ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҒЫНДА МОНТЕССОРИ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ МҮМКІНДІКТЕРІ

Бүгінгі таңда оқытудың тиімді әдістерінің бірі ретінде танылған Монтессори педагогикасы баланың еркіндігін, шығармашылығын, өз бетінше білім алу қабілетін дамытуға бағытталған. Қазақ тілі мен әдебиеті пәндері – тілдік қарым-қатынас пен көркем ойлаудың негізі болып табылады. Сондықтан бұл пәндерді оқытуда Монтессори әдістерін кіріктіру оқушылардың оқу, жазу, тыңдау, сөйлеу дағдыларын жетілдіруге зор мүмкіндік береді. Баланың жас ерекшелігі мен жеке ерекшелігін ескере отырып жасалған тапсырмалар мен дамытушы материалдар оқушылардың тіл үйренуге деген қызығушылығын арттырады.

Оқу, жазу, тыңдау, сөйлеу дағдыларын дамыту

Монтессори әдісінде оқу процесі баланың табиғи қызығушылығы мен дайындық деңгейіне негізделеді. Әр бала оқу материалдарын өз қарқынымен меңгереді. Монтессори ортасында оқуға үйрететін арнайы материалдар – әріптер жиынтығы, буындық және сөздік карточкалар, суретті кітаптар, сөздік ойындар ұсынылады. Балаларға мәтіндерді оқу барысында түсінгенін айтып беру, мәтінге байланысты сұрақтарға жауап беру тапсырмалары беріледі. Бұл оқуға деген қызығушылықты арттырып, оқушыны өзіндік бақылауға дағдыландырады.

Қазақ тілі сабағында:

• Дыбыстарды тану және әріптерді үйрену үшін «әріптік қорап» әдісі.

• Буындық карточкалар арқылы сөз құрау.

• «Оқы – ойлан – жауап бер» әдісі арқылы оқылым дағдысын жетілдіру.

• Оқу күнделігі арқылы өзіндік бақылау жүргізу.

Әдебиет сабағында:

• Мәтінді бөліктерге бөліп оқу.

• Кейіпкерлер әрекетін сипаттау.

• Мәтіннен қажетті ақпаратты тауып, дәптерге жазу.

• Әр оқушының оқу қарқынын ескере отырып, жеке оқу тапсырмалары беріледі.

Монтессори жүйесінде жазу дағдысын қалыптастыру сенсомоторлық дамудан басталады. Балалар алдымен әріптерді тактильді сезініп, кейін оларды жазып үйренеді. Монтессори педагогикасында қолданылатын «құмды әріптер» немесе «жазба тақтайшалар» арқылы балалар әріпті сезініп, оны қағаз бетіне түсіруге жаттығады.

Қазақ тілі сабағында:

• Әріптердің жазылуын сезіну арқылы үйрену.

• Буындық және сөздік жазу жаттығулары.

• Тақырыптық диктанттар, еркін жазу тапсырмалары.

• Шығармашылық жазба жұмыстар: хат жазу, шағын әңгіме құрастыру.

Әдебиет сабағында:

• Кейіпкерге хат жазу.

• Өз ойыңды көркемдеп жеткізуге арналған шығармашылық жұмыстар.

• Эссе, пікір білдіру, еркін жазу бұрышын ұйымдастыру.

• Оқушылар өзара жұмыстарын тексеріп, бағалауды үйренеді.

Монтессори әдістері баланы қоршаған ортаға мұқият назар аударуға және тыңдауға баулиды. Тыңдау арқылы ақпарат қабылдау, оны өңдеу және түсіну дағдылары біртіндеп қалыптасады. Бұл процесті жандандыру үшін аудиоматериалдар, мұғалімнің оқуы және балалардың өзара әңгімелесу формалары қолданылады.

Қазақ тілі сабағында:

• Мұғалім оқыған мәтінді мұқият тыңдау.

• Тыңдалған мәтіннің мазмұнын айту.

• Дыбыстық ойындар: «Қай дыбысты естідің?» ойыны.

• Аудиомәтіндер арқылы тыңдау дағдысын дамыту.

Әдебиет сабағында:

• Әдеби шығармаларды тыңдау.

• Шығарманың үзіндісін тыңдап, жалғасын табу.

• Автордың ойы мен кейіпкер сезімін талқылау.

• Тыңдалған шығарманың әсерін бейнелеп жеткізу.

Сөйлеу – тілдік коммуникацияның маңызды түрі. Монтессори әдісі бойынша сөйлеу дағдысын қалыптастыру үшін балаларға өз ойын еркін жеткізуге мүмкіндік беріледі. Еркін талқылау, пікірсайыс, ой бөлісу, рөлдік ойындар сияқты әдістер жиі қолданылады.

Қазақ тілі сабағында:

• «Еркін микрофон» әдісі арқылы өз ойын айту.

• Сөздік қорды дамытуға арналған тақырыптық ойындар.

• Диалог құрастыру, сұхбат жүргізу.

• «Сөйлеу бұрышы» арқылы өз пікірін еркін білдіру.

Әдебиет сабағында:

• Әдеби кейіпкерді сипаттау.

• Оқиғаға баға беру.

• Әдеби пікірсайыстар ұйымдастыру.

• Әр шығарманы сахналау, оқушылар арасында рөлдік ойындар өткізу.

Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай тапсырмалар

Монтессори педагогикасы оқушылардың жас ерекшеліктерін нақты ескеріп, олардың даму деңгейіне сәйкес тапсырмалар ұсынады. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында да бұл ұстаным тиімді қолданылады.

Бастауыш сыныптар:

• Суретпен жұмыс, буындық ойындар, ертегілерді тыңдау.

• Құмды әріптермен жазу, қарапайым сөйлемдер құрастыру.

• Дыбыстық және буындық ойындар.

Орта буын:

• Кейіпкерлерді сипаттау, мәтінді талдау.

• Шығармашылық әңгіме жазу, пікір айту.

• Әдеби викториналар мен рөлдік ойындар.

Жоғары сыныптар:

• Әдеби талдау, әдеби пікірталас.

• Авторлық көзқарасты бағалау.

• Әдеби эссе, зерттеу жұмыстарын жүргізу.

Монтессори ортасында балалардың еркін жұмыс істеуіне арналған дамытушы материалдар орналастырылады. Бұл ортада бала өзі таңдаған тапсырмаларды орындап, нәтижесін бақылайды.

Қазақ тілі мен әдебиеті үшін арнайы материалдар:

• Әріптік қораптар, сөздік карточкалар.

• Буындық конструкторлар.

• Суретті мәтіндер, тақырыптық суреттер.

• Әдеби ойындар: «Кейіпкерді тап», «Жетпеген сөзді қос».

Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында Монтессори әдістерін қолдану баланың тілдік қабілеттерін дамытуға, әдеби шығармашылыққа баулуға зор мүмкіндік береді. Әр оқушының жеке ерекшелігін ескере отырып, өз бетінше білім алуға жағдай жасайды.