Қарағанды облысы білім басқармасының

Шет ауданы білім бөлімінің

«Ы.Алтынсарин атындағы тірек мектеп (ресурстық орталық) жанындағы интернат»

коммуналдық мекемесі

«КЕЛІСІЛДІ» «БЕКІТЕМІН»

Ы.Алтынсарин атындағы Шет ауданының

тірек мектеп (РО) білім бөлімінің

интернат директоры басшысы

________Д.Б.Бакаев Р.Б.Абенова

«__»_____ 2025 жыл «__»_____ 2025 жыл

«Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқушылардың тілдік

дағдыларын дамыту»

(Авторлық бағдарлама

9-сынып, 34 сағат)

2025 жыл

Автор-құрастырушы : Шет ауданы, Ақсу-Аюлы ауылы

«Ы.Алтынсарин атындағы тірек мектеп (ресурстық орталық) жанындағы интернат»

коммуналдық мекемесінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі , педагог-зерттеуші_________Ж.Е.Рашитова

қолы

Рецензенттер:

Хамзина Қарлығаш Мәуенқызы

Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті, Қазақ тілі және мәдениеті кафедрасының доценті, филология ғылымдарының кандидаты

Г.А.Сағындықова

Ы.Алтынсарин атындағы тірек мектеп (РО) жанындағы интернаттың қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, педагог-зерттеуші

«Ы.Алтынсарин атындағы тірек мектеп (ресурстық орталық) жанындағы интернат» коммуналдық мекемесінің әдістемелік кеңесі ұсынған

2024ж. « 31» 10 № 2 хаттама

Хатшы:

Ағылшын тілі пәнінің мұғалімі __________Куанышбекова П.М.

қолы

Шет ауданы білім бөлімінің әдістемелік кеңесі ұсынған

2025ж. « » № хаттама

Хатшы:

Әдіскер_________ Есенова А.А.

қолы

Облыстық сараптамалық кеңесі ұсынған.

Хаттама № «___» __________ 20___ ж.

Хатшы:

Әдіскер __________

Түсініктеме хат

Жалпы сипаты. «Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту» aвторлық бaғдaрлaмaсы оқу жоспарының вариативті бөлігінің оқу бағдарламалары және элективті курстарды әзірлеу және әдістемелік қамтамасыз ету барысында барлық деңгейдегі мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарды басшылыққа ала отырып, «Оқу жоспарының вариативті бөлігінің оқу бағдарламалары және элективті курстарды сараптамадан өткізу және оларды жаңартылған білім беру мазмұны аясында әдістемелік қамтамасыз ету» туралы ереже ҚР-ң 2007 жылғы 27 шілдедегі №319-ІІІ «Білім туралы» Заңына (06.05.2020 жылы енгізілген толықтырулар мен өзгертулер негізінде) сәйкес, «Педагог лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2009 жылғы 13 шілдедегі №338 бұйрығы, «Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы №500 бұйрығы, «Білім беру ұйымдарында жұмыс істейтін педагогтерді және білім және ғылым саласындағы басқа да азаматтық қызметшілерді аттестаттаудан өткізу қағидалары мен шарттарын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 27 қаңтардағы №83 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы» ҚР Оқу-ағарту министрінің 2024 жылғы 2 сәуірдегі №72 бұйрығы негізінде құрaстырылды. Бaғдaрлaмa мазмұнына аптасына 1 сағат, жылына 34 сағат жүктеме берілген. 9-сынып оқушыларына қолдануға ұсынылады.

Бағдарламаның мақсаты: 9-сынып оқушыларының қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында тыңдалым, айтылым, оқылым және жазылым дағдыларын кешенді дамыту арқылы олардың коммуникативтік құзыреттілігін арттыру.

Бағдарламаның міндеттері:

1.Оқушылардың қазақ тіліндегі мәтіндерді тыңдап, негізгі және жанама ақпараттарды анықтау қабілетін жетілдіру.

2.Оқушылардың қазақ тілінде еркін, нақты, жүйелі сөйлеуін дамыту.

3.Көркем және публицистикалық мәтіндерді түсініп оқу, негізгі ойды анықтау, мәтін бойынша қорытынды жасау дағдыларын дамыту.

