Қаржы жүйесі және мемлекеттік бюджет құрылымы

Кіріспе

Қаржы – кез келген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізі. Қаржы жүйесі мен мемлекеттік бюджет – елдің тұрақтылығы мен өркендеуін қамтамасыз ететін басты тетіктердің бірі. Бұл жүйелер мемлекеттің кірістері мен шығыстарын басқаруға, экономиканы реттеуге және қоғамдағы әлеуметтік тепе-теңдікті сақтауға бағытталған.

Қаржы жүйесі дегеніміз не?

Қаржы жүйесі – бұл мемлекет пен шаруашылық субъектілері арасында ақша қаражаттарын бөлу және қайта бөлу арқылы экономикалық қатынастарды ұйымдастырудың жиынтығы. Ол өзара тығыз байланысты бірнеше буындардан тұрады:

Қаржы жүйесінің құрылымы:

1. Мемлекеттік қаржы (мемлекеттік бюджет, мемлекеттік несие, мемлекеттік қорлар);

2. Муниципалдық (жергілікті) қаржы;

3. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы (кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы);

4. Халықтың (үй шаруашылықтарының) қаржысы;

5. Сақтандыру және банк жүйесі (қаржылық делдалдар).

Әр буын өз қызметін атқара отырып, жалпы қаржы жүйесінің тиімді жұмыс істеуіне ықпал етеді.

Мемлекеттік бюджет және оның құрылымы

Мемлекеттік бюджет – бұл мемлекеттің кірістері мен шығыстарының орталықтандырылған жоспары. Бюджет әлеуметтік бағдарламаларды, мемлекеттік басқару органдарын, инфрақұрылым мен қорғаныс саласын қаржыландыруға арналған негізгі қаржы құралы болып табылады.

Мемлекеттік бюджеттің негізгі функциялары:

• Бөлу функциясы – экономиканың әр саласына қаражат бөлу;

• Бақылау функциясы – қаржы ресурстарының тиімді жұмсалуын қадағалау;

• Ынталандыру функциясы – салықтар мен шығыстар арқылы экономикалық өсімді қолдау;

• Қайта бөлу функциясы – табыстарды қайта бөлу арқылы әлеуметтік теңдікті қамтамасыз ету.

Мемлекеттік бюджеттің құрылымы екі негізгі бөлімнен тұрады:

1. Кірістер:

   • Салықтар (ҚҚС, табыс салығы, акциздер, кедендік баждар т.б.)

   • Ресми трансферттер (басқа бюджеттерден түсетін түсімдер)

   • Мемлекеттік меншіктен түсетін кірістер (мемлекеттік активтерді жалға беру, дивидендтер)

2. Шығыстар:

   • Әлеуметтік сала (білім, денсаулық сақтау, зейнетақы, әлеуметтік көмек)

   • Қорғаныс және қауіпсіздік

   • Экономиканы дамыту (ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп, көлік)

   • Мемлекеттік басқару шығындары

   • Мемлекеттік борышты өтеу

Мемлекеттік бюджет деңгейлері

Қазақстанда бюджеттік жүйе көпдеңгейлі болып келеді:

• Республикалық бюджет

• Жергілікті (облыстық, аудандық, қалалық) бюджеттер

Бұл жүйе қаржылық орталықтандыру мен жергілікті өзін-өзі басқаруды теңестіруге бағытталған.

Қорытынды

Қаржы жүйесі мен мемлекеттік бюджет – мемлекеттің экономикалық тұрақтылығы мен әлеуметтік дамуының негізі. Мемлекет осы құралдар арқылы ресурстарды тиімді басқарып, ел экономикасын қолдайды, халықтың әл-ауқатын арттырады. Қаржы сауаттылығы – кез келген азамат үшін маңызды, ал бұл саланың мамандары – ел дамуына тікелей үлес қосатын білікті кадрлар.