І КІРІСПЕ

Қауын – асқабақ тұқымдасына жатады, жалған жидек, асқабақ. Бұл ұзын сусымалы сабағы бар біржылдық өсімдік. Жапырақтары тұтас, алақан тәрізді, бес түйіршіктен тұрады. Бір қауын сегізге дейін үлкен хош иісті жидек бере алады. Әрбір сорт үшін жеміс түрі әртүрлі және дөңгелек, цилиндрлік және тіпті тегістелген пішінге ие болуы мүмкін. Ет жасылдау, сары немесе қызғылт сары түсті.

Пішін дөңгелек, сопақ, алмұрт тәрізді немесе ұзындығы өте ұзартылған болуы мүмкін. Өлшемі бірнеше жүз грамнан бірнеше ондаған килограмға дейін өзгереді. Қауын жемістері салмағы 100 килограмнан немесе одан да көп болатыны белгілі.

Қауын өсіру Ежелгі Египетте қолданылған. Бұл туралы бірінші рет Киелі кітапта айтылған. Бұл қауын мәдениетінің туған жері Солтүстік Үндістан деп саналады. Осы жерден батыс пен шығысқа тарай бастады. Еуропада тек XV ғасырда қауынның кейбір түрлері өсірілді. Ресейде олар сәл кейінірек пайда болды және алдымен Төменгі Еділ бойына ғана әкелінді.

Қауынның көптеген түрлер бар. Бүгінгі таңда 6 мың қауындық сорттар белгілі. Ең танымал түрлеріне алушта жатады. Қауынның жемістері ірі, бір жарым килограммға дейін, сары-қызғылт сары түсті. Целлюлоза шырынды. Пісетін уақыты 70 күнге дейін, жеміс беруі өте жоғары. Содан кейін Геримус ол ерте піскен сорттың өнімділігі жақсы, жемістері орташа өлшемді, тегіс, ашық сұр түсті, шырынды апельсин тәтті целлюлозасы бар. Қауын температураны өте жақсы төмендетеді және көптеген ауруларға төзімді.

Осы қауындардың бірінің сәйкес атауы бар - Қыстау. Сорт ортаңғы жолақтың ендіктерінде өсіру өте қиын, бірақ оңтүстікте жақсы өседі. Тормен жабылған сары-жасыл түсті ашық жемістердің иесі. Целлюлоза жұмсақ, жасыл түсті. Қауынды ұзақ уақыт сақтауға болады және тасымалдауға өте ыңғайлы.

Негізгі бөлім

1.1 Қауын. Қауынның қасиеті

Қауын кең танымал, себебі оның құрамында адам үшін маңызды элементтер кешені бар: темір, лимон, алма және янтарь қышқылдары, A, P, C дәрумендері. Сондай-ақ құрамында холестеринді ағзаны тазартуға көмектесетін және шаш тамырларын нығайтуға көмектесетін инозин бар. Көбінесе хош иісті қауын жаңа піскен тұтынылады, бірақ дәмді джем мен маринадтарды дайындауға арналған көптеген рецепттер бар. Нағыз аспаздық шедеврлерді жасау үшін етке жиі қосылады.

Қауын – төмен калориялы жеміс түрі. Оның 100 грамында небары 33 калория болады. Сондықтан оны артық салмақтан арылғысы келетіндерге жеуге кеңес береді екен.Сонымен қатар ішіңізді жүргізуге де әсер етеді. Егер ішекті зиянды заттардан, қоқыстардан тазалауда осы жемісті жейді екен Бауыры және қуығы ауырса, сол адамдарға қауын өте пайдалы. Бүйректен тас пен құм шығарады. Қандағы гемоглабин мөлшерін көбейтеді. Ағзаңызды әртүрлі аурудан құтқарып, иммунитетіңізді қатайтады. Жүрек-қан тамыр ауруларының да алдын алады. Жүйке жүйесін тыныштандырады.

