2024-2025 оқу жылнда Жаңа форматта Пиза тапсырмаларын талдау

1. Шоколад

2. Үлкен операция

3. Клондау

4. Құстардың көшіп-қонуы

5. Эволюция

6. Ара ұяларының құрып кету синдромы

7. Шыбындар

8. Денсаулыққа қауіп?

9. Колюшка балығының мінез-құлқы

10. Микроорганизмдер

11. Аралара колониясы

12. Безгек

13. Темекі шегу

14. Ауыз су

15. СІЗДЕР ТІСТЕРІҢІЗДІ ҚАЛАЙ ТАЗАЛАЙСЫЗДАР?

ШОКОЛАД

Daily Mail газетінің 1998 жылдың 30 наурызындағы мақаласының қысқаша мазмұнын оқыңыз.
Газет мақаласында «шоколад диетасын» ұстанған 22 жастағы Джессика есімді студент туралы егжей-тегжейлі айтылған. Ол денсаулығында ешқандай мәселе болмағанын, салмағы тұрақты 50 кг болғанын, аптасына 90 плитка шоколад жегенін және басқа тамақ жемегенін, тек әр бес күн сайын «бір толыққанды тамақ» қабылдағанын мәлімдеген. Тамақтану жөніндегі маман бұл туралы былай деді: «Мұндай диетамен өмір сүретін адам бар екеніне таң қалдым. Майлар оған энергия береді, бірақ ол толыққанды тамақтанбайды. Шоколадта кейбір минералдар мен қоректік заттар бар, бірақ ол витаминдерді жеткіліксіз алады. Ол болашақта денсаулығына қатысты үлкен проблемаларға тап болуы мүмкін».

ШОКОЛАД ЖАЙЛЫ КЕСТЕ 1

Қоректік құндылықтар туралы кітапта шоколадтың келесі мәліметтері көрсетілген. Барлық мәліметтер Джессика жейтін шоколад түріне қатысты деп есептейік. Сондай-ақ оның жейтін шоколад плиткаларының әрқайсысы 100 грамм екендігін ескерейік.

100 грамм шоколадтың қоректік құндылығы:

Қоректік заттар	Протеиндер (г)	Майлар (г)	Көмірсулар (г)	Минералдар (мг)	Витаминдер	Жалпы энергия (кДж)
	5	32	51	50	А - 4 мг	В - 0,20 мг

Кесте бойынша 100 грамм шоколадта 32 грамм май және 2142 кДж энергия бар. Диетолог былай деді: «Майлар оған энергия береді...»

1-сұрақ: ШОКОЛАД

Егер біреу 100 г шоколад жесе, барлық энергия (2142 кДж) тек 32 грамм майдан алына ма? Жауабыңызды кестеге сілтеме жасап түсіндіріңіз. ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................

ШОКОЛАД: 1-СҰРАҚҚА ЖАУАПТЫ БАҒАЛАУ

Жауап толық қабылданады: Код 2: Жауап «Жоқ» деп беріледі және түсіндірме ретінде энергияның бір бөлігі көмірсулардан немесе протеиндерден, не көмірсулар мен протеиндерден алынатыны айтылады.

Жауап ішінара қабылданады: Код 1: Жауап «Жоқ» деп беріледі және түсіндірме ретінде энергияның бір бөлігі көмірсулардан немесе протеиндерден алынатыны айтылады, сондай-ақ витаминдер мен минералдардан да энергия алынатыны қосылады.

Жауап қабылданбайды: Код 0: Жауап «Иә» деп беріледі немесе «Жоқ» деп түсіндірмесіз беріледі, не минералдар да энергия шығарады деп түсіндіріледі, немесе шоколадтың басқа құрамдас бөліктері энергия өндіруге үлес қосады деп айтылады.

Код 8: Тақырыптан тыс жауап. Код 9: Жауап жоқ.

2-сұрақ: ШОКОЛАД

Диетолог Джессика витаминдерді жеткіліксіз алады деп айтады. Шоколадта жоқ витаминдердің бірі — С витамині. Мүмкін, ол бес күнде бір жейтін «толыққанды тамағына» С витаминіне бай өнімдерді қосу арқылы бұл жетіспеушілікті толтыра алар еді. Міне, өнімдер тізімі:

1. Балық

2. Жемістер

3. Күріш

4. Көкөністер

Осы тізімдегі қай екі өнімді Джессикаға С витаминінің жетіспеушілігін толтыру үшін ұсынар едіңіз?

A. 1 және 2
B. 1 және 3
C. 1 және 4
D. 2 және 3
E. 2 және 4
F. 3 және 4

ШОКОЛАД: 2-СҰРАҚҚА ЖАУАПТЫ БАҒАЛАУ

Жауап толық қабылданады: Код 1: Е. 2 және 4

Жауап қабылданбайды: Код 0: Басқа жауаптар. Код 9: Жауап жоқ.

ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ

Үлкен операциялар арнайы жабдықталған операциялық бөлмелерде көптеген ауруларды емдеу үшін жүргізіледі.

Сұрақ 1: ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ

Үлкен операциялар кезінде науқастар ауырсынуды сезбеуі үшін оларға наркоз беріледі. Наркоз — бұл әдетте мұрын мен ауызды жауып тұратын маска арқылы берілетін газ. Төменде көрсетілген жүйелердің қайсысы наркоз әрекетіне қатысады? Әр жүйе үшін «Иә» немесе «Жоқ» деп белгілеңіз.
Наркоз әрекетіне келесі жүйелер қатыса ма?
Иә немесе Жоқ?

• Ас қорыту жүйесі Иә / Жоқ

• Жүйке жүйесі Иә / Жоқ

• Тыныс алу жүйесі Иә / Жоқ

ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ: СҰРАҚ 1 ЖАУАБЫН БАҒАЛАУ

Жауап толығымен қабылданады
Код 1: Үш дұрыс жауап келесі тәртіпте: Жоқ, Иә, Иә.
Жауап қабылданбайды

Код 0: Басқа жауаптар.
Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 2: ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ

Операция бөлмесінде қолданылатын хирургиялық құралдар неліктен зарарсыздандырылады, түсіндіріп беріңіз.
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………

ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ: СҰРАҚ 2 ЖАУАБЫН БАҒАЛАУ

Жауап толығымен қабылданады
Код 21: Инструменттерде бактериялар/микробтардың болмау қажеттілігі және зарарсыздандыру аурулардың таралуын болдырмайтыны туралы айтылады.

• Бактериялардың ағзаға түсуін және науқастың инфекциялануын болдырмау үшін.

• Басқа адамның ағзасына операция кезінде ешбір микроб түспеуі үшін.