4.Оқушылардың грамматикалық нормаларды сақтай отырып, ойларын жазбаша дұрыс әрі жүйелі жеткізу дағдыларын қалыптастыру.

5.Әртүрлі жанрдағы шығармашылық және функционалдық жазба жұмыстарын орындау.

6. Сөздік қор мен тіл мәдениетін жетілдіру:

7. Оқушылардың сөздік қорын байыту, мағыналық реңктерін ажырата білуге дағдыландыру.

8. Тілдік нормаларды сақтай отырып, әдеби тілде сауатты сөйлеуге үйрету.

Бағдарламаның өзектілігі: Әлемдік білім беру үдерісінде оқу сауаттылығына негізделген мәтінмен жұмыс 1970 жылдан өзекті, себебі осы жылдан Халықаралық сауаттылық қауымдастығы (ILR) білім алушылардың оқу сауаттарын зерттеуді бастаған.  2009 жылдан бастап Қазақстан PISA – халықаралық зерттеуіне қатысып келе жатқандықтан, Отандық білім беру үдерісінде бұл тақырып өзекті.

Аталмыш білім беру ұйымы PISA – халықаралық зерттеуіне қатысты, нәтижелерін саралау барысындағы оқушылардың оқу сауаттылығына негізделген мәтіндерді түсіну қабілетінің төмен көрсеткіш көрсетуі – оқу сауаттылығы бойынша жұмысты жақсартуды қажет еткендіктен өзекті.

Бағдарламаның жаңалығы:

Педагогикалық жаңалығы: мәтіндерді БЛУМ таксономиясының алты

деңгейіне сәйкес талдау арқылы оқушылардың зерттеу сауаттылығын арттыру және оқушылардың мәтінді түсіну, қолдану және талдау дағдыларын кешенді түрде дамыту.

Психологиялық жаңалығы: оқушылардың жас ерекшеліктері, эмоционалдық және мотивациялық ерекшеліктерін ескере отырып, зерттеу дағдыларын жетілдіру, яғни оқушының жан-жақты тілдік дамуымен қатар оның тұлғалық ерекшеліктерін ескеруді көздейді және кәсіби құзыреттіліктерінің артуы қамтамасыз етіледі.

Күтілетін нәтиже:

1.Оқушылар мәтіндердің құрылымын, идеясын, негізгі және қосымша ақпараттарды анықтай алады.

2.Оқушылар мәтін мазмұнын жан-жақты талдап, маңызды ақпаратты ажырата алады, дәлелдерді сараптай алады және қорытынды жасай алады.

3.Оқушылар мәтінді талдау арқылы деректерді жинай алады, сұрыптай алады, салыстыра алады және интерпретациялай алады.

4.Оқушылар түрлі көзқарастарды салыстырып, олардың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтай алады.

5.Оқушылар ақпараттарды сыни тұрғыдан бағалай алады және қорытынды жасай алады.

6.Оқушылар мәтіндерді талдау арқылы мәдениетаралық түсіністік пен құрмет сезімін қалыптастыра алады.

7.Оқушылар өз пікірлерін білдіре алады, мәселелерге өз көзқарасын ұсына алады және шығармашылық шешімдер таба алады.

8.Оқушылар шығармашылық және зерттеушілік жұмыстарға ынталана алады.

Тұрақталу бөлімі

(аптасына – 1 сағат, барлығы – 34 сағат)

Бұл бағдарламада дәрістік сабақтар мен тәжірибелік сабақтар араластырып берілген.

Нормативті бөлім
(аптасына – 1 сағат, барлығы – 34 сағат)

Ақпараттық-әдістемелік бөлім
(аптасына – 1 сағат, барлығы – 34 сағат)

9-сыныпқа арналған "Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту" авторлық бағдарламасының алғашқы бөлімі "Мәтін және оның түрлері" деп аталады. Бұл бөлімде 7 сағат қамтылған: Мәтін және оның түрлері; Ақпараттық мәтіндермен жұмыс; Сипаттау мәтіні: құрылымы мен мазмұны; Баяндау мәтіні және оның ерекшеліктері; Пайымдау мәтіні және оның құрылымы; Мәтін мазмұнын түсіну стратегиялары; Оқу сауаттылығын дамытуға арналған жаттығулар. Бұл бөлімде қолданылатын оқыту технологиялары:

• Ұжымдық оқыту технологиясы;

• Тірек сигналдар технологиясы (В.Ф.Шаталов);

• Дамыта оқыту технологиясы.

