«Өзіміз шәй ішейік»-чайные традиции.

1. Мақсаты:студенттерге әлемдегі шай дәстүрімен таныстыру, білім мен біліктілігін жетілдіру. 

2. Өткізілетін орын: колледждін мәжіліс залы.  

Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру

І жүргізуші: 
Шай – әлем халықтарының сүйіп ішетін сусыны. 
Шайда 2-3 % кофейн (жүрек пен нерв жүйесінің қызметін қоздырушы зат) бар, сондықтан оны көп мөлшерде қолдануға адам ағзасына зиян келтіреді. Сондай-ақ шай құрамында танин (ауыз қуырарлық сүйкімді дәм береді), және эфир майы (қайталанбас хош иісті) бар. 
Сондай ақ қатар шай С, Р, В тобындағы дәрумендерге бай, онда минаралдық заттар мен микроэлементтер де аз емес. 
Ведущий:

Чай-это напиток из листьев чайного дерева. 
Родиной чая принято считать Китай, где впервые стали культивировать чайные кусты. Из Китая чай распространился сначала по всей Юго-Восточной Азии, а затем по Великому шелковому пути путешественниками был привезен и в Европу. Поначалу чай здесь ценился очень дорого, как и любые заморские товары. Но, несмотря на это популярность напитка постоянно росла. Особенно полюбился чай жителям Англии, ведь при сыром и прохладном климате его употребление – это отличный способ согреться. 
За последние 100 лет мировое производство чая возросло в 30 раз. Крупнейшими его экспортерами на сегодняшний день являются Индия, Китай, Шри-Ланка, Япония. 
Чай-интернациональный напиток, но в каждой стране есть свой способ его пить. 

Шай түрлері. Қазақтың ұлттық этикетіне байланысты рәсімдері, ғұрыптық салттары , яғни шайға шақыру, шай жасау, шайға шақырылғандарды күтудің рәсімге айналған этикеттік нормалары бар. Қазақы ұғымда қонақ шақырып, дастарқан жайғанда астың бір атасы – ет болса, бір атасы – шай деп, шай беруге ерекше көңіл бөлетін болған.

Қазақы ортада шайға шақырудың бірнеше түрлері қазіргі кезде ұмыт бола бастаған.

Само застолье казахов для гостей традиционно делиться на две части: "ет асы" (мясное застолье) и "шай асы" (чайное застолье). Казахи говорят "астың бір атасы – ет болса, бір атасы – шай", то есть "если один из предков пищи - мясо, то другой - чай".

Причем многие виды собраний гостей по специальным целям за одним дастарханом используются с приставкой "чай", где непременно подается и сам этот горячий напиток.

Некоторые из них:

1.Келіншай
«Келін түсірген үй көп ұзамай арнайы дастарқан жасап, жаңа түскен келіннің құйған шайын ішуге көңілжетер сыйлы абысын-ажындарын шақырады.

Жас келін «шынашақ шиырып» кесеге шай құйып, ізетпен ұсынады. Шайдың қоюлығы, қаймақ қатқан түсі әркімнің қалауынша құйылады. Ізет бойынша келін шай құйған кесені оң қолымен ұсынады, ал сол кесе ұстаған оң қолдың шынтақтан төмендеу тұсында тұруға тиіс.

2."Ақыл шәй" или "Кеңес шәй" (Чай совещания). Посиделки за дастарханом для обсуждения важного вопроса в семье, сообществе друзей или сородичей, где безусловно наливается чай.
3. Абысыншай – ауылдың ерлері мен үлкендері жоқ кезде, ауыл-үйдегі әйелдердің қолы жұмыстан сәл босаған сәтте бір үйге жиналып, шай ішіп, өзара әңгіме-дүкен құратын дастарқан шайы. Оған белгілі ортада қауым болып өмір сүретін қазақ ауылдарының көбіне көңілжетер, сыйлас абысындар жиналатындықтан, бұл салт абысыншай деп аталған.

4. "Шүкір шай" (Чай благодарения/удовлетворения). Этот чайный обычай с приглашением гостей связан с тем, что человек пережил определенные возрасты, а именно 37, 49, 61 годы. То есть так называемые "мүшел жасы" (возраст переходного этапа), которые считаются у казахов  критическими.

5. Көңілшай – етжақын адамы қайтыс болғанда жора-жолдас, өзара аралас-құралас, сыйлас, сондай-ақ жегжат адамдардың көңіл аулап беретін дастарқаны.

6. "Бойдақ шай" (одинокий чай или чай для торопящихся). В отличии от вышеперечисленных чайных обычаев  со всеми подаваемыми блюдами - это скромная чайная посиделка для тех, кто не может долго сидеть за дастарханом и торопится. Поэтому хоть дословно этот обычай за чашками чая и называется чай одинокого /чай холостяка, но вернее его перевести по смыслу как чай для торопящихся.
7. Сарқытшай – алыс жолдан, ұзақ сапардан келген қадірменді адамның үй-іші сәлем беруге, хал сұрасуға келгендерге беретін шайы. Жолаушылап келген адам көрген-білгенін, көңілге түйгенін айтып, жиналғандарды хабардар етеді, ақпарат алмасады.

