Павел Дуров — цифрлық дәуірдің бостандығын қорғаушысы

XXI ғасырдың технологиялық серпілісі жаңа тұлғаларды, жаңа көшбасшыларды өмірге әкелді. Солардың бірі — Павел Валерьевич Дуров. Оның есімі ең алдымен «ВКонтакте» әлеуметтік желісімен және кейінірек жаһандық деңгейдегі Telegram мессенджерімен тығыз байланысты. Қазіргі таңда Павел Дуров тек ІТ кәсіпкері ғана емес, сонымен бірге сөз бостандығы мен дербес өмір құқығын қорғаушы ретінде әлемге танымал.

Павел Дуров 1984 жылы 10 қазанда Ленинградта (қазіргі Санкт-Петербург) дүниеге келген. Оның отбасы білімге ерекше мән берген. Әкесі — Валерий Дуров — филология ғылымдарының докторы, белгілі ғалым. Павел бала күнінен зерек, білімге құштар болды. Ол Италияда бірнеше жыл тұрып, кейін Санкт-Петербургке қайта оралады.

Орта мектепті алтын медальмен бітіріп, Санкт-Петербург мемлекеттік университетінің филология факультетіне оқуға түседі. Мұнда ол шет тілдері мен бағдарламалауды қатар меңгеріп, университеттің ең үздік студенттерінің бірі болды. Студент кезінде-ақ болашақ жобаларының алғашқы нұсқаларын жасап, бағдарламалау мен дизайнға ерекше ықылас танытты.

2006 жылы Павел Дуров 22 жасында бауыры Николай Дуровпен бірге «ВКонтакте» әлеуметтік желісін құрды. Бұл жоба Ресей мен ТМД елдерінде бірден танымал болды. Facebook сияқты платформалардың локализацияланбаған тұсында «ВКонтакте» пайдаланушыларға ыңғайлы интерфейс, орыс тіліндегі функционал және тегін мультимедиялық мазмұн ұсынды. Бұл желі біртіндеп жастар арасында негізгі коммуникациялық платформаға айналды.

«ВКонтакте» өзінің дамуында ерекше жылдамдықпен өсті. 2011 жылға қарай платформа ондаған миллион қолданушы тіркелген болатын. Дуровтың басты мақсаты — адамдарға еркін түрде ой бөлісуге, байланыс орнатуға мүмкіндік беру болды.

Алайда бұл еркіндік көп ұзамай билік құрылымдарына ұнамай қалды. 2011–2012 жылдардағы Ресейдегі саяси митингтер кезінде «ВКонтакте» желісінде оппозициялық қозғалыстар белсенділік танытты. Бұл Павел Дуров пен билік арасындағы қақтығыстарға алып келді. 2014 жылы ол өз үлесін сатып, компаниядан кетуге мәжбүр болды. Бұл шешім оның болашақта бостандық пен дербестік қағидаларын ұстанатынын көрсетті.

Павел Дуров «ВКонтакте» жобасынан кеткен соң, ағасы Николаймен бірге Telegram мессенджерін жасай бастайды. Telegram 2013 жылы іске қосылды және бірден киберқауіпсіздікке мән берген қолданушылар арасында кеңінен тарала бастады. Telegram-ның басты ерекшелігі — хабарламалардың шифрлануы және пайдаланушы деректерін сақтамауы. Бұл мессенджер еркін о
й мен қауіпсіз коммуникацияның символына айналды.

1-сурет. (Ulysmedia сайтынан алынды)

Telegram-да арналар мен топтар жүйесі арқылы әлемдегі миллиондаған қолданушы өз ойын еркін білдіреді. Бұл платформа журналистерге, белсенділерге, блогерлерге және бизнес өкілдеріне де тиімді құрал болды. Павел Дуров бұл жобада да өз принциптеріне берік қалды: ол ешқашан үкіметтерге қолданушылар туралы ақпарат бермейтінін және цензураға жол бермейтінін мәлімдеді.

