қазақ тілі 5-сынып, 1-2 тоқсан

Қазақ тілі 5-сынып

І тоқсан-27 сағат

Сабақ №1

Күні _______________

Тақырыбы: Ана тілінің қызметі

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға ана тілі,оның қызметі, жалпы тіл қызметі туралы мағлұмат беру арқылы жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың теориялық алған білімдері арқылы ой-өрісін, тілін,түрлі жаттығу жұмыстары арқылы ойлау, есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге,мәдениеттілікке, ана тілін сүюге,құрметтеуге,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:әңгімелесу,талдау, ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

(Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Жаңа сабақ

Әр халықтың өзінің ана тілі халқымен бірге жасап, бірге дамиды. Енді біз алдымен тілдің пайдасы,қызметі туралы ой бөлісейік.

(Оқушылардың ойы тыңдалады,кластер толтырылады)

к оммуникативтік қызметі танымдық қызмет

қоғам мүшелерінің қарым-қатынас ойды жарыққа шығару

жасау тәсілдері және ойды қабылдау жолдары

экспрессивтік қызмет

сезім мен эмоцияны жеткізу мүмкіндігі

Б іздің елімізде қарым-қатынас үшін қолданылатын үш тіл

Қазақ тілі- мемлекеттік тіл

Орыс тілі-ресми тіл

Ағылшын тілі-ұлтаралық қатынас тілі

б) Жаттығу жұмыстары

1-жаттығу.Мәтінді оқып,мазмұндаңдар.

А.Байтұрсыновтың пікірінше, жаза білудің пайдасы бар ма? Ойларыңды дәлелдеңдер.

(Оқушылар ойларын дәләлдеп жазады)

Үлгі: Жаза білудің пайдасы бар,себебі ...

3-жаттығу. Мәтінді рөлге бөліп оқыңдар.

Баланың әке өсиетін бірден түсінбеу себебі неде деп ойлайсыңдар?

(Оқушы пікірлерін тыңдау)

«Жаңа сөз жаса» ойыны

Әріптердің орнын ауыстыра отырып, жаңа сөз жаса.

т

а

р

ы

-------

а

р

т

ы

қ

а

с

ы

қ

-------

т

а

б

а

қ

-------

в) Бекіту

қ арым-қатынас құралы ой жеткіземіз

тарихымызды танимыз

Адамның ойын түсінеміз

г) Үйге тапсырма

2-жаттығу. 3тапсырма. Ана тілі жайында дәптерге үш мақал-мәтел, бір шумақ өлең немесе даналық сөз тауып жазу,альбом жасау

д) Бағалау

Сабақ №2

Күні _______________

Тақырыбы: Әдеби тіл туралы түсінік

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға әдеби тіл,оның формалары туралы мағлұмат беру арқылы жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:әңгімелесу, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: интерактивті сабақ

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

(Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

2-жаттығу. 3тапсырма. Ана тілі жайында дәптерге үш мақал-мәтел, бір шумақ өлең немесе даналық сөз тауып жазу.

Қайталау сұрақтары:

1. Тілдің атқаратын қызметтерін атап беріп,мысалмен дәлелдеңдер.

2. Ана тілі дегеніміз не?

б) Жаңа сабақ

Әдеби тіл-күнделікті ауызекі сөйлеу түрінен жоғары көркем тіл. Ол -сол халықтың бәріне ортақ түсінікті тіл.

(Интерактивті тақтада мәтін беріледі) Мұғалім екі мәтінді оқиды.

І.Кәрі әже күндегі машығы бойынша бесік жырын айтады. Өте бір өзгеше,ескі жыр. Абайдың өз әжесінен басқа ешкімнен естімеген жыры. Кішкентай күнінде Абай өзі де енш сайын осы жырдың тербеуімен ұйықтайтын.Сол күндерден бір ырғағы ауыспаған, бір сөзі өзгермеген,ана жүрегіндей айнымас жыр. (М.Әуезов.)

ІІ. ... Бір уақытта бай бәйбішесін оятады.

-Мына ит ұйықтады білем. Түсір асыңды тез! Уақытымен асымызды жегізбеді ғой ит!-дейді.

... –Қазы орнына шандыр бердің, май орнына тезек бердің, алжыған!..-деп ,аяқпен кемпірін бір тебеді.

Кемпірінң басы жарылып, ойбайлап қалады.

«Ой қозғау» сәті

Екі мәтіннің қайсысын әдеби тілге жатқызуға болады? (Оқушылардың пікірлері тыңдалады.)

тұрпайы сөздер

диалект сөздер орысша сөзді араластырып сөйлеу

былапыт сөздер

Әдеби тіл екі түрлі формада өмір сүреді:

Ауызша тіл

Жазбаша тіл

(Баланың ата-анасымениәңгімелесуі) (газет-журналдарды, кітап оқу)

в) Жаттығу жұмыстары

5-жаттығу.Мәтінді тыныс белгілерін қойып көшіріп жазыңдар. (жазбаша)

Қарамен жазылған сөйлемнің мәнін түсіндіріңдер.

6-жаттығу. Мәнерлеп оқып, екі жаттығудың пікірінде қандай ортақ ой бар екенін айтыңдар.(ауызша)

«Адасқан сөздер» ойыны

(Мақалдарда берілген көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңдар.)

1. Еңбек пен бақыт- ...

2. Күш-...,

Білім-кітапта.

3.Айтылған сөз- ... оқ.

4. Ер-намысының ...

Керекті сөздер: құлы, егіз, атылған,білімде

г) Бекіту

а уызша тіл ұқсатығы жазбаша тіл

д) Үйге тапсырма

7-жаттығу.Мәтінді қатесіз көшіріп жазыңдар.

Тіл,сөз туралы ойдан 2-3 мақал ойлап жазыңдар.

8-жаттығу. Берілген пікірлерден бір ұнағанын жаттаңдар. (ауызша)

е) Бағалау

Сабақ №3

Күні ____________

Тақырыбы: Әдеби тілдің жазу мен сөйлеудегі мәні

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға жаттығу жұмыстарын жүргізу арқылы әдеби тілдің мәнін түсіндіру;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге , өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, жаттығу ,ой жинақтау, сұрақ-жауап,талдау

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

7-жаттығу.Мәтінді қатесіз көшіріп жазыңдар.

Тіл,сөз туралы ойдан 2-3 мақал ойлап жазыңдар.

8-жаттығу. Берілген пікірлерден бір ұнағанын жаттаңдар. (ауызша)

Қайталау сұрақтары:

1.Әдеби тіл дегеніміз қандай тіл?

2.Оның қандай түрлері бар?

в) Жаттығу жұмыстары

.

9-жаттығу.Мәтінді көшіріп жазыңдар.

«Сөз» қай жерде қандай мағынада қолданылып тұрғанын айтыңдар.(аузыша)

3,6,7- сөйлемдерді сөз таптарына талдаңдар.

Үлгі:

Сөйлем	Зат есім	Сын есім	Сан есім	Етістік	Есімдік	Үстеу	Шылау	Оқшау сөз	Елік-теу сөз
Өлең-сөздің патшасы,сөз сарасы	Өлең,сөз, патша,сара	-	-	-	-	-	-	-	-
Сөзтүзелді,тың-даушы, сен де түзел
Көркем сөз-көрікті ойдың жемісі

10-жаттығу. Қалай ойлайсыңдар, сөйлеу түрінің қайсысы бұрын шыққан?

Үлгі: Меніңше, ең әуелі ... сөйлеу пайда болған да, содан кейін ... сөйлеу шыққан. Себебі ...

г) Бекіту

Әдеби тілдің ерекшелігі неде?

Жазбаша тіл мен ауызша тілдің айырмасы неде?

д) Үйге тапсырма

13-жаттығу.Тыйым сөздерді қатесіз көшіріп жазып,жаттап алыңдар.

Тіл,сөз туралы сөзжұмбақ құрастырыңдар.

е) Бағалау

Сабақ №4

Күні _______________

Тақырыбы: Мәтін түрлері

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға мәтін,оның өзіндік ерекшеліктерін түсіндіріп, мәтіндермен жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге , өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, жаттығу ,ой жинақтау, сұрақ-жауап,талдау

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

13-жаттығу.Тыйым сөздерді қатесіз көшіріп жазып,жаттап алыңдар.

Тіл,сөз туралы сөзжұмбақ құрастырыңдар.

Қайталау сұрақтары:

1.Әдеби тіл дегеніміз қандай тіл?

2.Оның қандай түрлері бар?

б) Жаңа сабақ

байланысу

бірігу

Мәтіннің тақырыбы болады. Мәтін сөздерден, сөйлемдерден, абзацтардан тұрады.

Мәтін әр түрлі мазмұнға құрылады. Онда оқиғалар хабарланады,сипатталады, дәлелденеді.

Мәтінге газет-журнал материалдары, өлең шумақтары, ережелер, әңгімелер мен сөйлесулер жатады.

(Интерактивті тақтадағы сурет пен мәтінге назар аударту)

Көкпар - ұлттық ат спорты ойындарының бірі. Ойынның атауы “көк бөрте” (лақ) сөзінен шыққан. Дәстүрлі қазақ қоғамында Көкпарға жасқа толған серкенің семізі таңдалған. Семіз серке терісі жыртылмайды. Орташа салмағы 70 – 80 кг-дай келеді. Басқа малдың терісі жыртылғыш болғандықтан Көкпарға тартпайды.

Көкпар – Орталық Азия халықтары арасында кең тараған ойын түрі. Көкпар жігіттердің күш-жігерін, төзімділігін, батылдығы мен ептілігін, ат үстінде мығым отыруын қалыптастырады. Сонымен қатар Көкпар – аттың қалай бапталып үйретілгенін, жүйріктігін де сынайтын спорт.

(Оқушыларға мәтіннің тақырыбын, неше абзацтан тұратынын,әр абзац қанша сөйлемнен тұратындығын талдату)

в) Жаттығу жұмыстары

.

16-жаттығу. Берілген сөйлемдер жиынтығын мәтін деуге келе ме? Қанша сөйлемнен құралған? Сөйлемдер бір-бірімен мағыналық жағынан байланыса ма? (ауызша)

17-жаттығу. Мәтінге тақырып қойыңдар.

Тірек сөздерді табыңдар.

Бұл мәтін аңыз әңгімеге жата ма, әлде ғылыми шығарма ма? Ойларыңды дәлелдеңдер.

Тірек сөздер: хан, жыл қайыру, Іле өзені, хайуандар ...

«Кім сөз жасай алады?» ойыны

Төмендегі дыбыстарды тиісінше тіркестіріп сөз жасаңдар.

1. п,а,ұ,қ,р 2) ж,ң,а,р,ы,б 3) б,қ,ы,а,т 4) ы,с,р,а,м,қ 5) е,б,ң,е,к

г) Бекіту

т ақырыбы болады сөзден,сөйлемнен тұрады

м азмұндары абзацтардан тұрады

түрлі болады

д) Үйге тапсырма

18-жаттығу.Мәтін қанша абзацтан тұратынын айтыңдар. Тірек сөздерді табыңдар.

2,3-абзацтарды көшіріп жазыңдар.

17-жаттығуда берілген мәтіннің авторы (М.Қашғари) туралы деректер біліп келіңдер.

Сабақ №5

Күні _______________

Тақырыбы: Ауызекі сөйлеуге қатысты мәтіндер, тақырыптық ерекшеліктер

Мақсаты: білімділік: Оқушылардың мәтін бойынша алған білімдерін жаттығу жұмыстарын жүргізу арқылы тереңдету;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге , өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:, жаттығу ,ой жинақтау, сұрақ-жауап,талдау

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі,ойын сабақ

Сабақ типі: бекіту сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

18-жаттығу.Мәтін қанша абзацтан тұратынын айтыңдар. Тірек сөздерді табыңдар.

2,3-абзацтарды көшіріп жазыңдар.

17-жаттығуда берілген мәтіннің авторы (М.Қашғари) туралы деректер біліп келіңдер.

Қайталау сұрақтары:

1.Әдеби тіл дегеніміз қандай тіл?

2.Оның қандай түрлері бар?

3. Мәтін деген не?

4. Мәтіннің ерекшеліктерін ата

б) Жаттығу жұмыстары

19-жаттығу. Мәтінді оқып,автордың не туралы әңгімелегенін айтыңдар.

Шоқан мен әжесі әдеби тілдің қай формасында әңгімелесті?

«Ойлан,тап» ойыны

Мәтіндегі түсінігі қиын сөздермен жұмыс. Сөздерге мағыналас сөздер табыңдар.

Насихат-

Мансапқорлық-

Озбырлық-

21-жаттығу. Көшіріп жазыңдар. Мәтінге ат қойып көріңдер.

Суретпен жұмыс

Суретке қарап шағын мәтін құрастырып көріңдер. Мәтіндеріңе ат қойыңдар.

г) Бекіту

Деңгейлік тапсырмалар

І деңгей тапсырмасы. Мәтін неше абзац, әр абзацтың неше сөйлемнен тұратынын талдаңдар.

Мәншүк Ұлы Отан соғысында ерекше ерлігімен көзге түсті. Ол жаудан қорқу,сескену дегенді білмейді. Жалғыз өзі талай рет жаумен шайқасты.

Сұрапыл соғыс күні-түні жүріп жатты. Мәншүк үш пулеметті қатарлап қойды. Фашистер жапырлай оққа ұшып жатыр.Жау гранаты оның аяғын жаралады. Ол жарасын таңып алды да, қайтадан пулеметіне жармасты.

ІІ деңгей тапсырмасы. Мәтінеге ат қойыңдар.І абзацтағы сөйлемдерден зат есімдерді тауып жазыңдар.

ІІІ деңгей тапсырмасы. Мәтінге сай ерлік,батырлық туралы мақал-мәтелдерді жатқа жазыңдар.

д) Үйге тапсырма

20-жаттығу. Әңгіме мәтіннің қай түріне жатады?

Әдеби тілге жатпайтын сөздерді теріп жазыңдар.

«Шоқан мен әжесі» деген мәтінмен салыстырып (19-жаттығу), ондағы кейіпкерлердің сөйлеу тіліндегі ерекшеліктерін анықтап көріңдер.

