0 / 1
1 бонус = 1 теңге
Бонусты сайттағы қызметтерге жұмсай аласыз. Мысалы келесі материалды жеңілдікпен алуға болады
Бонусты жинап картаңызға (kaspi Gold, Halyk bank) шығарып аласыз
Бонусты жинап картаңызға (kaspi Gold, Halyk bank) шығарып аласыз
Түсінікті
Наурыз айының зияткерлік олимпиадасына тіркеліп үлгеріңіз!
Портфолиоңызды толтыруға арналған ДИПЛОМДАР МЕН СЕРТИФИКАТТАР алып, санатыңызды көтеріңіз!
...
күн
...
сағат
...
минут
...
секунд
Олимпиаданың бітуіне қалған уақыт
Қарахан мемлекеті
Материал туралы қысқаша түсінік
Ашық сабаққа негізделіп жасақталған. Топтық, жұптық, жеке жұмыстар қамтылған. Платформаларға, видеоға сілтемелер берілген.
Авторы:
13 Желтоқсан 2024
118
0 рет жүктелген
Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады
|
Бөлім: |
6.2 X ғасыр - XІІІ ғасырдың басындағы Қазақстан |
|
|
Педагогтің аты-жөні |
|
|
|
Күні: |
|
|
|
Сынып: 6 |
Қатысушылар саны: |
Қатыспағандар саны: |
|
Сабақтың тақырыбы |
Қарахан мемлекеті. |
|
|
Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары |
6.2.1.2 ислам дінінің қоғамдық өмірге ықпалын анықтау; 6.3.1.4 тарихи ұғымдарды қолданып, Қарахан мемлекетіндегі жер иелену ерекшеліктерін түсіндіру. |
|
|
Алдыңғы білім |
Қарахан мемлекеті (1-сағаты) «Wordwall» бағдарламасы арқылы сұрақтар қойылады. |
|
Сабақтың барысы
|
Сабақтың кезеңі/ уақыт |
Педагогтің әрекеті |
Оқушының әрекеті |
Бағалау |
Ресурстар |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Психологиялық тренинг
Ұйымдастыру кезеңі Топқа бөлу
|
«Сандар сыйқыры» арқылы амандасу тренингі өткізіледі. 1-қол алысып, 2-иықпен, 3-арқамен амандасасыз. Жаңа тақырыпты бастарда оқушыларға билеттер ұсынамын. 1-топ: Ислам діні 2-топ: Жер иелену «Ортағасырлық Қарахан мемлекеті» мұражайымыздың атауы. Ой шақыру: Суреттер арқылы жаңа тақырыпқа болжам жасалынады. |
Белсенділікпен қатысу; Қима қағаздарды пайдалану арқылы 2 топқа бөлінеді. Жаңа тақырыпты болжайды. |
мадақтау |
Мұғалім презентациясы суреттер |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Жаңа сабақ |
Жаңа сабақта қолданылатын терминдерді ұсынамын:
1-тапсырма: топтық жұмыс: 1-топқа: Қосымша берілген деректік мәтінді пайдала отырып, «Қоғамдағы өзгерістер» тақырыбындағы Ислам дінінің қоғамға әкелген өзгерістерін кестеге түсіресіздер:
2-топқа: «5R маңыздылық кестесі» арқылы Қарахан мемлекетіндегі жер иелену ерекшеліктерін талдаңыз:
Саралау: Сәйкестендіру тапсырмасы:
Оқушыға ұсынатын нұсқасы:
2-тапсырма: Тапсырманы жұптық негізде жүзеге асырыңыз. 1-жұп: Оқиғаның «ақиқат», «жалғандығын» анықтайды:
2-жұп: Сәйкестендіру тапсырмасы
3-жұп: Хронологиялық кестемен жұмыс:
4-жұп: Картамен жұмыс:
Жеке жұмыс: «Kahoot» платформасында тест тапсырмасын орындау. |
Дескрипторы: - ислам дінінің енуіне байланысты саясаттағы 1 өзгерісті анықтайды; - экономикадағы 1 өзгерісті анықтайды; - 2 өзгерісті анықтайды; - тұрмыстағы 2 өзгерісті анықтайды.
Дескрипторы: -Мәтіннен негізгі оқиғаларды анықтау; -Нәтижесін сипаттау; -Мәні мен маңыздылығын айқындаыз; -Жер иелену ерекшеліктерінің сол заман үшін жаңалығын анықтаңыз; -Басқа да қоғам үшін қандай артықшылықтары болғандығын айқындаңыз.
-Мәтінмен танысып, бос орындардың орнына қажетті сөздерді қою.
-Берілген мәтіндегі оқиғаның «ақиқат» немесе «жалғандығын» анықтаңыз; -жалған мәліметтердің дұрыс жауабын анықтаңыз.
-Берілген ұғымдардың мәнін анықтаңыз; -Ұғымдар мен дұрыс жауаптарды сәйкестендіріңіз.
-Берілген хронологиялық жылдарға сәйкес, оқиғаларды анықтаңыз.
Дескрипторы: Батыс иелік аумағы көк түспен шектеу
Ш - Әр иелік орталықтарының атауын жазу,
- Қарахан мемлекетімен көршілес мемлекеттерді анықтап, атауын жазу.
Тест тапсырмаларын орындау.
|
ҚБ Мұғалім оқушылар жауабын мұқият тыңдап кері байланыс беріп отырады
«Ең үздік жауап»
«Үш таяқша» әдісі арқылы жүзеге асырылады.
Екі жұлдыз, бір тілек
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Кері байланыс |
«Үш таяқша» әдісі арқылы жүзеге асырылады:
|
Тақырып бойынша көкейде туындаған 1 сұрақ, 1 жауап, 1 идеямен бөліседі. |
ҚБ – сабақтағы өз әрекетіне кері байла-ныс жасау. |
А4, конспект
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Үй тапсырмасы |
“Қарахан мемлекеті” тақырыбында ашық және жабық сұрақтар дайындау; Қарахан мемлекеті дәуіріндегі сәулет өнерінің озық үлгілерін сипаттау. |
|
|
|
ығыс
иелік аумағын қызыл түспен
шектеу
Бекіту тапсырмасы «Ақиқат/Жалған»
-
Қарахан мемлекетінің негізін қалаған Сатұқ Боғра хан
-
Мұса Боғра хан 960 жылы исламды Қарахан мемлекетінің мемлекеттік діні деп жариялады
-
Шығыс Қарахан мемлекеті аумағына Мауараннахр аймағы енді
-
Батыс Қарахан мемлекеті аумағына Жетісу мен Шығыс Түркістан аймағы енді
-
Иқта-әлсіз адамның өзінің шамалы жерден алған өнімін өзін және отбасын қорғағаны үшін күштіге төленетін салығы
-
Коммендация- билеушілердің өздерінің туысқандары мен жақындарына сыйлаған жер үлестері, феодалдық жер сыйлықтары /Жалған/
-
Қарахан мемлекеті дамыған феодалдық-патриархалдық мемлекет
Жауаптары:1. /Ақиқат/, 2. /Ақиқат/, 3. /Жалған/, 4. /Жалған/, 5. /Жалған/, 6. /Жалған/, 7. /Ақиқат/
Қарахандар иеліктері батыста Амудария мен Сырдарияның орта ағысына дейін, шығыста Қашғар, солтүстікте Тараз маңынан өтіп оңтүстікте Мәуереннахрға дейін созылды.
Ірі екі бөлік - Шығыс және Батыс ұсақ үлестерге бөлінді. Үлес билеушілері «ілік», «тегін» лауазымдарына ие болды. Үлестік жүйе өзара қырқыстар туғызып, соған сәйкес билеушілері де жиі алмасып отырды. Қаған билігін жоғарыда аталған іліктер шектеді. Қағанға ең жақын адамдардың бірі уәзір еді. Билік мұрагерлік жүйеге негізделді. Оның ішінде сатылы жүйе, яғни ағасынан інісіне берілді.
Қарахан мемлекетінің қоғамдық құрылыс жүйесі өзіне дейінгі түрік ммлекеттеріне қарағанда өзгешелеу болды. Ол қағанаттағы жер иелену түрлерінен, алым -салық жинау жүйесінен де байқалады.
Жер билеуші әулеттің меншігі болып есептелінді. Қарахан мемлекетінде жер иеленудің бірнеше түрлері қалыптасты. Олар иқта, коммендация институты, вакфтық жер үлесі, т.б.
Иқта - билеушілердің өздерінің туысқандары мен жақындарына сыйлаған жер үлестері, феодалдық жер сыйлықтары. Мұндай жерлер ірі, орташа және ұсақ болып бөлінген. Жер сыйлықтарына тек әулеттің мүшелері, орташа және ұсақ төрелер ғана емес, сонымен қатар әскербасылар да ие болған. Мұндай түрі «әскери иқта» деп аталған. Онда олардың қызметі, әскери дәрежесі, сіңірген еңбегі ескерілді. Бұл тартулардың иелері муқта (араб термині) немесе иқтадар (парсы термині) деп аталды.
Жер иелері - иқтадарлар ауданның, аймақтың немесе қаланың халқынан бұған дейін мемлекеттің пайдасына алынып келген салықтарды алуға құқылы болды. Олар тек салықтар алумен шектелмей, сол жерлердің тұрғындарына да өз құқықтарын сақтауға тырысты.
X-XII ғасырларда Қарахан мемлекетінде дамыған коммендация институтының мәні мынада болды: «әлсіз (адам) өзінің жер учаскесін күштінің қамқорлығына береді, ол (күшті адам) әлсіз адамды қорғауға тиіс», сөйтіп олар феодал шонжарларға тәуелділікке түсті. Мұндай «қамқорлық» кедей шаруаға арзанға түскен жоқ. Олар салық төлеуге, түрлі міндеткерліктерді атқаруға (феодалдың малын бағу, мүлкін қорғау, шаруасына қарау), қажет жағдайда жауынгер беруге, т.б. міндеттенді.
Вакфтық жерлер- Дін ірі жер иеленушілер, басыларға, діни мекемелерге, көшпелі әскербасылар өсиет етіп қалдырған жерлер. Вакфтық жерлерден салық алынбаған.
Қарахандар тұсында да Жетісу мен оңтүстік Қазақстанда бұған дейін үстемдік етіп келген негізгі шаруашылық түрі - жартылай көшпелі мал шаруашылығы сақталынды. Жылқы өсіру жетекші орын алып, отар-отар қой мен түйе, ешкі, ірі қара мал өсірген. Көшпелі және жартылай көшпелі тайпалардың үстем тобы арасында аң аулау демалудың, қызық қуудың ролін атқарса, қарапайым халық үшін күн көрістің көзі болғандығы белгілі. Суы мол осы бір аумақта балық аулау да айтарлықтай роль атқарды.
Қарахан мемлекеті өзіне дейінгі түрік қағанаттарының тікелей мұрагері болғанымен де, әскери-лендік жүйе, жер иеленудің түрлері, жалпы экономикалық тұрғыдан жаңа, дербес дамыған саяси жүйе болып қалыптасты.
Ислам дінінің мемлекеттік дін болып жариялануы қала келбетіне, құрылыс жүйелеріне тың өзгеістер әкелді. Жаңа мешіт ғимараттары салына бастады. Атақты адамдар басына күмбездер тұрғызылды. Олардың қатарында Айша -бибі, Бабаджа- қатын, Қарахан кесенелері бар. Қалаларда шығыс моншалары бой көтерді.
XII ғасырдың 30-жылдарында Қарахан мемлекетін шығыстан келген монғол тайпалары қидандар (Қарақытайлар) жаулап алды.
Қосымша 3
Сәйкестендіру тапсырмасы
|
Тегіндер |
Хан ұрпақтары |
|
Уәзірлер |
Хан кеңесшісі |
|
Жер иелену |
Жер иеленуге берілген құқық |
|
Ихта |
Билеушіден жерімен қоса қарапайым халықтан алым салық жинау үшін алынатын жер иеленудің бір түрі. Жерді иеленгені үшін ханға әскери қызмет етуге міндетті болды. |
|
Ихтадар |
Ихтаны иеленушілер |
|
Мухта |
Түпкілікті ихтаны заңды түрде иеленуші |
|
Інжу |
Ханның туыстары иемденетін жерлер |
|
Музари |
Отырықшы аудандарда шаруалардан алынатын салық түрі |
|
Барзигар |
Отырықшы аудандарда шаруалардан алынатын салық түрі |
|
Вакфтық жер |
Дін иелеріне берілетін жер |
|
Коммендация |
Өзін және отбасын қорғаны үшін жерден алынатын өнімнің бір бөлігін күштіге беру салығы |
|
Жаңа сөздер |
Олардың мағыналары |
|
Тегіндер |
Билікегі хан ұрпақтары |
|
Уәзірлер |
Хан кеңесшісі |
|
Жер иелену |
Жер иеленуге берілетін құқық |
|
Ихта |
Билеушіден жерімен қоса қарапайым халықтан алым-салық жинау үшін алынған жер иеленудің бір түрі. Жер иеленгені үшін ханға әскери қызмет етуге міндеті болды |
|
Ихтадар |
Ихтаны иенушілер |
|
Муқта |
Түпкілікті ихтаны заңды түрде иеленуші |
|
Інжу |
Ханның туыстары иемденетін жерлер |
|
Вакфтық жерлер |
Дін иелеріне берілген жерлер |
|
Музари |
Отырықшы аудандардағы шаруалардан алынатын салықтың түрі |
|
Барзигар |
Отырықшы аудандардағы шаруалардан алынатын салықтың түрі |
|
Коммендация |
Өзін және отбасын қорғағаны үшін жерден алынған өнімінің бір бөлігін күштіге беру салығы |
|
Кесене |
Қайтқан атақты адамдардың үстіне тұрғызылған ғимарат |
|
Жылдар |
Оқиғалар |
|
955 жылы |
Сатұқ Боғраханның баласы Мұса билікті өз қолына алады |
|
960 жылы |
Ислам дінін мемлекеттік дін ретінде жариялайды, орталығы - Қашқар қаласы |
|
Х ғасырдың ІІ жартысы |
Самани әулетінің өз ішіндегі әлеуметтік қайшылықтан әлсіреген кезі |
|
992 жылы |
Хасан Боғра ханның баласы
Жүсіп Хотанды басып
алады |
|
996 жылы |
Насыр ибн Әли Маураннахрға жорыққа аттанды |
|
999 жылы |
Әли Арсланның баласы
Насыр Бұқараны басып алады да, Маураннахрды біржолата
бағындырады |
|
ХІ ғасырдың 40 жылдары |
Ибраһим ибн Насыр
Әли-тегіннің балаларын жеңіп
шығады |
|
1040 жылы |
Ибраһим Ибн Насыр тамғаш Бураған атағын қабылдап, Маураннахрға өз билігін орнатады |
|
1089 жылы |
Салжұқ сұлтаны Мәлік шах Самарқанды, Бұқараны басып алады |
|
1141 жылы |
Катуан даласында болған шайқаста салжұқтар мен қарахан әскерін жеңеді |
|
1210 жылы |
Шығыстаға хандықты найман ханы Күшлік басып алады |
|
1212 жылы |
Хорезм шах Мұхаммед батыс қағанатының соңғы ханы - Самарқан ханы Оспанды дарға асады |
Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз
Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз!
Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз!
