс.

Оқу-әдістемелік құрал-жабдықтар, анықтамалық әдебиеттер

Негізі: Е. Очкур, Ж. Құрманғалиева, М. Нұртаева. Биология. Оқулық.10 сынып, 1, 2 бөлім 2019, Мектеп. https://www.okulyk.kz/10-class/#Биология

Қосымша: 1. Н.Г. Асанов, А.Р. Соловьева, Б.Т. Ибраимова, Биология, 10 сынып.– Алматы: 2019, Атамұра https://www.okulyk.kz/10-class

3.2.Техникалық құралдар, материалдар

Техникалық-программалық: СD диск, видеоролик, интерактивті тақта

4. Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі (оқушыларды түгелдеу, формасын тексеру, бөлме

тазалығын тексеру) -3 минут.

II. Үй тапсырманы сұрау -35 минут.

III. Жаңа тақырыпты түсіндіру (іс-әрекетті демонстрациялау) -35 минут.

ІV. Жаңа сабақты бекіту -10 минут.

V. Сабақты қорытындылау, баға қою -5 минут.

VI. Үйге тапсырма беру -2 минут

І. Ұйымдастыру кезеңі (оқушыларды түгелдеу, формасын тексеру, бөлме

тазалығын тексеру) -3 минут.

Оқытушы оқу бөлмесінің тазалығына, оқушылардың киіміне назар аударады. Оқушылардың сабаққа қатысуы мен дайындығын тексеріп, оларды сабақтың бағдарламасы және мақсатымен таныстыру. Танысу үшін әр студент өзінің ата-жөнін және өзіне тән ең жақсы қасиеттерін айтады.

ІІ. Үй тапсырманы сұрау -35 минут.

Дәріс сабағында оқушылардан өтілген тақырыпты сұрайды. Оқушылардың білім деңгейін тексеріледі.

Миға шабуыл сұрақтар

Білімдеріңді тексеріңдер:

1. Жасуша биожүйе ретінде

2. Ядро хромосомасы қандай субстраттан қалыптасады?

3. Жасушалық теорияның негізгі ережелері қандай?

4. Жасушалардың барлық органоидтеріне және олардың қызметіне сипаттама беріңдер.

5. Жасушаның органикалық қосылыстары қандай қызмет атқарады?

6. Заттар тасымалының барлық түрлерін атаңдар.

7. Заттардың белсенді тасымалдануын не қамтамасыз етеді?

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру (іс-әрекетті демонстрациялау) -35 минут.

Жаңа сабақтың жоспары:

1. Үлкейту және айқындау арасындағы айырмашылық

2. Оптикалық және жарық микроскопы

 Микроорганизмдер жасушалары сызықтық өлшемдерінің алуан бір объектіні ұзақ уақыт бақылауға мүмкіндік береді. Жарық микроскопында объект пен оның түрлі құрылымдары әртүрлі ұзындықтағы жарық толқындарын (абсорбциялық контраст) таңдап сіңіру нәтижесінде немесе объект арқылы жарық өткенде жарық толқындарының фазаларының өзгеруі салдарынан (фазалық контраст) бейне қалыптасады. Кез келген микроскоптың негізгі сипаттамасы оның шешуші қабілеті мен контрасты болып табылады. Шешуші қабілеті - бұл микроскоппен көрсетілетін қатар орналасқан екі нүктенің арасындағы минималды арақашықтық. Адам көзінің шешуші қабілеті ең жақсы көру жағдайында 0,2 мм-ге тең. Бейненің контрасты - бұл бейне мен фон түстерінің қанықтығының әртүрлілігі. Егер бұл айырмашылық 3-4%-тен аз болса, онда оны көзбен де, фотопленкамен де байқау мүмкін емес; тіпті микроскоптың бөлшектерді ажырату қабілеті болғанымен бейне көрінбейді. Контрастқа объектінің фонмен салыстырғандағы жарық ағынындағы өзгеру қабілеті және оптиканың сәуле қасиеттерінде туындайтын өзгерістерді анықтау қабілеті де әсер етеді.