е) Бағалау

Сабақ №6,7

Күні _______________

Тақырыбы: Жазбаша мәтін. Тақырыбы ,идеясы. Ойдың берілу тәсілдері. 2 сағат

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға мәтін, оның тақырыбы мен идеясы туралы түсіндіріп, мәтіндермен жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге , өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, жаттығу ,ой жинақтау, сұрақ-жауап,талдау,деңгейлік оқыту

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

20-жаттығу. Әңгіме мәтіннің қай түріне жатады?

Әдеби тілге жатпайтын сөздерді теріп жазыңдар.

«Шоқан мен әжесі» деген мәтінмен салыстырып (19-жаттығу), ондағы кейіпкерлердің сөйлеу тіліндегі ерекшеліктерін анықтап көріңдер.

Қайталау сұрақтары:

1.Әдеби тіл дегеніміз қандай тіл?

2.Оның қандай түрлері бар?

3.Мәтін деген не? Оның формалары

б) Жаңа сабақ

Әрбір мәтіннің тақырыбы онда не туралы айтылатындығын білдіреді.

Мәтіннің құрамындағы сөйлемдер тек тақырып бойынша ғана байланыспайды, белгілі бір негізгі ой мен идея арқылы да бірігеді.Яғни мәтіндегі негізгі ойды қандай мәселеге баса назар аударылады, неге үйретеді деген жайлар анықталады. Негізгі ой мен тақырып мәтінінің өн бойынан ажырамас бірлікте көрініп, ашылады.

в) Жаттығу жұмыстары

23-жаттығу. Мәтінді оқып, тақырыбы мен идеясын анықтаңдар.

Тақырыбы-

Идеясы-

Мәтінге ат қойыңдар.

25-жаттығу. Төменде берілген өлең жолдарынан ойдың байланысына қарай шумақтарды қайта құраңдар.

Осыдан шыққан мәтінге ат қойыңдар.

Үлгі:

Қызыл арай кешкі шақ,

Құп, атажан, жүгіріп,

Деді, кетті жүгіріп,

Байғасқаны ертіп ап.

Қозыларға барайын,

Күркесіне иіріп,

Қарайын да санайын

Атасы мәз боп тұр күліп.

Деңгейлік тапсырмалар

І деңгей тапсырмасы. Мақал-мәтелдердің жалғасын табыңдар.

Бас кеспек болса да, ...

Бал тамған тілден ...

Көп сөз –күміс, ...

ІІ деңгей тапсырмасы. «Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді.» (Ғ. Мүсірепов)

Автордың ойын өз сөздеріңмен түсіндіріп беріңдер.

ІІІ деңгей тапсырмасы. Б.Момышұлының ойын әрі қарай жалғастырып,бес-алты сөйлемнен тұратын мәтін құрастырыңдар.

27-жаттығу. Өлеңде берілген автордың ойын қара сөзбен жеткізіп,мәтін құрастырыңдар.

Өлең жолдарынан есімдіктерді теріп жазып, қай септікте тұрғанын ажыратыңдар.

Үлгі: сенің-ілік септігі, кімнің?

Есімдіктің емлесін еске түсіру

г) Бекіту

«Жәрмеңке» ойыны.

Көрмедегі қалаған затын оқушы білімімен сатып алады.

Олар: дәптер, көрпеше, сызғыш, қалам, альбом

1. Әдеби тіл деген не?

2. Әдеби тілдің формаларын ата

3. Мәтін деген не?

4. Мәтіннің ерекшеліктері қандай?

5. Мәтіннің тақырыбы деген не?

д) Үйге тапсырма

24-жаттығу.Суреттер топтамасындағы 26-суретке қарап, байқағандарыңды әңгімелеңдер. Жазбаша мәтін құрап,ат қойыңдар.

Сынақ тапсырмасы. Ана тілінің қызметі жайлы мәтін құрастырыңдар.

е) Бағалау

Сабақ №8

Күні _______________

Тақырыбы: Диктант «Жайлауда»

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға диктант мәтінін мәнерлеп оқытып, сауатты жазғызу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу ,есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, көркем,сауатты жазуға тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:мәнерлеп оқу,тексеру

Сабақ түрі: жазба жұмысы

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Диктант

Бұлар кеше жайлауға көшіп келген.Қойды тауға қарай үшеулеп айдады. Атасы,өзі және Есен. Туыстарының баласы Есен бір сынып жоғары оқиды. Екеуі сырлас. Осы қонысқа жеткенше Есеннің аузы бір босамады. Қалың шалғынға малтығып, қой-қозылар жүрмейді. Қоныс қарасы көрінген кезде,атасы алға озған.

Есен атасы кеткен соң,аттан қарғып түсті. Көк шалғынға аунады. Аузы жайлау қызығын суреттеуден тынбады. Арқар,елігін айтты. Осыдан кейін ол көзін күннен қалқалады. Таудың ұшар басына таңырқай қарап қалыпты. Айнала долана,шетен, ұшқат, тобылғы. Сонау бір құжыр таста найза бас рауғаш сораяды. Оны көргенде Есеннің көзі жайнап сала берді. (100 сөз)

1. Мәтінді толық оқу

2. Оқушыларға өз жазғанын тексерту

3.Дәптерлерін жинап алу

б) Үйге тапсырма

Өтілген ережелерді қайталау

Сабақ №9

Күні _______________

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты: білімділік:Тіл мәдениетіне қойылатын талаптарды таныта отырып, оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру;

дамытушылық: Шығармадағы негізгі ойларды анықтата отырып, таным-түсінігін, өзіндік көзқарасын қалыптастыру;

тәрбиелік: Ойын жүйелі, дәлелді жеткізе білуге баулу;

Сабақтың түрі: Тіл ұстарту

Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Жаңа сабақ

І. Қызығушылықты ояту

Ойлан, жұптас, пікір алыс

Тіл мәдениетіне қандай талаптар қойылады деп ойлайсыңдар? (Өздері жазады, жұпта талқылайды)

• Ойын жүйелі жеткізу;

• Сауатты сөйлеу;

• Әдеби көркем тілде сөйлеу;

• Сөзді орнымен қолдану;

• Дәлелді сөйлеу;

Оқулықтан тіл мәдениеті тақырыбын оқып, өз ойларымен салыстыру

ІІ. Мәтінмен жұмыс

Кім ақылды?

Ерден мен Еркебұлан бірігіп жап-жақсы ойнап жүр еді.Бір кезде қолдан жасалған көпірдің үстінде біріне-бірі қарсы келіп,түйісіп қалды.

Ерден бас жоқ,көз жоқ :

-Мен саған жол бермеймін! – деп қасқайып,безеріп тұрып алды.

Ал Еркебұлан:

-Мен саған бола ерегіскім де, ойынды да бұзғым келмейді, сен өте бер, - деді де, оған жол берді.

Сонда екеуінің қайсысы тапқыр, ақылды болғаны? (М. Төрежанов.)

Тапсырмалар:

1. Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.

2. Мәтінге жоспар құрыңдар.

3. Ерден мен Еркебұланға мінездеме беріңдер.

4. Егер Еркебұланның орнында болсаңдар,не істер едіңдер?

5. Қарамен жазылған сөздерді көшіріп жазып, мағынасын түсініп алыңдар,осы сөздерді қатыстырып, сөйлем құраңдар.

6. Мәтіндегі тыныс белгілері туралы әңгімелеңдер.

б) Бекіту

ІІІ. Ой толғаныс

Талқылау кестесі

Тапсырма	Мысал
Мәтіндегі негізгі ой
Ой жүйелілігі
Ой көркемдігі

в) Үй тапсырмасы: «Жақсы деген немене,

Жаман деген немене» (ойтолғау)

Сабақ №10

Күні _______________

Тақырыбы: Сөз және оның мағынасы

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға сөз деген ұғым мен оның мағынасын түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

«Жақсы деген немене,

Жаман деген немене» (ойтолғау)

Қайталау сұрақтары:

Сөз дегеніміз не?

Мәтін деген не?

б) Жаңа сабақ

Лексика-белгілі бір тілдегі сөздердің жиынтығы.

Ой шақыру. «Сөз» деген сөзге оқушылар өздерінше анықтама беріп көреді.

(Кластер толтырылады.)

қ ұбылыс аты заттың түрі-түсі заттың саны

з
аттың аты

дыбыстан құралады қимыл-әрекет аты

в) Жаттығу жұмыстары

2 9-жаттығу. Мәтіндегі толық мағыналы сөздер мен мағынасы толық емес сөздерді бөлек-бөлек жазыңдар.

Толық мағыналы сөз Мағынасы толық емес сөз

Дүние, ... Үшін, ...

30-жаттығу. Лексикалық мағынасы бар сөздерді теріп жазыңдар.

«Сөз тапқыш» ойыны.

«Естелік» сөзінен кім көп әрі жылдам сөз құрап жазады?

Үлгі: ес, елік, тесік, ...

г) Бекіту

«Бес жолды өлең» стратегиясы

1.Зат есім-Сөз

2.Сын есім

3.Етістік

4.Сөйлем

5.Зат есім

д) Үйге тапсырма

32-жаттығу. Мәтіннен бес сөз таңдап алып, олардың лексикалық мағынасын анықтаңдар.

Әр сөз қай формада екенін,қай сөз табы екенін дәлелдеңдер.

Үлгі: Адамның-қосымшалы түбір сөз, зат есім

35-жаттығу.Жасыл,әсемпаз, үйірсек сөздерінің құрамындағы дыбыстарды пайдалана отырып, бірнеше мағыналы сөз құраңдар.

Емле оқу.

е) Бағалау

Сабақ №11,12

Күні _______________

Тақырыбы: Сөздің негізі-лексикалық мағынасы. Сөздердің сөйлемдегі өзара қатынасы-грамматикалық мағынасы . 2 сағат

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға сөздің лексикалық, грамматикалық мағынасы болатынын түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

32-жаттығу. Мәтіннен бес сөз таңдап алып, олардың лексикалық мағынасын анықтаңдар.

Әр сөз қай формада екенін,қай сөз табы екенін дәлелдеңдер.

35-жаттығу.Жасыл,әсемпаз, үйірсек сөздерінің құрамындағы дыбыстарды пайдалана отырып, бірнеше мағыналы сөз құраңдар.

Емле оқу.

Қайталау сұрақтары:

Сөз дегеніміз не?

Мәтін деген не?

б) Жаңа сабақ

Сөздердің мағынасы бірде өзгеріп,бірде жоғалып, бірде жаңарып отырады.Сөздің лексикалық мағынасы,олардың өзгеру сипаты қазақ тілінің түсіндірме, этимологиялық сөздіктерінде ашылып отырады.

М: қыз-қырқын-қыздар деген мағынаны білдіреді. Қырқын-көне түркі тайпалар тілінде күң қыз деген мағынаны білдірген.

Көкпар-көк және бөрі сөздерінің бірігуінен жасалған.

в) Жаттығу жұмыстары

36-жаттығу. Күнделікті өмірде қолданылып жүрген барлық сөздердің мағынасын білесіңдер ме?

Бес мағынасын түсінетін,бес мағынасын түсінбейтін сөздер жазыңдар.

Үлгі:

Мағынасын түсінетін сөздер	Мағынасын түсінбейтін сөздер
Көз-адамның көру мүшесі	Ықылым-ерте заман

39-жаттығу. Мәтіндегі қарамен жазылған сөздердің мағынасын анықтаңдар.

Зерек ес-

Ойлау-

Ақыл-

«Қабілет» сөзіне дыбыстық талдау жасаңдар.

Үлгі:

Қ-қатаң дауыссыз

А-жуан,ашық,еріндік дауысты

Б-ұяң дауыссыз

І-жіңішке,қысаң,езулік дауысты

Л-үнді дауыссыз

Е-жіңішке,ашық,езулік дауысты

Т-қатаң дауыссыз

37-жаттығу. Мәтіндегі сөз тағдыры туралы айтылған ойды таратып, мынадай сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Сөздің сәби боп тууы дегенді қалай түсінесіңдер?

2. Сөз қалай ер жетеді?

3. Сөздің қартаюы,өлуі мүмкін бе?

4. Қартайып барып,қайта жасарған қандай сөздерді білесіңдер?

Мешіт, намаз, қыркүйек

«Кім жылдам? » ойыны.

Ойдан он мағынасы бар,он мағынасы жоқ сөз жазыңдар.

Үлгі:

Мағыналы сөз	Мағынасыз сөз
Отан, ...	Туралы, ...

г) Бекіту

Лексика саласы нені зерттейді?

Сөз деген не?

Сөз неден тұрады?

д) Үйге тапсырма

Берілген тірек сөздерді қатыстырып, мәтін құраңдар. Мәтіндеріңе ат қойыңдар.

Жолдас, адал, қиындық, сыр,қателік

40-жаттығу.Мәтінді көшіріп жазыңдар.

Сөздікті пайдаланып, қарамен берілген сөздердің мағынасын анықтаңдар.

Жыршы-

Жібек жіп-

Кесте-

Шешен-

Даугер-

Емле оқу.

е) Бағалау

Сабақ №13

Күні _______________

Тақырыбы: Сөздің тура және ауыспалы мағынасы

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға сөздің тура және ауыспалы мағыналарының ерекшеліктерін түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

40-жаттығу.Мәтінді көшіріп жазыңдар.

Сөздікті пайдаланып, қарамен берілген сөздердің мағынасын анықтаңдар.

Жыршы-

Жібек жіп-

Кесте-

Шешен-

Даугер-

Емле оқу.

Ой шақыру. Венн диаграммасы арқылы мәтін мен сөздің ұқсастықтары мен ерекшеліктерін ажырату

Мәтін ұқсастықтары Сөз

б) Жаңа сабақ

( Балалар тақтадағы мысалдарды оқып,өздерінше қайталанып тұрған сөздің қайсысы тура мағынада тұрғандығын тауып көреді .)

Көздің жасы, жас адам, жасы үлкен

Көздің жасы-тура мағына

Жас адам-ауыспалы мағына

Жасы үлкен-ауыспалы мағына

в) Жаттығу жұмыстары

41-жаттығу. ІІ тапсырма. Берілген сөздердің тура ж/е ауыспалы мағыналарын тауып жазыңдар.

