Пиза тапсырмалары 4 панге жасккталган

ҚЫШҚЫЛ ЖАҢБЫРЛАР

Т өмендегі суретте Афинадағы Акропольде орнатылған Кариатида деп аталатын мүсіндер бейнеленген. Бұл мүсіндер 2500 жылдан астам уақыт бұрын жасалған. Олар мәрмәр деп аталатын тау жынысынан қашалып жасалған. Мәрмәр кальций карбонатынан тұрады.

1980 жылы түпнұсқа мүсіндер Акрополь мұражайына көшірілді, ал олардың орнына көшірмелері қойылды. Себебі түпнұсқа мүсіндерді қышқыл жаңбырлар бұзып, зақымдаған.

1. Қышқыл жаңбырлардың пайда болуындағы физикалық процестер

1-Тапсырма:

1. Атмосферадағы күкірт диоксиді (SO₂) мен азот оксидтері (NOₓ) қалай қозғалады және олардың таралуына қандай физикалық факторлар әсер етеді?

2. Жарық пен жылу энергиясы қышқыл жаңбырлардың түзілуіне қалай әсер етеді?

3. Егер қышқыл жаңбырлар түсетін аймақтағы ауа температурасы төмендеп, 0°C-тан төмен түссе, қандай өзгерістер болуы мүмкін?

✅ Жауабыңызда келесі терминдерді қолданыңыз:

• Конвекция

• Жылу энергиясы

• Таралу жылдамдығы

• Температура

❓ Төмендегі тұжырымдардың дұрыс немесе бұрыс екенін анықтаңыз.

1. Қышқыл жаңбырлар тек қалаларда жауады. (Иә / Жоқ)

2. Қышқыл жаңбырлар мүсіндердің бетін тегістеп, тоздырады. (Иә / Жоқ)

3. Атмосферадағы газдардың таралуына температура мен жел жылдамдығы әсер етеді. (Иә / Жоқ)

4. Қышқыл жаңбырлар жерге түскенде, олар жылуды жақсы сақтайды. (Иә / Жоқ)

5. Қышқыл жаңбырлардың түзілуіне тек табиғи факторлар әсер етеді. (Иә / Жоқ)

✅ Жауабыңызда қысқаша түсіндірме беріңіз.:

2. Қышқыл жаңбырлардың химиялық реакциялары

1-Тапсырма:

1. Келесі химиялық реакция теңдеулерін аяқтаңыз:
   а) SO₂ + H₂O → ______
   б) NO₂ + H₂O → ______

2. Неліктен қышқыл жаңбырлар мәрмәрден (CaCO₃) жасалған ғимараттар мен мүсіндерге зиян тигізеді? Төмендегі реакцияны түсіндіріңіз:
   CaCO₃ + H₂SO₄ → CaSO₄ + CO₂ + H₂O

3. Қышқыл жаңбырлардың әсерін азайту үшін қандай химиялық әдістер қолдануға болады?

✅ Жауабыңызда келесі терминдерді қолданыңыз:

• Қышқылдану

• Нейтралдау

• Реакция теңдеуі

• Кальций карбонаты

2- Тапсырма төмендегі химиялық заттарды олардың сипаттамаларымен сәйкестендіріңіз.

✅ Сәйкестендіріңіз: 1 - __, 2 - __, 3 - __, 4 - __, 5 - __

Бағалау критерийлері мен дескрипторлар:

3 . Қышқыл жаңбырлардың тірі ағзаларға әсері

Тапсырма:

1. Қышқыл жаңбырлар ағаштар мен өсімдіктерге қалай әсер етеді?

2. Су экожүйелеріне қышқыл жаңбырлардың әсерін түсіндіріңіз.

3. Егер Афинадағы Акрополь жанында өсімдіктер азайып кетсе, бұл қандай экологиялық салдарға әкелуі мүмкін?

✅ Жауабыңызда келесі терминдерді қолданыңыз:

• Фотосинтез

• рН деңгейі

• Биологиялық тепе-теңдік

• Экожүйе

Төмендегі сұрақтарға дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Қышқыл жаңбырлар топырақтағы рН деңгейін қалай өзгертеді?
   A) Қышқылдықты арттырады
   B) Сілтілігін арттырады
   C) Мүлдем әсер етпейді
   D) Оттегі мөлшерін арттырады

2. Қышқыл жаңбырлар өсімдіктерге қалай әсер етеді?
   A) Фотосинтезді күшейтеді
   B) Жапырақтардың зақымдануына әкеледі
   C) Өсімдіктердің тез өсуіне көмектеседі
   D) Қоректік заттардың сіңуін жақсартады

3. Қышқыл жаңбырлар су экожүйелеріне қалай әсер етеді?
   A) Балықтардың тыныс алуын қиындатады
   B) Су рН деңгейін арттырады
   C) Су құрамындағы зиянды заттарды бейтараптайды
   D) Су өсімдіктерінің өсуін жақсартады

4. Қышқыл жаңбырлар адам денсаулығына қалай әсер етеді?
   A) Жақсартады
   B) Тыныс алу ауруларын тудыруы мүмкін
   C) Ешқандай әсері жоқ
   D) Қан айналымын жақсартады

5. Қышқыл жаңбырлар топыраққа қандай әсер етеді?
   A) Құнарлылығын арттырады
   B) Құнарлы заттарды шайып кетеді
   C) Тек сыртқы қабатын зақымдайды
   D) Топырақтың құрамына әсер етпейді

✅ Дұрыс жауаптарыңызды белгілеңіз: 1 - __, 2 - __, 3 - __, 4 - __, 5 - __

Бағалау критерийлері мен дескрипторлар:

4. Қышқыл жаңбырлардың таралу аймақтары және табиғатқа әсері

Тапсырма:

1. Қышқыл жаңбырлар көбінесе қандай аймақтарда жиі кездеседі? Неліктен?

2. Акрополь мүсіндері сияқты тарихи ескерткіштер қышқыл жаңбырлардан қалай қорғалуы мүмкін?

3. Қышқыл жаңбырлардың топырақ пен жер бедеріне әсерін түсіндіріңіз.

✅ Жауабыңызда келесі терминдерді қолданыңыз:

• Өнеркәсіптік аймақ

• Ластану

• Климаттың өзгеруі

• Табиғи ландшафт

❓ Төмендегі тұжырымдардың дұрыс немесе бұрыс екенін анықтаңыз.

1. Қышқыл жаңбырлар тек өнеркәсіптік аймақтарда болады. (Иә / Жоқ)

2. Қышқыл жаңбырлар су көздерінің ластануына әсер етеді. (Иә / Жоқ)

3. Қышқыл жаңбырлардың түзілуіне көмір мен мұнай жағу әсер етеді. (Иә / Жоқ)

4. Қышқыл жаңбырлардың әсерінен орман алқаптары зақымданады. (Иә / Жоқ)

5. Қышқыл жаңбырлар тек ауа температурасын төмендетеді. (Иә / Жоқ)

✅ Жауаптарыңызды белгілеңіз.

Бағалау критерийлері мен дескриптор: