ҚАЗАҚ ШЕШЕНДІК ӨНЕРІН ОҚЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТӘСІЛ: «СӨЗ ТӨРІ» АВТОРЛЫҚ БАҒДАРЛАМАСЫ

Шахшанбаева Камшат Намазбекқызы,
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі,
Төле би атындағы №8 гимназия, Тараз қаласы

Аннотация

Мақалада қазақ шешендік өнерін оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері қарастырылады. Автор ұсынған «Сөз төрі» атты вариативтік курс 9-сынып оқушыларының тілдік, коммуникативтік және тұлғалық қабілеттерін дамытуға бағытталған. Бағдарлама мазмұнында дәстүрлі шешендік мұра мен заманауи медиа кеңістіктегі сөйлеу мәдениеті тоғыстырылған. Мақалада шешендік өнерді оқытудың инновациялық әдістері мен нәтижелілігін арттыру жолдары талданады.

Кілт сөздер: шешендік өнер, тіл мәдениеті, функционалдық сауаттылық, интерпретация, риторикалық әдіс, авторлық бағдарлама.

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесінің басты мақсаты – функционалды сауатты, өмірде еркін бағдар жасап, өз ойын дәлелді әрі мәдениетті жеткізе алатын тұлға қалыптастыру. Осы міндет аясында тіл мен әдебиет пәндерінің әлеуеті ерекше. Себебі шешендік өнер – оқушыны ойлауға, сөйлеуге, сендіруге және пікірталас мәдениетіне үйрететін әмбебап құрал.

Қазақтың шешендік өнері — ұлттық риторика мектебінің алтын қазығы. Алайда бұл тақырып мектеп бағдарламасында көбіне тарихи сипатта қарастырылып, практикалық сөйлеу дағдыларын дамыту бағытында аз қамтылады. Осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында «Сөз төрі» атты авторлық бағдарлама әзірленді.

Негізгі бөлім

1. Бағдарламаның өзектілігі мен мақсаты

Бағдарлама мазмұны қазақ шешендік өнерін оқушының функционалды сауаттылығын арттыру құралы ретінде қарастырады. «Сөз төрі» курсы оқушыға сөздің тарихи және мәдени мәнін ұғындырумен қатар, оны қазіргі өмірмен байланыстыра талдауға мүмкіндік береді. Мақсаты – шешендік сөздер арқылы оқушының тілдік, логикалық және тұлғалық қабілетін дамыту; сөзбен ой білдіру мен тыңдаушыны иландыру мәдениетін қалыптастыру.

2. Ғылыми-әдістемелік негізі

Курс мазмұны жаңартылған білім беру бағдарламасындағы үш бағытқа – түсіну және жауап беру, анализ және интерпретация, бағалау және салыстыру – сәйкес құрылған. Әдістемелік тұрғыдан курс риторикалық талдау, интерпретациялық тапсырма, рөлдік ойын, пікірталас, эссе жазу, жобалық жұмыс сияқты белсенді әдістерді қамтиды. Бағдарламаның әдіснамалық тірегі ретінде Б.Адамбаев, С.Негимов, Н.Уәли, Т.Тұрсынов еңбектеріндегі шешендік өнердің тілдік-көркемдік табиғаты алынған.

3. Жаңашылдығы мен тәжірибелік құндылығы

«Сөз төрі» курсы шешендік өнерді тек тарихи мұра ретінде емес, заманауи коммуникация мәдениетінің моделі ретінде ұсынады. Бағдарламада Төле, Қазыбек, Әйтеке, Мөңке билердің шешендік сөздері қазіргі медиа кеңістіктегі спикерлердің (TikTok, YouTube контентіндегі) сөйлеу мәнерімен салыстырылады. Бұл тәсіл оқушылардың тілге қызығушылығын арттырып, шешендікті өмірлік дағды ретінде меңгеруге мүмкіндік береді.

4. Оқыту нәтижелері

Бағдарламаны оқыту нәтижесінде оқушылар: шешендік өнердің тарихы мен құрылымын біледі; дәлелмен сөйлеу, логикалық ой қорыту, интерпретация жасау дағдыларын меңгереді; мәтінді салыстырып, өзіндік көзқарасын білдіреді; эссе, сахналық көрініс, шешендік толғау, жобалық жұмыс орындай алады; көпшілік алдында сенімді сөйлеу мәдениетін қалыптастырады.

5. Бағалау және кері байланыс жүйесі

Бағалау формативті, жиынтық және қорытынды түрлерінде жүргізіледі. Негізгі критерийлер – түсіну, талдау, интерпретация, шығармашылық және сөйлеу мәнері. Кері байланыс парақтары мен бейне/аудио жазбалар оқушының өзіндік дамуын бақылауға мүмкіндік береді.

Қорытынды

Қорыта айтқанда, «Сөз төрі» авторлық бағдарламасы – қазақ шешендік өнерін мектеп жағдайында заманауи әдістермен оқытудың тиімді үлгісі. Бағдарлама оқушының тіл мәдениетін ғана емес, тұлғалық әлеуетін де дамытады. Ол ұлттық құндылықтарды жаңаша пайымдап, сөзді ой мен мінездің көрінісі ретінде тануға жол ашады. Мұндай курстар білім берудің ұлттық және инновациялық мазмұнын тоғыстырып, жас ұрпақтың сөзбен әсер ету мәдениетін, заманауи шешен тұлға бейнесін қалыптастыруға бағытталған.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Адамбаев Б. Шешендік өнер. – Алматы: Білім, 2019.

2. Негимов С. Асыл арналар. – Алматы: Мектеп, 2019.

3. Уәли Н. Сөз мәдениеті. – Алматы: Қазақ университеті, 2019.

4. Омаров Ә. Сөз өнері: теория және практика. – Алматы: Тарлан, 2020.

5. Тілешова С. Қазақ риторикасының негіздері. – Астана: Алаш мұрасы, 2022.

6. Шахшанбаева К.Н. Сөз төрі – қазақ әдебиеті пәні бойынша авторлық бағдарлама. – Тараз, 2024.