Жауап жартылай қабылданады
Код 12: Инструменттерде бактериялардың болмауы қажеттілігі айтылады, бірақ зарарсыздандыру аурулардың таралуын болдырмайтыны айтылмайды.

• Ондағы микробтарды өлтіру үшін.

Код 11: Зарарсыздандыру аурулардың таралуын болдырмайды деп айтылады, бірақ инструменттерде бактериялардың болмауы туралы айтылмайды.

• Пациенттің инфекцияланбауы үшін.

• Аурудың таралуын болдырмау үшін.

Жауап қабылданбайды
Код 01: Басқа жауаптар.

• Оларды таза ұстау үшін.

• Себебі науқастар операция кезінде өте әлсіз болады.
  Код 99: Жауап жоқ.

Сұрақ 3: ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ

Операциядан кейін пациенттерде тамақ ішу және су ішу қиындықтары болуы мүмкін, сондықтан оларға суды, қантты және минералды тұздарды қамтитын тамшылатқыш (инфузиялық ерітінді) қояды. Кейде тамшылатқышқа антибиотиктер мен транквилизаторлар қосылады. Қанттың тамшылатқышқа қосылу мақсаты қандай?

A. Сусыздануды болдырмау үшін.
B. Операциядан кейінгі ауырсынуды бақылау үшін.
C. Операциядан кейінгі инфекцияларды емдеу үшін.
D. Қажетті қоректік заттарды қамтамасыз ету үшін.

ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ: СҰРАҚ 3 ЖАУАБЫН БАҒАЛАУ

Жауап толығымен қабылданады
Код 1: D. Қажетті қоректік заттарды қамтамасыз ету үшін.
Жауап қабылданбайды
Код 0: Басқа жауаптар.
Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 4: ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ

Органдарды трансплантациялау — үлкен, күрделі операциялар және олар барған сайын жиі жасалуда. Төменде 2003 жылы бір ауруханада жүргізілген органдарды трансплантациялау операцияларының саны көрсетілген диаграмма берілген.

Келесі қорытындылар диаграмма негізінде жасала ала ма? Әрбір қорытынды үшін «Иә» немесе «Жоқ» деп белгілеңіз.

• Өкпе трансплантациясы кезінде жүректі де трансплантациялау қажет. Иә / Жоқ

• Бүйрек – адам ағзасындағы ең басты орган. Иә / Жоқ

• Органдарды трансплантациялау операциясын өткерген науқастардың көпшілігі бүйрек ауруынан зардап шеккен. Иә / Жоқ

ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ: СҰРАҚ 4 ЖАУАБЫН БАҒАЛАУ

Жауап толығымен қабылданады
Код 1: Үш дұрыс жауап келесі тәртіпте: Жоқ, Жоқ, Иә.
Жауап қабылданбайды
Код 0: Басқа жауаптар.
Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 10N: ҮЛКЕН ОПЕРАЦИЯ

Төмендегі ақпарат қаншалықты қызықты? Әрбір қатардағы тек бір нұсқаны таңдаңыз.

	Өте қызықты	Орташа қызықты	Әрең қызықты	Қызықсыз
A. Құралдардың қалай зарарсыздандырылатынын зерттеу.
B. Қандай наркоз түрлері қолданылатыны туралы ақпарат алу.
C. Операция кезінде науқастың сана деңгейін қалай бақылайтынын түсіну.

КЛОНДАУ

Тірі жаратылыстарды көшіретін машина?
Күмәнсіз, 1997 жылдың жануарын таңдауға мүмкіндік болса, жеңімпаз Долли болар еді! Долли – бұл сіз суретте көріп тұрған шотландиялық қой. Бірақ Долли қарапайым қой емес. Ол басқа қойдың клондалған түрі. Клон – бұл көшірме. Клонирлеу «бірегей түпнұсқаны» көшіру дегенді білдіреді.
Ғалымдар басқа қойға ұқсас қойды (Доллиді) жасауды сәтті жүзеге асырды.
Шотландиялық ғалым Иэн Вилмут қойларды клонирлеу «машинасын» жасады. Ол үшін ол ересек қойдың желінінен (қой 1) шағын үлгі түріндегі генетикалық материал алды. Бұл үлгіден ғалым ядроны бөліп алды, содан кейін бұл ядроны басқа қойдың (қой 2) жұмыртқа жасушасымен біріктірді. Бірақ бұған дейін ол жұмыртқа жасушасынан генетикалық материалдың барлығын алып тастады, өйткені бұл материал қой 2-нің сипаттамаларын болашақ қозыға беретін еді. Иэн Вилмут қой 2-нің жұмыртқа жасушасын тағы бір қойдың (қой 3) денесіне орналастырды. Қой 3 буаз болып, қозы – Доллиді туды.
Кейбір ғалымдар бірнеше жылдан кейін адамдарды клонирлеуге мүмкіндік пайда болуы мүмкін деп есептейді. Алайда көптеген елдерде адамдарды клонирлеу заңмен тыйым салынған.

Сұрақ 1: КЛОНДАУ
Доллиге дәлме-дәл ұқсас қой қайсысы?
A. Қой 1
B. Қой 2
C. Қой 3
D. Доллидің әкесі

Сұрақ 1 жауабын бағалау
Жауап толығымен қабылданады
Код 1: A. Қой 1
Жауап қабылданбайды
Код 0: Басқа жауаптар.
Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 2: КЛОНДАУ
10-шы қатарда генетикалық материал ересек қойдың желінінен алынған шағын үлгі болғаны айтылған. Мәтінге сүйене отырып, «шағын үлгі» нені білдіретінін түсінуге болады.

«Шағын үлгі» - бұл …
A. жасуша
B. ген
C. жасуша ядросы
D. хромосома

Сұрақ 2 жауабын бағалау
Жауап толығымен қабылданады
Код 1: A. жасуша
Жауап қабылданбайды
Код 0: Басқа жауаптар.
Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 3: КЛОНДАУ
Мақаланың соңғы сөйлемінде көптеген елдерде адамдарды клонирлеуге заңмен тыйым салынғаны айтылған.
Осы шешімнің екі ықтимал себебі төменде келтірілген.
Бұл себептер ғылыми ме? Әрбір себептің қасында «Иә» немесе «Жоқ» деп қоршаңыз.

Себеп
Клондалған адамдар кейбір ауруларға қарапайым адамдарға қарағанда сезімтал болуы мүмкін.
Иә / Жоқ
Адамдар «Жаратушының» рөлін өз мойнына алмауы керек.
Иә / Жоқ

Сұрақ 3 жауабын бағалау
Жауап толығымен қабылданады
Код 1: Дұрыс екі жауап келесі ретпен: Иә, Жоқ.
Жауап қабылданбайды
Код 0: Басқа жауаптар.
Код 9: Жауап жоқ.