Танец под музыку Чайхана Ялла

І жүргізуші: 
Ұлы Британия. 
Great Britain 
5 o’clock tea 
- Good morning! Dear friends 
Welcome to our country! 
We have a tradition “5 o’clock tea” 
At 5 o’clock we drink tea with bread with butter. 
Ағылшандардың ең сүйікті сусыны - ол шай. Бүкіл әлемге қарағанда Ұлы -Британияда шай ішу көрсеткіші ең жоғары. « Файф о клок» бестік шайдың уақытын айтады. Бұл дәстүр және де осы уақытта көбінесе кездесу үшін пайдаланылады. Шайды ағылшындар сүтпен ішеді. Ағылшынның шай дәстүрінің талап етуі шайды сүттің үстіне емес, шайдың үстіне сүтті құю. Осындайда шай өте қою болады. 
ІІ жүргізуші : Шайдың отаны-Қытай мен Үндістан. 
Үнді шайының сапасы ерекше болады. Хош иісі аңқып, дәмі тіл үйіреді. Аңыз бойынша үнді шайының тарихы мынадан. 
Ежелгі аңыз бойынша үнді патшайымы Дарма үлкен саяхатқа шығады. Саяхаттың мақсаты: Дарманың бүкіл әлемге Будда дінін таратуы. Ол көп уақыт жолда жүреді, мінажат оқиды, әбден шаршайды. Бір күні әбден әлсіреп, ұйықтап қалады. Өзіне кек түсірмеу үшін Дарма қабағын кесіп алады да, жерге тастайды. Дәл сол кезде, қабағы түскен жерден керемет әдемі,нәзік ақ, хош иісті гүлдері мен жапырақтары мен бұта өскен екен. Дарма жапырақтардың дәмін көріп біртүрлі сергекті сезінді, көңіл-күйі көтерілді. Осыдан үнді шайы пайда болды деседі. 
Ведущий:

Чай по-русски принято пить, когда есть хотя бы полчаса свободного времени. Не принято перехватить чашку чая и побежать дальше по делам. Не принято и молчать за столом, как это делается в японской или китайской церемонии и слишком церемониться и разыгрывать «чайное представление», как это делают в Англии. Молчание за самоваром расценивается, как признак глубокого неуважения к хозяевам дома. Для «русской чайной церемонии» принято использовать красный (в европейской классификации – чёрный) цейлонский, индийский или китайский чай. Зелёные при таком чаепитии не подойдут.

Екі қыз орыс ұлттық киіммен шығады.
Частушки. Хмельницкая Т.и ЖумалиноваД.
К нам гости пришли 
Дорогие пришли. 
Мы не зря чай заварили 
Пироги пекли. 
Угощение на столе, 
Усаживайтесь все. 
Есть конфеты и цукаты, 
И варенье и желе, 
Пончики, ватрушки, 
Пряники, хлопушки, 
Шоколад и зефир, 
Будет праздник на весь мир! 
А я чайничала, самоварничала, 
Всю посуду перебила, 
Так кухарничала! 
Я веселая Снегурка, 
Поиграю с вами в жмурки. 
Но боюсь напиться чаю, 
От горячего растаю! 
Мы частушки вам пропели, 
Хорошо ли, плохо ли. 
А теперь мы просим вас, 
Чтобы нам похлопали! 
ІІ жүргізуші: 
Шай сусын қандырумен қатар, бой жылытып, қан таратып, адамның көңіл-күйін көтеретін, анау-мынау бас ауруды жазып жіберетін шипалық қасиеті бар сусын . Қазақ дәстүрінде бауырсақ, құрт, май, өрік-мейіз, қант-кәмпиттер қойып ұзақ отырып, жарастық сұхбат үстінде ішілетін шай дастарқаны қонаққа берілетін таңдаулы дастарқан саналады. Қазақтардың шайды құрметтейтіні соншалық, оны мезгілінде ішпесе кейбіреулердің басы аурады. Ұнжырғасы түсіп, еңбекке қабілеті азаяды. 

Ведущий:

К чаю принято подавать казахские пряности как жент, шекер, тары, сары иримшик, сузбе, а также бауырсаки с маслом, сметаной, казахский чак-чак.Существовали у казахов специальные сундочки для церемонии чаептия, который так и назывался "шай сандык" (чайный сундук), где хранилось все, что нужно для чая: заварка и сладости.
Ведущий:

Не редко казахи в шутку говорят, что если он не попьет чай, то у него голова болит. А после каждого застолья с гостями, как они уходят  хозяева стола говорят «ал енді өзіміз шәй ішейік» (а теперь давайте сами чай пить будем).

Так что, давайте «өзіміз шәй ішейік», ценить свои обычаи и традиции, и поменьше головных болей. Чтобы не болела голова вот вам совет:

Нельзя пить вчерашний чай. Чай, простоявший сутки, не только теряет витамины, но и из-за высокого содержания протеина и сахаров становится идеальной питательной средой для бактерий. Такой чай вполне можно использовать как лекарственное средство, но только в наружных целях. Так, настоявшийся за сутки чай богат кислотами и фтором, и помогает при воспалении полости рта, экземе, кровоточащих деснах, поверхностных повреждениях кожи, гнойниках. Промывание глаз вчерашним чаем снимает неприятные ощущения при проявлении в белках кровеносных сосудов и после слез, а полоскание рта утром, перед тем, как чистить зубы и после еды не только оставляет ощущение свежести, но и укрепляет зубы.  

Ең сонында бүкіл қатысқан оқушылар шығып шайға шақырады: 
- Ш а й ғ а к е л і ң і з д е р!

Ән Серік Армангуль

Управление образования Акмолинской области.

КГУ «Агротехнический колледж №5,

а.Бозайгыр,Шортандинский район»

Утверждаю:

Директор КГУ АТК №5

М.Мухамедиев.

Методическая разработка внеклассного мероприятия

Классный час:

««Өзіміз шәй ішейік -чайные традиции.»

а.Бозайгыр

2017-2018 уч.год

Разработали: преподаватели

Байзак А.С.

Курманбаева Г.Ж.