Осы ұстанымдар Telegram-ды бірнеше елде тыйым салынған қосымшалар қатарына енгізді. Алайда, VPN және прокси-серверлердің көмегімен қолданушылар бұл шектеулерді айналып өтіп отыр. Telegram бүгінде әлем бойынша 900 миллионнан астам қолданушысы бар алып платформаға айналды.

Павел Дуров өзін үнемі “цифрлық анархист” немесе “жүйеге қарсы” тұлға ретінде көрсетіп келеді. Ол капиталдан гөрі құндылықты жоғары қояды. 2014 жылы Ресейден кетіп, бір елде тұрақтамай, цифрлық көшпенді ретінде өмір сүре бастайды. Оның өмірлік ұстанымдарына мыналар жатады:

2-сурет. (ria.ru сайтынан алынды)

• Сөз бостандығы — Telegram ешбір елдің үкіметіне бағынышты емес, сондықтан қолданушылар өз ойын еркін жеткізе алады.

• Құпиялылық құқығы — Telegram қолданушылардың хат-хабарын шифрлайды және ешкімге бермейді.

• Тәуелсіздік — Павел компаниясын инвесторлардан да, мемлекеттің бақылауынан да тәуелсіз еткісі келеді.

Ол сондай-ақ сән-салтанатқа, дәстүрлі байлық көріністеріне қарсы. Қарапайым өмір салтын ұстанып, тек қажетті нәрселермен ғана шектеледі. Павел криптовалюта мен блокчейн технологияларына да қызығушылық танытып, TON (Telegram Open Network) жобасын іске қосқанымен, бұл жоба АҚШ-тың заңнамалық қысымына байланысты толық жүзеге аспады. Бірақ TON блокчейні өміршеңдігін сақтап қалды.

Павел Дуровты көпшілігі технология саласындағы батыр ретінде бағаласа, кейбір сыншылар оны жабықтық пен шектен тыс дербестік үшін айыптайды. Кейбір мемлекеттер Telegram-ды лаңкестік ұйымдар мен заңсыз контент таратушыларға жол ашты деп айыптаған жағдайлар болды. Алайда Павел бұл платформаны бақылаусыз хаосқа айналдырмауға тырысады: Telegram модерация жүйесі, боттар және қауымдастық ережелері арқылы реттеледі.

Сонымен қатар, Дуровтың саяси бейтараптылығы да кейбір топтарда дау тудырды. Бірақ ол өзін саясаткер емес, технологиялық кәсіпкер ретінде көрсетуді жөн көреді.

“Әлеуметтік желілерді тиімді пайдаланып, әр сәтті нақты жоспарлап, уақытты өз құлыңыз етсеңіз, алынбайтын қамал, бағынбайтын белес жоқ. Студенттік шағынан бастап жаңалыққа бет бұрып, кіші идеядан үлкен іске жол алған Марк Цукерберг пен Павел Дуров қабілетіне бас шайқамайтын кісі жоқ болар”- деп Вконтакте сайтында жарыса жазғандар көп болды.

Павел Дуров — қазіргі заманның ерекше тұлғаларының бірі. Ол цифрлық әлемде еркіндікті, құпиялылықты және адам құқығын қорғайтын идеялар мен платформалардың негізін қалады. «ВКонтакте» арқылы посткеңестік кеңістікті әлеуметтік желімен таныстырса, Telegram арқылы жаһандық коммуникация мәдениетіне жаңаша көзқарас әкелді.

Оның өмірлік философиясы мен қағидалары тек ІТ саласында ғана емес, жалпы заманауи қоғамдағы еркіндік мәселелері тұрғысынан да маңызды. Павел Дуров — технология мен мораль арасындағы тепе-теңдікті таба білген сирек тұлғалардың бірі. Ол өзінің жолымен жүріп, технологияны тек табыс көзі емес, еркіндікке апарар құрал ретінде қарастыратын адамдар үшін шабыт көзі бола береді.