Сөздер	Тура мағына	Ауыспалы мағына
Бет	Адамның беті	Бетімен кету
Құлақ
Қабырға
Дүние
Кілт
Ақ
Өту
Келу
Терең

ІІІ тапсырма. Берілген сөздердің деректі,дерексіз екенін табыңдар.

Үлгі:

Деректі сөз	Дерексіз сөз
Қымыз,құрт, ...	Сұра, турашыл, ...

42-жаттығу. Өлеңді көшіріп жазып, ауыспалы мағынада қолданылып тұрған сөз бен сөз тіркестерін тауып,астын сызыңдар.

Үлгі: сөздің патшасы

Г рафикалық диктант

т ура

а уыс

палы

қисық мінез жақсы бала ақ көңіл терең су қара ниет

г) Бекіту

Венн диаграммасы

Тура мағына Ауыспалы мағына

д) Үйге тапсырма

44-жаттығу. Берілген тіркестер құрамындағы сөздерді тура және ауыспалы мағынаны білдіруіне қарай бөліп жазыңдар.

Т ура мағына ауыспалы мағына

Жақсы адам, ... жақсы ой, ...

Қалаған үш тіркесті қатыстырып сөйлем құраңдар.

е) Бағалау

Сабақ №14

Күні _______________

Тақырыбы: Ауыспалы мағынада жұмсалған сөз тіркестерімен жұмыс 5-сынып

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға ауыспалы мағынада жұмсалған сөз тіркестері бойынша жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

44-жаттығу. Берілген тіркестер құрамындағы сөздерді тура және ауыспалы мағынаны білдіруіне қарай бөліп жазыңдар.

Т ура мағына ауыспалы мағына

Жақсы адам, ... жақсы ой, ...

Қалаған үш тіркесті қатыстырып сөйлем құраңдар.

Қайталау сұрақтары:

Сөз дегеніміз не?

Сөздің тура мағынасы дегеніміз не?

Сөздің ауыспалы мағынасы дегеніміз не?

б) Жаттығу жұмыстары

46-жаттығу. Мәтінді оқып,құрамындағы ауыспалы мағынадағы сөздері бар сөйлемдерді көшіріп жазыңдар.

Үлгі:

Бұл жүйрік белгілі халық ақыны, әрі әнші, әрі композитор, өнер қайраткері Кенен Әзірбаев еді.

Мәтінге ат қойыңдар.

47-жаттығу. Мәтіннен ауыспалы мағынада қолданылып тұрған сөздерді табыңдар.

«Өкшелес буын» деген тіркестің орнына тағы қандай сөздерді қолдануға болады?

Соңғы екі сөйлемнің мағынасын қалай түсінгендеріңді айтыңдар.

50-жаттығу. Мақалдарды оқып, ауыспалы мағынадағы сөзі бар мақалдарды теріп жазыңдар.

г) Бекіту

Сөздің тура мағынасы дегеніміз не?

Сөздің ауыспалы мағынасы дегеніміз не?

д) Үйге тапсырма

48-жаттығу . Мәтінге ат қойыңдар.

Мәтіндегі ауыспалы мағынада қолданылып тұрған сөздердің тура мағынасын білдіретін сөз тіркестерін құраңдар.

49-жаттығу. «Жеті», «тоғыз», «он екі», «қырық» сандарына қатысты мақалдар жазып келіңдер.

е) Бағалау

Сабақ №15

Күні _______________

Тақырыбы: Көп мағыналы сөздер

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға көп мағыналы сөздердің омонимдермен ұқсастығын ажыратуды ұғындыру, ерекшеліктерін түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

48-жаттығу . Мәтінге ат қойыңдар.

Мәтіндегі ауыспалы мағынада қолданылып тұрған сөздердің тура мағынасын білдіретін сөз тіркестерін құраңдар.

49-жаттығу. «Жеті», «тоғыз», «он екі», «қырық» сандарына қатысты мақалдар жазып келіңдер.

Қайталау сұрақтары:

Сөз дегеніміз не?

Сөздің тура ж/е ауыспалы мағынасы деген не?

б) Жаңа сабақ

Сөздің екі я одан да көп мағынаға ие болуын сөздің көп мағыналылығы дейміз.

Көп мағыналы сөздер бір негізден таралып, бір сөз табына қатысты болады.

М: Құлақ-адамның құлағы,домбыраның құлағы

Көп мағыналы сөздер омоним сөздерге де құсас. Бірақ екеуінің атқаратын қызметі екі түрлі. Көп мағыналы сөз бір сөз табынан жасалып, мағыналары жақын болса, омонимдердің мағыналары әр түрлі болады.

М: Күл- жымиып күл (іс-әрекет),оттың күлі ( жанған заттың қалдығы)

в) Жаттығу жұмыстары

51-жаттығу. Төмендегі сөздердің қосымша туынды мағыналарын анықтап,кестені толтырыңдар.

(І қатар)

53-жаттығу. Мәтіннен көп мағыналы сөздерді табыңдар. (ІІ қатар)

55-жаттығу. Мәтінді көшіріп жазыңдар. Мәтіннен көп мағыналы сөздердің астын сызыңдар. (ІІІ қатар)

г) Бекіту

Сөздің көп мағыналы болуы үшін не қажет?

Көп мағыналы сөз бен омоним сөздің айырмасы қандай?

д) Үйге тапсырма

52-жаттығу. Берілген көп мағыналы сөздердің бастапқы мағынасын табыңдар.

57-жаттығу. Төмендегі сөздердің көп мағыналық сипатын сөз тіркестерін құрау арқылы дәлелдеңдер.

е) Бағалау

Сабақ №16

Күні _______________

Тақырыбы: Шығармашылық диктант

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға сөздің ауыспалы,тура мағынасы, көп мағыналы сөздер бойынша түрлі шығармашылық тапсырмалар орындату;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу ,есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, көркем,сауатты жазуға тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:мәнерлеп оқу,тексеру

Сабақ түрі: жазба жұмысы

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Диктант

1. Мына сөздердің тура мағынасын табыңдар:

А) тәтті ұйқы, тәтті қиял, тәтті ...

Б) ашық мінез,ашық әңгіме, ашық ...

В) иненің көзі,байлықтың көзі, ... көзі

Г) қалың ел, қалың ағаш, қалың ...

Д) алыс арман, алыс туыс, алыс ...

2. Сөздерді ауыспалы мағынада қолданып, тіркес жасаңдар.

Ауыр, ыстық, теріс, құлақ, терең, сұйық, мұз

3.Мына сөздерден қандай көп мағыналы сөздер туындайды?

1.жұқа киім-

2. ыстық киім-

3.арзан ойыншық-

4. сары гүл-

5. құлағына сыбырлады-

1.Тапсырмаларды орындату

2.Дәптерлерін жинап алу

б) Үйге тапсырма

Сөздің тура,ауыспалы мағынасын,көп мағыналы сөздің ережесін қайталау

Сабақ №17

Күні _______________

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты: білімділік:Оқушылардың тақырып бойынша ойларын сараптау,тірек сөздер бойынша мәтін құрату;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,еркін сөйлеу,шығармашылық қабілеттерін, таным-түсінігін, өзіндік көзқарасын қалыптастыру;

тәрбиелік: Ойын жүйелі, дәлелді жеткізе білуге баулу,ой жинақтау;

Сабақтың түрі: Тіл ұстарту

Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасы

Сөздің тура,ауыспалы мағынасын,көп мағыналы сөздің ережесін қайталау

52-жаттығу. Берілген көп мағыналы сөздердің бастапқы мағынасын табыңдар.

57-жаттығу. Төмендегі сөздердің көп мағыналық сипатын сөз тіркестерін құрау арқылы дәлелдеңдер.

Қайталау сұрақтары:

Сөз дегеніміз не?

Сөздің тура ж/е ауыспалы мағынасы деген не?

Көп мағыналы сөздер деген не?

ә) Жаңа сабақ

Ой шақыру

Балалар, бүгінгі тіл ұстарту сабағымыздың тақырыбы «Шын достық» деп аталады.

Ендеше осы тіркестің мағынасын қалай түсінеміз?

(Оқушылардың ойларын тыңдау)

Ойтолғау

Тақтада берілген тірек сөздерді қатыстырып, ойтолғау жазыңдар.

Тірек сөздер: Жолдас.қиыншылық, ақылшы, адамгершілік

(Бес-алты оқушының ойтолғауын оқыту)

«Жалғасын тап» ойыны

(Берілген мақал-мәтелдердің жалғасын табу)

1.Дос жылатып айтады, ...

2. Жақсымен жолдас болсаң,жетерсің мұратқа, ...

3. Досы көпті жау алмайды, ...

4. Жүз сом ақшаң болғанша, ...

б) Бекіту

ақыл беру

қ иындықта қол ұшын беру

к емшілікті бетке айту сыр сақтау

в) Үй тапсырмасы

Достық,жолдастық жайлы 7 мақал-мәтел жазу

Көп болса досың өмірде,

Жүзің жарқын, көңіл де, ...

(Өлең шумағын аяқтау)

Сабақ №18

Күні _______________

Тақырыбы: Омонимдер

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға омоним сөздің емлесін мысалдар келтіру арқылы ұғындыру, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

«Жақсы деген немене,

Жаман деген немене» (ойтолғау)

Қайталау сұрақтары:

Сөз дегеніміз не?

Сөздің тура ж/е ауыспалы мағынасы деген не?

Көп мағыналы сөздер деп қандай сөздерді айтамыз?

б) Жаңа сабақ

Омонимдер біркелкі дыбысталып айтылатын, тірақ мағыналары әр түрлі сөздердің тобын білдіреді.

Мыс: Қара- қара шалбар (сын есім, қандай?); қара ниет - ойы арам ; кісіге қара (етістік, не істе?)

(Тақтада үш омоним сөз беріледі де, үш қатардағы оқушылар мысал келтіреді.)

І қатар-Ат-

ІІ қатар-Қал-

. ІІІ қатар-Жүз-

Тілімізде көптеген омонимдер сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған. Түбір сөзге жұрнақтар қосылу нәтижесінде пайда болған омонимдер туынды омонимдер деп аталады.

Мыс: Арық-1. Зат-су ағызу үшін арнайы қазылған шағын су жолы.

2. Сын- жүдеу ,семіз емес.

в) Жаттығу жұмыстары

62-жаттығу. Тыйым сөздерді көшіріп жазыңдар. Осы тыйым сөздердің құрамында омонимдік мағына беретін сөздердің астын сызыңдар.

63-жаттығу. Мысалдарда кездесетін омоним сөздерді қатыстырып сөйлем құраңдар.

«Зерделі сұрақ,дәлелді жауап». Жекелеген оқушылармен жұмыс.

Мысал	Ереже
1.Жастық	Көп мағыналы сөз (омоним)

Мысал	Ереже
2.Тамақ	Омоним (көп мағыналы сөз)

Мысал	Ереже
3.Бақ	Көп мағыналы сөз (Көп мағыналы сөз)

Мысал	Ереже
4.Жүз	Көп мағыналы сөз (омоним)

г) Бекіту

Омоним сөздер дегеніміз қандай сөздер?

Көп мағыналы сөз бен омоним сөздің айырмасы қандай?

д) Үйге тапсырма

64-жаттығу. Мәтіннен омоним бола алатын сөздерді теріп жазып,мысалмен дәлелдеңдер.

68-жаттығу. Өлең шумақтарында омоним кездесетіндей әзіл өлең құрастырып көріңдер.

е) Бағалау

Сабақ №19

Күні _______________

Тақырыбы: Омонимдердің көп мағыналы сөздермен ұқсастығы,айырмасы

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға омонимдердің көп мағыналы сөздермен ұқсастығын,айырмасын ажыратуды ұғындыру, ерекшеліктерін түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

64-жаттығу. Мәтіннен омоним бола алатын сөздерді теріп жазып,мысалмен дәлелдеңдер.

68-жаттығу. Өлең шумақтарында омоним кездесетіндей әзіл өлең құрастырып көріңдер.

Қайталау сұрақтары:

Көп мағыналы сөздер деп қандай сөздерді айтамыз?

Сөздің тура ж/е ауыспалы мағынасы деген не?

Омоним сөздер дегеніміз қандай сөздер?

б) Жаңа сабақ

М ай жақ (етістік)

Жақ омоним

Адамның жағы (зат есім)

От жақ (етістік)

Қисық ағаш (сын есім)

Қ исық көп мағыналы сөз

Мінезі қисық (сын есім)

в) Жаттығу жұмыстары

65-жаттығу. Мәтінді оқып, оған ат қойыңдар

Мәтіннен ауыспалы мағынадағы сөздерді тауып,дәптерлеріңе көшіріп жазыңдар..

66-жаттығу. Күрес, жең, шағым, қол сөздері омоним болатындай сөз тіркесін құраңдар.

Графикалық диктант

Көп мағы-

н алы сөз

О моним

Аяқ сау қас жау кіл

г) Бекіту

Көп мағыналы сөз Омоним

д) Үйге тапсырма

69-жаттығу. Бірі түбір күйінде, бірі туынды сөз тұлғасында тұрған омонимдерге мысал жазыңдар.

Ережені жаттаңдар.

е) Бағалау

Сабақ №20

Күні _______________

Тақырыбы: Синонимдер

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға синоним сөздің емлесін мысалдар келтіру арқылы ережесін өздеріне анықтату, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

69-жаттығу. Бірі түбір күйінде, бірі туынды сөз тұлғасында тұрған омонимдерге мысал жазыңдар.

Қайталау сұрақтары:

Көп мағыналы сөздер деп қандай сөздерді айтамыз?

Сөздің тура ж/е ауыспалы мағынасы деген не?

Омоним сөздер дегеніміз қандай сөздер?

Омоним мен көп мағыналы сөздердің айырмасы қандай?

б) Жаңа сабақ

«Адасып қалған сөздер». (Тақтада шашырай берілген сөздерді оқушы өз ойымен мағынасының жақындықтарына қарай бөліп жазады.)

