Қазақ халқының ұлттық қолөнері

Қазақ халқы – бай мәдениеті мен терең тарихы бар ел. Сол мәдениеттің бірегей бөлігі – ұлттық қолөнер. Қолөнер – қазақтың тұрмыс-тіршілігін, дүниетанымын, рухани дүниесін бейнелейтін өнер түрі. Ол ұрпақтан ұрпаққа мирас болып, халқымыздың өмір салтымен тығыз байланысты дамып отырған.

Ұлттық қолөнер түрлеріне киіз басу, текемет, сырмақ, алаша тоқу, тері өңдеу, ағаш және сүйек ою, зергерлік бұйымдар жасау жатады. Қазақ шеберлері табиғи материалдарды – жүн, тері, ағаш, сүйек, металл сынды заттарды пайдаланып, күнделікті өмірге қажетті заттарды әсемдеп жасаған.

Киіз үйдің іші де, сырты да ою-өрнекпен безендірілген. Әрбір өрнектің өзіндік мәні, терең мағынасы бар. Зергерлік өнер де ерекше дамыған – білезік, сырға, жүзік, алқа сынды бұйымдар ұлттық нақышта жасалған.

Қазақ қолөнері – ұлттық болмысымыздың айнасы. Ол тек шеберлік пен эстетика ғана емес, халқымыздың тарихы, рухы мен салт-дәстүрін сақтап келе жатқан асыл мұра.

Қолөнердің негізгі түрлері

1. Киіз басу

Киіз – көшпелі қазақ тұрмысының басты бұйымдарының бірі. Киіз үйдің жабындары (туырлық, үзік, түндік), текемет, сырмақ, аяққап, тұскиіз сияқты заттар қой жүнінен киіз басу әдісімен жасалған.

2. Тоқу өнері

Ат әбзелдері, арқан, жіп, алаша, ши тоқу – қазақ тұрмысында кең тараған. Ертеде әйелдер қолаң шаштай жібек, түйе жүн немесе қойдың күзем жүнін пайдаланып, түрлі өрнекті бұйымдар тоқыған.

3. Сүйек және ағаш ою

Ағаштан сандық, төсек, бесік, асадал, кебеже сияқты тұрмыстық заттар дайындалған. Олардың бетіне ойып салынған өрнектер қазақтың сәндік-қолданбалы өнерінің ерекшелігін көрсетеді. Сүйекпен әшекейлеу де ерекше дамыған.

4. Зергерлік өнер

Қазақ зергерлері күмісті ұсталықпен, өрнектеп өңдеуде шебер болған. Сырға, білезік, алқа, жүзік, өңіржиек, қаптырма, тахияға арналған сәндік әшекейлер – қыз-келіншектердің сұлулығын айқындаған.

5. Теріден бұйым жасау

Теріден тон, саптама етік, қамшы, торсық, көнек, ер-тоқым сияқты заттар жасалған. Әсіресе ер-тұрман әбзелдерін жасауда зергерлік пен ұсталық өнер үйлесім тапқан.

Қолөнердің тәрбиелік мәні

Ұлттық қолөнер тек шаруашылық қажеттілікті өтеп қана қоймай, ұрпақты еңбекке, ұқыптылыққа, көркемдікке тәрбиелеген. Ана қызға кесте, тоқыма үйретсе, әке ұлға ұсталық, ағашшылық, тері өңдеу өнерін үйреткен.

Бүгінде ұлттық қолөнер қайта жаңғырып, дизайнерлік бағытта дамып келеді. Киізден, жүннен, былғарыдан жасалған бұйымдар сән индустриясында қолданылуда. Туристік бұйымдар, этно-стильді әшекейлер және үй ішіне арналған декоративті заттарға сұраныс артып отыр.