ҚҰСТАРДЫҢ КӨШІП-ҚОНУЫ

Құстардың көші-қонуы – бұл ұя салу орындарынан маусымдық жаппай қоныс аудару және қайта оралу. Жыл сайын еріктілер құстарды белгілі бір жерлерде санап отырады. Ғалымдар кейбір құстарды ұстап алып, олардың аяқтарына түрлі-түсті сақиналар мен жалаушалар тағу арқылы белгілейді. Ғалымдар белгіленген құстар туралы деректерді еріктілердің деректерімен бірге пайдаланып, құстардың көші-қону жолдарын анықтайды.

Сұрақ 1: ҚҰСТАРДЫҢ КӨШІП-ҚОНУЫ
Көптеген қоныс аударушы құстар бір жерге жиналады, содан кейін олар жеке дара емес, үлкен топтармен қоныс аударады. Мұндай мінез-құлық эволюция нәтижесі болып табылады. Төменде келтірілген нұсқалардың қайсысы көптеген қоныс аударушы құстардың мұндай мінез-құлқының ең жақсы ғылыми түсіндірмесі болып табылады?
A. Жалғыз немесе шағын топпен қоныс аударған құстар сирек аман қалды және ұрпақ қалдырды.
B. Жалғыз немесе шағын топпен қоныс аударған құстарға қолайлы азық табу жиі оңай болды.
C. Үлкен топтармен көшу басқа құс түрлеріне қоныс аударуға қосылуға мүмкіндік берді.
D. Үлкен топтармен көшу әрбір құсқа ұя салатын орынды табуға көбірек мүмкіндік берді.

Сұрақ 2: ҚҰСТАРДЫҢ КӨШІП-ҚОНУЫ
Еріктілердің қоныс аударатын құстарды санауының дәл болмауына әсер ететін бір факторды анықтап, бұл фактордың санаққа қалай әсер ететінін түсіндіріңіз.
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................

ҚҰСТАРДЫҢ КӨШІП-ҚОНУЫ: СҰРАҚ 2-ГЕ ЖАУАПТЫ БАҒАЛАУ
Жауап толығымен қабылданады
Код 1: Жауаптың толық есептелуі үшін оқушылар құстарды санаудың дәлдігіне әсер ететін кем дегенде бір факторды көрсетуі керек.

• Бақылаушылар кейбір құстарды байқамауы мүмкін, өйткені олар жоғары ұшады.

• Егер бір құсты екі рет санаса, бұл санақты айтарлықтай арттырады.

• Үлкен топтарда құстардың шамамен саны туралы болжам жасауға тура келеді.

• Бақылаушылар құс түрін қате анықтап, бұл белгілі бір құс түрінің санының қате есептелуіне әкелуі мүмкін.

• Құстар түнде қоныс аударуы мүмкін.

• Бақылаушылар есептеуде қате жіберуі мүмкін.

• Бұлт немесе жаңбыр кейбір құстарды жасыруы мүмкін.
  
  

ЭВОЛЮЦИЯ

Бүгінгі таңда көптеген жылқылар жақсы жағдайда және шынымен де тез жүгіре алады. Ғалымдар жылқыға ұқсайтын жануарлардың қазба қаңқаларын тапты. Олар бұл жануарларды қазіргі заманғы жылқылардың ата-бабалары деп санайды. Ғалымдар бұл жануарлардың өмір сүрген кезеңін де анықтады. Төмендегі кестеде аталған қазбалардың үш өкілінің және қазіргі заманғы жылқының ақпараты берілген.

Ж АНУАРДЫҢ АТЫ:

• ГИРАКОТЕРИЙЛЕР

• МЕЗОГИППУСЛАР

• МЕРИГИППУСЛАР

• ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ЖЫЛҚЫ

Өмір сүрген кезеңі:

• 55-50 миллион жыл бұрын

• 39-31 миллион жыл бұрын

• 19-11 миллион жыл бұрын

• 2 миллион жыл бұрын – біздің заманымыз

Аяқ қаңқасы (бірдей масштаб):

[Бұл жерде жануарлардың аяқ қаңқаларының суреттері болуы керек]

Сұрақ 1: ЭВОЛЮЦИЯ

Кестедегі қандай ақпарат қазіргі заманғы жылқылардың аталған үш жануардан шыққанын дәлелдейді? ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………

ЭВОЛЮЦИЯ: 1-СҰРАҚҚА ЖАУАПТЫ БАҒАЛАУ

Жауап толық қабылданады

• Код 1: Уақыт өте келе аяқ қаңқасының құрылымының біртіндеп өзгеруін (дамуын) қозғайтын жауаптар.

  • Аяқ қаңқалары өте ұқсас, олар біртіндеп өзгерген.

  • Саусақтар 55-2 миллион жыл аралығында біріктірілген.

  • Саусақтар саны азайды.

Жауап қабылданбайды

• Код 0: Басқа жауаптар.

  • Аяғы өзгерді. [Ескерту: Дәл емес.]

  • Оларды Гиппустар деп атайды.

  • Генетикалық мутациялар өзгерістерге әкелді. [Ескерту: Дұрыс, бірақ сұраққа жауап емес.]

  • Аяқ сүйектері ұқсас. [Ескерту: "біртіндеп өзгеруін" айту немесе меңзеу керек.]

• Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 2: ЭВОЛЮЦИЯ

Жылқылардың уақыт өте қалай дамығанын анықтау үшін қандай қосымша зерттеулер жүргізуге болады? Әрбір ықтимал түсініктемені «Иә» немесе «Жоқ» деп қоршаңыз.

Бұл зерттеулер жылқылардың уақыт өте дамуын анықтауға көмектеседі ме?

• Әр түрлі кезеңдерде өмір сүрген жылқылардың санын салыстыру. Иә / Жоқ

• 50-40 миллион жыл бұрын өмір сүрген жылқы ата-бабаларының қаңқаларын іздеу. Иә / Жоқ

ЭВОЛЮЦИЯ: 2-СҰРАҚҚА ЖАУАПТЫ БАҒАЛАУ

Жауап толық қабылданады

• Код 1: Төмендегідей екі дұрыс жауап: Жоқ, Иә.

Жауап қабылданбайды

• Код 0: Басқа жауаптар.

• Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 3: ЭВОЛЮЦИЯ

Ғылыми эволюция теориясына қай мәлімдеме ең сәйкес келеді? A. Теорияның шындыққа жанаспайтындығы, себебі түрлердің өзгеруін қадағалау мүмкін емес. B. Эволюция теориясы жануарларға қатысты болуы мүмкін, бірақ адамдарға қолданылмайды. C. Эволюция – қазіргі уақытта көптеген дәлелдерге негізделген ғылыми теория. D. Эволюция – ғылыми эксперименттер арқылы дәлелденген теория.