Қауын жасұныққа бай. Сондықтан ішектің жұмысын жақсартады, Қауынның құрамында фолат, К дәрумені және магний бар. Олар сүйектің саулығы үшін аса маңызды. Қауынның құрамында калий көп болғандықтан, ол қан қысымын төмендетеді.  Қауын су және электролиттерге бай. Өз кезегінде олар организмдегі сұйықтықтың теңгерімі үшін пайдалы. Қауында коллагеннің бөлінуіне әсер ететін және теріңізді күн сәулесінен қорғайтын С дәрумені бар. сонымен қатар аскорбин қышқылы иммунитетті нығайтады. Қауында лютеин және зеаксантин аталатын антиоксиданттар бар. Олар көздің саулығын сақтап, көздің көруін жақсартады.  Қауынның құрамында темір, калий, кальций, магний, В, С, және А топтарының дәрумендері көп. Солардың әсерінен қауын ісіктердің пайда болуының алдын алып, жүрек-қан тамырлар жүйесі аурулары мен диабеттің алдын алатын құрал болып табылады.

Сонымен қатар қандағы холестерин мөлшерін төмендетіп, атеросклероздың дамуының алдын алып, орталық жүйке жүйесін тыныштандырады. Қауын құрамындағы вицин, полипептид-Р және харентин қандағы қант деңгейін басқарады. Осы себепті қауынды 1 типті қант диабетімен ауыратын адамдар жей алады. Қауын тұқымдарының қайнатпалары мен инфузиялары жұмсақ диуретик ретінде әрекет етеді. Қауын құрамындағы дәрумендер ерлер мен әйелдердің жыныстық денсаулығына пайдалы.Фолий қышқылы жүктілік кезінде тұтынудың маңызы зор. Бұл ұрықтың дамуын жақсартады және асқыну қаупін азайтады. Қауын бұл қышқылға бай, сондықтан оны үнемі тұтынып отырсаңыз, ол пайдалы болады. Қауын құрамындағы А дәрумені теріні әдемі және сау етеді, тырнақ пен шашты нығайтады.

1.2 Қауынның құрамы.

Қауынның құрамында макроэлементтер бар. Олар:кремний, магний, калий, кальций. Бұл элементтерге адам ағщзасы үшін маңызды. Сонымен қатар, қауын темірге бай, бұл біздің ағзамыздың жасушаларына оттегін сақтауға және тасымалдаумен айналысатын маңызды бақылау элементі, сонымен қатар гормондар өндірісінде, метаболикалық процестерде, метаболикалық процестерге қатысады, Мидағы жүйке импульстарын, холестеринді таратуда және иммундық жасушаларды дұрыс күтуге көмек береді.

Қауынның жемісінің құрамында 4,5 – 18% қант, 0,6% белок, С, РР дәрумендері, каротин болады. Қауын жәндіктер арқылы тозаңданады да, гүл жатыны түйнекке айналып жеміс салады. Қауын 25 – 300С температурада жақсы өседі, температура 150С-қа төмендесе өсуі баяулайды да, 3 – 50С-та үсікке шалдығады.

Қауынның құрамында А витамині бар. Бұл ең күшті антиоксидант, еркін радикалдардың жасушаларын қорғайтын, иммундық жасушалардың пайда болуын арттырады. Сондай-ақ, А дәрумені денсаулық, тері және көру үшін маңызды. Ал, қауында көп кездесетін Е витамині құрамында фолий қышқылы бар.

