Психология-бұл адам заттың ең бірінші кезекте ойы
мен адамның іс-әрекетерің жетіп түсінуге және оларды зертеуге
бағытталады, адам өмірінде маңызды рөл атқаратын сала болып
табылады, бұл сала ең алдымен өз-өзімізді танып-білуге,
мінез-құлқымыздың қалыптасуына, біздің қоршаған ортамыздағы
адамдардың сана-сезімін, ішкі жан дүниесін түсінуге және тағы да
сол сынды нәрселерді ұғынуға көмектеседі. Осының арқасында біз
адамдардың не істейтінін және не үшін істейтінін және қалай
өзгеріп, өсе алатынымызды білеміз.
Психология – бұл адамдардың мінез-құлқын, когнитивті көзқарасын,
өнімділігі мен психикалық қызметін зерттеу. Ол психологиялық
ауытқулары бар адамдарды жақсы түсіну және оларға көмектесу,
психикалық денсаулық мәселелерін емдеу және білім беру жүйесін,
жұмыс орнындағы мінез-құлық пен қарым-қатынасты жақсарту үшін
қолданылады.
Психологияда әлеуметтік процестерге қатысты әлеуметтік
мінез-құлық
дегенді қарастырады. Қоршаған әлеуметтік ортаның реакциясына
қатысты
туындайтын реакцияға физикалық және әлеуметтікқажеттіліктерді
қағанағаттандырумен байланысты болатын мінез-құлықтың жиынтығы
жатады. Оның объектісіне жеке адам және топтарды жатқызамыз.
Әлеуметтік мінез-құлық әлеуметтік статус, әлеуметтік рөл мен
күтулермен тікелей байланысты.«Табиғи» мінез-құлық-жекелей мәнді
және эгоцентрикалық бағыттаболады, жеке дара мақсатқа жетуге
арналады.Назданған мінез-құлық- жеке дара табиғи емес мінез-құлық;
соныңарқасында қоғам дамиды. Этикеттен бастап салтанатқа дейін
біздің әлеуметтік өмірімізге өте терең бойлап кеткен, тіпті адамдар
сол кеңістікте
жүргендерін байқаймайды да.Мінез-құлық моделін таңдау дегеніміз
күнделікті өмірде, қарым-қатынаста қажетті нәрсе, адамды
коммуникабелді, сүйкімді жасауға
көмектеседі. Олар негізінен бірнеше жіктемелерді құрайды: ресми
қарым-
қатынаста және ресми емес қарым-қатынаста (отбасылық,
достармен)
қолданылатын моделдер және олар белсенді (агрессивті модель) және
енжар
(қорғаныс моделі) деп те бөлінеді.Өмір талаптарына сай этикет
(алдын ала белгіленген) және стратегиялық модельдер болады. Этикет
моделі әрбір мамандықа жазылған
этикалық талаптар, мысалы дәрігерге бөлек, дипломатка бөлек
міндеттер
қойылады. Қарым- қатынас барысында адамдар өзара түсінісе алмай
реніштер
басталады, кайшылыкты пікірлер пайда болады да конфликт туындай
бастайды. Қарым-қатынастағы өзара түсініспеушілік адамдардың
арасында
психологиялық кедергілер жасайды.Өмірде кездесетін әр түрлі
күнделікті қиыншылықтарды адамның жеңе алмауы, төменгі эмоциялық
күйі қарым-қатынаста адамды конфликтілі мінез-құлыққа итермелейді,
осы жағдайлар адамның физикалық,
психологиялық денсаулығына кері әсерін тигізеді.
Ал енді психология бойынша адамдардын мінезі туралы айтылғаны өте
орында үйткені кәзіргі қоғамда мінезі ауыр,сабырсыз,мінезін басқара
алмайтын адамдар арта түсуде,осыған орай психолгияда мінезді
қарастыра өткен.
Мінез - адамның негізгі өмірлік бет алысын және оның өзіндік
әрекетінің айырмашылығын сипаттайтын сапалы өзгешелік.Мінез
дегеніміз -
адамның белгілі жағдайларда жасайтын тәсілдік әрекеттерін
сипаттайтын
тұрақты даралық ерекшеліктердің бірлігі. Мінез - әрбір адамның жеке
басына тән өзіндік психологиялық қасиеттер мен ерекшеліктердің
жиынтығы.
Интелект
Ал адамның интелектке келетін болсақ бұлда психологиялық бір
күрделі тақырыптар
Интеллект (латын тілінде «intellectus» – түсіну, таным деген
түсінікті
білдіреді). Адам интеллектісінің басты сапаларына алғырлық,
байқағыштық,
логикалық дәйектілік, ойдың тереңдігі мен кеңдігі, бейімділігі
мен
белсенділігі жатады. Интеллект танымның негізгі формасы болып
табылады
Әлеуметтік интеллект – адамдар мінез-құлқын дұрыс түсіну
қабілеті.
Бұл қабілет тұлғааралық өзара әрекеттің нәтижелілігі мен сәтті
әлеуметтік
бейімделуі үшін қажет.Интеллектік жүйенің құрылымдық өзгеруі
өмірлік факторлардың
ықпалымен болады, оның себебі тұтастай жүйе ретіндегі
интеллектінің
сапалы өзгерісі. Әлеуметтік интеллект мәселесі шетелдік және
отандық ғалымдар
еңбектерінде теориялық және тәжірибеліктұрғыдан жан-жақты
зерттелді.
Олардың басым бөлігінде әлеуметтік интеллектіге адамның өзінің
және өзгелердің мінез-құлқын бара бар түсіну және бағалау
қабілеті
деген анықтама беріледі. Бұл қабілет тиімді тұлғааралық
байланыстарды
орнату және табысты бейімделу мәселелерін шешеді.Өзіндік
жауапкершілікті сезінуі жағдайға қарамастан әрекетке даяр болуы,
әрекетке қатысын ұғына білуі, өзін немесе қоршаған ортаны
өзгертуге даяр болу әлеуметтік интеллект біліктіліктері болып
табылады.
Бұл жауапкершілік конструктивті іс-әрекеттің, субъект
белсенділігінің,
оның үнемі дамуының алғы шарты болып есептелінеді, ал кез
келген
қорғаныс әрекеттерін (қашу, мәселені жоққа шығару, агрессия)
қолдануға
тырысу жауапкершіліктен құтылуға тырысу болып табылады.
Қортындылай келсек Психология адам өмірінің ең маңызды қызметті
үйткені адам мен қоғамның қарым қатынасында
мінез,интелект,ой,сана,конфликт жәңе оны шешу жолдары бар осы біз
айтқан салалар қоғамның өмірін және психологиясын түсінуді
жеңілдетеді !
Тленчиева Н.С.
Педагогика ғылымдарының кандидаты.
Cтасюк А.А.
Психология мамандығының 1 курс магистранты
Жалпы және қолданбалы психология кафедрасы.
Айтек Еркебұлан,1 курс студенті
Құқық қоғау қызметті 111-Т мамандығы
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық
Университеті