ЭВОЛЮЦИЯ: 3-СҰРАҚҚА ЖАУАПТЫ БАҒАЛАУ

Жауап толық қабылданады

• Код 1: C. Эволюция – қазіргі уақытта көптеген дәлелдерге негізделген ғылыми теория.

Жауап қабылданбайды

• Код 0: Басқа жауаптар.

• Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 10N: ЭВОЛЮЦИЯ

Төмендегі ақпарат сізге қаншалықты қызықты? Әр қатарда тек бір жауапты белгілеңіз.

• A. Қазбаларды қалай анықтау және табуды білу

  • Өте қызықты

  • Орташа қызықты

  • Аздап қызықты

  • Қызықсыз

• B. Эволюция теориясын тереңірек зерттеу

  • Өте қызықты

  • Орташа қызықты

  • Аздап қызықты

  • Қызықсыз

• C. Қазіргі заманғы жылқының эволюциясын жақсы түсіну

  • Өте қызықты

  • Орташа қызықты

  • Аздап қызықты

  • Қызықсыз

Ара ұяларының құрып кету синдромы

Ара отбасыларының жойылуы

Дүние жүзіндегі ара отбасыларына қауіпті құбылыс төнуде. Бұл құбылыс «ара ұяларының құрып кету синдромы» деп аталады. Оның мәні – аралардың өз ұясын тастап кетуінде. Ұядан алыстаған аралар өліп қалады, сондықтан бұл синдром қазірдің өзінде миллиардтаған араның өлуіне себеп болды. Ғалымдар ара ұяларының құрып кетуінің бірнеше себептері бар деп есептейді.

Сұрақ 1: Ара ұяларының құрып кету синдромы

Араларды зерттеп, оларды өсіретін адамдарға ара ұяларының құрып кету синдромы туралы түсіну өте маңызды. Алайда бұл синдром тек араларға ғана емес, басқа тіршілік иелеріне де әсер етуі мүмкін. Құстарды зерттеушілер бұл әсерді байқап отыр. Күнбағыс әрі араларға, әрі кейбір құстарға азық көзі болып табылады. Аралар күнбағыстың шырынын пайдаланады, ал құстар оның тұқымымен қоректенеді.

Осы байланысты ескере отырып, аралардың жойылуы құстар популяциясының азаюына қалай әкелуі мүмкін екенін түсіндіріңіз.

...............................................................................................................

...............................................................................................................

...............................................................................................................

...............................................................................................................

Ара ұяларының құрып кету синдромы: 1-ші сұрақтың жауабын бағалау

Толық жауап қабылданады

Код 1: Түсініктеме гүлдер тозаңданбай, тұқым түзе алмайтынын түсіндіруі немесе меңзеуі керек.

Жауап қабылданбайды

Код 0: Басқа жауаптар.

Код 9: Жауап жоқ.

Имидаклопридтің әсері

Ғалымдар ара ұяларының құрып кетуінің бірнеше себептері бар деп санайды. Соның бірі – аралардың ұядан тыс жерде бағыт-бағдарын жоғалтуына себеп болатын имидаклоприд атты инсектицид.

Ғалымдар имидаклопридтің ұялардың жойылуына әкелетін-әкелмейтінін анықтау үшін эксперименттер жүргізді. Кейбір ұяларға үш апта бойы аралардың тамағына инсектицид қосты. Әр ұяға әртүрлі мөлшерде (микрограмм/килограмм) инсектицид қосылды, ал кейбір ұялар мүлде инсектицид әсеріне ұшырамады.

Ұялардың ешқайсысы инсектицид әсерінен бірден жойылған жоқ. Дегенмен, 14-ші аптада кейбір ұялар босап қалды. Эксперимент нәтижелері төмендегі графикте көрсетілген.

Сұрақ 2: Ара ұяларының құрып кету синдромы

Ғалымдардың жүргізген экспериментін төмендегі сөйлемді толықтыру арқылы сипаттаңыз:

Ғалымдар … әсерін зерттеді:

A. Ара ұяларының құрып кетуі

B. Имидаклоприд затының тамақтағы концентрациясы

C. Аралардың имидаклопридке төзімділігі

… … үшін:

A. Ара ұяларының құрып кетуі

B. Имидаклоприд затының тамақтағы концентрациясы

C. Аралардың имидаклопридке төзімділігі

Ара ұяларының құрып кету синдромы: 2-ші сұрақтың жауабын бағалау

Толық жауап қабылданады

Код 1: Ғалымдар B. Имидаклоприд затының тамақтағы концентрациясының A. Ара ұяларының құрып кетуіне әсерін зерттеді.

Жауап қабылданбайды

Код 0: Басқа жауаптар.

Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 3: Ара ұяларының құрып кету синдромы

Төмендегі қорытындылардың қайсысы графиктегі нәтижелерге сәйкес келеді?

A. Имидаклопридтің көп мөлшеріне ұшыраған отбасылар тезірек жойылады.

B. Имидаклоприд әсеріне ұшыраған отбасылар 10 апта ішінде жойылады.

C. 20 мкг/кг-нан аз имидаклоприд мөлшері отбасыларға зиян тигізбейді.

D. Имидаклоприд әсеріне ұшыраған отбасылар 14 аптадан артық өмір сүрмейді.

Ара ұяларының құрып кету синдромы: 3-ші сұрақтың жауабын бағалау

Толық жауап қабылданады

Код 1: A. Имидаклопридтің көп мөлшеріне ұшыраған отбасылар тезірек жойылады.

Жауап қабылданбайды

Код 0: Басқа жауаптар.

Код 9: Жауап жоқ.

ШЫБЫНДАР

1-мәтін: Шыбындар

Фермер ауылшаруашылық тәжірибе станциясында сүтті ірі қара малдармен жұмыс істеді. Мал тұрған қорадағы шыбындардың саны соншалықты көп болды, бұл жануарлардың денсаулығына қауіп төндірді. Сондықтан фермер қораларды және жануарларды жәндіктерді жоюшы А затымен өңдеді. Бұл зат барлық жәндіктердің дерлік көзін жойды. Алайда, біраз уақыттан кейін шыбындардың саны қайтадан көбейді. Фермер тағы да жәндіктерді жоюшы затты қолданды. Нәтиже алғашқы өңдеудегі сияқты болды. Зат шыбындардың көбін жойды, бірақ барлығын емес. Біраз уақыттан кейін олардың саны қайта артты, және фермер қайтадан жәндіктерді жоюшы затты қолданды. Бұл процесс бес рет қайталанды, нәтижесінде жәндіктерді жоюшы А затының шыбындармен күресте тиімділігі төмендеп бара жатқаны анық болды.
Фермер барлық өңдеулер кезінде бірдей мөлшердегі ерітінді қолданғанын байқады. Сондықтан ол ерітіндінің уақыт өте келе өз күшін жоғалтты деп болжады.