Авторлық бағдарламаның екінші бөлімі "Мәтіндерді талдау және аргументтеу", бұл бөлімге 17 сағат арналған: Ғылыми мәтіндерді талдау; Көркем мәтіндермен жұмыс; Публицистикалық мәтіндердің ерекшеліктері; Дәлелді мәтін құру тәсілдері; Жарнамалық мәтіндер және олардың құрылымы; Талдау мәтінін жазу әдістері; Эссе жазу құрылымы; Реферат және аннотация жазу; Хат жазу дағдылары; Құжат мәтіндері: өтініш, түйіндеме; Қысқа мәтіндер жазу (пост, хабарлама); Диалог және сұхбат құру; Сұрақ қою және ақпарат жинау; Сурет бойынша мәтін құру; Карта мен кестемен жұмыс; График, диаграмма, сызбалармен жұмыс; Жазбаша тапсырмалар орындау. Бұл бөлімде қолданылатын оқыту технологиялары:

• Модульдік оқыту технологиясы;

• Ақпараттық-коммуникативтік оқыту технологиясы;

• Топтық оқыту технологиясы.

Бағдарламаның "Мәтін мазмұнын өзгерту және құрылымдау" бөлімінде

4 сағат берілген: Пікірталасқа дайындық; Мәтін мазмұнын өзгерту тәсілдері; Қорытынды шығару және түйіндеме жасау; Функционалдық мәтіндермен жұмыс. Оқыту технологиялары:

• Жаңа білім беру технологиясы;

• Мәліметтік технология;

• Интербелсенді оқыту технологиясы.

"Күнделікті өмірде мәтіндерді қолдану" бөлімінде 6 сағат қарастырылған: Күнделікті өмірге қажетті мәтіндермен жұмыс; Ақпаратты саралау; Цифрлық мәтіндермен жұмыс; Креативті мәтіндер жазу; Функционалдық сауаттылықты бағалау тапсырмалары; Қорытынды сабақ: алған білімді пысықтау. Бұл бөлімде қолданылатын оқыту технологиялары:

• Сын тұрғысынан ойлау технологиясы;

• Модульдік оқыту технологиясы;

• Проблемалық оқыту технологиясы.

Бағалау критерийі

Қолданылған әдебиеттер

Мұғалімдер үшін:

1. Әлімхан, А. Қазақ тілін оқытудың инновациялық әдістері. – Алматы: Білім, 2020.

2. Ахметов, Ш. Қазіргі қазақ әдебиеті: әдістемелік құрал. – Астана: Фолиант, 2019.

3. Құлмағанбетова, Б. Тілдік дағдыларды дамыту әдістемесі. – Алматы: ҚазҰУ, 2021.

4. Сүлейменова, Р. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы. – Нұр-Сұлтан: Лингва, 2018.

5. Ысқақ, Д. Оқу сауаттылығын дамыту стратегиялары. – Шымкент: Айкос, 2022.

Оқушылар үшін:

1. Байтұрсынов, А. Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі, 1992.

2. Жұмабаева, М. Қазақ тілі: оқу құралы. – Алматы: Мектеп, 2017.

3. Молдабеков, Қ. Оқылым дағдыларын жетілдіру. – Астана: Назарбаев Зияткерлік мектептері, 2020.

4. Сейітова, Г. Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі. – Қарағанды: Болашақ, 2019.

5. Уәлиханова, Л. Қазақ тіліндегі мәтін талдау тәсілдері. – Тараз: Тараз университеті, 2021.

6. ҚР Оқу-ағарту министрлігі. Оқу сауаттылығын дамыту әдістері. – Астана, 2022.

7. Ахметов Ә. Көркем мәтінді талдау әдістемесі. – Алматы: Білім, 2018.

8. Бақытова А. Эссе жазу әдістемесі. – Астана, 2020.

9. PISA оқу сауаттылығы бойынша тест жинағы (2018-2022 жж.).

10. Интернет-ресурстар: TED-Ed, Coursera курстары, OpenAI негізіндегі мәтіндік талдау құралдары.