1.3 Қауыннан жасалатын өнімдер

Қауынды тәуелсіз тағам ретінде ұсынған дұрыс, мысалы таңғы ас кезінде, бірақ сонымен қатар әртүрлі салаттарда жақсы. Қауын салаттары тәтті немесе тәтті емес болуы мүмкін. тәтті қауынның шырынды қарбызмен және басқа жидектермен, мысалы, көкжидек, таңқурай, құлпынай, сондай-ақ шабдалы, өрікпен үйлесімін беріңіз. Сіз қауын жеміс салатына ұнтақталған бадам, күнжіт тұқымын немесе кокос жаңғағын себіп, оған бір шөкім ұнтақталған даршын қосуға болады. Қауынды қантсыз тағамдармен жеу экзотикалық. 200 г қауын целлюлозасын алыңыз да, текшелерге кесіңіз немесе жемісі жеткілікті берік болса, корей салаттарына үккіште өткізіңіз. Сол үккіште салмағы 100 - 150 г бір қиярды ұнтақтаңыз, салмағы шамамен 50 г болатын бір кішкене пиязды қабығынан алып, жартысына кесіңіз. Қауын мен қияр салатын жасау үшін сізге тек жарты пияз керек. Оны өте жұқа жолақтармен кесу керек. Барлық дайын тағамдарды араластырыңыз, дәміне қарай туралған шөптерді қосыңыз. Салатты електен өткізіп, артық сұйықтықты, тұзды алып, өсімдік майымен дәмдеңіз. Картоп қосылған қауын салаты алдыңғы рецепт бойынша дайындалады, бірақ картоп осында қосылады. Түйнектерді тазалап, корей стиліндегі сәбіз үккіште турап, ағын сумен жақсылап жуып, сығып, қалған өнімдермен араластырады. Содан кейін, қауын мен қияр салатының рецептісіндегідей, көкөністерді елекке қойып, артық шырынын кетіру үшін жақсылап сығыңыз. Бұл салатты дайындау үшін қабығы мен туралған қауын қайнатылған тауықпен араластырылады, туралған. Сіз майдалап туралған көк, жартылай сақинада туралған пиязды қосуға болады. Қауын мен теңіз өнімдерінің, атап айтқанда асшаяндардың үйлесімі өте ерекше. Қайнатылған аршылған асшаяндарды текшеленген аршылған қауынмен біріктіріңіз, жасыл пияз қосыңыз, дәміне қарай аздап тұз салыңыз. Сондай-ақ, қауыннан балмұздақ, джем, мусс, тәтті сорпа жасауға болады. Сонымен қатар, қауыннан салқын сорпалар дайындалады, қауын грильде, тіпті пирогта пісіріледі.

Қауыннан өте пайдалы «қауынқақ» жасалады. Қауынқақ көңіл күйді жақсартады, гормоналды және жүйке жүйесін тыныштандырады, іш қатуды басады, салмақ жоғалтуға көмек­теседі, жүрек-қан тамырлары жүйесіне пайдалы, қан айналымын жақсартады, оны тазартады, несеп айдағыш ретінде әрекет етеді, жасартады және күш-қуатты арттырады. Әсіресе, аяғы ауыр келіншектер, балалар үшін аса қажетті микроэлементтер мен витаминдер негізінен осы кептірілген қауында көп екен.

Қорытынды

Зерттеу қорытындысы:

Қауынқақтың пайдасы туралы көбірек ақпарат біліп, жиі тұтыну қажеттілігіне көз жеткіздім. Қауынның пайдасы және одан жасалатын пайдалы өнімдердің бар екендігіне шолу жасап, шағын зерттеу жасалды.

Ұсыныс:

1. Қауынның жаңа сорттары елімізде көбірек өсірілуі қажет

2. Қауынның емдік қасиетін сақтап қалуға мән берілсе;

3. Қауыннан жасалатын пайдалы заттар сатылымға шығару қолға алынуы қажет.

4. Қауынқақты нарыққа шығару.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Қожабеков Г. «Дәрілік өсімдіктер», - Алматы,1982ж.

2. https://webkiosk.enzazaden.com/leaflet-kazakhstan-torpedo-2018/62111822/2

3. https://el.kz/kauinkak_pen_kauinkurt_kalai_zhasaladi__26626/

4. https://dalanews.kz/kz/article/qauin-fest-ruxi-men-jani-bar-joba.html