Жарық микроскопының мүмкіншіліктері табиғи жарық толқындарымен шектеледі. Жарықтың физикалық қасиеті - түсі, толқын ұзындығы, қанықтығы толқын амплитудасы, фазасы, тығыздығы және толқынның таралу бағыты объектінің қасиетіне байланысты өзгереді. Осы айырмашылықтар қазіргі микроскоптарда контраст құруда қолданылады. Микроскоптың ұлғайтуы объективтің ұлғайтуын окуляр ұлғайтуына көбейту арқылы анықталады. Типтік зерттеу микроскоптарында окулярдың ұлғайтуы - 10, ал объективтердің ұлғайтуы - 10, 40, 100-ге тең. Сәйкесінше мұндай микроскоптардың ұлғайтуы 100-ден 1000-ға дейін болады. Кейбір микроскоптар 2000-ға дейін ұлғайта алады. Микроскоптың оптикалық сызбанұсқасы. Микроскоп жарық түсіретін және бақылау жасайтын бөліктерінен тұрады. Микроскоптың жарық түсіретін бөлігіне жарықтандырғыш пен конденсор кіреді. Зерттелетін объектіні бақылау кезінде жарық сәулелері жарықтандырғыш арқылы конденсор линзаларына түсіп, онда объектіге түсетін сәуле шоқтары қалыптасады. Сәулелер объектіден шашырап, объективке түседі, онда көру қондырмасында орнатылған түрлілігімен ерекшеленді. Бір микроорганизмдердің жасушаларының мөлшері микрометрдің (мкм) жүзден бір бөлігінен тұрады, ал кейбіреулері бірнеше жүздеген микрометр болады. Ұсақ объектілерді қарап, анықтауда микроскопты қолданады. Ол берілген объектіні үлкейтіп, кішірейтіп қарауға мүмкіндік береді. Жарық микроскопы түрлі түсті және қозғалыстағы тірі объектінің бейнесін 2-3 мың есе ұлғайтуды қамтамасыз етеді, микрокино түсіріп, окулярдың фокустық жазықтығы алдында объектінің бейнесі жасалады. Әрбір объективте ұлғайту көрсеткіші (Гоб) мен сандық апертура (А)ойылып жазылған: A = n • sin(U/2). Жарық шашырап, объективке түседі, онда көру қондырмасында орнатылған окулярдың фокустық жазықтығы алдында объектінің бейнесі жасалады. Мұндағы: U - апертуралық бұрыш, п - иммерсиялық сұйықтықтың сындыру көрсеткіші. Сандық апертураны білу арқылы микроскоптың ажырату шегін есептеуге болады: Z = 0.5 NA. Мұндағы - жарықтандыру жарық толқынының ұзындығы. Объективтердегі әріптер объектив типтерінің көрсеткіштері: СИ - су иммерсиясы; МИ - майлы иммерсия; Ф - фазасы қарама-қарсы; әріптердің болмауы иммерсияның болмауын білдіреді (құрғақ объектив). Окулярда оның ұлғайтуы көрсетіледі: Гок. Г = Г Г Микроскоптың толық ұлғайтуы: Микроскоптың маңызды сипаттамасы пайдалы ұлғайту: Г мини-пайд малды ұлғайту, онда микроскоп бөлшектерін ажыратады, көз арқылы да ажыратылады. Нысан зерттеу бөлігі таңдалғаннан кейін, толық зерттеу жүргізу үшін тұтқалардың көмегімен үстелді жылжытып, оны көру аймағының ортасына келтіріңіз. Егер бұл аса ұқыптылықпен орындалмаса, күшті объективтің көру аймағына нысан бөлігі сөйкес келмей қалуы мүмкін. Револьверлік құрылғыны бұрап, 20*0,40 объектив сәулелерін іске қосып, микроскоп фокусындағы бейнені айқындаңыз (нәзік қозғалыспен фокустау механизмінің тұтқасын сәл бұрау жеткілікті).

 Сондықтан физик-оптиктер оптикалық микроскоптың жақсартылған нұсқасын жасау жұмысын жалғастыруда. Уақыт өте келе электрондық және оптикалық микроскоптарды кескінді есте сақтауға мүмкіндік беретін алуан түрлі құрылғылармен жабдықтай бастады. Адамның өмірін алдымен кәдімгі фото және кинокамералар, кейін сандық камералар толықтырды. Сандық камерадағы пиксель мөлшері артып жатыр, алайда бұл өзінен-өзі оптикалық микроскоптардың айқындауын жақсарта алмайды. Бірақ бұл бағытта табысты зерттеулер жүргізілуде. («Бағалау» тапсырмасындағы қосымша мәтінді оқыңдар).

Білу және түсіну:
1. Микроскоптың үлкейту және айқындау мүмкіндіктері мен арасындағы айырмашылықтарды қалай түсінесіңдер?
2. Микроскоп түрлерін сипаттаңдар.

Қолдану:
1. Микроскоптың алуан түрін не үшін шығарады және қолданады?
2. Электрондық және жарық микроскопын салыстырыңдар. Сәйкес бағанға Х белгісін қойыңдар.

Бүгінгі өтілген тақырыпқа талдау жасаңдар:

1. Электрондық және жарық микроскоптарының құрылысын, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын көрсетіп, сызба түрінде бейнелеңдер. Электрондық микроскопты не үшін жасау қажет болды? Жарық – оптикалық микроскопты не үшін жетілдіру жалғастырылуда?

ІV. Жаңа сабақты бекіту -10 минут.

Миға шабуыл сұрақтар

1. Жарықтың физикалық қасиеті қандай?

2. Микроскоптың ұлғайту мүмкіндіктері қандай?

3. Микроскоптың оптикалық сұлбасын қандай?

4. Микроскоптың қандай түрлері бар?

«Wordwall» сәйкестендіру ойын әдісі жұмысы:

https://wordwall.net/resource/57877373/ органеллалардың сызықтық ұлғаюын электрон ойын сәйкестендіру арқылы есептеу

V. Сабақты қорытындылау, баға қою -5 минут.

Өткен және жаңатақырыптарды игергендігі бойынша білім деңгейі тексеріліп, критериге сәйкес қойылған бағалар оқушыларға мәлімделеді.

VI. Үйге тапсырма беру -2 минут

Тапсырма: Органелдердің сызықтық ұлғаюын есептеу.

Н.Абылайханова, А.Қалыбаева, А.Пәрімбекова, Б.Үсіпбек, Е.Швецова. 111-114 беттер