Әсем,бала,келбетті,жазық, көркем,сәби,тегіс,перзент,ажарлы

Әсем,келбетті, көркем, ажарлы

Бала,сәби,перзент

Жазық,тегіс

(Берілген мысалдарға қарай отырып,оқушылар синоним сөздердің ережесін анықтайды. Қиындық келтіріп жатса,мұғалімнің көмегіне жүгінеді.)

Мағыналары бір-біріне жақын, бірақ әр түрлі дыбысталып айтылатын сөздер тобы синонимдер деп аталады.Синонимдер мынадай белгілеріне қарай топтастырылады:

1)сөздің дыбысталуында өзгешелік болуы керек;

2)сөздер бір ғана ұғымды білдіруі керек;

3)сөздер бір ғана сөз табына қатысты болуы тиіс.

Бұған қосымша синонимдер мәтінде бірін-бірі алмастырған жағдайда бір ғана сөйлем мүшесінің (не толықтауыштың, не анықтауыштың, не пысықтауыштың,не баяндауыштың, не бастауыштың) қызметін атқарады. Мысалы, ас,тамақ,дәм,тағам, ауқат дегендер-бір-бріне синонимдес сөздер.Бұлар дыбысталуы, жазылуы жағынан әр түрлі.Бірақ бәрінің беретін ұғым адам баласының жейтін қоректік заты. Бесеуі де сөз табынан зат есім болады. Қонақтарға арналған ас өте дәмді болды деген сөйлемде ас сөзнің орнына қайсысын қойсақ та, бұлар бір ғана не? деген сұраққа жауап беріп, сөйлемде бастауыш қызметін атқарады.

в) Жаттығу жұмыстары

70-жаттығу. Төмендегі снонимдік қатардағы сөздерді басқа сөздермен тіркестіріп, олардың қанша сөзбен тіркесе алу мүмкіндігін анықтаңдар.

«Зерделі сұрақ,дәлелді жауап». Жекелеген оқушылармен жұмыс.

Мысал	Ереже
1.Батыр,ержүрек	Синоним (омоним)

Мысал	Ереже
2.Әдепті,сыпайы	Омоним (синоним)

Мысал	Ереже
3.Арық	Көп мағыналы сөз (омоним)

г) Бекіту

Омоним Синоним

д) Үйге тапсырма

71-жаттығу. І абзацтан синоним бола алатын сөздерді тауып,синонимдік қатарларын жазыңдар.

Ар,намыс туралы білетін қанатты сөздер мен мақал-мәтелдер жазып келіңдер.Емле оқу.

е) Бағалау

Сабақ №21

Күні _______________

Тақырыбы: Синонимдік қатар,сөздердің мағыналық, реңктік ерекшеліктері

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға жаттығу жұмыстары арқылы синонимдік қатарлардың қолданылуын түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

71-жаттығу. І абзацтан синоним бола алатын сөздерді тауып,синонимдік қатарларын жазыңдар.

Ар,намыс туралы білетін қанатты сөздер мен мақал-мәтелдер жазып келіңдер.Емле оқу.

Қайталау сұрақтары:

Көп мағыналы сөздер деп қандай сөздерді айтамыз?

Сөздің тура ж/е ауыспалы мағынасы деген не?

Омоним сөздер дегеніміз қандай сөздер?

Омоним мен көп мағыналы сөздердің айырмасы қандай?

б) Жаңа сабақ

Қазақ тілі-синонимдерге бай тіл. Синонимдік қатарлар әр сөз табының құрамында кездеседі.

1.Зат есімнен болған синонимдер: адам,кісі

2. Сын есімнен болған синонимдер:әдемі,ажарлы,көркем

3.Етістіктерден болған синонимдер: амандасу,сәлемдесу,есендесу

4.Үстеуден болған синонимдер: Жылдам,тез,лезде,шапшаң

в) Жаттығу жұмыстары

72-жаттығу. Мәтіннен синоним сөздерді табыңдар.

Үлгі: ататегі, руы...

«Жеті атасын білмеген-жетесіз» деген сөздің мағынасын мәтінге сүйене отырып түсіндіріңдер.(ауызша)

«Кім жеті атасын біледі?» сайысы

(Оқушыларға жеті аталарын жатқа айтқызу )

73-жаттығу. Көшіріп жазып,мәтіннен синоним сөздерді табыңдар,қай сөз табынан болғанын анықтаңдар.

Үлгі: Алла,тәңір-зат есім

74-жаттығу. Өлеңді оқып,синоним сөздерді табыңдар,қай синонимдік қатардан жасалғанын анықтаңдар.

Үлгі: Әманда-әрдайым,үнемі, ылғи,әрқашан -үстеу

г) Бекіту

1. Етістіктерден болған синонимдерді көрсет.

а) амандасу, сәлемдесу, есендесу

ә) ажар, көрік, әлпет,кескін

б) пішін, жылдам, есендесу

2. Берілген тіркестер құрамындағы «терең» сөзінің тура мағынада тұрғанын көрсет.

а) терең білім

ә) терең сезім

б) терең құдық

3. «Білген кісі тауып айтады, білмеген кісі қауып айтады» деген мақалда ауыспалы мағынадағы сөзді көрсетіңіздер.

а) тауып

ә) қауып

б) білген

4. Ол егінін арықтан суарады екен. Мына сөйлемнен туынды омонимді тап.

а) арықтан

ә) екен

б) ол

5. «Күннің көзі» дегендегі көз қандай мағынада қолданылып тұр?

а) тұспал мағынада

ә) ауыспалы мағынада

б) тура мағынада.

д) Үйге тапсырма

75-жаттығу. Қарамен берілген сөздердің синоним болатынын,болмайтынын анықтаңдар. Синоним болса, дәптерлеріңе көшіріп жазыңдар.

е) Бағалау

Сабақ №22

Күні _______________

Тақырыбы: Мағыналық айырмашылығын ажыратудың жолдары

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға жаттығу жұмыстары арқылы синонимдік қатарлардың мағыналық жағынан дұрыс қолданысын түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

75-жаттығу. Қарамен берілген сөздердің синоним болатынын,болмайтынын анықтаңдар. Синоним болса, дәптерлеріңе көшіріп жазыңдар.

Қайталау сұрақтары:

Көп мағыналы сөздер деп қандай сөздерді айтамыз?

Сөздің тура ж/е ауыспалы мағынасы деген не?

Омоним сөздер дегеніміз қандай сөздер?

Омоним мен көп мағыналы сөздердің айырмасы қандай?

б) Жаңа сабақ

Синонимдік қатарға енетін сөздердің бәрі бірдей бірінің орнына бірі жұмсала бермейді. Өйткені кейбіреуінің басқа сөздермен тіркесу қабілеті шектеулі болады.

М: Кәрі, қарт-синоним сөздер

Кәрі-адамға да,малға да қатысты айтыла берсе,қарт сөзі тек адамға қатысты айтылады.

Кәрі адам, кәрі мал

Қарт адам, қарт мал-айтылмайды.

в) Жаттығу жұмыстары

77-жаттығу. Мәтінді көшіріп жазыңдар.Синоним сөздердің астын сызыңдар.

Кенен Әзірбаев ата туралы білетіндерін сұрау.

Сазгер

Әнші

81-жаттығу. Төмендегі сөздер мен тұрақты тіркестердің синонимдерін тауып жазыңдар.

Үлгі: Көзді ашып-жұмғанша-жылдам,лезде,тез,шапшаң

г) Бекіту

Тест жұмысы

І.Лексика дегеніміз...

А) Белгілі бір сөздегі дыбыстың жиынтығы

В) Белгілі бір тілдегі сөздердің жиынтығы

С) Тіл білімін зерттейтін сала

Д) Сөйлем құрылысын зерттейтін сала

Е) Тыныс белгісін зерттейтін сала

2.Көп мағыналы сөз тіркесін табыңыз

А) Ән айту

В) Иненің көзі

С) Арал теңізі

Д) Қоңыр күз

Е) Өнерлі адам

3.0моним болатын сөз қайсысы?

А) Жылқы

В) Әдемі

С) Көз

Д) Домбыра

Е) Құмыра

4. Тура мағыналы сөзді көрсетіңіз

А) Көз тарту

В) Көз салу

С) Көзді сақта

Д) Көз ілмеу

Е) Көз таста

5.Синоним сөздерді көрсетіңіз

А) Амандасу,сәлемдесу,есендесу

В) Адамның аты, мылтықпен ату

С) Қорқақ,батыр,ержүрек

Д) Алтын алқа,алтындай адам

Е) Тарих,дәстүр,салт

6.Сөздің ауыспалы мағынасын табыңыз.

А) Қаламды ұштау

В) Найзаны ұштау

С) Қарындашын ұштау

Д) Шеберлікті ұштау

Е) Қайланы ұштау

7.Көп мағыналы сөзді белгілеңіз.

А) Сабырлық

В)Шал

С)Сұлу

Д)Дәрі

Е) Өлең

8.Омоним бола алмайтын сөзді көрсетіңіз.

А) Аула

В) Найза

С) Мін

Д) Ара

Е) Сыр

9.Синоним сөздерді белгілеңіз.

А) Сырмақ,шекпен

В) Алуан,айшықты

С) Алыс,қашық

Д) Ғалым,ұстаз

Е) Ақылды, өнерлі

10.Омоним сөздерді табыңыз

А) Келін, сан

В) Оқ, жау

С) Құлақ, көз

Д) Ой, жүрек

Е) Қол, асық

д) Үйге тапсырма

84-жаттығу. Мына сөздердің синонимдерін тауып жазыңдар.Синонимге сөзді де, тұрақты тіркестерді де алуға болады.

Үлгі: Оқушы,шәкірт

Қорқу, төбе шашы тік тұру

85-жаттығу.Төмендегі сөздердің синонимдерін жазыңдар.

Өздеріңе ұнаған бес сөзге сөйлем құраңдар.

Емлені оқу

е) Бағалау

Сабақ №23,24

Күні _______________

Сабақ тақырыбы: Антонимдер . Антонимдердің ойды анықтап,әсерлі жеткізудегі мәні 2 сағат

Сабақ мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға антоним,оның жасалуы туралы мағлұмат беру, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы білімдерін бекіту;

Дамытушылық: Талдау жұмыстары арқылы білімдерін, сөздік қорын,сөйлеу мәдениетін дамыту, ойлау дағдысын , көркем жазу мен сауатты жазу дағдыларын жетілдіру, шығармашылық қабілеттерін арттыру;

Тәрбиелік: Оқушыларды талдауға алынған мысалдар арқылы ақыл-ой, адамгершілік, ізгілік қасиеттерге, өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Сабақ түрі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақ әдісі: түсіндіру,ойландыру, сыни тұрғыдан оқыту стратегиялары,шығармашылық жұмыс

Көрнекілік: интерактивті тақта, кеспе қағаздар, сызба –нұсқалар

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

84-жаттығу. Мына сөздердің синонимдерін тауып жазыңдар.

85-жаттығу.Төмендегі сөздердің синонимдерін атаңдар.

(Интерактивті тақтада берілген сұрақтар арқылы өткен сабақтарды пысықтау)

1. Лексика саласы нені зерттейді?

2. Омоним дегеніміз не? Мысал

3. Синоним деп қандай сөздерді айтамыз? Мысал

б) Жаңа сабақ

Сабақтың мақсатымен таныстыру

1. « Ойлансаң,ойлы боларсың» кезеңі

Интерактивті тақтада берілген сөздердің омоним,синонимдерін табады

Батыр, жарық, қара

Оқушыларға осы сөздерге қарсы мәндес сөздерді тапқызу

Қорқақ, қараңғы, ақ

Мысалдарға қарай отырып,жаңа сабақтың ережесін тапқызу.

Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы болып келетін сөздер антонимдер деп аталады.

2. «Талдау-табыс кілті»

Оқулықпен жұмыс

87-жаттығу. Мәтінді көшіріп жазыңдар. Тірек сөздерді тауып,астын сызыңдар.

Әсем, тез,шебер,зор сөздерінің антонимдерін тауып жазыңдар.

3. «Бинго» ойыны. Интерактивті тақтада 10 сөз беріледі. . Оқушылар олардың ішінен 5 сөзді дәптерлеріне жазып алады. Ойын басталғанын хабарлап, тақтаға жазылған 10 сөздің ішінен 5 сөздің антонимі тақтадан көрсетіледі. Оқушылар өздері жазып алған сөздерден антонимі бар сөзін белгілеп отырады. Ойын соңында ең көп сөзі сәйкес келген оқушы жеңіске жетеді.

Ұзын, әсем, жақсы, әке, күн, тату,кіші, қуаныш, кем,дос

Тақтада жазылған антоним сөздер: араз, жаман, қас, шеше,қысқа

1.. Графикалық диктант

Биік

Ерте

Жуан

Сыпайы

Ашық

Жіңішке Кеш Жабық Дөрекі Аласа

2 . 89-жаттығу.Құпия, жас,шық, үйір, тіл,ер сөздерінің омонимдес, синонимдес, антонимдес сыңарларын тауып жазыңдар.

3. «Кім жылдам?» Берілген мақал-мәтелдердің ішінен антонимдерді тез табу

1. Қорқақты көп қусаң,батыр болады.

2. Кіші үлкенмен керіспес

3. Әке тұрып ұл сөйлегеннен без,шеше тұрып қыз сөйлегеннен без.

4. Жаздың қамын қыс ойла

5. Көп сөз - көмір,аз сөз-алтын

в) Бекіту

г) Үй тапсырмасы

90-жаттығу. Мәтіннен антоним сөздерді тауып,астын сызыңдар. Антонимнің емлесін жаттау.

«Менің досым» деген тақырыпта құрамында антонимдер кездесетін шағын әңгіме жазу.

д) Оқушыларды бағалау.

Сабақ №25

Күні _______________ Сынып _____________

Тақырыбы: Диктант «Мейірім»

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға диктант мәтінін мәнерлеп оқытып, сауатты жазғызу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу ,есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, көркем,сауатты жазуға тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:мәнерлеп оқу,тексеру

Сабақ түрі: жазба жұмысы

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Диктант

Көктем. Мамыр айы маужырап, қырат пен сай-саланы қыс бойы мекендеген қар еріп, сылдырап жылға-жылғамен ағады. Төңірек тегіс түрленіп, көк шөп қаулап өсуде. Ақ,сары,қызыл гүлдері көздің жауын алған тау бөктері түкті кілемдей құлпыра түскен.

Терең көлдің маңайы жыл құстарының ызу-қиқу шуылына толы.

Бір күні шопан қыстауының қорасына зып беріп ана үйрек ұшып кірді. Мұны Жасұлан байқап қалды да, дереу әжесіне келіп хабарлады.

Әжесі екеуі күні бойы аңдыды: ана үйрек қораға ұя салыпты. Балапан басып алмақшы.

Жайлауға көшетін мезгіл де жетті. Ана үйрек әлі қозғалмастан ұясында жатыр. Әже немересінің меселін қайтармай, құстың амандығын сақтап қалу үшін қыстауда қалып қойды. (100 сөз)

1.Мәтінді толық оқу

2. Оқушыларға өз жазғанын тексерту

3.Дәптерлерін жинап алу

б) Үйге тапсырма

Өтілген ережелерді қайталау

Сабақ №26

Күні _______________ Сынып _____________

Тақырыбы: Тіл дамыту

Мақсаты: білімділік:Оқушыларға сурет бойынша әңгіме жазғызып,өз жазғандарының ішінен омоним,синоним сөздерді табу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,есте сақтау, ой жинақтау,шығармашылық қабілеттеірн арттыру;

тәрбиелік: Ойын жүйелі, дәлелді жеткізе білуге, әдемі сөйлеуге баулу;

Сабақтың түрі: Тіл дамыту

Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

«Менің досым» деген тақырыпта құрамында антонимдер кездесетін шағын әңгіме жазу.

ә) Жаңа сабақ

1. Оқулықтағы 12-сурет бойынша оқушыларға әңгіме құрастырту

А) Суретте жылдың қай мезгілі бейнеленген?

Б) Суретте кімдер,нелер бейнеленген?

В) Суретке ат қойыңдар.

Г) Шағын әңгіме жазыңдар.

2. Оқушылардың жазғандарын оқыту

3. Суретте бейнеленген көрініс,заттардан омоним,синоним болатын сөздерді табыңдар.

Синоним Омоним

Аспан-көк,әуе Қой

Ана-әйел,келіншек

Ошақ-қазандық

Өріс-жайылым

Графикалық диктант

О моноим

Синоним

А нтоним

атты ұзын ақ тұңғыш жолықты тар ірі

в) Үйге тапсырма

88-жаттығу. Мәтінге ат қойыңдар.

Мәтіннен синоним, антоним сөздерді тауып,жеке-жеке топтастырып жазыңдар.

г) Бағалау

Сабақ №27

Күні _______________ Сынып _____________

Тақырыбы: Табу

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға табу сөздің емлесін мысалдар келтіру арқылы түсіндіріп , жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

88-жаттығу. Мәтінге ат қойыңдар.

Мәтіннен синоним, антоним сөздерді тауып,жеке-жеке топтастырып жазыңдар.

Қайталау сұрақтары:

Омоним сөздер дегеніміз қандай сөздер?

Омоним мен көп мағыналы сөздердің айырмасы қандай?

Синоним дегеніміз не?

Антоним дегеніміз не?

б) Жаңа сабақ

Халықтың наным-сенімі мен салт-дәстүріне байланысты атын тура айтуға тыйым салынған сөздер табу деп аталады.

Табу сөздер көп халықтарда кездеседі.

Қазақ тіліндегі табу сөздердің тууына екі жағдай себеп болды:

1. Ескі салт бойынша жаңа түскен келінге қайын жұртындағы туыстарының атын атауға тыйым салынған.

М: қыз балаға-шырайлым,еркежан;

Қайнысына-мырза жігіт

2. Ескі наным бойынша табиғатта адамға зиян келтіретін аңдар мен құбылыстардың,жұқпалы індеттердің атын атауға тыйым салынған.

М: Қасқырды-ұлыма деп атаған.

в) Жаттығу жұмыстары

101-жаттығу. (ауызша) Мәтіндегі өзгеше қолданыстарды тауып, табу екенін дәлелдеңдер.

Үлгі: табу сөздер:Аюбай, ...

103-жаттығу. Қарамен берілген сөздердің табуға жататын,жатпайтынын байқап көріңдер.

г) Бекіту

айтуға тыйым салынған сөздер

мал аурулары

д) Үйге тапсырма

102-жаттығу. Тыйым сөздерді жаттап алыңдар.

Олардың табуға жататын,жатпайтынын дәлелдеңдер.

е) Бағалау

ІІ тоқсан-21 сағат

Сабақ №1

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Эвфемизм,дисфемизм

Мақсаты: білімділік: Эвфемизм мен дисфемизмдердің тілдік сипатын,ерекшеліктерін таныту арқылы жаттығу жұмыстарын орындату;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік:Ұлттық салт-дәстүрдің тілдегі көрінісі арқылы ұлттық құндылықтарды бағалауға үйрету;

Түрі: Аралас сабақ

Әдісі: Талдау, өз бетімен жұмыс, жинақтау, салыстыру

Барысы: а)Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

Ой қозғау

Жазуы кенжелеу дамыған халқымыз сөз өнеріне ерекше мән берген. Халқымыздың бүкіл арман-мақсаты да, таным- түсінігі де, өткенінің ізі де сөз өнерінде жатыр. Барлық тағылым-тәрбиесі де, білімі де, болашаққа деген аманаты да сөз арқылы берілген.

Біздің бүгінгі сабағымыздың эпиграфы

«Адам тағдырын тәрбие шешеді, тәрбие құралы – сөз.»

(Олжас Сүлейменов)

ә)Үй тапсырмасын тексеру

102-жаттығу. Тыйым сөздерді жаттап алыңдар.

Олардың табуға жататын,жатпайтынын дәлелдеңдер.

Жалпы, тіл ғылымынан сөздердің бірінің орнына бірі жұмсалу құбылыстары бар екенін білесіңдер. Қазір «Дөңгелек үстел» жасап, осындай тілдік ұғымдар мен оларға мысал келтірейік.

––

Мысалы: Ауыспалы мағыналы сөздер – Бастапқы мағынаның негізінде туған туынды мағына – «Арыстан еді Исатай» - Ер жүрек

Синонимдер – Мағыналары жуық сөздер – Сұлу , әдемі

Табу сөздер – Атауға тыйым салынған сөздер – Қасқыр – Жаман ауыз

б) Жаңа сабақ

Ойды сыпайы ,әдепті,жағымды етіп жеткізу мақсатында қолданылатын сөздер эвфемизмдер деп аталады.

Қазақ тілі- эвфемизмге бай тіл.Эвфемизмдер тілдің сөз байлығын көрсетеді.

Ауызекі сөйлеуде адамның эмоциялық жағымсыз көңіл-күйі мен ішкі мәдениетінің төмендігі салдарынан қолданылатын дөрекі,әдепсіз сөздер дисфемизм деп аталады.

Болжау

Қалай ойлайсыздар, қандай сөздерді жақсы етіп айтуға болады деп ойлайсыздар? Мысал келтіріп көрейік.

• Дөрекі сөздерді

• Тақтада берілген мысал сөздердің эвфемизм немесе дисфемизм екенін ажыратып көрейік.

Мысал	Эвфемизм	Дисфемизм
Топас
Сөзуар
Мылжың
Ұрлықшы
Мүгедек

в) Жаттығу жұмыстары

106-жаттығу. Қарамен берілген сөздер қандай сөздердің орнына қолданылғанын түсіндіріңдер. Эвфемизм не дисфемизм екенін ажыратып айтыңдар.

Эвфемизм	Дисфемизм
Ақ саусақтар	Ит терімді

108-жаттығу. Төмендегі сөздерді эвфемизммен ауыстырып жазыңдар.

Үлгі: ұры-қолының сұғы бар

в) Бекіту

Венн диаграммасы

Эвфемизм	Ортақ қасиеті	Дисфемизм

г) Үй тапсырмасы

109-жаттығу. Өздерің халық ауыз әдебиеті үлгілерінен, көркем әдебиеттерден эвфемизм, дисфемизм құбылыстарына мысал тауып жазыңдар.

Ережелерді жаттау.

д) Бағалау

Сабақ №2

Күні _______________

Тақырыбы: Тұрақты тіркестер

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға тұрақты тіркестердің мағынасын мысалдар келтіру арқылы түсіндіріп , жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

109-жаттығу. Өздерің халық ауыз әдебиеті үлгілерінен, көркем әдебиеттерден эвфемизм, дисфемизм құбылыстарына мысал тауып жазыңдар.

Ережелерді жаттау.

Қайталау сұрақтары:

Табу дегеніміз не?

Эсфемизм дегеніміз не?

Дисфемизм деген не?

б) Жаңа сабақ

Екі немесе бірнеше сөздің тіркесуі арқылы жасалғанмен,бір мағынаны білдіретін тіркестер тұрақты тіркестер деп аталады.

Оқушы назарын тақтадағы мысалдарға аударту.

Қой аузынан шөп алмас (қандай?) адам- момын; сиыр аузынан шөп алмас-

Енді осы мысалды түсініп болсақ, қорытынды шығарайық.

Т ұтасып бір мағынаны білдіреді құрамындағы сөз басқа сөзбен ауыстырылмайды

Бір ғана сұраққа жауап береді Бір сөйлем мүшесі болады

в) Жаттығу жұмыстары

Берілген тұрақты тіркестердің мағынасын тауып жазыңдар.

Төбесі көкке жету-

Ит терісін басына қаптады-

Жаны мұрнының ұшына келу-

Төбе шашы тік тұру-

111-жаттығу. Тұрақты тіркестердің қайсысы антонимдік қатар, қайсысы синонимдік қатар екенін анықтаңдар.(ауызша)

«Буын,буын» ойыны

Көзге ілмеу, жұлдызы жарасқан, жолын кесу, аты шулы-тұрақты тіркестерді буынға бөліп, түрлеріне талдау жасату

Үлгі: Көз-ге (б.б-а.б) іл-меу (т.б-б.б)

Тұрақты тіркестердің мағыналарын балама сөздермен ашыңдар.

Үлгі:көзге ілмеу-назар аудармау

І қатар-І топ

ІІ қатар-ІІ топ

г) Бекіту

Тұрақты тіркес деген не?

Оның белгілері қандай?

д) Үйге тапсырма

113-жаттығу. Мәтінді оқып, ат қойыңдар.

Мәтіндегі тұрақты тіркестерді теріп жазыңдар,олардың синонимдерімен ауыстырып жазыңдар.

Үлгі: үш ұйықтаса түсіне кірмеген-ойламаған жерден

Емлесін оқып ,жаттау

е) Бағалау

Сабақ №3

Күні _______________

Тақырыбы: Фразеологизмдердің мәні

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға фразеологизмнің мәні мен мағынасын мысалдар келтіру арқылы түсіндіріп , жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

113-жаттығу. Мәтінді оқып, ат қойыңдар.

Мәтіндегі тұрақты тіркестерді теріп жазыңдар,олардың синонимдерімен ауыстырып жазыңдар.

Үлгі: үш ұйықтаса түсіне кірмеген-ойламаған жерден

Емлесін оқып ,жаттау

Қайталау сұрақтары

Табу дегеніміз не?

Эсфемизм дегеніміз не?

Дисфемизм деген не?

Тұрақты тіркес деген не?

б) Жаңа сабақ

«Фразеология» термині кең мағынада алғанда, белгілі бір тілдегі тұрақты сөз тіркестерінің барлық түрлерінің жиынтығы деген ұғымды білдіреді.Фразеология-грек тілінің «phrasis»-сөйлемше және ұғым, білім деген сөздерінен алынған.

в) Жаттығу жұмыстары

1. Талдау-табыс кілті

Берілген тұрақты тіркестердің қай сөз табы мен қандай сөйлем мүшесі екендігін талдаңдар.

тауып жазыңдар.

Айдынның ол хабарды естігенде жүрегі зу ете қалды.

Көзді ашып-жұмғанша жылдам хабар алғызды.

Аузы-мұрны қисаймай өтірік айтты.

Әкемнің неше жылғы еңбегі еш болды.

2.Графикалық диктант

батыл

жақын

қуану

анық

Тайға таңба басқандай таяқ тастам жер жүрегінің түгі бар төбесі көкке жету

3. Мақал –мәтелдерден тұрақты тіркес баламасы бар сөздердің астын сызыңдар.

----

г) Бекіту

«Сөз құраймыз» ойыны

«Тұрақты тіркес » деген тіркестегі дыбыстарды пайдаланып, сөз құраңдар.

д) Үйге тапсырма

Тұрақты тіркес бойынша бас-бес тест сұрақтарын дайындап келу.

Өткен тақырыптардың емлесін қайталау

е) Бағалау

Сабақ №4

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Фразеологизмдердің емлесі

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға тұрақты тіркестердің өзіндік ерекшеліктерін,емлесін таныту арқылы жаттығу жұмыстарын орындату;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік:Дұрыс сөйлеуге, ұқыптылыққы, зейінділікке, өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу

Түрі: Жаңа сабақ

Әдісі: Талдау, өз бетімен жұмыс, жинақтау, салыстыру

Барысы: а)Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә)Үй тапсырмасын тексеру

Тұрақты тіркес бойынша бас-бес тест сұрақтарын дайындап келу.

Өткен тақырыптардың емлесін қайталау

(Оқушылардың дайындап келген тестерін орындату)

б) Жаңа сабақ

Фразеологизмнің емлесі:

1. Фразеологизмнің құрамындағы сөздерді жеке-жеке сөз табына талдауға болмайды.

Мысалы:үш ұйықтаса түсіне кірмеу-үш-сан есім, ұйықтаса-етістік ...-қайтпеу-баяндауыш

2. Оның құрамындағы сөздерді басқа сөзбен ауыстыруға болмайды.

Мысалы: ит өлген жер-мысық өлген жер

3. Тұрақты тіркестер сөйлемде бір ғана сұраққа жауап беріп,бір ғана сөйлем мүшесі болады.

Мысалы: Асыл ағасының алдында құрдай жорғалайды.-қайтті?-баяндауыш

в) Жаттығу жұмыстары

Тапсырма1.