Дереккөз: Teaching About Evolution and the Nature of Science, National Academy Press, Washington, DC, 1998, 75-бет.

Сұрақ 1: Шыбындар

Фермер ерітінді уақыт өте келе өз күшін жоғалтты деп болжайды. Осы болжамның дұрыстығын қалай тексеруге болатынын қысқаша түсіндіріңіз.

…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………

Толық қабылданатын жауап

• Код 5: Үш фактор (шыбын түрі, жәндіктерді жою құралының жарамдылық мерзімі, құралдың әсері) көрсетілген жауаптар үшін беріледі. Мысалы:

  • Сол түрдегі шыбындардың екі тобына ескі ерітінді мен жаңа ерітіндіні қолдану арқылы нәтижелерді салыстыру.

Жартылай қабылданатын жауап

• Код 4: Үш фактордың екеуі (шыбын түрі, құралдың жарамдылық мерзімі, құралдың әсері) көрсетілген жауаптар үшін беріледі. Мысалы:

  • Жаңа ерітінді нәтижесін ескі ерітінді нәтижесімен салыстыру.

• Код 3: Үш фактордың біреуі (шыбын түрі, құралдың жарамдылық мерзімі, құралдың әсері) көрсетілген жауаптар үшін беріледі. Мысалы:

  • Ерітіндінің үлгілерін уақыт аралығында химиялық талдау арқылы тексеру.

Жартылай қабылданатын жауап (шектеулі)

• Код 2: Шыбындарға жаңа ерітінді қолданылғанымен, ескі ерітіндімен салыстыру жоқ.

• Код 1: Ерітіндінің үлгілерін зертханаға жіберу ұсынылғанымен, салыстырмалы талдау туралы айтылмайды.

Қабылданбайтын жауаптар

• Код 0: Басқа жауаптар.

• Код 8: Тақырыптан тыс жауаптар.

• Код 9: Жауап жоқ.

Сұрақ 2: ШЫБЫНДАР

Фермер жәндіктерді жою құралдарының уақыт өте тиімділігін жоғалтатынын айтады. «А құралы тиімділігін жоғалтуы мүмкін...» деген екі балама түсініктеме беріңіз.

Түсініктеме 1:
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………

Түсініктеме 2:
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………

ШЫБЫНДАР: СҰРАҚ 2 ЖАУАБЫН БАҒАЛАУ

Толық қабылданатын жауап

• Код 2: Бір тұтас түсініктеме беріледі, мысалы:

  • а) Шыбындар жәндіктерді жою құралдарына төзімділік (иммунитет) қалыптастырып, оны келесі ұрпаққа берді.

  • b) Қоршаған орта жағдайларының өзгеруі (мысалы, температура) немесе құралды қолдану әдісінің өзгеруі.

Жартылай қабылданатын жауап

• Код 1: Тек бір түсініктеме (а немесе b мысалдарының бірі) ұсынылады.

ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАУІП?

Елестетіңіз, сіз ауылшаруашылық тыңайтқыштарын өндіретін ірі химиялық зауыттың жанында тұрасыз.
Соңғы жылдары осы аумақта тұратын адамдарда тыныс алу жүйесінің ұзақ уақыттық аурулары жиі тіркелген. Жергілікті халық бұл симптомдарды зауыттан шығатын улы газдармен байланыстырады.

Зауыттың жергілікті тұрғындар денсаулығына қауіптілігі талқыланған қоғамдық кездесу ұйымдастырылды. Ғалымдар келесі мәлімдемелер жасады:

Химиялық зауыт мүдделерін қорғайтын ғалымдардың мәлімдемесі:
«Біз осы аймақтағы топырақтың токсиктілігін зерттедік. Алынған үлгілерде улы заттардың ізі табылған жоқ».

Тұрғындардың мүдделерін қорғайтын ғалымдардың мәлімдемесі:
«Біз осы аумақтағы тыныс алу жүйесінің ұзақ уақыттық ауруларының бірнеше жағдайын қарастырдық және оларды зауыттан алыс орналасқан аумақтардағы адамдардың ұқсас ауру жағдайларымен салыстырдық. Зауытқа жақын аумақтарда ауру жағдайлары әлдеқайда көп».

СҰРАҚ 1: ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАУІП?
Химиялық зауыттың иесі зауыт ғалымдарының мәлімдемесін пайдаланып: «Зауыттан шығатын газдар жергілікті тұрғындардың денсаулығына қауіп төндірмейді» деген қорытынды жасады.
Тұрғындар мүдделерін қорғайтын ғалымдардың мәлімдемесінен бөлек, зауыт ғалымдарының мәлімдемесіне күмән тудыратын бір дәлел келтіріңіз.

…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………

ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАУІП?: СҰРАҚ 1 ЖАУАБЫН БАҒАЛАУ

Толық қабылданатын жауап:
Код 1: Тиісті негіздеме берілген жағдайда, зауыт ғалымдарының мәлімдемесіне күмән тудыратын дәлелдер қабылданады:

• Тыныс алу проблемаларын тудыратын зат улы болып есептелмеуі мүмкін.

• Аурудың себебі топырақта емес, ауадағы химиялық заттар болуы мүмкін.

• Улы заттар уақыт өте өзгеріп, топырақта улы емес зат ретінде анықталуы мүмкін.

• Үлгілер бүкіл аумақты толық қамтымауы мүмкін.

• Ғалымдарға зауыттан төленген болуы мүмкін.

• Ғалымдар жұмыстан айырылып қалудан қорқуы мүмкін.

Қабылданбайтын жауаптар:

• Код 0: Басқа жауаптар.

• Код 9: Жауап жоқ.

СҰРАҚ 3: ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАУІП?
Тұрғындар мүдделерін қорғайтын ғалымдар химиялық зауыт жанындағы адамдардың тыныс алу ауруларының санын алыстағы аумақта тұратын адамдардың ауруларымен салыстырған.
Осы екі аумақ арасындағы айырмашылықтарды атаңыз, бұл салыстырудың жеткіліксіз негізделгенін көрсетуі мүмкін.

…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………

ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАУІП?: СҰРАҚ 3 ЖАУАБЫН БАҒАЛАУ

Толық қабылданатын жауап:
Код 1: Зерттеліп отырған аумақтар арасындағы маңызды айырмашылықтарға назар аударатын жауаптар қабылданады:

• Екі аумақтағы адамдар саны әртүрлі болуы мүмкін.

• Бір аумақта медициналық қызмет көрсету сапасы жоғары болуы мүмкін.

• Екі аумақтағы егде жастағы адамдардың үлесі әртүрлі болуы мүмкін.

• Екінші аумақта басқа ауаның ластануының көзі болуы мүмкін.

Қабылданбайтын жауаптар:

• Код 0: Басқа жауаптар.

• Код 9: Жауап жоқ.

СҰРАҚ 10N: ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАУІП?
Сіз келесі ақпаратты қаншалықты қызықты деп санайсыз?
Әр қатарға тек бір жауап белгілеңіз.

Өте қызықты	Орташа қызықты	Мүлдем қызықсыз	Қызықсыз
A. Ауылшаруашылық тыңайтқыштардың химиялық құрамын тереңірек түсіну
B. Атмосфераға шығарылатын улы газдардың қалай таралатынын түсіну
C. Химиялық заттардың шығарылуынан туындайтын тыныс алу ауруларын зерттеу

КОЛЮШКА БАЛЫҒЫНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ

Колюшка – аквариумда оңай өсірілетін балық.

Уылдырық шашу кезеңінде еркек колюшканың күміс түсті құрсағы қызылға боялады.

• Еркек колюшка өз аумағына кірген басқа еркек балыққа шабуыл жасап, оны қуады.

• Егер күміс түсті ұрғашы колюшка жақындаса, еркек оны уылдырық шашатын ұясына бағыттауға тырысады.

Эксперимент сипаттамасы

Оқушы еркек колюшканың агрессивті мінез-құлқы қай жағдайларда көрінетінін зерттегісі келеді.

Еркек колюшка аквариумда жалғыз отыр. Оқушы үш балауыздан жасалған үлгіні сымға байлап, оларды бірдей уақыт аралығында бөлек аквариумға түсіреді. Осыдан кейін оқушы еркек колюшканың балауыз мүсіндерге агрессивті шабуылдарының санын санайды.

Эксперимент нәтижелері төменде көрсетілген.

1-сұрақ: КОЛЮШКАНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ

Осы эксперимент қандай сұраққа жауап беруге тырысады?

…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………

КОЛЮШКАНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ: ЖАУАПТЫ БАҒАЛАУ

• Толық қабылданған жауап:

  • Еркек колюшканың агрессивті мінез-құлқы қай түске көбірек бағытталған?

  • Қызыл немесе күміс түске еркек балық агрессивтірек әрекет ете ме?

  • Түс еркек колюшканың мінез-құлқына әсер ете ме?

  • Еркек колюшка қай түсті қауіп ретінде қабылдайды?

• Қабылданбайтын жауаптар:

  • Еркек колюшка қай түске шабуыл жасайды? [Салыстырмалы аспект жоқ.]

  • Ұрғашы колюшканың түсі еркек балықтың агрессивтілігін анықтай ма? [Бұл эксперимент жыныс айырмашылығын зерттемейді.]

  • Еркек колюшка қай үлгіге көбірек агрессивті реакция көрсетеді? [Түс нақты көрсетілуі керек.]

2-сұрақ: КОЛЮШКАНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ

Уылдырық шашу кезеңінде, егер еркек колюшка ұрғашы балықты көрсе, ол қысқа билеу арқылы оны қызықтыруға тырысады.

Екінші экспериментте осы әрекеттер зерттеледі.
Тағы да балауыздан жасалған үш үлгі пайдаланылады:

• Қызыл түсті үлгі

• Екі күміс түсті үлгі: бірінің құрсағы тегіс, екіншісінің құрсағы дөңгелек.

Оқушы әрбір үлгіге еркек колюшканың жауап реакцияларының санын санайды.

Диаграммада көрсетілген нәтижелер негізінде мына тұжырымдар дұрыс па?

1. Қызыл түс еркек колюшканың жұптасу әрекетіне әсер етеді. – Иә/Жоқ

2. Тегіс құрсақты ұрғашы еркек колюшканың жұптасу әрекетін көбірек шақырады. – Иә/Жоқ

3. Еркек колюшка дөңгелек құрсақты ұрғашыға көбірек қызығушылық танытады. – Иә/Жоқ

КОЛЮШКАНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ: ЖАУАПТЫ БАҒАЛАУ

• Толық қабылданған жауап:

  • Жауаптар: Жоқ, Жоқ, Иә.

• Қабылданбайтын жауаптар:

  • Басқа жауаптар.

3-сұрақ: КОЛЮШКАНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ

Эксперименттер еркек колюшканың қызыл құрсақты үлгілерге агрессивті әрекет ететінін және күміс түсті құрсақты үлгілерге жұптасу әрекетін көрсететінін дәлелдеді.

Үшінші экспериментте мынадай 4 үлгі қолданылған:
(үлгілер сипаттамасы берілген).

Мүмкін реакциялар:
А – Агрессивті шабуыл
B – Жұптасу әрекеті
C – Реакция жоқ

Әрбір үлгіге сәйкес реакцияларды болжаңыз:

1. Модель 1 – _____

2. Модель 2 – _____

3. Модель 3 – _____

4. Модель 4 – _____

КОЛЮШКАНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ: ЖАУАПТЫ БАҒАЛАУ

• Толық қабылданған жауап:

  • Жауаптар: C, A, C, B.

• Жартылай қабылданған жауап:

  • Дөрекі кемшіліктері жоқ, үш дұрыс жауап берілген.

• Қабылданбайтын жауаптар:

  • Басқа жауаптар.

1- Тапсырма: Микроорганизмдер

Цианобактериялардың қалдықтары жер бетінде табылған (жасы 3,5 млрд жылдан астам) ежелгі микроорганизмдерге

жақын. Оларды кейде көкжасыл балдырлар деп те атайды. Осы ядросыз ағзалардың жалғыз жасушасы

екі немесе бірнеше бөліктерге бөлінеді (13-сурет). Әр бөлігі толық қызметті ағза болып табылады.

13-сурет – Ядросыз ағза жасушаларының бөлінуі

1-сұрақ

Егер екіге бөліну жолымен көбейген болса, 15 көбеюден кейін көкжасыл

балдырлар қанша болады?

А. 32768.

В. 16587.

С. 12.554.

Д. 14548.

2-сұрақ: Қандай көбею өзге ағзалармен тұқымқуалаушылық ақпарат алмаспай өзбетімен жүзеге асырылады?

A. Жыныссыз түрде.

B. Вегетативті түрде.

С.Фрагментациялану арқылы.

Д.Прогенез түрінде.

3-сұрақ

Адамның терісі үнемі жаңарып отырады. Қайсыбір ағзалар бүтіндей органдарды да қалпына келтіре алады. Зақым келген жабындар мен органдарды тірі ағзалардың қалпына келтіре алу қабілеттері регенерация деп аталады. Төменде келтірілген жыныссыз көбею тәсілдерінің қайсысы регенерацияға негізделген?

A. Споралармен көбею.

B. Тамырланып көбею.

C. Фрагментацияланып көбею.

D. Вегетативті көбею.

2 – тапсырма. Аралар

Аралар туралы мәтін

Осы және келесі бетте көрсетілген ақпарат аралар туралы булеттен алынды. Сұрақтарға жауап беру үшін осы ақпаратты пайдаланыңыз.

Шірне жинау

Аралар өмір сүру үшін бал жасайды. Олар үшін бұл басты тамақ. Егер омартада 60,000-ға жуық ара болса, олардың үштен бір бөлігі шірне жинайды, ал олан омартадағы аралар бал жасайды. Аралардың шағын мөлшері жинаушы немесе іздеуші ретінде жұмыс жасайды. Олар шірненің көзін іздейді, одан кейін омартасына қайтып, ол туралы басқа араларға айтады.

Жинаушылар би арқылы басқа араларға шірненің көзі орналасқан жер туралы білуге көмектеседі, сол би арқылы аралар ұшып өтетін бағыт пен қашықтықты түсінеді. Осы би кезінде аралар, 8-суретте көрсетілгендей, іштерімен бір жақтан екінші жаққа қарай қозғалып, шеңбер болып айналады. Бидің реті тура келесі суреттегідей болады.

Суретте бал ұясының тік жағында омартаның ішіндегі аралардың биі көрсетілген. Егер суреттің ортаңғы бөлігі жоғары қарай нұсқаса, онда бұл аралар күн жаққа қарай ұшса, тамағын таба алады дегенді білдіреді. Егер суреттің ортаңғы бөлігі оң жақты нұсқаса, онда тамақ күннен оңға қарай орналасқан дегенді білдіреді.

Аралар іштерімен қозғалатын уақыттың ұзақтығы тамақтың омартадан бастап орналасқан қашықтықты көрсетеді. Егер тамақ жақын жерде болмаса, онда ара гүлдің ішін біраз уақыт қозғайды

Бал жасау

Аралар омартаға шірнемен ұшып келгенде, олар оны омартадағы араларға береді. Омартадағы аралар шірнені омартаның жыл және құрғақ ауасының әсеріне ұшыратып, төменгі жақтарымен жылжытады. Жиналған шірненің құрамында 80% сумен араласқан минералдар мен қант болады. 10-20 минуттан кейін, артық су буға айналып кеткен кезде, омартадағы аралар шірнені бал ұясының ұяшығына қояды, онда булану үдерісі жалғасады. Үш күннен кейін ұяшықтағы балдың құрамында шамамен 20% су болады. Бұл уақытта аралар ұяшықтарын балауыздан жасалған қақпақтармен жауып қояды.

Әдетте, аралар шірнені бір типті гүлдерден және бір жерден жинайды. Шірненің негізгі қайнар көздері жеміс ағаштары, беде және гүлденген ағаштар болып табылады.

Глоссарий

• Омартағы ара омартаның ішінде жұмыс істейтін жұмысшы ара

• Төменгі жақ ауыздың бөлігі

1– сұрақ. Аралар биі не үшін қажет?

1. Балдың табысты дайындалғанын атап өту үшін.

2. Жинаушылар тапқан өсімдіктің түрін көрсету үшін.

3. Жаңа ұрғашы араның тууын атап өту үшін.

4. Жинаушылар тапқан тамақтың қайда екенін көрсету үшін.

2– сұрақ. Шірненің негізгі үш көзін жазыңыз.

1.

2.

3.

a:жеміс ағаштары

b: беде

c:гүлденген ағаштар d:ағаштар

e: гүлдер

3– сұрақ. Шірне мен балдың арасындағы негізгі айырмашылық қандай?

1. Заттың құрамындағы судың мөлшері.

2. Заттағы қанттың минералдарға қатынасы.

3. Зат алынатын өсімдіктің түрі.

4. Затты өңдейтін аралардың түрі.

4– сұрақ. Аралар би арқылы тамақтың омартадан қаншалықты ұзақ жерде орналасқанын көрсеткісі келеді ме? ...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

3 -Тапсырма. Келесі сұрақтарға жауап беру үшін «Безгек» мәтінін пайдаланыңыздар.

«БЕЗГЕК»

Безгек (Маlаrіа - безгек) — бұл инфекциялық қан ауруы,ол адамды қалтыратып, аласұрғызады. Бұл безгекпен ауыратын адамның қанынан безгек паразиттерін сорып алатын шыбын-шіркейлер, маса-соналар инфекциясын түсіреді, бірнеше мәрте қайталатын ауру түрі. Көбінесе безгек масасының шағуынан жұғады. V ғасырдан бері белгілі, балшық маңындағы тропикалық немесе субтропикалық аумақтарда кең тараған. Паразиттің қауіптілігі XX ғасыр басында анықталды. Жыл сайын әлемде дәл осы ауруға 250 млн. адам шалдығып, оның 2 млн-ы қайтыс болады. Безгек басқа паразит түрлеріне қарағанда ауырлау, тіпті соңы өлімге әкеледі. Бұлар қанды қызыл жасуша ішінде тез тарайды. Кейін адам 4-10 сағатқа жуық тітіркеніп, қызуы 40,6-ға дейін көтеріледі және басы қатты ауырады. Безгекпен күресудің бірден бір жолы осыны таратушы масаларды жою.

1Сұрақ:

Адам бұл мәтінді оқып, былай ойланады: «Безгек – халықтың денсаулығына қауіп-қатер болып табылады». Өз жауаптарыңызды негіздеу үшін мәтінді қолданыңыздар.

Иә

Жоқ

2сұрақ  «Безгек» қандай қан жасушасында тез таралады.

А.Лейкоцит

В. Эритроцит

С.Қан жасушалары

Д.Тромбоцит

3 сұрақ

Біздің Қазақстанда масалар жаз мезгілінде көп болады. Адамдарды масалар шаққанда

неге осы ауру бізде тіркелмейді. Өз жауаптарыңызды негіздеу үшін мәтінді қолданыңыздар.

4 – тапсырма ТЕМЕКІ ШЕГУ

Темекіні сигара және трубка арқылы шегуге болады. Зерттеулердің қорытындыларына сүйенсек жылына әлемде 13500 адам темекі шеккеннен пайда болатын аурулардан өледі. Болжамдар бойынша 2020 жылы әлемдегі адам өлімінің 12% шылым шегуден болған аурулардан болады.Темекі түтінде никотин, смола, улы газ сияқты зиянды заттар бар.