Төмендегі сөз тіркестерін қатыстырып сөйлем ойлап жаз.

Қабырғаңмен кеңес, қой аузынан шөп алмайтын, жігері құм болды, жүрек жалғап алу, төбе шашы тік тұрды.

Тапсырма2.

Тұрақты сөз тіркестерін көшір де ,тұсына мағынасын жазыңдар.

Тұрақты тіркес	Мағынасы
Арасынан қыл өтпейтін
Бармағын шайнау
Ит арқасы қиянда
Екі езуі екі құлағында
Жұлдызы қарсы

в) Бекіту

Тұрақты тіркес дегеніміз не?

Тұрақты тіркестердің ерешеліктерін атаңдар.

г) Үй тапсырмасы

Суретке қарап, тұрақты тіркестерді қатыстырып, мәтін құраңдар. Мәтінге ат қойыңдар.

д) Бағалау

Сабақ №5

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Фразеологизмдердің синоним, антонимдермен байланыстылығы

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға тұрақты тіркестердің синонимдік,антонимдік баламалары туралы мағлұмат беріп,жаттығу жұмыстарын орындату;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік:Дұрыс сөйлеуге, ұқыптылыққы, зейінділікке, өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу

Түрі: Жаңа сабақ

Әдісі: Талдау, өз бетімен жұмыс, жинақтау, салыстыру, Венн диаграммасы

Барысы: а)Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә)Үй тапсырмасын тексеру

Суретке қарап, тұрақты тіркестерді қатыстырып, мәтін құраңдар. Мәтінге ат қойыңдар.

в) Жаттығу жұмыстары

Тапсырма1.

1. Төмендегі фразеологизмдердің мағынасын анықтап, синонимдік,антонимдік баламаларын табыңдар.

Бетегеден биік, жусаннан аласа, бетке басу, бетке таңба болу, беті ду ете түсу, бетке шіркеу болды – абыройсыз етті, жамандыққа апарды.

Тапсырма2.

2. Құрамында қол, бас, құлақ, тіл, тіс деген сөздері бар фразеологизмдерді тауып, өздерің мысал тауып жазыңдар.

Үлгі:

Қолды-аяққа тұрмау

Қол

Қолды болу

Тапсырма3.

3. Төмендегі тұрақты сөз тіркестерін қатыстырып, сөйлем құраңдар.

Екі езуі құлағында, екі иығынан демін алып отыр, екі иығын жұлып жеу, екі кеменің құйрығын ұстау, екі көзі төрт болу, екі көзі шарасынан шығу, екі қолы алдына сыймау, екі қолын мұрнына тығып қалу, екі оттың арасында қалу, екі талай, екі шоқып бір қарау.

в) Бекіту

Инсерт әдісі

Білетінім	Білгенім	Білгім келеді

г) Үй тапсырмасы

Тапсырма1. Мақтау, тілек, ризашылық білдіруге байланысты фразеологизмдерді пайдаланып, өздерінің ата-аналарың туралы мәтін құраңдар.

Тапсырма2. Фразеологиялық сөздіктен салт-дәстүр, әдет-ғұрыпқа байланысты фразеологизмдерді тауып жазыңдар.

д) Бағалау

Сабақ №6

Күні _______________

Тақырыбы: Диктант «Қыз бен дария»

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға диктант мәтінін мәнерлеп оқытып, сауатты жазғызу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу ,есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, көркем,сауатты жазуға тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:мәнерлеп оқу,тексеру

Сабақ түрі: жазба жұмысы

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Диктант

Жел әлі арғы беттен еді. Толқындар жағаға бұрынғыша шылп-шылп соғып жатты. Қыз бұрқырап аққан дарияның желді күнгі күйін тыңдады. Ол дария жағасында талай рет болған. Бірақ,дәл қазіргідей зер салып тыңдамапты.

Дария бұған белгісіз үнмен тіл қатып жатқандай. Оның не деп жатқанын да түсінді. Көңіліне жақын беймаза үннен дарияның өзін сағынғанын, өзінің дарияны сағынғанын сезді.

Арғы беттен соққан жиде гүлінің иісі келді. Өзін рахат сезімге бөлеген жұпар ауаны Сарықыз құмарта жұтып, мейірі қанғанша иіскеді. «Ендігі бір келгенде Балабекті ерте келермін»,-деп ойлады ішінен.

Қыз тәтті қиял құшағында жатып, кенет әкесін ойлады. Әкесі есіне түскен сәтте қолындағы жыртылған суретке қарады. (100 сөз)

1. Мәтінді толық оқу

2. Оқушыларға өз жазғанын тексерту

3.Дәптерлерін жинап алу

б) Үйге тапсырма

Өтілген ережелерді қайталау

Сабақ №7

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Тіл дамыту. Кім болғым келеді?

Сабақтың мақсаты: «Мамандық» туралы әңгімелеп беру. Сөздік қорын байыту, ой-пікірін айта білуге үйрету. Пәнге деген қызығушылығын арттыру. Еңбекке баулу, мейірімділікке, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: тіл дамыту сабақ

Көрнекілік құралдар: интерактивтік тақта.

Сабақтың барысы

а)Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә)Үй тапсырмасын тексеру

Табу дегеніміз не?

Эсфемизм дегеніміз не?

Дисфемизм деген не?

Тұрақты тіркес деген не?

б) Жаңа сабақ.

Балалар, бүгінгі тіл дамыту сабағының тақырыбы- «Кім болғым келеді?».

І. Суреттермен жұмыс. (интерактивтік тақтаны пайдалану)

Кім болаларды тәрбиелейді? Тәрбиешіні қайда көруге болады?

Құрылыста кім үйлерді салады? Бұл кім?

Наубайшы не істейді?

Бұл кім? Аспаз не пісіреді? Ол қайда жұмыс істейді?

-Балалар, суретте кімді көріп тұрмыз? Сатушы не сатады? Бұл қандай дүкен?

Кім шашты қияды? Ол қайда жұмыс істейді?

Зергер не жасайды?

Бұл кім? Дәрігер не істейді? Ол қайда жұмыс істейді?

ІІ. Дәптермен жұмыс

-шы, -ші жұрнақтарын жалғап сөйлем құрастырыңдар

Егін..., оқу..., тәрбие..., қой..., балық..., сату..., наубай..., аспаз... .

ІІІ. Сергіту кезеңі

Ұзын мұрты құмырсқа

Бара жатыр жұмысқа

Алды допты қолына

Қойды допты жолына

Алға қарай бір адым

Артқа қарай бір адым

Оң жағына қарады

Сол жағына қарады

Үлкен тау деп ойлады

ІҮ. Шағын әңгіме құраңдар.

Мен .... болғым келеді.

Ол не істейді?

Ол қайда жұмыс істейді?

Жақсы маман болу үшін, не істеу керек?

в) Бекіту

Бүгін сабақта не туралы білдік?

Мамандықтар не үшін керек?

Г)Үй жұмысы

Ата-аналарыңнан мамандығына қатысты жазбаша интервью алыңдар.

Д)Бағалау

Сабақ №8

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Мақал-мәтелдер

Сабақтың мақсаты:

білімділік: Мақал-мәтелдер туралы түсіндіру, мағыналарын ашу, ұғындыру.

дамытушылық:Сауатты жазуға , ана тілін сүюге, құрметтеуге, сөз арасында мақалдарды орынды қолдана білуге үйрету.

тәрбиелік: Ана тіліне қызығушылығын арттыру.Ұжымдық жұмыс жасауда белсенділіктерін арттыру.

Көрнекілігі: Мақал мәтелдер жазылған қағаздар, «Мақал-мәтелдер» кітабы, қима қағаздар, суреттер.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, ұжымдық жұмыс

Сабақтың барысы:

А)Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

Б) Үй тапсырмасын тексеру

. Ата-аналарыңнан мамандығына қатысты жазбаша интервью алыңдар.

В) Жаңа сабақ

Тұрақты тіркестер сияқты мақал-мәтелдер де- әбден қалыптасқан, орныққан сөздер тобы.

Мақал-тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні.

Мысалы: Кең болсаң, кем болмайсың.

Мәтелдерде ой-пікір бейнелі әрі тұспалдап айтылған ишара түрінде болады.

Мәтелдердің мақалдан айырмашылығы мағынасы ашық болмай, ишарамен, тұспалмен айтылады. Мысалы: Біреу тоңып секіреді, біреу тойып секіреді.

Г) Жаттығу жұмыстары

125-жаттығу. Қима қағаздарға әр түрлі тақырыпта мақалдар жазып, тақырыптық ауыл-ауылға бөліп орналастырып, әр ауылға ат қою.

Мысалы:1. Туған жер, Отан туралы. 2.Еңбек туралы. 3.Өнер-білім туралы. 4.Достық туралы.

Балалар өздері осы тақырыптар бойынша білетін мақал-мәтелдерін әр қима қағаздарға жазады. Оларды аталған тақырыптар бойынша бөліп, ауыл-ауылға орналастырады.

«Жалғасын тап» ойыны.

Екі топқа бөліп,мақал-мәтелдердің екінші сыңарларын жасыратын ойын ойнату.

Бірінші топ-жоғалтушы, екінші топ-табушы.

Тапсырма. Берілген мақалдың баламасын тап.

Түйе бойына сеніп, жылдан құр қалыпты.

Көрмес-тұйені де көрмес.

Кімнің тарысы піссе-соның тауығы

(жағымпаз, аңғармаушылық, сенгіштік)

Д) Бекіту

Суреттерде берілген заттар аты кездесетін мақал-мәтелдер жазыңдар.

Е) Үйге тапсырма

127-жаттығу. Мақалдарды бір бөлек,мәтелдерді бір бөлек көшіріп жазыңдар.

Мақал мен мәтелдің емлесін оқып жаттау

Ж) Бағалау

Сабақ №9

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Мақалдардың ғибраттық,өсиеттік мәні

Сабақтың мақсаты:

білімділік: Мақал-мәтелдердің тақырыптарын қарастыра отырып, тәрбиелік мәнін ұғындыру; дамытушылық:Сауатты жазуға , ана тілін сүюге, құрметтеуге, сөз арасында мақалдарды орынды қолдана білуге үйрету.

тәрбиелік: Сөз қолданысында мақалдарды орынды қолдана білуге, әдебиетін құрметтеуге тәрбиелеу;

Көрнекілігі: Мақал мәтелдер жазылған қағаздар, «Мақал-мәтелдер» кітабы, қима қағаздар, суреттер.

Сабақтың түрі:аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, ұжымдық жұмыс

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

А)Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

Б) Үй тапсырмасын тексеру

127-жаттығу. Мақалдарды бір бөлек,мәтелдерді бір бөлек көшіріп жазыңдар.

Мақал мен мәтелдің емлесін оқып жаттау.

Салыстыру әдісі

Мақал Мәтел

В) Жаңа сабақ

Ой шақыру

(Оқушылар мақалдардың тәрбиелік мәні туралы ойларын топтастырады.)

ж ақсылыққа тәрбиелейді адамды ойландырады

ү йретеді жаман қасиеттерден жиренеміз

адамгершілікке үйретеді

Г) Жаттығу жұмыстары

128-жаттығу. Мәтіннен қанатты сөздерді тауып, көшіріп жазыңдар.Қанатты сөздің ішінен омоним,синоним,антоним болатын сөздерді тауып,мысалмен дәлелдеңдер.

Жазған сөйлемдеріңнің мағынасын ауызша түсіндіріңдер.

Үлгі: Ерлік аспаннан түспейді, ол Отанды сүюден туады.

Ерлік,батырлық,қаһармандық-синоним

Аспан-жер-антоним

Аспан,көк,әуе-синоним

«Мақалшы » сайысы

Оқушыларды үш қатар бойынша мақал айтқызып жарыстыру,мақалдың мағынасын ашқызу.

Тапсырма. Мақал-мәтелдің жалғасын тауып жазыңдар.Мағынасын ашыңдар.

1. Қолы қимылдағанның ...

2. Көп жасаған білмейді, ...

3. Кәріге құрмет- ...

4. Біреуге ор қазба, ...

5. Еңбек-адамның ...

Д) Бекіту

Деңгейлік тапсырмалар

І деңгей тапсырмасы .Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып, мақалдарды толықтырыңдар.

1. Көп түкірсе- ...

2. ... ерге нұр жауар

3. Жігітті- ... таны

Керекті сөздер: жолдас, көл,талапты

ІІ деңгей тапсырмасы. Еңбек, бірлік, отбасы тақырптарының әрқайсысына екі-екі мақалдан жазыңдар.

ІІІ деңгей тапсырмасы. Туған жер,Отан тақырыбында мақалдарды қатыстырып, ойтолғау жазыңдар.

Е) Үйге тапсырма

131-жаттығу. Өзің қалаған мақал я мәтел негізінде ребус құраңдар.

Ж) Бағалау

Сабақ №10

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Мәтелдердің ишара,меңзеу тұрғысында қолданылуы

Сабақтың мақсаты:

білімділік: Мәтелдердің тиянақты ой бермей, ойды ажарлы жеткізу үшін,колданылатынын, тәрбиелік мәнін ұғындыру;

дамытушылық:Сауатты жазуға , ана тілін сүюге, құрметтеуге, сөз арасында мақал-мәтелдерді орынды қолдана білуге үйрету.

тәрбиелік: Сөз қолданысында мәтелдерді ой мағынасына қарай орынды қолдана білуге, әдебиетін құрметтеуге тәрбиелеу;

Көрнекілігі: Мәтелдер жазылған қағаздар, «Мақал-мәтелдер» кітабы, суреттер.

Сабақтың түрі:жаңа сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, ұжымдық жұмыс,салыстыру

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

А)Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

Б) Үй тапсырмасын тексеру

131-жаттығу. Өзің қалаған мақал я мәтел негізінде ребус құраңдар.

Қайталау сұрақтары:

1. Мақал дегеніміз не?

2. Мәтел дегеніміз не?

3. Мақал-мәтелді ауыз әдебиетіне жатқызу себебі

В) Жаңа сабақ

Ой шақыру

(Оқушылар мәтелдің ерекшеліктері туралы ойларын топтастырады.)