1-сұрақ.Темекі түтіні өкпеге тыныс алу арқылы сіңірледі. Түтін смоласы өкпеге жиналып оның дұрыс жұмыс жасауына кері әсер етеді.Төменде берілгеннің қайсысы өкпенің қызметі болып табылады?

1. Оттегімен қаныққан қанды сіздің бойыңызға таратады

2. Сіз демалған кезде қаныңызды ауамен қамтамасыз етеді

C Қанды өмірқышқыл газынан тазартады

D Көмірқышқыл газ молекулаларын оттегіге айналдырады

2-сұрақ .Темекі шегу өкпенің ісік ауруына және басқа да ауруларға шалдығу қауіпін жоғарылатады.Темекі шегу төмендегі аурулардың қайсысының пайда болуына қауіпі бар? Әр жолдан «Иә» немесе «Жоқ» жауаптарының бірін айналдыра сызыңыз.

Темекі шеккен кезде келесі аурулардың қайсысысының пайда болу қаупі жоғарлайды?	Иә немесе Жоқ
Бронхит	Иә/Жоқ
ВИЧ-инфекциясы немесе ЖҚТБ	Иә/Жоқ
Шешек ауруы (оспа)	Иә/Жоқ

3-Сұрақ. Кейбір адамдар темекіні тастау үшін никотин жапсырмаларын қолданады. Жапсырма теріге жабыстырылып қанға никотин бөледі. Бұл темекі шегуге құштарлықты азайтып, темекі шегуді тастауға көмектеседі.

Никотин жапсырмаларының тиімділігін зерттеу үшін 100 ерікті темекі шегуші адамдар тобы таңдалып алынды. Бұл топ 6 ай бойы зерттеуден өтті. Зерттеу аяқталғаннан кейін осы топтың ішіндегі қайта темекі шегуді бастамайтын адамдар санымен никотин жапсырмаларының тиімділігі анықталды.

Тәжірибенің келесі жоспарларында қайсысы ең тиімдісі?

А.Топтағылардың барлығы жапсырмаларды қолданады

В.Бір адамнан басқа, топтағылардың барлығы жапсырманы қолданады. Бұл адам темекіні жапсырманың көмегінсіз тастағысы келеді

С.Қатысушылар өз еркімен темекіні тастау үшін жапсырмаларды қолдану немесе қолданбауларын өздері шешеді

D Кездейсоқ таңдалған топтың жартысы жапсырманы қолданады, келесі топ қолданбайды

Техника және технология саласының жетістіктері темекі шегумен күресу мәселелерін шешуге қай әдісті қолдануына болады?	Иә немесе Жоқ
Темекі бағасының жоғарлауы	Иә/Жоқ
Никотин тәуелділігінен арылғысы келетін адамдарға көмек ретінде никотин жапсырмаларын өндіру	Иә/Жоқ
Әлеуметтік жерлерде темекі шегуге тыйым салу	Иә/Жоқ

4-сұрақ Темекі шегуді тастату үшін адамға көптеген ықпал ету жолдары бар.

Техника және технология саласының жетістіктері темекі шегумен күресу мәселелерін шешуге қай әдісті қолдануына болады? Әр жолдан «Иә» немесе «Жоқ» жауаптарының бірін айналдыра сызыңыз

5 – тапсырма СІЗДЕР ТІСТЕРІҢІЗДІ ҚАЛАЙ ТАЗАЛАЙСЫЗДАР?

Тістеріңізді ұзағырақ және күш салып тазалағаннан олар тазарақ бола ма?

Британ зерттеушілері олай емес дейді. Іс жүзінде тіс тазалаудың көптеген әр түрлі әдістерін байқап көріп, олар ақыр аяғында, ең тиімді нәтиже беретін жолын тапты. Артық күш салмай, кәдімгі мәсуекпен екі минуттық тазалау ең жақсы нәтиже беретінін анықтады. Егер мәсуекке қатты күш салса, онда тісті тамақтың қалдықтары мен тіс қонуларынан арылта алмай, тістің эмалі мен қызыл иекке зақым келтіруге болады.

Тіс тазалау маманы Бенте Хансен: «Қарындашты қалай ұстасаңыздар, тіс мәсуегін де солай ұстаған дұрыс», – дейді. Ол: «Бір жағынан бастаңыздар да, тістің бүкіл қатары бойы мәсуекпен тазалап шығыңыздар», - деп кеңес береді. «Тілдеріңізді де тазалауды ұмытпаңыздар! Онда ауыздан жаман иіс шығаратын көптеген бактериялар болуы мүмкін».

«Сіздер тістеріңізді қалай тазалайсыздар» – бұл норвегиялық журналдан алынған мақала.

Мына сұрақтарға жауап беру үшін, мақаланың мәтінін пайдаланыңдар.

1-Сұрақ. Бенте Хансен кеңес бергендей, неге тілді де тазалау керек?

........................................................................................................……………

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………...

6 – тапсырма АУЫЗ СУ

Жоғарыда көрсетілген суретте, қаладағы үйлерге берілетін судың ішуге қалай жарамды болатыны көрсетілген.

1-Сұрақ .Ауыз суының жақсы қайнар көзінің болғаны маңызды. Жер астында болатын сулар жерасты сулары деп аталады. Жер асты суларында, қайнар көздерден (өзен, көл) алынған суларға қарағанда бактериялар неліктен аз болатынына бір мысал келтіріңіз

........................................................................................................................

........................................................................................................................

.......................................................................................................................

2-Сұрақ Суды тазалау бірнеше кезеңнен және түрлі әдістермен жүреді. Суретте көрсетілген тазарту процесі 4 кезеңнен (1-4 дейін нөмірленген) тұрады. Екінші кезеңде су тұндырғыда жиналады.

Бұл кезеңде суды тазалау қалай жүргізіледі?

A Суда болатын бактериялар өледі

B Суға оттегі қосады.

C Қиыршық тас пен құм судың түбінде тұнып қалады

D Улы заттар еріп кетеді

3-Сұрақ. Суды тазалаудың 4 ші кезеңінде хлор қосады. Не себепті суға хлор қосады?

...........................................................................................................................

.....................................................................................................................

........................................................................................................................

4-Сұрақ .Лас суды қолдану келесі ауруларға әкеліп соғуы мүмкін бе? «Иә» немесе «Жоқ» жауаптарын айналдыра сызыңыз

Лас суды қолдану келесі ауруларға әкеліп соғады ма?	Иә немесе Жоқ?
Диабет	Иә / Жоқ
Диарея	Иә / Жоқ
ВИЧ-инфекциясы немесе ЖҚТБ	Иә / Жоқ

7 тапсырма Кан жасушаларының атауын суретпен сәйкестендіріңіздер.

1. 2- 3-

А. Эритроцит

В. Лейкоцит

С. Тромбоцит