адамды ойландырады ой тұспалдап беріледі

жаман қасиеттерден жиренеміз

к өркем сөйлеуге

үйретеді

адамгершілікке үйретеді бір жолды болады

Г) Жаттығу жұмыстары

Тапсырма 1. Мәтелдердің мағынасын ашып айтыңдар.

1.Ұл туғанға-күн туған

2.Өз еліңнің иті де қадірлі

3.Арман-адамға қанат

4. Емнің алды-еңбек

5. Ердің сыншысы-елі

136-жаттығу. Суреттер топтамасындағы 23-суретке қарап,ағаш отырғызып жатқан бала туралы шағын мәтін құраңдар.Мәтінде ағаш отырғызу туралы өнегелік өсиет сөздерді немесе мақал-мәтелдерді пайдалануға тырысыңдар.

Егер өз еркіңе салса, қандай ағаш отырғызар едің? Неге дәл осы ағашты таңдадың?ойларыңды әңгімелеңдер.

Үлгі: Халқымызда «Бір тал кессең, он тал ек» деген қасиетті сөз бар. ...

Д) Бекіту

Инсерт әдісі

Білетінім	Білгенім	Білгім келеді

Е) Үйге тапсырма

134-жаттығу. Ең қызық та күлкілі жеті мәтел жинап жазып келу.

Үлгі:Аузы қисық болса да, бай баласы сөйлесін.

Өтірікші өлген кісіні куә етеді.

Таз таранғанша той тарқапты.

Ж) Бағалау

Сабақ №11

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Мәтелдердің фразеологизмдермен ұқсастығы ,ерекшелігі

Сабақтың мақсаты:

білімділік: Мәтелдердің тұрақты тіркестерден өзгешелігін түсіндіру, мағыналарын ашу, ұғындыру, жаттығулар орындату;

дамытушылық:Сауатты жазуға , ана тілін сүюге, құрметтеуге, ойын еркін,ашық жеткізе білуқабілеттерін арттыру;

тәрбиелік: Әдебиетке қызығушылығын,ұжымдық жұмыс жасауда белсенділіктерін арттыру.

Көрнекілігі: Суреттер, үлестірме қағаздар,

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, ұжымдық жұмыс, бес жолды өлең

Сабақтың барысы:

А)Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

Б) Үй тапсырмасын тексеру

134-жаттығу. Ең қызық та күлкілі жеті мәтел жинап жазып келу.

Үлгі:Аузы қисық болса да, бай баласы сөйлесін.

Өтірікші өлген кісіні куә етеді.

Таз таранғанша той тарқапты.

В) Жаңа сабақ

Г) Жаттығу жұмыстары

Тапсырма 1.

Тақтада берілген мысалдардың мағынасына,ерекшеліктеріне қарай оқушылар тұрақты тіркес, мәтелдер екенін ажыратып белгілейді.

Үлгі:

Мысал	Тұрақты тіркес	Мәтел
Судың да сұрауы бар		+
Қыздың жиған жүгіндей
Ат тонын ала қашты
Сабақты ине сәтімен
Жел тұрмаса шөптің басы қимылдамайды
Тайға таңба басқандай

Тапсырма 2. Мәтелдердің ішінен антоним,синоним, омоним болатын сөздердің астын сызыңдар.

Көз-қорқақ,қол-батыр.

Тату үйдің тамағы тәтті.

Балалы үйдің ұрлығы жатпас.

Тапсырма 3. Біліміңді тексер

1. Лексика саласы нені зерттейтінін белгілеңіз.

А) Сөз тіркесін

В) Тіл дыбыстарын

С) Сөз мағынасын

Д) Сөйлем мүшелерін

Е) Тыныс белгілерін

2. Сөздің тура мағынасын табыңыз.

А) Ұлы жүз

В) Ұлы адам

С) Ұлы іс

Д) Ұлы келді

Е) Ұлы күн

3. Сөздің ауыспалы мағынасын табыңыз.

А) Қаламды ұштау

В) Найзаны ұштау

С) Қарындашын ұштау

Д) Шеберлікті ұштау

Е) Қайланы ұштау

4. Көп мағыналы сөзді белгілеңіз.

А) Сабырлық

В)Шал

С)Сұлу

Д)Дәрі

Е) Өлең

5. Омоним бола алмайтын сөзді көрсетіңіз.

А) Аула

В) Найза

С) Мін

Д) Ара

Е) Сыр

6. Синоним сөздерді белгілеңіз.

А) Сырмақ,шекпен

В) Алуан,айшықты

С) Алыс,қашық

Д) Ғалым,ұстаз

Е) Ақылды, өнерлі

7. Антоним қатысқан сөйлемді белгілеңіз.

А) Өнерлінің өрісі кең.

В) Жақсыдан үйрен,жаманнан жирен.

С) Еңбексіз өмір-сөнген көмір.

Д) Шешінген судан тайынбас.

Е) Өнер алды-қызыл тіл.

8. Мәтелді табыңыз.

А) Еңбек етсең,емерсің.

В) Үлгілі оқушы бол.

С) Ат ізін қүрғатпады.

Д) Соқыр тауыққа бәрі бидай.

Е) Мен Отанымды сүйемін.

9. Мақалды табыңыз.

А) Ел құлағы-елу

В) Қас пен көздің арасында

С) Әлін білмеген -әлек.

Д) Батыр бір рет өледі, қорқақ мың рет өледі.

Е) Бақшада әңгелектер пісті.

10. Табу сөзді табыңыз.

А) Қорасан

В) Қаһарман

С) Айналайын

Д) Топас

Е) Саңырау

Д) Бекіту

Тұрақты тіркес Мәтел

Е) Үйге тапсырма

Киелі сандар «үш», «жеті», «тоғыз» сандары кездесетін мақал-мәтелдер тауып жазыңдар.

Лексика саласының ережелерін қайталау

Ж) Бағалау

Сабақ №12

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Сөздік қор

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға тіліміздегі төл сөздеріміз, атауларын мысалдар келтіру арқылы түсіндіріп , жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

Киелі сандар «үш», «жеті», «тоғыз» сандары кездесетін мақал-мәтелдер тауып жазыңдар.

Лексика саласының ережелерін қайталау

б) Жаңа сабақ

Тіліміздегі сөздердің көбі-қазақтың ғасырлар бойы қолданып келе жатқан байырғы төл сөздері.

Олар қажетті ұғымдарды білдіреді,әрі жалпы халыққа бірдей түсінікті болады.

(Оқушыларға төмендегі атауларды екі-үш мысалмен толтырту)

1. Туыстықты білдіретін атаулар:___________________________________

2. Мал атаулары:___________________________________________________

3. Табиғат құбылыстары:___________________________________________

4. Аң-құс атаулары:_________________________________________________

5. Заттарлың түр-түсін, сапасын білдіретін атаулар:__________________

6. Қимыл-қозғалысты білдіретін атаулар:______________________________

7. Анотомиялық атаулар:_____________________________________________

8. Тамақ атаулары:___________________________________________________

9. Тұрмыстық атаулар:_______________________________________________

10. Сан атаулары:_____________________________________________________

11. Есімдіктер:________________________________________________________

в) Жаттығу жұмыстары

1. Талдау-табыс кілті

138-жаттығу. Мәтіннен сөздік қорға енетіндей сөздерді теріп жазыңдар.

Үлгі: жыл,қасиет, олар, сиыр, ...

«Сөзмерген» ойыны

Сыныпты екіге бөліп, қарама-қарсы топтағы оқушылармен жұп құрайды. Жұп болған оқушылар бір-біріне кезекпен сөздік қорға жататын сөздер айтады. Айта алмаған оқушы ойыннан шығады.

140-жаттығу. Батаны көшіріп жазыңдар.

Батаны әсерлі етіп тұрған не нәрсе (тіл байлығы, сөз ұйқасы, сезімді қозғауы) деп ойлайсыңдар?

Батаның ішінен омоним,синоним,антоним бола алатын сөздерді тауып, мысалмен дәлелдеңдер.

Үлгі: Жас-көздің жасы, адамның жасы-омоним, жас-кәрі-антоним

г) Бекіту

«Сөз құраймыз» ойыны

«Сөздік қор » деген тіркестегі дыбыстарды пайдаланып, сөз құраңдар.

д) Үйге тапсырма

Суретте берілген жыл мезгілдернінң бірін таңдап, әңгіме құра. Мәтіндегі сөздік қорға енетін атаулардың астын сызыңдар.

е) Бағалау

Сабақ №13

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Қазақ тілінің сөздік құрамы.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: қазақ тілінде сөздік құрамға енетін сөздер туралы мағлұмат беріп,жаттығу жұмыстарын орындату;

дамытушылық: оқушылардың ойлау, есте сақтау, ой жинақтау қабілеттерін арттыру;

тәрбиелік: дұүрыс сөйлеуге, тіліне,тарихына деген құрмет сезімдерін арттыру;

Көрнекілігі:тірек сызба

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, ұжымдық жұмыс,салыстыру

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

А)Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

Б) Үй тапсырмасын тексеру

Суретте берілген жыл мезгілдернінң бірін таңдап, әңгіме құра. Мәтіндегі сөздік қорға енетін атаулардың астын сызыңдар.

В) Жаңа сабақ

Тілдегі сөздердің тұтас жиынтығы сөздік құрам деп аталады.

Көнерген сөздер кірме сөздер

Жаңа сөздер диалект,кәсіби сөздер

1. Сөздік құрам сөздік қорға қарағанда кең,ауқымды

2. Сөздік қор сөздік құрамның ішіне кіреді

3. Сөздік құрамға енетін сөздердің сипаты әр түрлі

4. Сөздік құрам бір қалыпты болмайды

Г) Жаттығу жұмыстары

147-жаттығу. Төменде берілген сөздерге алдымен қосымша жалғап, сонан соң сөйлем құраңдар.

Қосымшаларға талдау жасаңдар.

Үлгі:Мен жазда өзенге көп шомылдым.

Сөзжұмбақтар әлемі

Сөзжұмбақты шешкенде Абайдың шәкіртінің есімі шығады.

1	а	ғ	а	Ш
			2	ә	д	е	м	і
		3	ә	к	е
		4	м	ә	т	і	н
		5	е	р	т	е	г	і
т	ө	с	т	і	к
			7	м	а	ғ	ы	н	а

1.Алма, алмұрт неде өседі?

2.Сұлу сөзімен мағыналас сөз.

3. Атаңның баласы саған кім болады?

4.Ойдың жиынтығы

5. «Аяз би», «Түлкі мен ешкі» қандай шығарма?

6. Ерназардың баласы.

7. Сөздің ішкі мазмұны

Д) Бекіту

Инсерт әдісі

Білетінім	Білгенім	Білгім келеді

Е) Үйге тапсырма

146-жаттығу. Суреттер топтамасындағы 21-суретке қарап, мәтін құрап жазыңдар.

Ж) Бағалау

Сабақ №14

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Қазақ тілінің сөздік құрамының жазба түрдегі бастауы-көне түркі жазбалары

Сабақтың мақсаты: білімділік: Оқушыларға көне түркі ескерткіштері туралы мағлұматтар айтып,жаттығу жұмыстарын орындату;

дамытушылық:Сауатты жазу, еркін сөйлеу, ойлау қабілеттерін арттыру;

тәрбиелік: Әдебиетін,тарихын құрметтеуге,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Көрнекілігі: Орхон-Енисей ескерткіштерінің суреттері

Сабақтың түрі:жаңа сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, ұжымдық жұмыс,талдау

Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих

Сабақтың барысы:

А)Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

Б) Үй тапсырмасын тексеру

146-жаттығу. Суреттер топтамасындағы 21-суретке қарап, мәтін құрап жазыңдар.

В) Жаңа сабақ

Тіл ғылымындағы Ү-ҮІІІ ғ тасқа қашалып жазылған ескерткіштер «Орхон-Енисей ескерткіштері» деп аталады.Өйткені олар Моңғолиядағы Орхон және Енисей өзендері бойынан табылған.

Олар: «Күлтегін», «Тоныкөк», «Білге қаған» ескерткіштері.

Ғылымда көп уақыт бұларды оқу мүмкіндігі болмады. Сол себепті оларды рун жазулары деп атады. Рун-құпия деген сөз.

Тасқа қашалып жазылған бұл ескерткіштегі таңбалар түрлі аң-құстардың бейнелеріне ұқсас суреттермен берілген.

(Суреттерден ескерткіш суреттерін көрсету)

Г) Жаттығу жұмыстары

148-жаттығу. Мәтінді оқып, мазмұнын түсініңдер.

Мәтінді көшіріп жазыңдар.

Мәтінмен жұмыс

Мәтіннің тақырыбы не?

Мәтін неше сөйлемнен құралған?

«Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді». (Ғ.Мүсірепов)

Ғ. Мүсіреповтың пікірі мен К.Паустовский ойларында қандай ортақ ұқсастық бар?

(Оқушы пікірі тыңдалады)

«Мақалшы » сайысы

Оқушыларды үш қатар бойынша тіл туралы мақал айтқызып жарыстыру,мақалдың мағынасын ашқызу.

Блок-схемамен жұмыс

Үлгі:

Сөздер	Дауысты дыбыс	Дауыссыз дыбыс	Сөйлем
Жылқы	ы, ы	ж,л,қ	Жылқының сүтінен қымыз дайындалады.
Өнер
Кішіпейіл
Ақылгөй

Д) Бекіту

Деңгейлік тапсырмалар

І деңгей тапсырмасы .Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып, мақалдарды толықтырыңдар.

1. ... не көрсе,ұшқанда соны іледі

2. Өнерлінің ... кең

3. ...ұяты-әкеге, ... ұяты шешеге

Керекті сөздер: өріс, ұл, ұя, қыз

ІІ деңгей тапсырмасы. Жоғарыда берілген мәтелдерден зат есімдерді теріп жазыңдар.

ІІІ деңгей тапсырмасы. «Мен-тәуелсіз елдің ұрпағымын» тақырыбына ойтолғау жазыңдар.

Е) Үйге тапсырма

Көне түркі жазба ескерткіштері туралы қосымша мәліметтер жинастыру

Ж) Бағалау

Сабақ №15

Күні _______________

Тақырыбы: Көнерген сөздер, түрлері

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға сөздік құрамға енетін көнерген сөз, оны, түрлерінің мағыналық ерекшеліктерін түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап,салыстыру

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

Көне түркі жазба ескерткіштері туралы қосымша мәліметтер жинастыру

Қайталау сұрақтары:

Сөздік қор деген не?

Сөздік құрам деген не?

Сөздік қор ұқсастықтары Сөздік құрам

б) Жаңа сабақ

Қоғамның дамуына орай тіліміздегі қолданыстан шыққан сөздер көнерген сөздер деп аталады.

1. Ел басқарумен байланысты Әдет-ғұрып таулары: бесік құда, барымта

атаулар: хан,патша,уәзір т.б Үй тұрмысына қатысты :лашық, жаппа

2. Қару-жараққа қатысты Мата атаулары: биқасап, патсайы

атаулар: садақ,найза, жебе Ыдыс-аяқ атаулары: кебеже, саптыаяқ

3. Әкімшілік сөздер: қызыл әскер, отарба Киім-кешек атаулары: кебіс, күпі

Өлшем ж/е көлем атаулары: елі, батпан

Мезгіл ж/е қашықтық атаулары: бесін,қозы көш

в) Жаттығу жұмыстары

Тапсырма 1. Берілген сөздерді көнерген сөз түрлеріне жіктеп жазыңдар.

Сөздер	Тарихи сөздер	Архаизмдер
Ханша
Отарба
Би
Диірмен
Сұлтан
Сәукеле
Қорамсақ
Бешпет
Тымақ

151-жаттығу. Мақалдардағы көнерген сөздердің астын сызып, мағыналық түріне талдаңдар.

т.с

Үлгі: қараша үйден ханша шығар.

Тапсырма. Диірмен, сұлтан сөздеріне дыбыстық талдау жасаңдар.

Үлгі:

Д-ұяң дауыссыз

И-жіңішке,қысаң,езулік дауысты

г) Бекіту

Венн диаграммасы

Тарихи сөз Архаизм

д) Үйге тапсырма

152-жаттығу. Мәтінді оқып, ат қойыңдар.

Киелі, көн ыдыс, піспек,саба деген атаулар сөздік қордың қай тобына жатады?

Қазақ халқының иүсінігінде тағы қандай нәрселерді киелі деп есептейді?

Киелі нәрселер: аққу, ...

е) Бағалау

Сабақ №16

Күні _______________

Тақырыбы: Көнерген сөздердің қазіргі қазақ тіліндегі жаңғыру үрдісі, этнолингвистикалық атаулардың қайта жандануы

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға көнерген сөздердің қайта жаңаруы туралы түсініктер беріп, , жаттығу жұмыстарын жүргізу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа,ойын ашық,еркін жеткізуге ,өз білімін бағалай білуге,ана тілін құрметтеуге тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

152-жаттығу. Мәтінді оқып, ат қойыңдар.

Киелі, көн ыдыс, піспек,саба деген атаулар сөздік қордың қай тобына жатады?

Қазақ халқының иүсінігінде тағы қандай нәрселерді киелі деп есептейді?

Киелі нәрселер: аққу, ...

б) Жаңа сабақ

Тіліміздегі кейбір көнерген сөздердің қайтадан жаңаратын кездері де болады.

Мысалы, Кеңес дәуірінде қолданыстан шығып қалған :

Діни сөздер: имам,мешіт,садақа,пітір

Бұрынғы жыл атаулары: барыс,жылқы,қой

Ай атаулары: қазан, ақпан

Бұндай сөздер ҚР тәуелсіздік алғаннан кейін қайта жаңғырып, жаңа сөз болып енді.

Этнолингвистика- ұлттың тұрмыс-тіршілігіне,ұғым-түсінігіне, наным-сеніміне, салт-дәстүр мен тілім-тәрбиеге қатысты сөздер

в) Жаттығу жұмыстары

155-жаттығу. Мәтіннен ұлттық ұғымдарды білдіретін сөздерді теріп жазыңдар.

Көне сөздерді тарихи және архаизм түріне ажыратып көрсетіңдер.

Үлгі:

Тарихи сөздер	Архаизмдер

«Хан талапай» ойыны

Мұғалім үстелге нөмірленген асықтарды шашады. «Хан талапай» дегенде, балалар асықтарды тездетіп бір-бірден алады. Асық нөміріне сәйкес сұраққа жауап беруі шарт.

№1 .Көнерген сөз дегеніміз не?

№2. Сауыт сөзі көнерген сөздің қай түріне жатады?

№3. Көнерген сөзден жаңа сөзге айналған екі сөз айт.

№4. Салт-дәстүрге байланысты көнерген сөздерді қай түріне жатқызамыз?

№5. Саптама деген не?

г) Бекіту

Инсерт

Білетінім	Білгенім	Білгім келеді

д) Үйге тапсырма

Құрамында көнерген сөздері бар мақал-мәтелдер,өлең жолдарын тауып жазу

Ережені оқып,жаттау

е) Бағалау

Сабақ №17

Күні _______________

Тақырыбы: Диктант «Сиқырлы гүлдер»

Мақсаты: білімділік: Оқушыларға диктант мәтінін мәнерлеп оқытып, сауатты жазғызу;

дамытушылық: Оқушылардың ойлау,сөйлеу ,есте сақтау , шығармашылық қабілеттерін дамыту;

тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, көркем,сауатты жазуға тәрбиелеу;

Әдіс-тәсілдер:мәнерлеп оқу,тексеру

Сабақ түрі: жазба жұмысы

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Диктант

Бүгін күн қатты ысып кетті. Самат басына ақ қалпағын киіп алып, гүлдерге су құйып жүр. Кенет көзі оң жағындағы сабағы белінен сынып, басы салбырап қалған раушан гүліне түсті. Дереу қолындағы су құйғышын жерге қойып, гүлдің басын көтеріп еді, онысынан ештеңе шықпады. Былқ-сылқ еткен гүлдің басы икемге келер емес. Жанында жұдырықтай тас жатыр екен. Көше жақтан біреудің лақтырып жібергені білініп-ақ тұр. Самат бірдеңе деп бұрқылдап, үйге қарай жүгіріпкетті де, үйден екі кішкене шыбық, дәке алып шықты. Әлгі гүлдің сынған сабағын жазып, екі шыбықтың ортасына салды да, оны дәкемен орады. Гүл бастапқы қалпына келіп, басқа гүлдермен қатарласа жайқалып кетті. (100 сөз)

1. Мәтінді толық оқу

2. Оқушыларға өз жазғанын тексерту

3.Дәптерлерін жинап алу

б) Үйге тапсырма

Көнерген сөздің ережелерін қайталау

Сабақ №18

Күні _______________

Тақырыбы: Тіл ұстарту.Адам денсаулығы

Мақсаты: білімділік: Оқушыларды жаңа тақырып бойынша өз ойларын жүйелі түрде әңгімелеуге үйрету. Грамматикалық тақырыпты орынды пайдалануға машықтандыру.

дамытушылық: Қисынды ойлау қабілеттерін дамыту мақсатында әр түрлі тапсырмаларды орындату.

тәрбиелік: Өз денсаулықтарына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Әдіс-тәсілдер:әңгімелесу,жаттығу,талдау,с-ж

Көрнекіліктер: тірек сызба,суреттр

Сабақ түрі:тіл ұстарту

Сабақ типі: кіріктірілген сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

б) Жаңа сабақ

- Дәптерге сабақтың тақырыбын жаздыру.

-Денсаулық сөзіне ассоциация құрғызу

Сөздік жұмысы

Сабақ №19

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Жаңа сөздердің жасалуы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік : Оқушыларға неологизмдердің өзіне тән ерекшеліктерін,жасалуын мысалдар арқылы түсіндіріп,жаттығу жұмыстарын жүргізу;

Дамытушылық: Интербелсенді тақтаның мүмкіншілігін пайдалана отырып,оқушылардың ойлау,есте сақтау,ой жинақтау еркін сөйлеу қабілеттерін арттыру;

Тәрбиелік : Мәтін арқылы халқымыздың салт-дәстүр, әдет-ұрпын дәріптеу, оқушы бойына патриоттық сезім ұялату.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың көрнекілігі: Интербелсенді тақта.

Сабақтың барысы:

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

Ойдан денсаулық туралы мақал-мәтел ,өлең шығару

(6-7 оқушыға үй тапсырмасын оқыту)

б) Жаңа сабақ

Жаңа сөздер- (нологизм,грек)-қоғамдық қатынастардың,ғылым мен техниканың,мәдениеттің өсіп,дамуына байланысты тілге енген сөздер.

Үнтаспа, зейнетақы

Үнқағаз,сенат

в) Жаттығу жұмыстары

165-жаттығу. Бастауыш сыныпта оқып үйренген пәндеріңнен білетін атау мәндегі сөздерді сала-салаға топтап жазып шығыңдар.Олардың ішінде қайсысы жаңа сөз болса,сол сөздің астын сызыңдар.

Үлгі: еңбек құралдары: желім,қайшы, ермексаз ...

Графикалық диктант (интерактивті тақтадаорындалады)

к ірме сөз

жаңа сөз

несие болыс жылыжай ағза сандық бөрік қызанақ торқа

«Зерделі сұрақ,дәлелді жауап». Жекелеген оқушылармен жұмыс.

Мысал	Ереже
1.Пайыз,сынып	Көнерген сөз (жаңа сөз)

Мысал	Ереже
2.Найза, шабарман	Жаңа сөз (көнерген сөз)

Мысал	Ереже
3.Топырақ, ауа	Жаңа сөз (жалпылама лексика)

г) Сабақты бекіту

Білетінім	Білгенім	Білгім келеді

Е) Үйге тапсырма

Көркем әдебиеттен құрамында көнерген сөз және жаңа сөздер кездесетін үш-үш сөйлем жазу

Ережені оқу

Газет-журналдардан құрамында жаңа сөздер кездесетін мәтіндер тауып келу.

г) Оқушыларды бағалау.

Сабақ №20

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Жаңа сөздердің ақпарат құралдары арқылы таралуы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік : Оқушыларға неологизмдердің ақпарат құралдары арқылы таралуын мысалдарды тыңдату арқылы түсіндіріп,жаттығу жұмыстарын жүргізу;

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау,есте сақтау,ой жинақтау еркін сөйлеу қабілеттерін арттыру;

Тәрбиелік : Мәтін арқылы оқушы бойына тіліне деген құрмет сезімін ұялату,өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу

Сабақтың түрі: Ойын сабақ.

Сабақтың көрнекілігі: сызба қағаз

Әдіс-тәсілдер:әңгімелеу, жаттығу , ой жинақтау, дәләлдеу,сұрақ-жауап

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

Көркем әдебиеттен құрамында көнерген сөз және жаңа сөздер кездесетін үш-үш сөйлем жазу

Ережені оқу

Газет-журналдардан құрамында жаңа сөздер кездесетін мәтіндер тауып келу.

в) Жаттығу жұмыстары

167-жаттығу.Мәтіндегі неологизм сөздерді теріп жазып, жасалуына талдау жасаңдар .

Әңгімедегі Патшайымның кім екенін анықтаңдар.

Үлгі: Президент-тілде болмаған жаңа ұғым

Бес жолды өлең

1.Зат есім- неологизм

2.Сын есім

3.Етістік

4.Сөйлем

5. Зат есім

Тапсырма. Берілген жаңа сөздерді қатыстырып сөйлем құраңдар.

Өнертапқыш, зымыран, лаңкестік, нарық, автотұрақ

Тапсырма. Суретте бейннеленгендердің жаңаша атауын тауып, сөйлем құраңдар.

г) Сабақты бекіту

«Жәрмеңке» ойыны. Оқушылар жәрмеңкеге қойылған заттарды сұрақтарға жауап беру арқылы сатып алады.

1.Көнерген сөз деген не?

2.Тарихи сөз бен архаизмді қалай ажыратамыз?

3.Жаңа сөз деген не?

4.Неологизм қай тілден енген сөз?

5.Жаңа сөз қалай жасалады?

Венн диаграммасы

Көнерген сөз Жаңа сөз

Е) Үйге тапсырма

Жаңа сөздерді жасырып ойдан жұмбақтар құрастыру.

г) Оқушыларды бағалау.

Сабақ №21

Күні _______________

Сабақтың тақырыбы: Сөздердің қолдану өрісіне байланысты түрлері. Жалпылама лексика

Сабақтың мақсаты:

Білімділік : Оқушыларға қазақ тіліндегі сөздердің қолдану өрісін, жалпылама лексика жайлы мағлұмат беріп ,жаттығу жұмыстарын жүргізу;

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау,есте сақтау,ой жинақтау еркін сөйлеу қабілеттерін арттыру;

Тәрбиелік :

Дұрыс сөйлей білуге, өз білімін бағалай білуге, ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың көрнекілігі:тірек сызба.

Әдіс-тәсілдер:түсіндіру, жаттығу , ой жинақтау, сұрақ-жауап

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ процесіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру

Жаңа сөздерді жасырып ойдан жұмбақтар құрастыру.

б) Жаңа сабақ

Қазіргі қазақ тіліндегі сөздер колданылу өрісі жағынан әр түрлі болып келеді.

Бір тілде сөйлейтін адамдардың бәріне

түсінікті ортақ сөздер

в) Жаттығу жұмыстары

171-жаттығу. Төмендегі сөздерді білдіретін мағынасына қарай үлгіге сүйеніп топ-топқа бөліп жазыңдар.

Үлгі: дәмді білдіретін сөздер:тәтті,дәмді,кермек...

Графикалық диктант

ж алп. лекс.

Қолд.өрісі

тар лекс.

Кісі құдағай азық илану оқу кембағал

г) Сабақты бекіту

Білетінім	Білгенім	Білгім келеді

Е) Үйге тапсырма

Көркем әдебиеттен бес сөйлем жазып, құрамындағы жалпылама лексикаға тән сөздердің астын сызыңдар.

Ережені оқу

Газет-журналдардан құрамында жаңа сөздер кездесетін мәтіндер тауып келу.

г) Оқушыларды бағалау.